Stacje kolejowe:

Stacja kolejowa to posterunek ruchu zapowiadawczy, w obrębie którego, oprócz toru głównego zasadniczego, znajduje się co najmniej jeden tor główny dodatkowy. Na stacji pociągi mogą rozpoczynać i kończyć swój bieg, krzyżować się, zmieniać kierunek jazdy itp.

Podział stacji
- Ze względu na rodzaj przewozów
- Ze względu na położenie
- Ze względu na pracę techniczno - ruchową
Posterunki techniczne na stacjach
- Posterunki nastawcze
- Posterunki dyspozytorskie
- Posterunki dróżników przejazdowych
- Posterunki stwierdzania końca pociągu
Podział torów na stacji

Podział stacji:
- Ze względu na rodzaj przewozów
- Ze względu na położenie
- Ze względu na pracę techniczno - ruchową

1) Ze względu na rodzaj przewozów rozróżnia się stacje:

a) osobowe, czyli takie na których odbywa się ruch podróżnych i wymiana pasażerska. Stacje osobowe przystosowane są do odprawy podróżnych - posiadają kasy biletowe i informację oraz umożliwiają na przykład ekspedycję przesyłek pocztowych (konduktorskich), bagażowych itp.,

Stacja osobowa - Warszawa Wileńska

b) towarowe, czyli takie na których odbywa się obsługa ruchu towarowego z uwzględnieniem odprawy i przyjmowania przesyłek towarowych,

Stacja towarowa - Kraków Prokocim

c) osobowe - towarowe, czyli takie które spełniają wymagania zarówno stacji osobowych (obsługa podróżnych) oraz stacji towarowych (obsługa przesyłek towarowych). Ten typ stacji jest najbardziej popularnym, gdyż w jednym miejscu realizowane są jednocześnie dwie usługi przewozowe,

Stacja osobowo-towarowa - Chabówka

2) Ze względu na położenie rozróżnia się stacje:

a) węzłowe, czyli takie na których spotykają się minimum trzy szlaki kolejowe; stacje takie mogą mieć układ torów widłowy (szlaki kolejowe przechodzą z kilku w jeden danego kierunku), krzyżowy (szlaki krzyżują się na stacji) oraz z połączonymi obydwoma układami torów,


Przykłady układu szlaków na stacjach węzłowych

b) krańcowe, czyli te występujące na na początku lub końcu linii kolejowej i najczęściej takie stacje mają czołowy układ torów,

Stacja krańcowa z czołowym układem torów (Budapest Nyugati)

c) pośrednie, występujące między stacjami węzłowymi, krańcowymi lub pomiędzy stacją węzłową, a krańcową; stacje pośrednie mają najczęściej układ torów przechodni.

Do stacji pośrednich zalicza się również mijanki, czyli stacje, na których wykonywany jest najmniejszy zakres ruchowy. Służą one na linii jednotorowej do krzyżowania i wyprzedzania się pociągów, a na linii dwutorowej do wyprzedzania się pociągów.

Schemat przykładowych mijanek


Stacja mijankowa - Jordanów

2) Ze względu na wykonywaną pracę techniczno - ruchową rozróżnia się stacje:

a) rozrządowe, które często posiadają górkę rozrządową i służą do do rozrządzania i zestawiania pociągów towarowych,

b) ładunkowe i przeładunkowe, na tych pierwszych odbywa się nadawanie (ładowanie) i odbieranie (rozładowywanie) przesyłek towarowych np. z pojazdów drogowych, statków magazynów na wagony i odwrotnie; stacje przeładunkowe służą do przeładunku towarów z jednych pociągów na drugie w transporcie międzynarodowym w sytuacji zmiany szerokości toru na granicy (np. PL / państwa b. ZSRR).

c) postojowe, czyli miejsca gdzie stacjonują składy pociągów pasażerskich (czasem też pojazdów trakcyjnych - np. szynobusów); tam prowadzone są ich naprawy, mycie, zaopatrywanie w środki potrzebne do realizacji przewozu (woda, gaz, pościel, środki sanitarne, itp). Na stacjach postojowych realizowane jest też zestawianie składów pasażerskich, które następnie są wyprawiane na perony stacyjne.

Stacja postojowa

Posterunki techniczne na stacjach:
- Posterunki nastawcze
- Posterunki dyspozytorskie
- Posterunki dróżników przejazdowych
- Stwierdzania końca pociągu

1) Ogólne informacje o posterunkach technicznych:
Zgodnie z Instrukcją Ir-1 (R1) oprowadzeniu ruchu pociągów, posterunek techniczny przeznaczony jest do wykonywania, bezpośredniego organizowania i nadzorowania czynności ruchowych na stacjach i na innych posterunkach ruchu.
Posterunki techniczne dzielą się na posterunki nastawcze, dyspozytorskie, dróżnika przejazdowego oraz posterunki stwierdzania końca pociągu.

2) Posterunki nastawcze:
Posterunek nastawczy przeznaczony jest do wykonywania czynności związanych bezpośrednio z prowadzeniem ruchu przy czym:
1. posterunek nastawczy wyposażony w urządzenia nastawcze z funkcją zależności sygnałów na sygnalizatorach od położenia zwrotnic oraz urządzenia blokowe i łączności - jest nastawnią,
2. posterunek, którego urządzenia nastawcze nie mają powyższych funkcji jest posterunkiem zwrotniczego.


Nastawnia dysponująca stacji osobowo-towarowej w Libiążu


Nastawnia dysponująca w budynku dworca w Starym Sączu

Ze względu na pełnioną funkcję nastawni rozróżnia się:

Nastawnie dysponujące
Nastawnie wykonawcze
Nastawnie manewrowe i rozrządowe

Obszar działania nastawni to rejon oddziaływania nastawni zwany okręgiem nastawczym. Obejmuje on fragment układu torowego stacji, całą stację, lub kilka stacji na linii. W związku z tym ze względu na obszar działania rozróżnia się:

Nastawnie centralne
Nastawnie zdalnego sterowania
Nastawnie miejscowe

3) Posterunki dyspozytorskie:
To posterunki których zadaniem jest jest bieżący nadzór i regulacja całokształtu pracy eksploatacyjnej na wyznaczonym obszarze lub odcinku. Do posterunków tych należą posterunki dyspozytorów, dyżurnych ruchu peronowych i manewrowych oraz starszych ustawiaczy.

a) dyżurny ruchu peronowy, ma za zadanie terminowe podstawianie składów pasażerskich na stację oraz ich wyprawienie zgodnie z rozkładem jazdy.

Posterunek dyżurnego ruchu peronowego - Szczecin Gł.

Dyżurny ruchu peronowy przekazuje dokumenty maszyniście

- dyżurny ruchu manewrowy, odpowiada za sprawne i bezpieczne prowadzenie prac manewrowych (rozrządzania i zestawiania składów pociągów) w rejonie stacji.

4) Posterunki dróżników przejazdowych:
Posterunki te zwane też strażnicami usytuowane są na szlaku lub stacji w pobliżu skrzyżowania linii kolejowej z drogą kołową w jednym poziomie. Posterunki takie wyposażone są w urządzenia służące do wstrzymania ruchu drogowego.


Posterunek dróżnika przy przejeździe

Przykładowe urządzenie do sterowania rogatkami

Posterunki dróżników przejazdowych oznacza się w postaci ułamka, gdzie w liczniku należy podać numer, który jest liczbą kolejną posterunku (według wzrostu kilometrażu) znajdującego się na tej linii lub nazwę przejazdu kolejowego, a w mianowniku kilometr linii, na którym znajduje się ten posterunek.
W przypadku, gdy posterunek jest wspólny dla wielu linii kolejowych, posterunek ten należy oznaczyć kolejną liczbą porządkową lub nazwą przejazdu linii o wyższej kategorii

5) Posterunki stwierdzenia końca pociągu:
Zadaniem tego typu posterunku jest potwierdzenie prawidłowości wjazdu pociągu na stację.
Posterunki stwierdzania końca pociągu oznacza się skrótem "Skp", a w przypadku występowania kilku posterunków do skrótu dodaje się kolejne cyfry arabskie np. "Skp 1", "Skp 2".

Rodzaje torów na stacjach:

Stacje kolejowe wpisane są w całokształt infrastruktury kolejowej. Rozpatrując ten aspekt od strony torów kolejowych to tory dzieli się na dwie podstawowe grupy: tory szlakowe, czyli te realizujące przewozy pomiędzy stacjami (posterunkami zapowiadawczymi) oraz tory stacyjne, czyli te znajdujące się w obrębie stacji.


Granica między torami stacyjnymi i szlakowymi


Tory stacyjne ze względu na przeznaczenie dzielą się na tory główne zasadnicze, tory główne dodatkowe, tory boczne i tory specjalnego przeznaczenia.

a) tory główne zasadnicze i główne dodatkowe - te pierwsze są przedłużeniem torów szlakowych i mogą być wykorzystywane do realizacji przyjazdów i wyjazdów pociągów, natomiast tory główne dodatkowe służą do realizacji przyjazdów i odjazdów pociągów,

b) tory boczne - to wszystkie pozostałe tory stacyjne, po których mogą być prowadzone tylko jazdy manewrowe. Wśród nich wyliczyć można tory: zestawcze, wyciągowe, rozrządowe, postojowe, ładunkowe, odstawcze, bocznicowe itp.

c) tory specjalnego przeznaczenia, którymi są żeberka ochronne, tory dojazdowe do bocznic, tory bocznicowe, tory ładowni i stacji zamkniętych dla potrzeb technicznych, jak również bocznice na szlaku



Przykładowy schemat stacji pośredniej

Definicja i podział linii kolejowych:

Linia kolejowa jest elementem sieci kolejowej wraz z niezbędną infrastrukturą przeznaczoną do prowadzenia ruchu kolejowego, który ma wyznaczony punkt początkowy i końcowy. Zarządcą państwowej sieci kolejowej w Polsce jest spółka PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
Line kolejowe dzielą się na:

- odcinki, czyli fragmenty tras kolejowych zawierające się pomiędzy dwoma stacjami węzłowymi lub początkiem trasy i stacją węzłową; stację węzłową charakteryzuje zbieganie się na niej co najmniej trzech szlaków kolejowych.

- szlaki, czyli części odcinków linii kolejowych zawierające się pomiędzy dwoma posterunkami zapowiadawczymi,

- ostępy, czyli podział szlaków kolejowych na odcinki, z których każdy zawiera się pomiędzy dwoma posterunkami odstępowymi lub posterunkiem odstępowym i zapowiadawczym; odstępy stosuje się w celu zwiększenia przepustowości szlaku na zasadzie, że kolejny pociąg jest wpuszczany na szlak zanim poprzedni go opuści z tym zastrzeżeniem, że pomiędzy nimi musi być zachowany przynajmniej jeden odstęp wolny.

Łącznica jest to linia kolejowa łącząca dwie inne linie kolejowe z pominięciem stacji węzłowej.

Punkty eksploatacyjne:
Zadaniem transportu kolejowego jest przewożenie towarów i ludzi. Aby takie przewozy mogły być prawidłowo realizowane muszą być spełnione dwie podstawowe grupy czynności:

1. prowadzenie ruchu pociągów na trasach oraz praca manewrowa - te zadania realizują posterunki ruchu:

Posterunki ruchu

2. ekspedycja i przyjmowanie pasażerów i towarów na wyznaczonych odcinkach tras kolejowych; te zadania realizują punkty ekspedycyjne:

Punkty ekspedycyjne (handlowe)

Posterunki ruchu:

Zadaniem posterunków ruchu jest sprawne prowadzenie pociągów zgodnie z ustalonym rozkładem jazdy oraz zapewnienie bezpieczeństwa ich przejazdu.
Posterunki te dzielą się na trzy podstawowe grupy: następcze, osłonne i pomocnicze.


Schemat posterunków ruchu

1) Posterunki następcze pełnią główną rolę w prowadzeniu ruchu pociągów. Ich zadaniem jest regulowanie następstwa pociągów, czyli ich wypuszczania w trasę przy spełnieniu warunku, że przylegający do posterunku następczego szlak / odstęp jest wolny. Wszystkie posterunki następcze (wraz z poniższymi odmianami) wyposażone są w semafory.
Posterunki następcze dzielą się na posterunki zapowiadawcze, odstępowe i bocznicowe:

Posterunki zapowiadawcze (stacje i posterunki odgałęźne)
Posterunki odstępowe
Posterunki bocznicowe

2) Posterunki osłonne znajdują się na szlaku w celu osłony (zabezpieczenia przed wypadkami) miejsca, w którym następuje skrzyżowanie w jednym poziomie dwóch linii kolejowych, linii kolejowej z linią tramwajową lub gdzie występuje splot torów most zwodzony / obrotowy oraz w miejscu gdzie szlak jednotorowy przechodzi w szlak dwutorowy i na odwrót (jeżeli nie musi w takim miejscu być zastosowany posterunek następczy).
Omawiany typ posterunku wyposażony jest w semafory lecz nie bierze udziału w zapowiadaniu pociągów.

3) Posterunki pomocnicze sytuowane są w miejscach szlaku gdy bocznica kolejowa jest od szlaku odgałęziona. Posterunek pomocniczy daje możliwość wjazdu pociągu na bocznicę i zgłoszenie, że szlak jest wolny oraz umożliwia wyjazd pociągu z bocznicy. Omawiany posterunek nie jest wyposażony w semafory, a uczestniczy w zapowiadaniu tylko tych pociągów które obsługują bocznicę, przy której odgałęzieniu jest zlokalizowany.




Przykładowe sytuacje lokalizacji posterunków ruchu

Punkty ekspedycyjne (handlowe):

Punkty ekspedycyjne zwane też handlowymi to miejsca przystosowane do realizowania odpraw i przyjmowania pasażerów i towarów. Punkty handlowe klasyfikuje się pod względem taryfowym i technologicznym. Za przewóz pasażerów lub towarów pobierana jest opłata zgodna z taryfą przewozową. Punkty handlowe ujęte są w wykazie odległości taryfowych na podstawie którego ustalany jest koszt wykonania usługi przewozowej oraz zakresu tej usługi.


Punktami ekspedycyjnymi są:

- Przystanki osobowe
- Ładownie
- Bocznice

1) Przystanek osobowy:
To samoistny element infrastruktury kolejowej, który musi być osgnalizowany wskaźnikami W16 i W4, gdzie gdzie zgodnie z rozkładem jazdy zatrzymują się pociągi osobowe.

Wskaźnik W16
Oznacza, że za wskaźnikiem w odległości drogi hamowania znajduje się przystanek osobowy.

Wskaźnik W4
Oznacza miejsce zatrzymania się czoła pociągu. Ustawia się na stacjach i przystankach osobowych.



Schemat rozmieszczania wskaźników W4 i W16

Warunkiem istnienia przystanku jest wyznaczenie (wybudowanie) na nim peronu / peronów, na których prowadzona jest wymiana pasażerska z zapewnieniem bezpieczeństwa podróżnych.
Przystanki osobowe mogą być wyposażone w budynek przystankowy z kasą biletową, poczekalnią itp.

Hol budynku przystanku w Międzyzdrojach

Przystanki zasadniczo nie są wyposażone w semafory. Fakt, że czasem na początku przystanku znajduje się semafor wynika tylko z tego, że szlak jest podzielony na odstępy, których rozdzielnikami są semafory odstępowe (samoczynne lub półsamoczynne).
Semafory odstępowe ustawia się zawsze na początku przystanku, by zatrzymany pod nimi pociąg znalazł się w całości na peronie.

Przystanek osobowy z semaforem odstępowym SBL

Gdy przystanek zlokalizowany jest w miejscu, gdzie następuje krzyżowanie szlaku kolejowego z drogą kołową i zastosowany jest tam przejazd kategorii A, to w budynku przystanku lub obok niego może mieć miejsce posterunek dróżnika przejazdowego.

Przystanek z posterunkiem dróżnika - Rzepedź

2) Ładownia publiczna:
To ogólnodostępny tor (lub tory), odgałęziony od toru szlakowego, przeznaczony do wyładunku i załadunku wagonów towarowych. Ładownie podlegają pod przynależne im stacje opiekuńcze, które są odpowiedzialne za prowadzone na nich sprawy techniczno-ruchowe i handlowe.

3) Bocznice szlakowe to tor lub tory znajdujące się na terenie zakładu i połączone z torem szlakowym. Załadunek i rozładunek wagonów towarowych na bocznicy szlakowej ma charakter zamknięty i jest realizowany przez służby zakładowe tak zwanymi pociągami bocznicowymi - pojazdami należącymi do zakładu, na którym bocznica się znajduje lub korzystając z usług taboru przewoźników kolejowych.
Bocznice szlakowe nadzorują posterunki bocznicowe lub pomocnicze (zobacz opis posterunków ruchu).

Analogiczne do bocznic szlakowych są bocznice stacyjne z główną różnicą polegająca na tym, że tory bocznic stacyjnych odgałęziają się od torów stacyjnych, a nie szlakowych.
Bocznice szlakowe są stacyjnymi punktami ładunkowymi tak samo jak: tory ogólnoładunkowe, punkty przeładunku kontenerów, nabrzeża portowe, punkty ładunkowe specjalne i służbowe.