Polityka gospodarcza ćwiczenia nr 1 – 07.10.2012r
Ekonomia jest dyscypliną naukową o procesach gospodarczych to znaczy; bada
i identyfikuje prawidłowości rządzące procesami:
- produkcji,
- podziału (dystrybucji),
- wymiany,
- konsumpcji dóbr i usług.
Podstawowe pojęcia ekonomiczne: gospodarka, procesy produkcji, podziału, dystrybucji, konsumpcji, rynek, równowaga gospodarcza
Gospodarka – całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie (gospodarka regionalna), kraju (gospodarka narodowa) lub na całym świecie (gospodarka światowa). Działalność ta polega na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności. Najprostszy podział gospodarki wyróżnia trzy sektory: usługi, przemysł, rolnictwo.
Proces produkcyjny (proces produkcji, produkcja) – całokształt działań związanych z przekształceniem surowców i materiałów w produkty gotowe (z przeznaczeniem dla zewnętrznego odbiorcy). Efektem ekonomicznym procesu produkcyjnego jest wartość dodana.
W skład procesu produkcyjnego wchodzą:
- proces badań i rozwoju,
- proces wytwórczy (podstawowy, pomocniczy oraz obsługowy)
- proces dystrybucji i obsługi klienta.
Proces dystrybucji - Głównym zadaniem procesu dystrybucji jest przemieszczanie wytworzonego produktu gotowego z przedsiębiorstwa do klienta.
Dystrybucja to zespół instrumentów i działań związanych z fizycznym przepływem towarów. Dzięki niej możliwe jest przekazanie produktów od producenta do jednostek hurtowych i detalicznych, gdzie nabyć je mogą konsumenci. Elementy procesu dystrybucji to:
1. planowanie,
2.magazynowanie,
3.gospodarowanie zapasami,
4.transport.
Rynek (w ekonomii) – zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami.
Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (oferenci) zaś część popyt (nabywcy). Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu – sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.
Równowaga ekonomiczna, równowaga gospodarcza, stan gospodarki, w którym zachowana jest równowaga globalnego popytu i globalnej podaży na wszystkich rynkach: dóbr i usług oraz czynników wytwórczych (równowaga rynkowa), a także w wymianie z zagranicą. Inaczej - jest to równoczesne występowanie równowagi wewnętrznej i równowagi zewnętrznej.
Przedmiot i zakres polityki gospodarczej, podział.
Polityka gospodarcza – jest nauką o procesach gospodarczych. Bezpośrednim celem działalności gospodarczej jest uzyskiwanie dochodu będącego rezultatem pracy ludzkiej, zaangażowanego kapitału, ziemi oraz informacji – jeśli ta działalność zyskuje akceptacje rynku. Polityka gospodarcza jako dyscyplina naukowa o zarządzaniu zajmuje się problemami nierównowagi gospodarczej, czynnikami zrównoważonego, trwałego i dynamicznego rozwoju i bezpieczeństwa ekonomicznego ludności.
Zakres polityki gospodarczej – polityka gospodarcza zajmuje się gospodarką, ma funkcję poznawczą i aplikacyjną. Polityka gospodarcza która ma swoje odniesienie do ekonomii ma charakter dychotomiczny to znaczy jest dyscypliną naukową i sferą wielostronnej świadomej działalności w gospodarce.
Polityka gospodarcza w systemie ekonomiczno – społecznym państwa oznacza oddziaływanie władz na gospodarkę narodową, na jej dynamikę, strukturę, stosunki gospodarcze oraz relacje z zagranicą.
Przedmiot polityki gospodarczej – polityka gospodarcza analizuje decyzje gospodarcze:
- jak gospodarować zasobami
- jak dokonywać wyborów produkcji, dystrybucji, podziału
- jak dokonywać wyborów konsumpcji, inwestycji i oszczędności
- jak osiągać pożądane rezultaty.
Przedmiotem polityki gospodarczej jest tworzenie warunków prawnych i organizacyjnych i finansowych w celu efektywnego działania przedsiębiorstw w danym kraju, w ramach danego regionu albo wewnątrz firmy.
Podział polityki gospodarczej: polityka gosp. dzieli się na polityki horyzontalne (mikroekonomię, makroekonomię) oraz polityki sektorowe (polityka środowiska, transportu, energetyczna, rolna, handlowa, rynku pracy, konkurencji, naukowa, innowacyjna itp.
- polityka makroekonomiczna- analizuje gospodarkę jako całość. Bada globalną podaż, popyt, ceny, zatrudnienie, inwestycje, dochody i wydatki państwa.
- polityka mikroekonomiczna – bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę: gospodarstwa domowe, podmioty prawne, sektory gospodarki, rynki produktów i usług. Bada procesy podaży i popytu ceny, koszty.
Polityka gospodarcza o dychotomicznym charakterze.
Polityka gospodarcza o dychotomicznym (dwoistym) charakterze -:
Dwoisty charakter polityki gospodarczej:
- teoretyczny (wiedza / nauka)
- empiryczny (przedstawia praktyczne doświadczenia)
Polityka gospodarcza jako dyscyplina naukowa – metody badawcze, funkcje PG w gospodarce.
Polityka gospodarcza jako dyscyplina naukowa – jako dyscyplina naukowa posługuje się pojęciami kategorii ekonomicznych (praca, produkcja, rynek, wymiana, pieniądz, towar, cena, płaca, dochód, przychód, popyt, podaż, kapitał). Związki i korelacje pomiędzy kategoriami ekonomicznymi ich identyfikowanie tworzy określone prawa ekonomiczne. Ich łącznie w zwarte systemy oznacza powstawanie teorii ekonomicznych..
Metody badawcze – metodami naukowymi stosowanymi w polityce gospodarczej są: uproszczone modele, kolejne przybliżenia, analizy porównawcze, eksperyment, symulacje, dedukcja, wnioskowanie indukcyjne.
Funkcje polityki gospodarczej w gospodarce:
- stabilizacyjna- polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów jak: osiągniecie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, stabilizację rynku pieniężnego (aby stopa% kredytu nie była zbyt wysoka), możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa.
- alokacyjna - polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Ogólnie biorąc w gospodarce rynkowej chodzi przede wszystkim o ochronę własności prywatnej oraz o wspomaganie i uzupełnianie, a w pewnych sytuacjach także o korygowanie lub zastępowanie mechanizmu rynkowego. Alokacja - jest to podział i przeniesienie ograniczonych zasobów między różne dziedziny zastosowania. Alokacja odbywa się przy pomocy mechanizmu rynkowego.
- redystrybucyjna - polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.
Państwo przejmuje część dochodów i poprzez transfery pieniężne przekazuje je tym osobom, które mają niskie dochody.
Głównymi instrumentami realizacji tej funkcji są: system podatkowy, wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne oraz systemy różnego typu opłat i cen.
Kategorie, prawa i systemy, teorie ekonomiczne.
Podstawowe kategorie ekonomiczne - praca, produkcja, rynek, wymiana, pieniądz, towar, cena, płaca, dochód, przychód, popyt, podaż, kapitał
Prawa ekonomiczne mają charakter stochastyczny, czyli wielkich liczb. Prawa te działają obiektywnie.
Prawa ekonomiczne – to adekwatne teoretyczne ujęcie najsilniej działających tendencji w rzeczywistości gospodarczej. Mogą mieć one charakter ogólny lub szczegółowy. Mogą dotyczyć zjawisk zachodzących w całej gospodarce narodowej, a więc w skali makro-, jak również w skali mikro-.
Do znaczących w skali makroekonomicznej trzeba zaliczyć, takie prawa jak
prawo własności;
-prawo Keynesa (makroekonomicznego przekonania, że popyt tworzy własną podaż);
-prawo Seya (makroekonomicznego przekonania, że podaż tworzy swój własny popyt);
-prawo konkurencji;
-prawo wartości.
Natomiast w skali mikroekonomicznej bardzo często spotykamy się przy dokonywaniu analiz rzeczywistości gospodarczej z funkcjonowaniem takich praw, jak: prawo malejących krańcowych przychodów; prawo popytu i podaży.
Teoria ekonomiczna jest uproszczonym wyjaśnieniem tego, jak gospodarka lub jej fragment funkcjonuje lub funkcjonowałby w określonych warunkach. Służy ona do porządkowania i wyjaśniania rzeczywistości wykrywania występujących zależności oraz formułowania przewidywań.
Teoria ekonomiczna, aby zyskać miano dobrej, musi obejmować wystarczająco dużą liczbę danych, by być w stanie symulować rzeczywistość. Winna więc ona dostarczać wyjaśnień przebiegu dotychczasowych zjawisk i pozwolić na w miarę dokładne przewidywanie przyszłości. O jej wartości stanowi stopień wyjaśnienia tego co zostało zaobserwowane i efektywność przewidywań przyszłości. Jej wykorzystanie ma duże znaczenie dla zrozumienia złożonej rzeczywistości gospodarczej. Funkcjonujące obecnie na gruncie ekonomii teorie ekonomiczne można pogrupować, stosując kryterium obszaru odniesienia na następujące jej rodzaje:
- teorie rozwoju gospodarczego (np. klasyczna, marksistowska, startu Rostowa, wielkiego pchnięcia, uzależnienia i inne)
- teorie regulacji (np. oparta na koncepcji interesu pub licznego)
- teorie wartości (np. opartej na pracę)
- teoria cyklu koniunkturalnego.
Teorię ekonomiczną, na co wskazuje zarówno jej istota jak i jej przytoczone rodzaje, powinien cechować związek z rzeczywistością, odrzucanie werbalizmu i bezwzględne stosowanie zasad logiki. Można ją budować używając zarówno formy słownej, jak i matematycznej, ponieważ występują związki, które nie mogą być wyrażono ilościowo, jak i takie które możemy przedstawić za pomocą liczb.
Systemy ekonomiczne – do głównych rodzajów systemów ekonomicznych należą:
- systemy samoregulowane- rynkowe
- systemy regulowane- kierowane (systemy gospodarki centralnie planowanej)
- systemy mieszane – dualne (obejmują mechanizmy i elementy obydwu powyższych)
Ad.1. Systemy rynkowe Do niezbędnych warunków funkcjonowania systemu rynkowego zaliczamy występowanie w gosp.: przewaga własności prywatnej i prywatnych podmiotów gosp., dużego zakresu samodzielności podmiotów gosp., przewagi zdecentralizowanego funkcjonowania systemu podejmowania decyzji w sprawach produkcji i obrotu ekonom. oraz przepływu i odpływu środków finansowych i rzeczowych niezbędnych do samodzielnego prowadzenia działalności gosp., niezbędnych warunków podmiotowych, umożliwiających prowadzenie rynkowej wymiany towarów i usług; Ważnym warunkiem jest też posiadanie niezbędnego kapitału pieniężnego i źródeł jego zasilania na cele rozwoju produkcji i usług.
Modele systemu rynkowego:
- Czysty model - zakłada stopień woln+ej (doskonałej) konkurencji, Liberalny – z własnością prywatną i zdecentralizowanymi decyzjami,
- Samorządowy – z własnością grupową i decyzjami które są zdecentralizowane z samorządem gospodarczym,
-Regulowany – z własnością prywatną i decyzjami, które są zdecentralizowane z systemem regulacji i nakazów,
-Centralnie regulowany – z własnością prywatną regulowaną i decyzjami, które są scentralizowane z systemem nakazów,
- Centralnie kierowany (planowany) – z własnością prywatną i decyzjami, które są zdecentralizowane z systemem regulacji korygujących.
Ad.2. Systemy gospodarki centralnie planowanej Główne cechy polegają na tym, że: Podstawowe wybory ekonom., dotyczące tempa i kierunków rozwoju Centrum gospodarcze określa też środki rzeczowe, osobowe i kapitałowe oraz ich alokacje, a także podstawowe parametry ekonom. Samodzielność przedsiębiorstw jest ograniczona głównie do bieżących decyzji wykonawczych i gospodarczych, Powiązania i stosunki gospodarcze między podmiotami decyzyjnymi przebiegają pionowo oraz mają charakter administracyjny i wiążący, Gospodarka środkami finansowymi jest scentralizowana,
Modele systemu gospodarki centralnie planowanej:
-Dyrektywny – nakazowy rozdzielczy; ustalane w gospodarce plany i środki ich realizacji oraz środki realizacji zadań planowych były szczegółowe dyrektywne, przekazywano je w sposób adresowy i bezpośredni.
- Parametryczny – pośrednio sterowany; zakłada on większą samodzielność przedsiębiorstw, przy uwzględnieniu przez centrum gospodarcze podstawowych parametrów ekonomicznych
Ad 3.Modele i warianty mieszane czyli zawierające elementy centralnego systemu planowania oraz elementy gospodarki rynkowej.
Istota, formy własności, proces gospodarowania.
Proces gospodarowania:
Sposób pojmowania roli państwa w życiu gospodarczym, zależy od tego jak jest pojmowany proces gospodarowania, który należałoby rozpatrywać w ujęciu:
- strukturalnym (pod kontem ujawnienia dysproporcji strukturalnej);
- funkcyjnym(rozpatrywanie pod kątem równowagi i rozwoju gospodarczego);
- rozwojowy(pod kątem potencjalnych możliwości i zagrożenia rozwojowe)
Gospodarowanie nalazło by rozumieć jako działalność ludzka polegająca na alokacji względnie ograniczonych środków (zasobów) pomiędzy relatywnie konkurencyjne zastosowania (cele) na podstawie określonych racjonalnie kryteriów wyboru. Kluczowym elementem tej aktywności jest dokonywanie wyboru. Wyboru tego próbuje się zwykle dokonywać na podstawie rachunku ekonomicznego.
Formy własności:
Własność ekonomiczna (gospodarcza) – jedno z podstawowych zjawisk ekonomicznych, współtworzące wraz z władzą, wolnością gospodarczą, potrzebami, interesami i społecznymi sposobami dokonywania wyborów ekonomicznych całokształt stosunków materialnych i instytucjonalnych (systemowych, ustrojowych) procesu gospodarowania.
Własność ekonomiczna jest pojmowana w kategoriach realnych, a więc jako stan rzeczywisty, nie zaś uprawnienie prawno-polityczne czy dyspozycja moralna. Jest to więc możliwość rzeczywistego (niezależnego od istniejących unormowań formalnoprawnych i politycznych) dysponowania dobrami ekonomicznymi (czynnikami rzeczowymi i osobowymi). Dalsza konkretyzacja zależy od stadium rozwoju ekonomicznego, dla którego własność jest analizowana i definiowana. Niezależnie od tego stadium pojęcie własności zawsze zakłada istnienie podmiotu (dysponowanego dobra). Jest zatem relacją w podwójnym znaczeniu – między podmiotem i przedmiotem własności oraz między podmiotami własności. Sprawne funkcjonowanie obu tych relacji w procesie gospodarczym wymaga zawsze nadania im form prawnych i politycznych. Ogólnie w teorii ekonomii przyjmuje się za przedmiot własności własność środków produkcji (rzeczowych i finansowych), czyli kapitału (dla gospodarek rynkowych) albo majątku narodowego w całości lub w częściach (dla gospodarek nierynkowo zorganizowanych).
W systemie kapitalistycznym wyróżniamy;
* własność prywatną (indywidualną, zbiorową – grupową)
* własność spółdzielczą
* własność publiczną tj. państwową i komunalną.
Systemy ekonomiczne, racjonalność gospodarowania, rachunek ekonomiczny.
System ekonomiczny, zespół instytucji oraz mechanizmów koordynujących i kontrolujących podejmowanie i realizację decyzji ekonomicznych w danym państwie.
Współczesne systemy ekonomiczne różnią się między sobą formą własności czynników produkcji oraz metodami, jakimi jest koordynowana i kontrolowana działalność gospodarcza.
Wyróżniane są 3 systemy ekonomiczne:
-gospodarki centralnie planowanej- charakteryzuje się publiczną własnością czynników produkcji oraz centralnym planowaniem celów ekonomicznych. Przedsiębiorstwa należą do państwa i ono decyduje o tym, co ma być produkowane, dla kogo, w jakiej ilości i w jaki sposób.
-czysty kapitalizm -charakteryzuje się prywatną własnością czynników produkcji, a wszelkie decyzje związane z działalnością gosp. Oba modele są czysto teoretyczne.
-mieszany - W praktyce współczesna gospodarka jest oparta na trzecim systemie – mieszanym, w którym decyzje związane z produkcją, a także wykorzystaniem i własnością czynników produkcji są podzielone między państwo a prywatnych przedsiębiorców.
Racjonalność gospodarowania). : sposób postępowania podmiotów gospodarczych, które uświadamiając sobie cel swojej działalności oraz ograniczoność (rzadkość) środków służących jego realizacji, dążą do uzyskania maksymalnych efektów przy określonych, założonych nakładach (zasada największej wydajności) albo do minimalizacji nakładów ponoszonych dla osiągnięcia założonego efektu (zasada oszczędności)
Warunkami racjonalności gospodarowania podmiotu gospodarczego są: umiejętność określenia i uporządkowania według ważności celów, które mają być zrealizowane, posiadanie wiedzy na temat sposobów ich realizacji oraz znajomość i uwzględnianie zewnętrznych i wewnętrznych warunków ograniczających jego działania.
Zasada racjonalnego gospodarowania
Zasada racjonalnego gospodarowania może być sformułowana w dwóch wymiarach:
1.Maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów
2.Minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów
Rachunek ekonomiczny: jedna z podstawowych kategorii ekonomicznych - porównanie nakładów związanych z podejmowanymi działaniami i efektów, jakie jednostka zamierza osiągnąć. Ułatwia on wybór takiego wariantu postępowania, który pozwala osiągnąć maksymalne korzyści:
Wariant I – zasada największego efektu/największej wydajności (jeśli dane są środki, należy maksymalizować cel)
Wariant II: zasada najmniejszego nakładu/oszczędności środków (jeśli dany jest cel, należy minimalizować nakłady)
Podstawowe cechy rachunku ekonomicznego:
-wariantowość
-kompleksowość
-dualizm
-wiarygodność
Rachunek ekonomiczny odpowiada na pytania: co?, jak?, ile? i kiedy? produkować - stanowi zatem podstawę ustalania programów produkcji, kierunków i warunków jej sprzedaży, w dostosowaniu do warunków dyktowanych przez rynek.
Gospodarka, zasoby i strumienie, efektywność ekonomiczna.
Strumienie – to wielkości gospodarcze (m.in. konsumpcja, produkcja), które mierzy się w pewnych jednostkach czasu (m.in. godzina, dzień, miesiąc).
Nie należy mylić strumieni z zasobami. Wielkość zasobów można ustalić na dzień x, a wielkość strumieni tylko w pewnym okresie.
Zasób reprezentuje poziom danej zmiennej w określonym momencie (nie ma wymiaru czasowego) w odróżnieniu od strumienia, który wyraża zmianę na jednostkę czasu.
W ekonomii pojęciem zasobów, inaczej nakładów (np. maszyny, surowce, praca) określa się wszystkie materialne i niematerialne składowe procesu produkcji, które są niezbędne do wytwarzania dóbr. Zasób jest to ilość pewnego składnika aktywów w danym momencie, pojęcia tego można używać w kontekście aktywów będących własnością firmy lub aktywów w skali całej gospodarki- danego państwa.
Efektywność ekonomiczna, sposób pomiaru skuteczności i celowości danej działalności gospodarczej, wyrażający się porównaniem (relacją) wartości uzyskanych efektów do nakładu czynników użytych do ich uzyskania. Niska efektywność ekonomiczna powoduje zwykle wzrost cen, zwiększenie zapotrzebowania na energię, materiały i powierzchnie produkcyjne - bez wzrostu wyników produkcyjnych. Wyższa efektywność ekonomiczna stwarza możliwości obniżenia kosztów wytwarzania, zwiększa wyniki produkcyjne i zysk, co z kolei umożliwia inwestowanie albo wzrost indywidualnych wynagrodzeń. Efektywność ekonomiczna stanowi jeden z podstawowych sposobów oceny podejmowanych działań gospodarczych.
Systemy i modele gospodarcze ich polityczne konotacje.
System gospodarczy – to system zarządzania gospodarką, z charakterystycznymi typami instytucji i mechanizmów regulacyjnych.
Można wyróżnić następujące typu systemów gospodarczych:
- autonomiczny system gospodarczy (zwany także zdecentralizowanym lub czysto rynkowym);
-scentralizowany system gospodarczy
Gospodarka rynkowa, rynek i jego istota, główne cechy.
Gospodarka rynkowa – rodzaj gospodarki, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji podejmowane są przez podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, rząd), kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku, m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, kursy walutowe oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do kształtowania się wyżej wymienionych w przyszłości.
Rynek - ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów i usług w wyniku których określone zostają ceny oraz ilość nabywanych i sprzedawanych towarów. Sprzedający oferując swoje dobra tworzy podaż nabywcy zaś chcąc je kupić reprezentują popyt na te dobra wyniku negocjacji między sprzedającymi a kupującymi kształtują
Istotą rynku jest zależność między : popytem , podażą , ceną.
RYNEK - to wszelkie relacje zachodzące między sprzedającymi a kupującymi
nazywanymi uczestnikami, podmiotami lub stronami rynku.
Rynek powstał w wyniku społecznego podziału pracy oraz w rezultacie produkcji dóbr i realizacji usług ponad potrzeby własne producentów.
TOWAR jest to dobro (usługa), które jest oferowane do sprzedaży.
Dobro wytworzone, ale nie przeznaczone do sprzedaży, nie jest towarem.
GOSPODARKA TOWAROWA to typ gospodarki, w której produkuje się głównie z myślą o tym by wytworzone dobra wymienić na inne .
Wymiana może mieć postać towar za towar (wymiana barterowa).
GOSPODARKA TOWAROWO PIENIĘŻNA to typ gospodarki, w której produkuje się na sprzedaż, a przy wymianie ludzie posługują się pieniądzem.
GOSPODARKA NATURALNA to typ gospodarki, w której produkuje się
na własne potrzeby.
Gospodarka rynkowa - cechy - To:
- Dominacja własności prywatnej
- Alokacja poprzez rynek- poprzez popyt i podaż
- Rynek tworzy ceny w zależności od popytu i podaży,
- Samodzielność podmiotów gospodarczych
- Ograniczona rola państwa (mała interwencja państwa)
- Konkurencja.
Charakterystyka gospodarki planowanej, mieszanej.