Ponadlimitowe świadczenia zdrowotne udzielane w schorzeniach przewlekłych (uwagi na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego)
Beata Janiszewska
Problematyka tzw. świadczeń ponadlimitowych jest obecnie jednym z istotnych zagadnień funkcjonowania służby zdrowia. Wobec niewystarczających środków finansowania usług medycznych i związanego z tym kontraktowania świadczeń niejednokrotnie w liczbie niezapewniającej swobodnego dostępu do opieki medycznej, ocena prawna tzw. nadwykonań stała się ważnym elementem w kształtowaniu zasad udzielania pomocy lekarskiej mimo wyczerpania limitu ustalonego w umowie z Narodowym Funduszem Zdrowia (powoływanym dalej jako NFZ). Czynnikiem stabilizującym w tej materii praktykę zakładów opieki zdrowotnej (dalej jako zoz) jest utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko, stosownie do którego „w razie wyczerpania środków uzyskanych przez zakład opieki zdrowotnej w ramach umowy o świadczenia zdrowotne, kasa chorych (Narodowy Fundusz Zdrowia) ma obowiązek finansowania świadczeń udzielonych w warunkach określonych w art. 7 ustawy1 o zakładach opieki zdrowotnej i art. 30 ustawy2 o zawodach lekarza i lekarza dentysty"3.
Ugruntowanie się tego zapatrywania spowodowało, że w sprawach sądowych podstawowe znaczenie przypisywane jest zbadaniu, czy żądanie zapłaty dotyczy świadczeń udzielanych w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta albo w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Strona dochodząca zapłaty obarczona jest zaś ciężarem dowodu nie tylko faktu wykonania świadczeń zdrowotnych, lecz także szczególnego, przymusowego charakteru udzielenia pomocy medycznej.
W związku z tym pojawiło się w praktyce orzeczniczej i znalazło odzwierciedlenie w wypowiedziach Sądu Najwyższego ciekawe i ważne zagadnienie możliwości skutecznego żądania zapłaty za wykonanie zabiegów koniecznych dla ratowania życia osób przewlekle chorych. Wprawdzie podejmujące tę kwestię orzeczenia Sądu4 zapadły w związku z udzielaniem jednego typu świadczenia - hemodializy, lecz argumentacja i podsumowujące ją wnioski mogą być pomocne także w ocenie innych ...
1 Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., Nr 14, poz. 89), powoływana dalej jako u.z.o.z. Przepis ten stanowi, że „Zakład opieki zdrowotnej nie może odmówić udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia".
2 Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2005 r., Nr 226, poz. 1943 ze zm.), powoływana dalej jako u.z.l.l.d. Przepis ten stanowi, że „Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki".
3 Tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2006 roku, V CSK 60/05 (niepubl.). Oprócz orzeczeń przytoczonych przeze mnie w artykule „Świadczenia ponadlimitowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego" (Prawo i Medycyna 2006, nr 1) stanowisko takie zostało przez Sąd Najwyższy zajęte w wyrokach z dnia 15 grudnia 2005 roku, II CSK 21/05 (OSNIC 2006, nr 9, poz. 157), z dnia 14 listopada 2006 roku, II CSK 190/ 06 (niepubl.), z dnia 12 grudnia 2006 roku, II CSK 264/06 (niepubl.), z dnia 12 grudnia 2006 roku, II CSK 287/06 (niepubl.) i z dnia 4 stycznia 2007 roku, V CSK 396/06 (niepubl.), z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 60/07 (niepubl.) i w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 sierpnia 2007 r., I CSK 125/07 (niepubl.). Warto zauważyć, że gwarancja zapłaty za te świadczenia ponadlimitowe pośrednio powinna także wpływać na bezpieczeństwo sytuacji pacjentów dzięki zwiększeniu się gotowości niesienia im pomocy medycznej - bez ryzyka nieuzyskania wynagrodzenia za wykonane czynności medyczne.
4 Wyroki SN z dnia 4 stycznia 2007 roku, V CSK 396/06 (niepubl.) i z dnia 9 maja 2007 roku, II CSK 43/07 (niepubl.), w których nastąpiło oddalenie skarg kasacyjnych strony powodowej (świadczeniodawcy) oraz wyrok z dnia 12 grudnia 2006 r., II CSK 287/06 (niepubl.), w którym nastąpiło uchylenie wyroku Sądu II instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi wskutek uwzględnienia skargi kasacyjnej pozwanego Narodowego Funduszu Zdrowia. Z uwagi na to, że w uzasadnieniu ostatniego z powołanych orzeczeń przedstawione zostały dość krótkie rozważania dotyczące świadczeń ponadlimitowych w przypadku schorzeń przewlekłych, sprowadzające się do wskazania, że strona powodowa nie udowodniła nagłej, natychmiastowej potrzeby wykonania dializ, w dalszej analizie omawiane będą dwa pierwsze z powołanych orzeczeń. Zapłata za wykonane ponadlimitowo zabiegi hemodializy nastąpiła natomiast w sprawie II CSK 264/06 (nie-publ.) zakończonej wyrokiem z dnia 12 grudnia 2006 roku. Z uzasadnienia wyroku wynika jednak, że SN nie badał, czy wspomniane świadczenia zostały wykonane w sytuacji nagłej konieczności udzielenia pomocy, ponieważ kwestia ta nie była przedmiotem zarzutów, zgłoszonych w ramach podniesionej przez stronę zobowiązaną podstawy naruszenia prawa materialnego, podczas gdy jednocześnie zarzut naruszenia przepisów postępowania nie podlegał uwzględnieniu.