Dysfunkcje i patologie w rodzinie

PRZYCZYNY I PRZEJAWY

Rodzina współczesna znajduje się pod naporem wielu czynników zewnętrznych, które wpływają na jej gwałtowne, wielorakie przemiany. Jedne z nich wywierają wpływ pozytywny i polepszają jej warunki życia, inne zaś powodują jej dezintegrację i dezorganizację; naruszają podstawowe normy rodzinne regulujące funkcjonowanie rodziny i jej członków w samej rodzinie i poza nią. 

Rodzina jest podstawowym środowiskiem narodzin i rozwoju człowieka, podstawową komórką życia społecznego. Spełnia wiele funkcji istotnych dla prawidłowego rozwoju i wychowania dziecka. By dziecko mogło prawidłowo się rozwijać, musi mieć poczucie bezpieczeństwa, przynależności do kogoś, oparcia. Czynniki te umożliwiają bowiem uczenie się społecznych zachowań, są ściśle związane z rozwojem umysłowym, wpływają na motywację do podejmowania działań. Wobec tak pojętej roli rodziny, duży niepokój budzić powinno coraz mniej efektywne wypełnianie przez współczesne rodziny funkcji socjalizacyjno - wychowawczej. Współczesne społeczności lokalne są siedliskiem wielu różnorodnych i przeciwstawnych zjawisk, których część niewątpliwie negatywnie oddziałuje na osobowość ludzi, a szczególnie dzieci i młodzieży. Niektóre z nich pojawiają się okresowo - niemal we wszystkich rodzinach, ale nie wszędzie czynią spustoszenie. Aktualne badania socjologiczne wskazują, że proces wychowania i socjalizacji dzieci i młodzieży w rodzinie bywa zdeformowany przez takie zjawiska jak: alkoholizm, ubóstwo, rozpad rodziny przez rozwód, nieporadność życiowa rodziców, ich niskie kwalifikacje ogólne i etyczne. Zjawiska te stanowią podstawowe przyczyny dysfunkcji i patologii rodziny w Polsce.

Problemy alkoholowe

W Polsce poważnym problemem społecznym od lat jest nadużywanie alkoholu. Jego konsumpcja występuje w co 5 rodzinie. Do podstawowych problemów alkoholowych należą: samoniszczenie osób uzależnionych i nadmiernie pijących, dezintegracja rodziny i szkody występujące u członków rodzin alkoholików (zaburzenia zdrowia, zaburzenia wzajemnych relacji, chroniczny stres, ubóstwo, zaniżenie szans życiowych), naruszenie prawa i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe. Alkoholizm jest częstą przyczyną rozpadu rodziny, sieroctwa społecznego dzieci, a także przestępstw przeciwko rodzinie, w tym przeciw dzieciom.

Ubóstwo
W Polsce liczba rodzin o niskich dochodach rozszerza się. Ubóstwa najbardziej zagrożone są rodziny wielodzietne oraz niepełne z dziećmi na utrzymaniu, rodziny osób bezrobotnych, mieszkających w małych miastach i wsiach oraz te, w których głowa rodziny ma niski poziom wykształcenia. Zwykle rodziny te mieszkają w lokalach o niskim standardzie. Co najmniej pół miliona Polaków jest całkowicie zdanych na pomoc społeczną. Brak środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb, ciasnota mieszkaniowa wyzwala nieporozumienia między małżonkami, agresję, a u dzieci nadpobudliwość i trudności w nauce. 

Niewłaściwe wykonywanie obowiązków rodzicielskich

Nienależyte wykonywanie obowiązków rodziców w stosunku do dzieci może przybrać formę nadużyć, zachowań patologicznych, takich jak: maltretowanie dziecka, dawanie złego przykładu swoim postępowaniem i nałogami. Zachowania rodziców: alkoholizm, rozwiązłość, kradzieże i rozboje prowadzą często do sieroctwa społecznego. Rodziców pozbawia się władzy nad dziećmi i umieszcza je w placówkach opiekuńczo - wychowawczych czy rodzinie obcej. Niewłaściwe wykonywanie obowiązków rodzicielskich przejawia się także coraz częściej w uchylaniu się od obowiązku alimentacyjnego. 

Przemoc w rodzinie

Przemoc w rodzinie rzadko jest ujawniana przed instytucjami wymiaru sprawiedliwości czy policją. Należy do niej psychiczne i fizyczne znęcanie się rodziców nad dziećmi, jednego z małżonków nad drugim, a także dorastających dzieci nad rodzicami. W ostatnich latach wzrosła liczba dorosłych skazanych za przestępstwa przeciwko rodzinie, dzieciom i młodzieży. Sprawcami przestępstw są najczęściej mężczyźni, często nadużywający alkoholu. 

Ofiarami przemocy w rodzinie są najczęściej żony i matki oraz dzieci. Ze strony męża lub partnera doświadcza przemocy, co 6 Polka. Corocznie policja odnotowuje kilkanaście tysięcy przypadków znęcania się nad dziećmi, ale szacuje, że ujawniany jest zaledwie co 4-5. Przemoc domowa przyjmuje czasem formy bardzo drastyczne; dzieci maltretowane, molestowane seksualnie. 

ŚRODKI WYCHOWAWCZE STOSOWANE W SYTUACJACH DYSFUNKCJONALNOŚCI RODZIN

Państwo pomaga głównie rodzinom z dziećmi pobierającymi naukę w szkole, w tym mającymi trudności wychowawcze z dziećmi. W przypadku trudności w nauce pomoc dziecku i rodzinie oferuje szkoła, psycholodzy i pedagodzy szkolni, psycholodzy i specjaliści z poradni psychologiczno - pedagogicznych. Oferują pomoc w formie zajęć wyrównawczych, pogadanek i konsultacji. Prowadzone są zajęcia socjoterapeutyczne, terapia osób zagrożonych uzależnieniami, ćwiczenia rehabilitacyjne, terapia rodzin, treningi, warsztaty oraz udzielane różne formy pomocy indywidualnej i grupowej. Częściową opiekę nad dzieckiem zagrożonym dysfunkcją rodziny oferują placówki oświatowe: ogniska wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii dla młodzieży, świetlice profilaktyczno - wychowawcze dla uczniów z zaburzeniami zachowania, ośrodki szkolno - wychowawcze dla młodzieży zagrożonej niedostosowaniem społecznym. W stosunku do rodziców niewłaściwie sprawujących opiekę przewidziano odpowiednie środki prawno - instytucjonalne. Mają ono służyć zapewnieniu dziecku normalnego dzieciństwa i warunków rozwoju psychofizycznego. W ostateczności pozbawia się rodziców władzy rodzicielskiej lub ją zawiesza. W tym czasie ustanawia się opiekę nad dzieckiem i umieszcza okresowo bądź na stałe w placówce opiekuńczo - wychowawczej: dom dziecka, rodzica zastępcza, adopcja, krewni. Wobec nieletnich w związku z ich demoralizacją orzeka się sądownie środki wychowawczo - poprawcze: nadzór kuratora, upomnienie, nadzór rodziców lub opiekuna, zobowiązanie do określonego zachowania, skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą. 

WNIOSKI

1. Zjawiska dysfunkcjonalności rodzin w Polsce trudno oszacować.
2. Przejawy niektórych zjawisk dysfunkcji mają tendencję rozszerzania się: przestępstwa przeciw rodzinie, rośnie liczba nieletnich zażywających narkotyki, liczba młodzieży skazanej za przestępstwa i próbującej dokonać samobójstwa. 
3. Istnieje potrzeba przeciwdziałania sytuacjom sprzyjającym powstawaniu dysfunkcji i patologii w rodzinie. Do zasadniczych należy pomoc rodzinie w sprawowaniu opieki oraz wychowaniu dzieci i młodzieży.

Przedstawiając trudności, z jakimi borykają się rodziny oraz patologiczne zjawiska w życiu niektórych z nich można przypuszczać, że współczesna polska rodzina popadła w kryzys. Ale czy kryzys rodziny jest powszechny i stanowi dla niej totalne zagrożenie? Jaka będzie przyszłość rodziny, jakie są szanse jej przetrwania? Można powiedzieć, że rodzina naszych czasów jest jak statek, który znalazł się w zasięgu burzy, ale mimo to płynie dalej, wprawdzie z nadłamanym masztem i wodą w swych najgłębszych czeluściach, co jednak nie znaczy, że ten statek nie dobije do swego portu. 

LITERATURA
1. Lubowicz Zofia; Rodzina jako środowisko wychowawcze, (w:)" Wychowanie i środowisko", pod red, B. Passini i T. Pilcha, W -wa 1975 

2. Raczkowska Jadwiga; " Kiedy w rodzinie dzieje się źle" (w:) Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze nr 6/1999

3. "Raport o sytuacji polskich rodzin", opracowany przez Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny i Kobiet, W - wa 1998.

4. Tyszka Zbigniew; Niełatwe problemy rodziny współczesnej, (w:) " Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze nr 3/ 1999