Zakażenia związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych – co nas zakaża?

Zakażenia związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych potocznie zwane zakażeniami szpitalnymi pozostają w ścisłym związku przyczynowym z pobytem chorego w szpitalu lub zakażeniem, które rozwija się u personelu szpitalnego w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Zakażenie szpitalne to takie zakażenie, które nie występowało ani nie znajdowało się w okresie wylęgania, gdy chory był przyjmowany do szpitala, a nastąpiło podczas pobytu w nim . Może więc ujawnić się zarówno w czasie hospitalizacji, jak i po wypisaniu chorego do domu lub po przeniesieniu do innego zakładu leczniczego.

Zakażenia możemy podzielić na endogenne, czyli te spowodowane przez florę pacjenta oraz egzogenne spowodowane przez drobnoustroje nabyte ze środowiska szpitala. Mogą przybierać różną postać i wstępować w różnych częściach organizmu. Zakażenia miejscowe mogą ujawnić się jako zakażenia skóry, błon śluzowych oraz w przypadku operacji zakażenia – miejsca operowanego. Zakażenia układowe mogą dotyczyć układu moczowego oraz oddechowego – tu najczęściej występuje zapalenie płuc. Natomiast kiedy zakażenie obejmie cały organizm, pojawiają się sepsa oraz wstrząs septyczny.

Skutki zakażeń szpitalnych mogą dotyczyć wszystkich. Aż 5 do 10 osób ze 100 hospitalizowanych pacjentów może zostać zakażonym w czasie pobytu w szpitalu. Drobnoustroje powodujące zakażenia szpitalne mogą przenosić się przez kontakt bezpośredni personelu medycznego z pacjentem, a także przez kontakt chorego z innym pacjentem. Flora personelu szpitala odgrywa tu duże znaczenie, ponieważ mają oni bezpośredni kontakt z chorymi podczas opieki nad nimi. Natomiast pośrednio możemy się zakazić przez sprzęt diagnostyczny używany przy badaniach, a także przez przedmioty znajdujące się w pomieszczeniach szpitalnych.

Dzięki wzrastającej świadomości personelu szpitala i społeczeństwa, problem epidemiologii szpitalnej stał się jednym z najważniejszych czynników wpływających na jakość opieki medycznej. Bardzo szybko rośnie liczba pozwów przeciw szpitalom z powodu zakażeń szpitalnych. Z obliczeń Biura Medycznej Obsługi Ubezpieczeń Centrali PZU SA I PZU Życie SA wynika, że prawie jedna trzecia przypadków pozwów cywilnych, jakie polscy pacjenci kierują pod adresem szpitali publicznych, to zakażenia szpitalne.

W wyniku badań z 1997 roku wykazano że, w 25 % szpitali brakowało systemów kontroli zakażeń szpitalnych, a natomiast w 75 % placówek nie było stanowiska pielęgniarki epidemiologicznej, a ponad 77 proc. szpitali nie miało żadnego systemu rejestracji zakażeń szpitalnych.

W wyniku szerokiej kampanii informacyjnej i edukacyjnej w ciągu ostatnich 10 lat nastąpił znaczny postęp w organizacji nadzoru oraz przygotowania personelu medycznego odpowiedzialnego za kontrolę zakażeń w szpitalach. Wprowadzono w 2008 roku ustawę o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

W świetle tej ustawy kierownicy placówek medycznych i osoby wykonujące zawody medyczne powinni zapewnić warunki skutecznej sterylizacji materiałów medycznych, narzędzi i sprzętu medycznego oraz prowadzenia prawidłowych procesów dezynfekcji. Pracownicy powinni stosować środki ochrony indywidualnej takie jak odzież ochronna. Ustawa wprowadziła obowiązek monitorowania zakażeń w szpitalach, stosowanie procedur zapobiegających ich występowaniu, obowiązek nadzoru epidemiologicznego, obejmującego szerokie badania epidemiologiczne, monitorowanie zachorowalności i umieralności z powodu zakażeń, kompleksową realizację profilaktyki. Kierownicy zakładów opieki zdrowotnej obowiązani są do opracowania i wdrożenia procedur zapewniających ochronę przed zakażeniami szpitalnymi zgodnie z obowiązującymi.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie rejestrów zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu zakażeń wewnątrzszpitalnych zawiera wzory raportów dotyczących zakażeń i drobnoustrojów alarmowych. Są to raport półroczny o zakażeniach szpitalnych i drobnoustrojach alarmowych, raport roczny o zakażeniach szpitalnych i drobnoustrojach alarmowych, raport o podejrzeniu ogniska epidemicznego oraz raport o wygaszeniu ogniska epidemicznego.

Większość danych dotyczących zakażeń szpitalnych pochodzi z ogólnokrajowego programu OPTY. Działa on od 2000 roku i ma za zadanie gromadzić dane mikrobiologiczne i epidemiologiczne na temat lekooporności i drobnoustrojów alarmowych w szpitalach, z uwzględnieniem stosowania antybiotyków i kontroli zakażeń szpitalnych, dzięki wykorzystaniu analizy danych oraz nowoczesnej techniki. Program OPTY jest pierwszym takim, finansowanym z budżetu Ministerstwa Zdrowia.

Zespół kontroli zakażeń szpitalnych ma za zadanie rejestrację oraz monitorowanie zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Może to być spowodowane niedostatecznym wykorzystaniem diagnostyki mikrobiologicznej. Takich badań jest wciąż niedostateczna ilość. W Polsce na 100 hospitalizacji wykonuje się średnio 40 badań mikrobiologicznych. Na tle Unii Europejskiej jesteśmy poniżej średniej, ponieważ tam na 100 hospitalizacji takich badań wykonuje się około 200. Powoduje to zagrożenie epidemiologiczne drobnoustrojami alarmowymi. Najczęstsze przypadki zakażeń występują na oddziałach intensywnej terapii, onkologii, chirurgii oraz hematologii. Nie znamy jednak skali problemu dotyczącej podstawowej opieki zdrowotnej.

Literatura

1. Raport programu „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny Szpitalnej” - Zakażenia szpitalne w Polsce – stan wiedzy na kwiecień 2011

2. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2008 Nr 234 poz. 1570)

3. Artykuł „Zakażenia u bram” Paweł Grzesiowski, Pismo Menedżer Zdrowia

4. Strona internetowa http://www.zakazenia.org.pl