PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA

IM. WITELONA W LEGNICY

Samokształcenie z przedmiotu:

Mikrobiologia i parazytologia

Temat: Znaczenie flory fizjologicznej

Człowiek, podobnie jak wszystkie organizmy wielokomórkowe, współżyje z zasie­dlającymi go wspólnotami drobnoustrojów tworzącymi tzw. normalną lub fi­zjologiczną (mikro) florę. „Ciało ludzkie jest siedliskiem różnorodniej mikroflory, charakterystycznej dla danego miejsca, na którą składają się gatunki autochtoniczne, jak i allochtoniczne. Mikroflora autochtoniczna często symboliczna dla człowieka, chroni przed rozwojem szkodliwych mikroorganizmów, natomiast mikroflora allochtoniczna dostaje się z otocznia i rywalizuje o zasiedlenie miejsc na skórze i błonie śluzowej człowieka.”¹ Niekiedy przy zaistnieniu odpowiednich warunków może dojść niestety do przełamania bariery ochronnej i częściowego wyparcia mikroflory autochtonicznej, co może wywołać pogorszenie się samopoczucia człowieka, bądź też chorobę. Ocenia się, iż liczba komórek drobnoustrojów żyjących na stałe w organizmie człowieka wynosi 10¹⁴. Należy pamiętać o tym, że jest ona zróżnicowana w poszczególnych narządach.²

Charakterystyczną cechą mikroflory fizjologicznej jest zdolność zasiedlania błon śluzowych górnych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego oraz narządów moczowo-płciowych, adaptacja do zasiedlanej niszy, brak zagrożenia zakażeniem w miejscu normalnego pobytu, nabieranie właściwości inwazji tkankowej przy zmianie lokalizacji. Warto zaznaczyć, iż obecność mikroflory fizjologicznej niesie znaczne korzyści dla gospodarza, które polegają między innymi na konkurencji z potencjalnym patogenem o miejsce wiązania z receptorem komórki nabłonkowej, dalej o składniki odżywcze, wreszcie syntezie substancji o działaniu przeciwbakteryjnym. Flora organizmu człowieka w pewnych warunkach może stanowić zagrożenie dla ciała gospodarza. Warunkami takimi są: zmiana stosunków ilościowych oraz zmiany jakościowe w mikroflorze ciała ludzkiego (np. zmiana populacji bakterii gram-dodatnich na gram-ujemne w przypadku przyzębia, może spowodować utratę zęba). Choroba powodowana może być również przez florę ciała ludzkiego, jeżeli dojdzie do przełamania mechanizmów obronnych i bakterie będą mogły wniknąć do tkanek i krwioobiegu. Dla osób hospitalizowanych mikroflora stanowi zagrożenie w postaci infekcji pooperacyjnych.

Skóra nie jest środowiskiem, które sprzyja rozwojowi mikroorganizmów, ponieważ składa się z obumarłych komórek naskórka, jest sucha, oraz posiada lekko kwasowy odczyn. Na skórze zdrowego człowieka prócz pyłu i kurzu znajduje się wiele grzybów oraz bakterii, najczęściej saprofitów. Na jednym centymetrze skóry stwierdzić można nawet 10⁶ komórek bakterii i grzybów. Znacznie więcej bakterii znajduje się na skórze w regionach wilgot­nych, np. w okolicy odbytniczej, obrębie fałdów skórnych, w przestrzeniach międzypalcowych, pachach oraz głowie. Najczęściej spotykanym drobnoustrojem skóry jest Staphylococcus epidermidis, tworzący 90% całej populacji, dalej beztlenow­ce z gatunku Propionibacterium acnes w liczbie 10³-10⁴/cm², oraz Staphylococcus aureus. Nosicielstwo Staphylococcus aureus w zdrowej populacji sięga ok. 10-20%. U osób będących w okresie dojrzewania w mikroflorze skóry dominować może Propionibacte­rium agnes, który jest przyczyną trądzika.

Jama ustna człowieka jest wyjątkowo sprzyjającym środowiskiem bytowania różnorodnych gatunków drobnoustrojów, bardzo szybko zasiedlaną przez swoistą mikroflorę. W jej składzie w jamie ustnej możemy wyróżnić bakterie wirusy i grzyby, ale najczęściej występują bakterie beztlenowe. Drobnoustroje znajdujące się na powierzchni zębów tworzą tzw. biofilm, który stanowi podstawowy element strukturalny płytki nazębnej, będącej pierwszym etapem w procesie rozwoju próch­nicy zębów. Dominującymi drobnoustrojami biorącymi udział w tworzeniu płytki są różne gatunki paciorkowca, oraz bakterie nitkowate. Mimo to, iż w składzie mikroflory jamy ustnej przeważają bakterie, mogą w niej również występować drożdże np. Candida albicans, które u ludzi leczonych antybiotykami, bądź też u osób o osłabionej odporności mogą nadmiernie się rozwijać i wywołać pleśniawki. Infekcja objawia się wystąpieniem białego nalotu na języku oraz w gardle.

Mikroflorę jamy nosowej i górnych dróg oddechowych człowieka zamieszkują głownie dwoinki, gronkowce oraz paciorkowce. Drobnoustroje znajdujące się w jamie nosowej oraz gardle mogą podczas kichania lub podczas kaszlu rozprzestrzeniają się powietrzu drogą kropelkową tworząc tzw. bioaerozole, które stanowić mogą zagrożenie epidemiologiczne. Z tych właśnie powodów w miejscach takich jak szpitale, miejsca produkcji żywności, niezbędne jest noszenie maseczek ochronnych przez personel. ³

Największym siedliskiem mikroflory fizjologicznej jest przewód pokarmowy, który zbudowany jest z: przełyku, żołądka, dwunastnicy, jelita czczego, jelita krętego, jelita grubego oraz odbytnicy. Należy zaznaczyć, iż liczba bakterii jest zróżni­cowana w zależności od odcinka ,,i tak w żołądku, i dwunast­nicy osiąga liczbę rzędu 10M0³ kom/ml, w jelicie cienkim od 10⁴-10⁷ kom/ml, zaś w jelicie grubym 10¹¹- 10¹² kom/ml.”⁴

Żołądek jak i dwunastnica w warunkach zdrowia zawierają bakterie jedynie przejściowo. W tej niszy eko­logicznej rolę ochronną przed kolonizacją pełnią żółć, kwas solny oraz sok trzustkowy. Śluzówka żołądka może być skolonizowana bakteriami odpornymi na środowisko kwaśne jak Lactobacillus sp., Streptococcus sp., a także Helicobacter pylori. Ten ostatni w sprzyjających warunkach może prowadzić do stanu zapalnego śluzówki - gastritis oraz choroby wrzodowej. Warto zaznaczyć, iż zaledwie wśród 20% osób skolonizowanych rozwija czynne zakażenie. Górny odcinek jelita cienkiego zawiera tylko niewielką liczbę bakterii, ale należy zaznaczyć, iż ich populacja wzrasta w niższych odcinkach, tj. w jelicie krętym. Mikroflorę tego odcinka tworzą głównie paciorkowce Lactobacillus sp., pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae oraz beztlenowe pałeczki z rodzaju Bacteroides sp. W jelicie grubym liczba bakterii osiąga wartość rzędu 10⁷ g, z czego 95% sta­nowią beztlenowce. Głównymi składnikami mas kałowych (aż w 60%) są pałeczki Bacteroides sp. i w mniejszym stopniu E. coli. Obydwa gatunki po prze­mieszczeniu poza jelito grube mogą powodować ciężkie zakażenia łącznie z sepsą. Po perforacji jelita grubego rozwija się zwykle rozlane zapalenie otrzewnej, po uszko­dzeniu skóry lub ekstrakcji zęba drobnoustroje dostają się do krwi, a przejście z okolicy odbytniczej do cewki moczowej może skutkować zakażeniem dróg moczowych.⁵

Skład mikroflory jelitowej zależy od wielu czynni­ków, między innymi wieku, diety, przyjmowanych leków neutralizujących pH soku żołądkowego, antybiotyków i leków immunosupresyjnych. Mikroflora jelitowa spełnia w organizmie człowieka trzy zasadnicze funkcje: metaboliczne, troficzne i ochronne. Rola metaboliczna mikroflory jelitowej polega na fermentacji niestrawionych resztek, magazynowaniu energii oraz produkcji witaminy K. Do funkcji troficznych zalicza się kontrolę ciągłości nabłonka jelitowego oraz homeostazę układu immulogicznego. Natomiast funkcja ochronna jest efektem aktywności metabolicznej i wynika z tworzenia produktów antagonistycznych w stosunku do patogenów przewodu pokarmowego.⁶

Kolejną niszą którą zajmują drobnoustroje jest ujście cewki moczowej oraz pochwa u kobiet. ,,Wśród mi­kroflory pochwy istotną rolę odgrywają laseczki Lactobacillus sp. Staphylococcus epidermidis oraz Enterococcus faecalis, czy też Corynebacterium sp.”⁷ Należy zaznaczyć, iż mikroflora pochwy zależy od fazy hormonalnej i tak w okresie przed pokwitaniem dominują paciorkowce, gronkowce, dyfteroidy i pałeczki E. coli. Tak w okresie peł­nej dojrzałości dominującym drobnoustrojem są laseczki Gram-dodatnie z gatunku Lactobacillus aerophilus. Drob­noustrój ten fermentuje glikogen, obniża pH pochwy do wartości kwaśnych, przez co zapobiega namnażaniu innych drobnoustrojów. Do najczęściej spotykanych stanów chorobowych układu rozrodczego zaliczamy: grzybicze zapalenie pochwy i sromu wywołane przez drożdże z rodzaju Candidia, bakteryjną, waginozę, oraz pierwotne zapalenie pochwy spowodowane przez Trichomonas vaginalis. Ochroną przed rozwojem tych mikroorganizmów są bakterie fermentacji mlekowej, które stabilizują oraz przywracają równowagę mikrobiologiczną układu moczowo-płciowego.⁸

BIBLIOGRAFIA :

1. Mikrobiologia techniczna. T. 1, Mikroorganizmy i środowiska ich występowania, red. nauk. Z. Libudzisz, K. Kowal, Z. Żakowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.

2. Mikrobiologia: podręcznik dla pielęgniarek, położnych i ratowników medycznych pod red. P.B. Heczko, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.

3. Slayers A.A., Whitt D.D. ,Mikrobiologia Różnorodność, chorobotwórczość i środowisko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

4. http://www.hospicjumdladzieci.pl/phocadownload/Zagadnienia_Kliniczne/MikrofloraFizjologicznaCzlowieka_2009.pdf

---

1. Mikrobiologia techniczna. T. 1, Mikroorganizmy i środowiska ich występowania, red. nauk Z. Libudzisz, K. Kowal, Z. Żakowska., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010,s.240.↩

2. Mikrobiologia: podręcznik dla pielęgniarek, położnych i ratowników medycznych pod red. P.B. Heczko, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007 s.105.↩

3. Mikrobiologia techniczna. op. cit.241-243.↩

4. http://www.hospicjumdladzieci.pl/phocadownload/Zagadnienia_Kliniczne/MikrofloraFizjologicznaCzlowieka_2009.pdf↩

5. Tamże.↩

6. Mikrobiologia techniczna. T. 1, Mikroorganizmy i środowiska ich występowania, red. nauk. Z. Libudzisz, K. Kowal, Z. Żakowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010,s.246.↩

7. http://www.hospicjumdladzieci.pl/phocadownload/Zagadnienia_Kliniczne/MikrofloraFizjologicznaCzlowieka_2009.pdf↩

8. Mikrobiologia techniczna. op. cit.s.247.↩