W filozofii przez wartość rozumie się to wszystko co cenne, godne pożądania i wyboru; co stanowi cel ludzkich dążeń, wszystko co godne (warte), by o to zabiegać.

W psychologii wartością jest głównie zainteresowanie, jakim obdarza się jakiś przedmiot lub szacunek, jakim się darzy jakąś osobę

W socjologii przez wartość rozumie się przedmiot materialny lub idealny, ideę lub instytucję, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

W ekonomii mówi się o wartości szczególnie w odniesieniu do czystego zysku w wyniku wymiany danej rzeczy. Zysk ten bywa mierzony albo ilością otrzymanych towarów, albo pewnym środkiem wymiany – na ogół pieniędzmi.

Na użytek teorii wychowania przez wartość rozumie się wszystko to, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich

Obiektywny charakter istnienia wartości

- wartości są traktowane jako właściwość przedmiotów istniejąca niezależnie od tego, jak ludzie je oceniają

- wartości są autonomiczne i zewnętrzne w stosunku do wypowiadanych o nich ocen

- ludzie we własnym postępowaniu starają się je urzeczywistniać, lecz niczego w nich nie zmieniają, ani ich nie ubogacają

- przysługuje im charakter absolutny i powszechnie obowiązujący, to znaczy są one czymś zupełnie niezależnym od wewnętrznej treści przeżyć człowieka, jego pragnień, potrzeb, uczuć

- wymownym przykładem tego rodzaju wartości są: dobro, prawda i piękno

- wartości te istnieją obiektywnie, a więc – jak twierdzą rzecznicy omawianej tu teorii – niezależnie od tego, czy się nam one podobają czy jesteśmy skłonni je preferować, czy też spotykają się z naszą dezaprobatą i odrzuceniem

Subiektywny charakter istnienia wartości

- wartości są właściwościami ukonstytuowanymi przez człowieka w zależności od jego potrzeb, pragnień i dążeń

- są wytworem ocen i czymś wtórnym wobec aktów świadomości

- nie ma więc – jak twierdzą rzecznicy tej teorii – wartości samych w sobie, czyli istniejących obiektywnie

- wszystkie są pochodzenia subiektywistycznego

- pojawiają się jako rezultat naszych subiektywnych doznań

- można powiedzieć, że są one wyłącznie subiektywnymi zjawiskami świadomości ludzkiej

Obiektywno – subiektywny charakter wartości

- współcześnie pełniej akceptacji uczonych nie zyskują ani obiektywistyczna, ani subiektywistyczna teoria wartości

- na ogół przyjmuje się że wszelkim wartością przysługuje charakter obiektywno – subiektywny lub - inaczej mówiąc – przedmiotowo – podmiotowy

- oznacza to, że wartość ma w sobie coś istniejącego niezależnie od osoby oceniającej i coś przez nią zdeterminowanego

• takie rozumienie sposobu istnienia wartości jest zgodne z założeniami teorii nazywanej relacjonizmem

• uznaje ona obiektywną naturę wartości ale uzupełnia ją „wątkami o charakterze subiektywizmu gatunkowego”

Klasyfikacja wartości

Edward Spranger:

Wartości teoretyczne

Wartości ekonomiczne

Wartości estetyczne – artystyczne

Wartości społeczne

Wartości polityczne

Wartości religijne

Milton Rokeach

Wartości ostateczne:

Bezpieczeństwo narodowe, Bezpieczeństwo rodziny, Dojrzała, Dostatnie życie, Mądrość, Poczucie dokonania, Poczucie własnej godności, Pokój na świecie, Prawdziwa przyjaźń, Przyjemność, Równowaga wewnętrzna, Szczęście, Świat piękna, Uznanie społeczne, Wolność, Zbawienie, Życie pełne wrażeń

Wartości instrumentalne:

Ambicja, Szczerość horyzontów intelektualnych, Zdolności, Urok, czar osobisty, Czystość, Odwagę, Umiejętność przebaczania, Opiekuńczość, Uczciwość, Twórczą wyobraźnie, Niezależność, Intelektualizm, Logiczność, Miłość, wrażliwość, Posłuszeństwo, Grzeczność, Odpowiedzialność, Samokontrola

Janusz Homplewicz

Transcendentne wartości:

- powszechny imperatyw czynienia dobra i unikanie czynienia zła

- postawę wiary, nadziei i miłości

- ideę dziecięctwa Bożego i łączności z Bogiem

 

Naturalne wartości: - szacunek dla człowieka

- godność człowieka

- dojrzałość intelektualna oraz emocjonalna

• tolerancja

Ryszard Jedliński

Wartości:

Transcendentne

Uniwersalne

Estetyczne

Poznawcze

Moralne

Społeczne

Witalne

Pragmatyczne

Prestiżowe

Hedonistyczne

 

• Rola wartości w wychowaniu.

• Wychowanie, w którym nie wprowadza się dzieci i młodzieży w świat wartości jest z reguły wychowaniem połowiczym i mało skutecznym, a nierzadko bezmyślnym i społecznie szkodliwe. Nie przygotowuje wystarczająco do podjęcia życiowo ważnych decyzji, zgodnych z zasadami moralności.

• Wychowanie do wartości w świecie współczesnym.
  Destruktywny wpływ współczesnej cywilizacji- Człowiek zatraca niejednokrotnie zdolność panowania nas sobą i skutecznego przeciwstawienia się destruktywnym wpływom stworzonej przez siebie cywilizacji naukowo-technicznej, noszącej – zgodnie z wyrażaniem papieża Jana Pawła II – znamiona cywilizacji czyli kultury śmierci.

• Postępująca sekularyzacja - Współcześnie mamy do czynienia ponadto z wyemancypowaniem się wielu ludzi spod dominującego niegdyś wpływu religii zinstytucjonalizowanej. Pewną tendencją pod tym względem zauważa się także w Polsce. Przejawia się ona w postępującej zwolna sekularyzacji, niosącej niekiedy poważne niebezpieczeństwo natury moralnej. Człowiek, tracąc moralne wsparcie w religii, bywa skłonny nie tylko do nieuznawania jakichkolwiek autorytetów moralnych, lecz także wykazuje krytyczny stosunek wobec wszelkich wartości wyższych, łącznie moralnymi.

• Relatywizm moralnym – Wychowanie do wartości ma dziś do spełnienia niebagatelną rolę, może nawet ważniejszą niż w czasach ideologicznego zniewolenia społecznego, gdy „z urzędu” szukano politycznego i rzekomo naukowego uzasadnienia relatywizmu moralnego w stosunkach między-ludzkich. Wychowanie to nabiera obecnie wyjątkowego znaczeni, zwłaszcza z powodu trwającego nieustannie walki o pozyskiwanie ludzi dla wartości nie zawsze zasługujących na uznanie z moralnego i ogólnoludzkiego Puntu wiedzenia.

• Brak odnowy moralnej – Warto wspomnieć, iż przemiany w strukturach społeczno – politycznych i państwowych, które nastąpiły u nas po roku 1989, nie zdołały zapewnić odmowy moralnej naszego społeczeństwa. Przekonują o tym sygnalizowane przez środki masowego przekazu oznaki i przekupstwa i demoralizacja, niedowład etyki, alkoholizm, sięganie po narkotyki, zakłamanie w życiu społecznym, patologia rodziny i bezczeszczenie życia nienarodzonego. Są to wprawdzie przejawy zachowań charakterystycznych tylko dla pewnej części naszego społeczeństwa, niemniej stanowią ważny sygnał na rzecz wzmożonego wychowania do wartości. Na pewno wychowanie to nie jest w stanie przeciwdziałać wszelkim przejawom zła w życiu jednostkowym i społecznym, ale bez niego zachowania i postawy moralne ludzi będą z pewnością o wiele bardziej odbiegać od doskonałości.

• Wychowanie do wartości w społeczeństwie pluralistycznym

• Społeczeństwo pluralistyczne antytezą kolektywizmu – Wychowanie do wartości szczególnie zadane zadanie ma do spełnienia w warunkach społeczeństwa pluralistycznego. Stanowi ono naturalną zaporę przeciw wulgarnemu kolektywizmowi stanowiącemu dominującą cechę ustroju niedemokratycznego. Społeczeństwo pluralistyczne jest jednocześnie antyczną społeczeństwa ubezwłasnowolnionego, w którym obywatelom odmawia się podmiotowości i wewnętrznej autonomii. Stają się ofiarami totalitarnego modelu życia państwowego.

• Wychowanie w społeczeństwie wielokulturowym – Stanowi ono pewną szczególną odmianę społeczeństwa pluralistycznego. Społeczeństwo wielokulturowe - podobnie jak społeczeństwo pluralistyczne – to nie tylko ogół ludzi należących do odmiennych nacji 0 ras, lecz także wyznawców różnych religii lub członków sekty oraz rzeczników trudnych do pogodzenia opcji politycznych i światopoglądowych. Każda z kultur charakteryzuje się typowym dla niej dorobkiem materialnym i duchowym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie.

• Potrzeba wychowania do wartości uniwersalnych

• Wartości uniwersalne podstawowym przedmiotem wychowania – W trakcie wychowania do wartości nie jest rzeczą obojętną, o jakie wartości chodzi nam najbardziej, które uważamy za mniej lub bardziej ważne czy wręcz niegodne zapobiegania o nie w procesie wychowania. Na ogół nie budzą wątpliwości wartości uniwersalne, nazywane także podstawowymi, ponadczasowymi, ogólnoludzkimi lud powszechnymi. Dlatego też w wychowaniu do wartości akcentuje się nie tylko wartości materialne, gospodarcze, techniczne, witalne czy hedonistyczne, ile właśnie – uniwersalne.

• Drugorzędne znaczenie wartości materialnych w wychowaniu – nie sposób było by nie docenić w pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieży także wartości materialnych oraz blisko z nimi powiązanych wartości gospodarczych i technicznych. Trzeba mieć świadomość tego że w społeczeństwie, w którym ceni się najwyżej np. wartości materialne – w tym również witalne czy hedonistyczne - a nie docenia się moralnych( duchownych ) , o pozycji człowieka decyduje głównie prawa rynkowe, jego stan posiadania, uprawiany przez niego zawód czy zajmowane stanowisko.

• Dlaczego preferuje się wartości uniwersalne w wychowaniu – przyznanie pierwszeństwa w wychowaniu wartościom podstawowym, w tym szczególnie wartościom moralnym, wynika co najmniej z kilku powodów. Po pierwsze, wartości te dla dzieci i młodzieży na ogół są trudniejsze do przyswojenia i zaakceptowania niż np. wartości poznawcze. Po drugie dopiero po uwewnętrznieniu wartości moralnych właściwego wymiaru nabierają uznania przez młodych ludzi wartości materialne. Po trzecie wyeksponowanie wartości moralnych wyzwala u wychowanków pragnienia bycia użytecznym dla innych. Po czwarte przyswojenie sobie tych wartości ułatwia im przeciwstawienie się modelu współcześnie konsumpcyjnemu stylowi życia. Po Piąte preferowanie wartości moralnych nadaje życiu głębszy sens chroni dzieci i młodzież przed nihilizmem i chaosem moralnym. Po szóste, stanowi ono dobre wsparcie dla wartościowania czynów ludzkich we własnym sumieniu.

• Wartości preferowane w wychowaniu

• Altruizm – Oznacza na ogół troskę o dobro konkretnej osoby lub grupy osób. – Termin altruizm po raz pierwszy użyty został około 1830 roku przez Augusta Conte’a . Troska ta polega zazwyczaj na wyświadczeniu komuś jakiejś przysługi w sposób świadomy, bezinteresowny i dobrowolny. Altruizm w powyższym rozumieniu utożsamia się :

• 1 z niesieniem różnego rodzaju pomocy lub wsparcia jednej, kilku, a niekiedy i więcej osobom.
  2. Z uświadamianiem sobie potrzeby okazywania im swej troski.
  3. Z bezinteresownością tego typu świadczeń
  4. Z pełną ich dobrowolnością
  Na ogół wymienia się świadczenia w sferach:
  *materialnej – łącznie z różnymi czynnościami usługowymi, jak naprawa urządzeń technicznych, opiekowanie się dziećmi, robienie zakupów.
  *cielesnej, odnoszącej się do zaspokojenia głogu i pragnienia, pielęgnowanie w czasie choroby i udzielenie pomocy w nagłym wypadku.
  *informacyjnej związanej z przekazywaniem ważnych życiowo wiadomości.
  *moralnej, dotyczącej obrony jednostki przed naruszeniem przynależnych jej praw.
  *motywacyjnej czyli w podtrzymywanie na duchu i dodawaniu otuchy.
  *emocjonalnej to jest okazywaniu swej serdeczności, współczucia, przyjaźni.

• Tolerancja – rozumie się na ogół „skłonność do zgody na myślenie, działanie i uczucia inne niż nasze” lub „ przyznaje innym prawa do własnych poglądów. Tolerancja rozumiana jest też jako „wyraz szacunku dla autonomii oponenta” a tym samym jako przyznawanie prawa drugiemu człowiekowi do decydowania o sobie samym. W związku z różnymi ograniczeniami jakimi podlega tolerancja w kontaktach międzyludzkich, warto się zastanowić nad tym, czy tolerancyjnym powinno się być także wobec osób, które nas zniewalają, poniżają i nienawidzą, to jest, odmawiają nam praw do własnej tożsamości, czyli bycia autonomicznymi podmiotami, posiadającymi godność osobistą.

• Odpowiedzialność – wg R. Ingardena podkreślał, że z odpowiedzialnością mamy do czynienia w czterech różnych sytuacjach. Pierwsza; Ktoś ponosi odpowiedzialność za coś albo, inaczej mówiąc jest za coś odpowiedzialny,
  Druga; Ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś
  Trzecia; ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności
  Czwarte; ktoś działa odpowiedzialnie.
  Niektórzy podjęli się próby zdefiniowania tego pojęcia jako wartości moralnej. Zgodnie z takim ujęciem odpowiedzialność można traktować jako „relację działającego podmioty do swych własnych, wolnych i świadomych czynów, polegającą na tym, że ponosi on związane z tymi czynnikami konsekwencji.

• Wolność – Stanowi ona warunek konieczny wszelkiego działania o charakterze moralnym. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż nie sposób byłoby przypisać komuś znamiona altruizmu, tolerancji lub odpowiedzialności. Wolność podobnie jak inne wartości uniwersalne i ponadczasowe nie doczekała się jednoznacznego określenia. Na pewno nie jest ona możliwością zaspokojenia wszystkich swych pragnień lub uleganiem wszelkim swym skłonnościom. Istotne z pedagogicznego punktu widzenia jest też zdawanie sobie sprawy z rozróżnienia dwóch niejako odmian wolności, mianowicie „wolność od czegoś” „wolność do czegoś” pierwsza z nich jest równoznaczna z wolnością negatywną polegająca na zminimalizowaniu różnych uwarunkowań zewnętrznych łącznie z uwolnieniem się od wszelkiej kontroli z zewnątrz jak i samokontroli, druga zaś jest wolnością pozytywną nastawioną na realizowanie pożądanych społecznie i moralnie celów (ideałów). A zatem wolność do czegoś jest świadectwem brania pełnej odpowiedzialności za swe postępowanie i kierowanie nim zgodnie z poczuciem powinności moralnej.

• Sprawiedliwość – nie mniej ważną z wychowawczego punktu widzenia wartością podstawową jest sprawiedliwość. W etyce jest ona zaliczana do jednej z kardynalnych cnót moralnych. W bliższym rozumieniu sprawiedliwości można dopomóc rozróżnienie sprawiedliwości wymiennej i sprawiedliwości rozdzielicznej. W pierwszej z nich nazywanej też sprawiedliwością zamienną, obowiązuje formuła „Każdemu to samo” a w drugiej noszącej także nazwę sprawiedliwość dystrybutywnej, postuluje się służbę na rzecz innych według formuły „Każdemu według jego zasług”

• Prymat wartości nad celami wychowania.

• Uprawomocnienie celów wychowania przez wartości. – Mówiąc o wartościach w wychowaniu, nie sposób przemilczeć ich powiązań z celami wychowawczymi. Bezsprzecznie „wartości” i „cele” są pojęciami bliskoznacznymi, a na pewno rzadko się wzajemnie wykluczają.

• Dawanie pierwszeństwa wartościom moralnym – kwestią nadal otwartą pozostaje pytanie: jakimi wartościami należałoby dawać pierwszeństwo w stanowieniu celów wychowawczych. Odpowiedź na tak postanowione pytanie nie jest łatwe. Wymaga bowiem odpowiedzenia się za określoną hierarchia wartości. Na przykład trudne do pogodzenia z wychowawczego punktu widzenia byłoby odwoływanie się do hierarchii wartości preferującej głównie wartości materialne, a zdecydowanie pomniejszające rolę wartości duchowych (moralnych) w życiu ludzkim.