EDUKACJA EKOLOGICZNA

Edukacja ekologiczna – z języka greckiego oikos (dom) oraz logos (nauka, słowo).

Chociaż myślenie w kategoriach ekologicznych sięga czasów przedchrześcijańskiej (starożytnej Grecji, Aten) to pojęcie ekologia zostało wykreowane późno, dopiero w 1866 roku, bądź 1869 roku, przez niemieckiego zeologa Els Haeckel, który odniósł to pojęcie do relacji zwierząt z ich otoczeniem. To pojęcie etymologiczne wywodzi się z języka greckiego ze słów oikos (dom, środowisko, siedlisko) , logos (nauka, słowo).

Ekologia – jest nauką o wzajemnych relacjach istot żywych z ich środowiskiem życia.

W potocznym słowa znaczeniu-ekologiczny- tzn. zdrowy, harmonijny, przyjazny, naturalny.

W procesie swojego rozwoju ekologia bardzo się rozwinęła i powstały liczne nauki ekologiczne, subdyscypliny, także można mówić nie tylko o ekologii zwierząt, lasu, oceanu, łąki, ale także o ekologii człowieka, humanistycznej, społecznej.

Od drugiej połowy XXwieku (lata 70., 80., 90.) ekologia stała się wiedzą realizowaną przez wszystkich przedstawicieli dziedzin- ekonomistów, architektów, lekarzy. Zgodnie z tym ma być ujmowana systemowo do wszystkich obszarów życia. Edukacja ekologiczna- jest to wychowanie, proces wychowania do harmonijnych relacji organizmów z środowiskiem ich życia (i roślin, i zwierząt, i ludzi). Celem edukacji ekologicznej jest – ukształtowanie świadomości ekologicznej, a więc nie tylko wiedzy o środowisku życia, o wiedzy o organizmach żywych, lecz także o ukształtowaniu wrażliwości, czułości, troski o sprawy dotyczących także relacji.

Edukację ekologiczną należy rozumieć w różnych aspektach (w rozumieniu humanistycznym):

1. aspekcie intrapersonalnym – aby wychować człowieka do harmonijnych relacji z sobą, aby dzieci, człowiek dorosły rozumiał siebie, rozumiał, że warto, należy troszczyć się o zdrowy styl życia;

2. aspekcie interpersonalnym – odnosi się do innych ludzi, trzeba kształtować postawy tolerancji, opiekuńczości;

3. relacje z przyrodą, której nie można niszczyć, zanieczyszczać, dręczyć;

4. wychowanie do świadomości zagrożeń z powodu patologii społecznej – przemoc, uzależnienia różnego typu;

5. wychowanie do świadomości zagrożeń z powodu podejmowania działań pozornych w środowisku życia;

6. wychowanie do świadomości zagrożeń z powodu negatywnych schematów myślenia, ze względu na: płeć, wiek, kolor skóry, pochodzenie społeczne, wyznanie religijne, miejsce zamieszkania.

Problematyka dotycząca edukacji ekologicznej w humanistycznym słowa znaczeniu jest ujmowana bardzo szeroko i nie może być ograniczana do biologicznej sfery życia.

KULTUROWE UWARUNKOWANIA MYŚLENIA I DZIAŁANIA W KATEGORIACH EKOLOGICZNYCH

ŚREDNIOWIECZE

Problematyka przyrodnicza stanowiła element kultury europejskiej, polskiej w epoce średniowiecza i jest wpisana w kulturę chrześcijańską sacrum. Po przyjęciu chrztu na ziemie polskie przybywali zakonnicy przede wszystkim benedyktyni, cystersi, którzy przyczynili się do rozwoju piśmiennictwa na ziemiach polskich. W klasztornych skryptojach ręcznie pisali, także przepisywali ręcznie księgi. Były to grube, wielkie księgi, zwane inkunabułami. W ornamentyce były ujęte postaci ryb, ptaków, roślin. Postaci zwierząt występowały także w heraldyce rycerskiej w średniowieczu, zwłaszcza powodzeniem cieszyły się takie zwierzęta jak: lew, koń, sokół. W piśmiennictwie wieków średnich popularne były ……

Ulubioną bohaterką poezji średniowiecznej była Najświętsza Maryja Panna, którą przedstawiano za pomocą symboli (symbolika kwietna). Przedstawiano ją za pomocą kwiatka o kolorze: białym – podkreślał niewinność duszy; czerwonym – podkreślał znaczenie miłości; niebieskim – podkreślał niebiańskość Jej duszy; zielonym – wyrażał nadzieję wstawiennictwa za ludzi; czarnym – podkreślał, że jest Służebnicą Pańską.

W średniowieczu słabo znano anatomię i fizjologię człowieka, więc masowe były epidemie, zgony. Zakonnicy w klasztornych herbariach uprawiali zioła, rośliny lecznice, za pomocą których leczono wiele schorzeń.

Jan Długosz, autor „Dziejów Polski” opisał jak wyglądały ziemie polskie. Był to kraj zasobny w zwierzynę łowną, mocno zalesiony, zasobny w ptactwo, ryby, czyste wody, powietrze, zboże.

W średniowieczu inaczej spostrzegano i interpretowano Tatry, w porównaniu do czasów obecnych. ! Wtedy postrzegano je jako miejsce bardzo tajemne, w którym ukryte są bogactwa, Sarby, które wszyscy chcą zdobyć. Aby to zrobić trzeba (wierzono) znać zaklęcia.

Podobno las był postrzegany jako miejsce niecywilizowane, które trzeba przygotować jako miejsce pod uprawę roli, budowę domostw, więc wycięto lasy. Dzięki temu w średniowieczu nastąpiło masowe wyludnienie.

Pierwsi władcy Polski zaczęli ogłaszać przepisy ochronne, np. król Bolesław Chrobry w 1025 roku (XI wiek) ogłosił, że nie wolno polować na bobry. W XII wieku król Bolesław Kędzierzawy ogłosił częściową ochronę turów; Kazimierz Wielki w ogłoszonym „Statucie Wiślickim” ogłosił ochronę cennych gatunków drzew – w szczególności dębów; Władysław Jagiełło w „Statucie Bareckim” (XV wiek) ogłosił ochronę cisów, żubra, tura, łosia, jelenia. Ogłosił także surowe kary dla tych poddanych, którzy podpalali lasy.

Te pierwsze królewskie zarządzenia miały zupełnie inny kontekst niż dzisiejsze ustawy ochronne, gdyż miały inny charakter – król dbał o własne włościa – zwierzyna.

W średniowieczu żył i działał Giovanni Bernardone- św. Franciszek z Asyżu, który myślał i działał w kategoriach ekologicznych, a jego intuicja ekologiczna jest znana po dzień dzisiejszy do tego stopnia, że w 1979 roku Ojciec Święty ogłosił go patronem ekologów. Jego twórczość stanowi zabytek kultury franciszkańskiej, europejskiej.

Dekalog etyczny Św. Franciszka z Asyżu (zinterpretowany):

1) Bądź człowiekiem wśród stworzeń, bratem między braćmi.

2) Traktuj wszystkie byty stworzone z miłością i czcią.

3) Tobie została powierzona ziemia jak ogród, rządź nią z mądrością.

4) Troszcz się o człowieka, o zwierzę, o zioło, o wodę i powietrze, aby ziemia nie została ich zupełnie pozbawiona.

5) Używaj rzeczy z umiarem, gdyż rozrzutność nie ma przyszłości.

6) Tobie jest dane zadanie odkrycia misterium posiłków, aby życie napełniło się życiem.

7) Przerwij więzy przemocy, aby zrozumieć jakie są prawa istnienia.

8) Pamiętaj, że świat nie jest jedynie odbiciem twego obrazu, lecz nosi w sobie wyobrażenie Boga Najwyższego.

9) Kiedy ścinasz drzewo, zostaw choć jeden pęd, aby jego życie nie zostało przerwane.

10) Stąpaj z szacunkiem po kamieniach, gdyż każda rzecz ma swoją wartość.

Wraz z narodzeniem się we Florencji prądu umysłowego humanizmu i przyjęciem przez humanistów terencjuszowskiej tezy „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” odrodziła się kultura starożytnych mistrzów (greckich). Tym bardziej się odrodziła, że dzięki wynalazkowi ruchomej czcionki drukarskiej książki można było szybko drukować, było ich więcej i nie były takie drogie jak inkunabuły.

Filozofia przyrody zapoczątkowała dzieje filozofii europejskiej. Koncepcje przyrody:

* wg Talesa z Miletu – wszystko powstało z wody;

* wg Anaksymenesa z Miletu – wszystko powstało z powietrza;

* wg Heraklita z Efezu – ogień jest siłą, źródłem życia;

* wg Arystotelesa – człowiek jest częścią środowiska przyrody.

Hipokrates z Kos jest autorem traktatu medycznego o tytule: „I. O powietrzu, wodach i okolicach. II. O lecznictwie pierwotnym. III. Przykazanie”. Hipokrates z Kos (ojciec medycyny europejskiej) ujmował życie, zdrowie człowieka w kategoriach ekologicznych – wyjaśnił znaczenie miejsca życia i wpływ niekorzystnych warunków życia człowieka w rozwój wielu chorób, jak wielkie znaczenie dla życia i zdrowia ma spożywanie czystej wody.

ODRODZENIE

W okresie odrodzenia w związku z wyprawami zamorskimi w odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (pod koniec XV wieku) przywożono z dalekich krajów kawę, herbatę, korzenie, srebro, złoto, opium, dewastowano nie tylko kulturę społeczności …………………, ale także środowisko. W odrodzeniu interesowano się kosmosem, jest to czas wielkich dyskusji wokół dzieła Mikołaja Kopernika. Wraz z rozwojem druku rozwijała się literatura ogrodnicza, przyrodnicza, rolnicza, zielarska. Powstawały spisy roślin leczniczych, nazwy miejscowości ukształtowane formą terenu. Nadal władcy polscy wydawali kolejne zarządzenia w celu ochraniania cennych gatunków roślin i zwierząt.

W 1523 roku król Polski Zygmunt I Stary w „Statucie Litewskim” ogłosił ochronę bobrów, żubra, tura, jelenia, cisów; natomiast król Zygmunt III Waza w 1597 roku zabronił kosić trawy w niektórych okolicach, by zwierzęta miały co jeść.

W literaturze polskiej są piękne przykłady myślenia w kategoriach ekologicznych. Mikołaj Rej z Nagłowic w traktacie „Żywot człowieka poczciwego” postulował życie w zgodzie z naturą, z naturalnym rytmem pór roku, w zgodzie ze środowiskiem społeczno-przyrodniczym, szacunek dla poddanych i zwierząt, nienadużywanie pijaństwa, dbanie o rozwój duchowy, by żyć normalnie-pracować na szacunek, nie niszczyć, nie pustoszyć, nie dewastować.

W XVIII wieku w kulturze europejskiej podjęto aktywność intelektualną prowadzącą do badań empirycznych opartych na faktach, działalność R. Descartes’a (Kartezjusza), który zasłynął w naukach metodą analitycznego myślenia (racjonalizm metodologiczny). Wyjaśnił w dziele „Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach” zasady, metody analitycznego myślenia, które sprowadził do 4……………

1. Nie przyjmować niczego za prawdziwe, bez uprzedniego sprawdzenia.

2. W celu lepszego rozwiązania danego problemu podzielić ten problem na mniejsze problemy.

3. Prowadzić myśl od tego co proste do tego co złożone.

4. Systematycznie powtarzać obliczenia w celu wyeliminowania pomyłek.

Tak się stało, że jego racjonalizm metodologiczny zdominował badania naukowe na następne stulecia. W drugiej połowie XX wieku ta metoda została skrytykowana przez ekologów, którzy stwierdzili, że metodologia kartezjańska bardzo przyczyniła się do zatomizowania wiedzy.

W XVIII wieku Jan Amos Komeński, którego znamy, też myślał w kategoriach ekologicznych, ponieważ nie tylko promował polisensoryczne poznanie, ale także wyjaśnił nauczycielom, że powinni nauczyć dzieci podpatrywać przyrodę, po to, aby uczyć się nie tylko być w przyrodzie, szanować, ale także, że człowiek zarówno jak świat przyrody – „pracuje i odpoczywa”.

OŚWIECIENIE

W XVIII wieku, gdy narodziła się filozofia epoki oświecenia wierzono w nieograniczone możliwości rozumu ludzkiego – że człowiek jest w stanie wszystko poznać i że jest w stanie zapanować nad przyrodą. Jest to czas, kiedy wyodrębniła się biologia (historia naturalna). Szwedzki badacz Karol Linneusz określił układ hierarchiczny roślin i zwierząt, natomiast J. B. de Lamarck wyjaśnił teorię rewolucji, zwaną lamarkizmem. Wyjaśnił ją w dziele „Filozofia zeologii” w 1809 roku.

W XVIII wieku panował zachwyt dla przyrody, np.:

* Denis Diderot, twierdził, że prawa natury są naturalne, prawdziwe, nie ma pomyłek.

* Dla praw przyrody szacunek wyrażał F. M. Arouet, twierdził, że trzeba dbać o prawa przyrody, aby lepiej zrozumieć prawa……….

* P. Holbach, wyjaśnił, że w świecie przyrody panuje porządek, gdyż poszczególne typy mają swoje miejsce w systemie przyrody i od siebie zależą, a człowiek jest poddany determinantom przyrody.

* J. J. Roussoean,, (jako filozof oświecenia, naturalista) twierdził, że człowiek rodzi się z natury dobry, natomiast wyrodnieje, bo cywilizacja oddziałuje na niego zwyrodniająco. Twierdził, że należy wychowywać dzieci w relacjach z przyrodą.

Oprócz fascynacji dla praw naturalnych podkreślano wartość postaw moralnych:

* J. Kant, twierdził, że człowiek jest istotą wolną.

* J. H. Pestalozzi, podkreślał wartość wolności obywatelskiej – „Człowiek zniewolony musi odreagować, tym samym krzywdzi innych, także przyrodę”.

* Stanisław Konarski, w jego szkole Collegium Nobillium były wykładane przedmioty przyrodnicze; głosił, że nikogo nie można znieważać – szacunek dla ludzi i zwierząt.

* Jan Śniadecki, (słynny humanista) był zafascynowany wiedzą o środowisku życia, był zwolennikiem pracy, badania środowiska. Podkreślał, że należy łączyć wiedzę racjonalną i religijną w tych badaniach, podkreślając niezbędność wiedzy religijnej dla wiedzy moralnej społeczeństwa.

* Jędrzej Śniadecki, (prekursor ekologii) poprawnie ocenił w dziele „Teoria jestestw organicznych” wpływ słońca, światła na rozwój organizmów żywych w środowisku przyrody, jak one współistnieją, jak tworzą komplementarny system. W „O fizycznym wychowywaniu dzieci” podkreślał, jak należy wychowywać, odżywiać dzieci, zapobiegać chorobom; był zwolennikiem diety wegeteriańskiej. Twierdził, że chciwość, skąpstwo prowadzą do wielu nieszczęść w środowisku życia, tłumaczył to chorobami psychicznymi.

* Grzegorz Piramowicz, radził nauczycielom, aby przeprowadzali lekcje w ogrodzie szkolnym, na świeżym powietrzu, aby liczyć z dziećmi warzywa i owoce.

* ks. Jan Krzysztof Kluk, był miłośnikiem przyrody, kochał ją; opracował polskie nazwy roślin, zwierząt. Twierdził, że przyroda jest piękna i trzeba ją ochraniać. Jest autorem publikacji z zakresu botaniki, przyrody. Jego książeczka „Botanika dla szkół publicznych. Dziełko elementarne” było pierwszym podręcznikiem w języku polskim uznanym przez Komisję Edukacji Narodowej w szkolnictwie.

* Stanisław Staszic, był miłośnikiem, badaczem, geologiem przyrody, interesował się Tatrami. Identyfikował się z tezą Jana Zamoyskiego „Takie rzeczy pospolite będą, jakie och młodzieży chowanie”.

ROMANTYZM

Wraz z utratą niepodległości w warunkach, gdy kultura polska stawiała opór w walce o przetrwanie, w okresie międzypowstaniowym – polskiego romantyzmu, przyroda stała się bohaterką wielu utworów, zwłaszcza poetyckich, była świadkiem dziejowych wydarzeń, wyrazem tęsknoty za ojczyzną. W tym czasie były modne piesze wędrówki po kraju. Tatry postrzegano jako miejsce piękne, niezwykłe, majestatyczne, stąd tam kierowano wiele wędrówek.

* Seweryn Goszczyński, badacz Tatr, podróżnik w „Dzienniku podróży do Tatrów” opisał kulturę podhalańską – zwyczaje, pieśni, przysłowia.

* Bogusz Zygmunt Stęczyński, przemierzał pieszo Tatry, Karpaty z notatnikiem – opisywał wszystkie miejscowości, które przemierzał, rysował, szkicował je. Jego poematy „Tatry”, „Sudety”.

* A. von Humboldt, w 1819 roku wprowadził pojęcie „pomnik, zabytek przyrody” w odniesieniu do starych, sędziwych drzew – „Zamang” w Wenezueli.

* W 1805 roku utworzono pierwszy na świecie rezerwat przyrody w Danii.

* W 1872 roku utworzono pierwszy na świecie park przyrody w Yellowstone.

POZYTYWIZM

Kultura pozytywizmu nawiązywała do filozofii oświecenia i twórcy pozytywizmu tacy jak A. Comte i H. Spencer byli zachwyceni przyrodą.

* Comte, porównywał społeczeństwo do systemu przyrody.

W okresie pozytywizmu wyodrębniła się ekologia, w czasie kiedy nastąpił rozwój nauk – pedagogika, psychologia.

POLSKI POZYTYWIZM

* Aleksander Świętochowski, wyjaśnił, że trzeba wychowywać dzieci do złożonych realiów życia (proces wychowania należy ujmować wieloaspektowo: wychowanie fizyczne – zdrowie; wychowanie moralne – kształtowanie woli pozytywnego działania; wychowanie umysłowe – rozróżnianie pojęć; wychowanie estetyczne – kształtować poczucie piękna.

* Józef Diete, (lekarz, reformator), wyjaśnił w swoich publikacjach, że w przyrodzie są naturalne siły lecznicze – wody termalne, lecznicze, za pomocą których można ludzi leczyć. Wyjaśnił skład chemiczny poszczególnych wód; każdy organizm (wg niego) ma zdolności samolecznicze w optymalnych warunkach bytowania. Jego koncepcja leczenia balneologicznego przetrwała, jest do dziś ceniona, gdyż pisał, że trzeba budować sanatoria, kształcić lekarzy, leczyć choroby za pomocą darów naturalnych przyrody.

* Tytus Chałubiński, (lekarz) zwolennik darów natury. Podobnie jak Diete, fascynował się przyrodą. Twierdził, że człowiek powinien współpracować z przyrodą. Zainteresowanie zdrowiem zaowocowało innymi aktywnościami – znany profesor uniwersytetu w Krakowie H. Jordan założył w Krakowie park dla dzieci i wszystkich stanów.

W latach polskiego pozytywizmu przyrodę opisywano, przedstawiano jako wzorzec piękna i jako księgę objawienia Ducha Bożego. Powstały utwory poetyckie, które wyrażają zachwyt dla przyrody – Adam Asnyk – piękno Tatr.

Były modne opisy z podróży, np. Zygmunt Gloger.

* Bolesław Prus, zainteresował się czystością powietrza, napisał, że ludzie by mogli być zdrowi powinni pić czystą wodę, oddychać świeżym powietrzem.

!! W październiku 1868 roku Sejm Krajowy we Lwowie uchwalił pierwszą w Europie ustawę „Ustawa względem łapania, wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom – świstaka i dzikich kóz”. Obowiązywała ona od lipca 1869 roku.

- W 1880 roku Włodzimierz Hrabia Dzieduszycki udostępnił mieszkańcom Lwowa swoją kolekcję przyrodniczą – otworzył słynne Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie.

- W 1890 roku z jego inicjatywy utworzono rezerwat na Podhalu (starych drzew-buków), o nazwie „Pamiątka pieniacka na Podolu”.

!! W okresie pozytywizmu wyodrębniono pojęcie ekologia, uczynił to E. Haeckel. Wyjaśniali je również inni, m.in. S. Forbes, R.E. Park, E. Berges.

Zaczęło funkcjonować pojęcie ekologia i stopniowo zaczęły kształtować się w niej subdyscypliny.

Na początku XX wieku ukształtowała się szkoła chicagowska - uniwersytet w Chicago – socjologów, którzy zainteresowali się problematyką przyrody. Wyjaśnili, że człowiek jest częścią środowiska życia, ale człowiek różni się od przyrody, gdyż na człowieka oddziałuje nie tylko sfera przyrody, lecz wykreowana przez niego, sfera: technosfera i socjosfera (stosunki międzyludzkie), psychosfera (indywidualność każdej osoby).

Polski socjolog Florian Znaniecki (humanista) interesował się ekologią. Mówił, że trzeba badać ekologię ludzką za pomocą metody „współczynnika humanistycznego” z uwzględnieniem kultury danego społeczeństwa, gdyż w poszczególnych grupach są różne postrzegania przyrody.

MODERNIZM

Edukacja ekologiczna w ogólnej kulturze tendencji.

Na przełomie XIX i XX stulecia na kontynencie europejskim panowała koniunktura gospodarcza, zakładano wodociągi, oświetlano ulice. W warunkach ogólnej tendencji kultury modernizmu zerwano z niewolniczym naśladowaniem starożytności i cechą charakterystyczną tej kultury była niechęć dla historii, wszystkiego co jest przeszłe. Dominował nurt funkcjonalnej prostoty, kultura, cywilizacja mieszczańska. Cechą charakterystyczną jest zwrot ku przyrodzie, zainteresowanie się nią. Ojciec Stanisława Ignacego Witkiewicza stał się, jako malarz, krytyk sztuki – symbolem Młodej Polski, też tatrzańskiej. Jako miłośnik przyrody tatrzańskiej i kultury podhalańskiej wprowadził nazwę „polski styl narodowy” w odniesieniu do budownictwa u podnóża Tatr i całego otoczenia środowiska przyrody.

Fascynacja przyrodą była obecna w poezji, m. In. Jana Kasprowicza, Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Stefana Żeromskiego. Jest to czas, kiedy zaistniała edukacja ekologiczna w naukowym słowa znaczeniu, którą rozumiano jako – wychowanie, kształcenie do ochrony przyrody. Realizowano edukację ekologiczną hasłowo, Lae w różnorodnych formach, także podczas zajęć w skansenach. Pierwszy skansen został założony w 1881 roku przez Artura Hazeliusa w Sztokholmie na jednej z wysp – „Skansen-czyli Muzeum Etnograficzne Na Wolnym Powietrzu”. Po dzień dzisiejszy ten skansen funkcjonuje w centrum miasta, obok funkcjonuje Muzeum Biologiczne, także Muzeum Nordyckie. W ten sposób wyspa jest miejscem spotkań ekologów oraz nauczycieli i uczniów, gdzie są również realizowane zajęcia z edukacji ekologicznej.

Na ziemiach Polskich w 1906 roku Izydor Gulgowski także założył Muzeum Skansenowskie w Wdzydze Kiszewskiej. Nabył chatę kaszubską wraz z pełnym wyposażeniem - zapoczątkowała ona tworzenie się muzeum skansenowskiego. W wielu muzeach skansenowskich odbywają się zajęcia etnograficzne-latem i wiosną one odżywają, są przedstawiane pokazy.

Ojcem duchowym polskiej edukacja ekologicznej jest Jan Gw. Pawlikowski, który z wykształcenia był prawnikiem, ekonomistą, studiował nauki rolnicze. Jako prawnik i miłośnik przyrody nie tylko tłumaczył zagraniczne ustawy ochronne na język polski, ale także jest autorem, współautorem ustawy o Ochronie Przyrody z dnia 10 marca 1934 roku. Wyjaśnił, że prawo ochronne, ustawy dotyczące ochrony przyrody to jeszcze nie ochrona przyrody! Wyjaśnił, że trzeba społeczeństwo polskie wychować do cenienia ponadmaterialnej wartości przyrody i ujmować ten problem w aspekcie prądu kulturowego, aby jak to określił – „przeniknąć masy i realizować wychowanie do ochrony przyrody wieloaspektowo, czyli nie tylko w zakresie wychowania umysłowego, ale także w zakresie wychowania moralnego, w zakresie wychowania obywatelskiego, w zakresie wychowania estetycznego, w zakresie wychowania religijnego, w zakresie wychowania patriotycznego”. Głosił, że jest to zadanie przede wszystkim nauczycieli, którzy mają obowiązek wychować społeczeństwo do postaw ekologii.

Problem ten poruszył *Marian Sokołowski, który w swoich artykułach, publikacjach głosił sprzeciw wobec przymusowego tuczu gęsi. Sprzeciwiał się temu. Wyjaśnił również, że Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powinno dołożyć starań o wypracowanie podręcznika szkolnego, który służyłby pomocą w realizowaniu wychowania ekologicznego. W tym czasie (w okresie II RP – Rzeczy Pospolitej) nie było osobnego przedmiotu, ale w myśl obowiązujących programów szkolnych realizowano wychowanie ekologiczne hasłowo w ramach kilku przedmiotów – przyrody i geografii.

Istnieje bogata literatura przygotowana z myślą o dzieciach, młodzieży na łamach, której przed II wojną światową realizowano wychowanie ekologiczne. *Jan Sokołowski bardzo ładnie pisał dzieciom jak ochraniać, troszczyć się o ptaki – jak je karmić, budować karmniki.

Wychowanie ekologiczne nie tylko realizowane było podczas nauki szkolnej, ale także dzięki powstałej w 1920 roku Tymczasowej Komisji Ochrony Przyrody, która po kilku latach istnienia przekształcona została w na Państwową Radę Ochrony Przyrody (przewodniczącym jej był minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego).

Także wychowanie ekologiczne realizowane było przez powołaną w 1920 roku Ligę Ochrony Przyrody, która także realizowała wychowanie ekologiczne.

W okresie II RP wychowanie ekologiczne pojmowane było jako wychowanie do ochrony przyrody w aspekcie prądu kulturowego, tzn. że w myśl idei ochrona przyrody była realizowana nie tylko przez przyrodników, ale i artystów, architektów, nauczycieli.

*J. Dewey – akcentował wartość wychowania do środowiska.

*E. Key – akcentował wychowanie naturalne, nawiązane do J. J. Rousseau.

*M. Montessori – twierdził, że środowisko przyrody też jest ważnym elementem.

W 1946 r. wychowanie ekologiczne realizowane było hasłowo.

W 1963 r. trochę ją rozszerzono.

W 1978 r. w Szkole Dziesięcioletniej wprowadzono nowy przedmiot w klasach I-III środowisko społeczno-przyrodnicze. Po II wojnie światowej na arenie międzynarodowej podjęto dużo inicjatyw dotyczących ochrony środowiska życia. Pierwszym faktem była uchwalona w XII wieku Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, w której zapisano, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi i mają prawo do dowolnego przemieszczania się, do tajemnicy korespondencji.

Po II wojnie światowej miał miejsce szybki rozwój cywilizacji. Zaczęła się kształtować ogólna tendencja kultury ponowoczesnej, której cechą charakterystyczną jest zacieranie różnic między sztuką, a konsumeryzmem; między tradycją, a awangardą. Nastąpiły zmiany w jakości życia związane z mobilnością usług, a także z niezgodą na pluralizm. Problematyka dotycząca wychowania życia stała się…

Jan XXIII w encyklice „Mater et Magistra” w nawiązaniu do PDPCz podkreślił prawo każdego życia do ubezpieczeń społecznych. W encyklice „Pacem ijn terris” wyjaśnił zasadę integralnego spokoju społeczeństw i wyjaśnił ten problem w kilku obszarach (międzyludzkim, obywateli z władzą danego państwa, relacji między głowami poszczególnych państw i w odniesieniu do władzy światowej).

Paweł VI w „Popularum Progressio” pisał,, że ludzkość jest chora, bo dewastuje środowisko.

Jan Paweł II w „Redemptor Hominis” napisał, że zbyt szybki postęp technologiczny jest przyczyną wielu chorób. Jest on także współtwórcą ekologii zintegrowanej środowiska społecznego i w swej twórczości wyjaśnił, że trzeba ochraniać środowisko życia, tworząc cywilizację życia. Wyjaśnił, że kultura europejska stanowi syntezę chrześcijaństwa i kulturę narodów trzeba pielęgnować, aby promować pokojowe współistnienie.

………

2. Estyma ojczysta – wyjaśnił, że dostatnie ojczyzny są pomyślnością kontynentu europejskiego pod warunkiem, że wychowujemy społeczeństwo do szacunku dla innych kultur.

3. Godność ludzka – trzeba ochraniać godność ludzką przed poniżeniem, od których zależy kształtowanie prawidłowych relacji.

4. Zapobieganie patologiom społecznym.

Benedykt XVI – 2009 rok Caritas In veritate – „O integralnym rozwoju ludzkim w miłości i prawdzie…..

W 1969 roku ogłoszono słynny raport napisany przez Sithu Uthant „Człowiek i jego środowisko”, w którym ogłoszono apel o kryzysie funkcjonowania środowiska.

1992 rok – „Tylko jedna ziemia: - dyskutowano o ochronie ziemi.

Po I Szczycie Ziemi w Sztokholmie odbyły się liczne pokojowe podczas, których ogłaszano dokumenty także dotyczące wychowania ekologicznego. 20 lat po tym wydarzeniu odbył się II Szczyt Ziemi – Riodu, „Środowisko i rozwój”. Podczas tego spotkania ubolewano, że niewiele udało się zrobić na temat ochrony środowiska i przyjęto program działań „Agenda 21”.

Odbywały się liczne konferencje – Belgrad, Helsinki, Vancouver, Tokio, Wiedeń.

Odbył się również III Szczyt Ziemi – „Szczyt Zrównoważonego Rozwoju”. Ubolewano, że tak niewiele udało się zrobić.

Mimo inicjatyw trudno jest rozwiązać problemy ekologiczne.

HUMANIZM EKOLOGICZNY

W czasie kiedy pojawiły się pierwsze dokumenty kościoła katolickiego XX wieku i przygotowywano się do I Szczytu Ziemi miała miejsce na przełomie lat 50. i 60. radykalna krytyka cywilizacji przemysłowej, która wg ekologów doprowadza do odczłowieczania człowieka (depersonalizacji). Była powiązana z krytyką szkolnictwa, oświaty, bo zarzucano szkoło, że w procesie kształcenia, wychowania następuje wychowanie człowieka jednowymiarowego.

Na ten temat pisał Herbert Marcuse w książce pt. „Człowiek jednowymiarowy” (który zatraca swoją duchowość, koncentruje się na konsumpcji, nabywaniu dóbr materialnych , a nie dba o więzy rodzinne). Jest to moda na konsumpcje.

Wypowiadał się również David Riesman w książce pt. „Samotny w tłumie” – ludzie są skoncentrowani na karierze, są trybikiem w systemie. System szkolny służy cywilizacji przemysłowej, koncentruje uwagę na sferze intelektualno-sprawnościowej, zaniedbując emocjonalną sferę osobowości i w efekcie ludzie chcąc nadążyć za zbyt szybkim postępem cywilizacyjnym muszą się uczyć, zdobywać nowe umiejętności, są tym samym samotni w tłumie.

Na ten temat pisał również Eric Fromm w książce pt. „Mieć czy być?”, w której skrytykował nadmierny, konsumpcyjny styl życia, pogoń za dobrami materialnymi. Wyjaśnił, że trzeba wychowywać istoty biofilne (biofil-osoba, która doświadcza samorealizacji w zgodzie z samym sobą-ze swoim rozwojem, w zgodzie na naturą; jest szczęśliwa).

Wśród krytyków cywilizacji przemysłowej był także urodzony w Wiedniu Iwan Ilich (filozof, teolog, kapłan katolicki, dużo podróżował), który w swojej publikacji krytykował swoje ostrze krytyki skierował przeciwko szkołom. W jego koncepcji należy zlikwidować szkoły. Opracował koncepcję odszkolnienia społeczeństwa i przedstawił w książce pt. „Społeczeństwo bez szkoły”. Wyjaśnił swoją koncepcję:

1) Szkoła jest instytucją nastawioną na punkty, oceny, świadectwa, promocje. To sprawia, że dzieci nie uczą się dla wiedzy, lecz tylko dla ocen.

2) Szkoła jest instytucją przymusową, przymus upośledza harmonijne, zdrowe uczenie się.

3) Szkoła jest instytucją mocno zhierarchizowaną – feudalną, w której nauczyciele i dyrektorzy są na górze drabiny feudalnej, a dzieci na dole i to sprawia, że nie można mówić o prawidłowych relacjach. Chciał na miejsce szkół powołać otwarte sieci oświatowe oparte na permanentnym (ustawicznym), dobrowolnym samokształceniu. Wyróżnił 4 sieci oświatowe:

1) Składa się z instytucji, w które były oparte na środkach dydaktycznych (narzędzia, maszyny).

2) Baza danych (bank danych) o umiejętnościach. Osoby chętne, które np. mają jakieś umiejętności-zgłaszały je i mówiły, że chcą podzielić się nimi w tym i tym miejscu, w tym i tym dniu, o tej i o tej godzinie.

3) Miejsca, w których spotykały się osoby o wspólnych zainteresowaniach.

4) Miejsca, w których dostępni mieli być fachowcy-oświatowcy – psycholodzy, pedagodzy, którzy służyliby pomocą w sytuacjach trudnych, problemowych.

Postawiono temu zarzuty:

1/ Kto miał nauczać czytać i pisać.

2/ Skąd brać tych fachowców?

3/ Ludzkość nie dojrzała do tego, bo badania pokazały, że chociaż szkoły są bardzo niedoskonałe to jednak nikt nie wpadł na pomysł – co wymyśleć i realizować, aby był to sposób alternatywny. Wynikało z nich, że ludzie są niedojrzali naukowo.

Ta koncepcja – jak i inne – okazała się utopijna, lecz była pożyteczna, ponieważ dzięki międzynarodowej dyskusji wywołano ten temat i sformułowano bardzo pożyteczny wniosek: „Chociaż nie można odszkolnić społeczeństwa, ale trzeba zrobić wszystko, aby odszkolnić szkołę. Aby szkoła wychodziła naprzeciw potrzebom wychowanka, jego rodziny, aby harmonijne funkcjonowała w społeczeństwie, w życiu, aby uczeń i nauczyciel byli partnerami kontaktu wychowawczego, aby nauczyciel w swoim wychowanku dostrzegał jego indywidualność.

Powołano międzynarodową grupę ekspertów, którzy starali się zdiagnozować oświatę i ustalić postulaty dotyczące edukacji.

1/ Pierwszy raport został ogłoszony w 1972 roku, przygotowany pod przewodnictwem Edgara Foure „Uczyć, aby być”. Uważał, że należy się uczyć, aby żyć, aby rozumieć zależności między środowiskiem, a życiem. Po ogłoszeniu raportu „Uczyć, aby być” zaczęto postulować postulaty edukacji ustawicznej i humanizacji życia społecznego. Zapisano postulat humanizacji życia społecznego.

2/ W 1979 roku ogłoszono raport Klubu Rzymskiego, który nawiązywał do raportu Edgara Foure, „Uczyć się bez granic”. Granic państw mentalnych.

3/ Trzeci raport ogłoszono w 1995 roku – „Biała księga kształcenia i doskonalenia na drodze do uczącego się społeczeństwa”. Ogłoszono konieczność poznawania głębi kulturowej narodów, a także przygotowanie społeczeństwa do życia informatycznego. Do naszych technologii informacyjnych i posługiwania się językami.

4/ Czwarty raport – w 1996 roku, przewodniczył J. Delors „Edukacja – jest w niej ukryty skarb”. Rozwinięto w nim kontynuację myśli walki z wykluczeniem społecznym (analfabetyzmem, biedotą, itp.). W raporcie tym podkreślano również konieczność do harmonijnych relacji człowieka ze środowiskiem życia. Zapisano, że tak trzeba realizować środowisko życia – „uczyć, aby żyć”, „uczyć się, aby działać”.

W latach 70., w 1966 roku prof. Walery Goetel wprowadził pojęcie sozologia, (sozo-ochraniane). Sozologia jest to nauka o zapobieganiu ujemnym skutkom przekształcania się środowiska życia. W 1933? roku o sozologii pisał fizjokrotyk? prof. Wodziczko.

H. Skolimowski w latach 70. otworzył jako pierwszy w Polsce Katedrę w Polityce Łódzkiej? – Filozofii Ekologicznej. Wprowadził pojęcie humanizm ekologiczny. W myśl tej koncepcji w ekofilozoficznym ujęciu- człowiek jest częścią natury jako matki kosmicznej całości, nosi w sobie Bożą iskrę transcendencji, panuje nad konsubcyjnymi pragnieniami, ceni medtycaję, odróżnia duchowość od religijności, umie podporządkować ekonomie jakościowym wyznacznikom życia, przekłada wartość ponad wartości ekologiczne, promuje decentralizację życia społecznego, wykorzystuje jedynie rozwiązania techniki miękkiej w harmonii ze środowiskiem życia. Promuje również równowagę pierwiastka męskiego i żeńskiego w życiu społecznym, kreowanie kompromisu pokojowego współistnienia. Światopogląd ten ukształtowany jest na wartościach ekologicznych, tj. rewerencja (szacunek, cześć dla życia), odpowiedzialność za środowisko życia. Współodczuwanie jako sposób rozumienia, powściągliwość życia bez marnotractwa, symbioza.

Myślenie rewerencyjne uznaje życie za wartość samą w sobie, miłość za nieodzowny składnik świata przyrody. Uznaje radość za część ludzkiej egzystencji. Rozwojowi cywilizacyjnemu towarzyszy nowa idea, rozwija się nie tylko starym, mechanicy stycznym nurtem wiedzy ………… Rozwija się także dzięki nowemu nurtowi ekologicznemu, który jest nurtem ……………., który obejmuje właściwo. W afekcie nowożytnej koncepcji przyrodę uprzemysłowiono, a człowiek stał się sprawcą ich i ofiarą kryzysu ekologicznego.

Wychowanie wobec zagrożeń cywilizacji technicznej – 12. 05.2012 r.

Początkowo pojęcie cywilizacji łączono z ideą postępu, z procesem oddalania się od strony dzikości, następnie w odniesieniu do interakcji społecznych i z tego powodu cywilizowano” ludność barbarzyńska”. Pojęcie cywilizacji jest pojęciem starszym, niż pojęcie kultura, ponieważ przekracza granicę poszczególnych państw i okresów historycznych. W XX i XXI w. ma miejsce bardzo szybki rozwój technologii, mobilności, usług, informacji, ma miejsce zjawisko życia w podróży. Niesie to za sobą dużo zagrożeń, ponieważ syndrom galopującej technologii jest efektem stosowania kryteriów ilościowych i w związku z tym wypacza postawy współczesnego człowieka, jest nośnikiem przedmiotowego traktowania. Ten problem ok. 40 lat temu prognozował prof. nauk technicznych Julian Aleksandrowicz, który pisał o złym wpływie na zdrowie człowieka. Aleksandrowicz jest autorem wielu publikacji m.in. Sumienie ekologiczne, czy U progu medycyny jutra. Wyjaśnił ekologiczne uwarunkowania chorób nowotworowych. Prof. Aleksandrowicz leczy choroby psychiczne, ale medycyna pozostaje bezsilna wobec nieludzkich interakcji, w strukturze życia społecznego, co również przenosi się na interakcje środowiska przyrodniczego. Ochronę środowiska przyrodniczego pojmował bardzo szeroko w odniesieniu do ochrony wszystkich bytów w środowisku życia.

Na ten temat pisał także wspomniany na wcześniejszych wykładach Eric From, który prognozował jakość życia odczłowieczonego człowieczeństwa żyjącego na przełomie XX/XXI w. W swoich publikacjach wyjaśnił znaczenie stosowania metod humanistycznych stosowanymi w praktyce, reklamie. Krytykował konsumpcyjny styl życia, w którym człowiek wraz z postępem technologicznym otacza się większą ilością rzeczy, które się dezaktualizują. Postulował humanizację społeczeństwa technologicznego. E. Ericson wyjaśnił, że ludzie tej samej epoki maja takie same (podobne) wyobrażenia dobra i zła.

J. Bondrilland wyjaśnił, że ludzie gonią za gadżetami i tracą więzi społeczne, które są cenne dla zdrowia psychicznego.

Środowisko naturalne w pierwotnym ujęciu to biosfera, której implikację stanowią ekosystemy, a więc zespoły współzależnych od siebie organizmów. Natomiast we wtórnym ujęciu środowisko naturalne obejmuje wszelkie dobra naturalne wytworzone przez człowieka, w której zawarte jest także środowisko przyrodnicze. Podstawową tezą ekologii jest teza o wzajemnych zależnościach wszystkich organizmów żyjących, zarówno elementów biotycznych – producentów (rośliny), konsumentów (zwierzęta), reducentów (mikroorganizmy), czynniki abiotyczne, które dotyczą składu gleby, powietrza, wody, związane z nasłonecznieniem, wilgotnością itp. W humanistycznym ujęciu środowisko człowieka tworzy, nie tylko sfera przyrody, ale także interakcje społeczne, jak i także sama osoba stanowi dla siebie środowisko.

Wychowanie społeczne jest także ważne dla rozwoju zrównoważonego, który ma związek z różnorodnymi koncepcjami, rozwój twórczy, rozwój samo powstrzymujący, ekorozwój. W szerokim znaczeniu rozwój zrównoważony jako stan docelowy i równoważenie rozwoju (ewaluacja) jest zintegrowany ładem (instytucjonalnym, politycznym, ekonomicznym, przestrzennym, gospodarczym, środowiskowym). W wąskim ujęciu rozwój zrównoważony pojmowany jest jako ekorozwój, w szczególnym odniesieniu do ochrony dziedzictwa naturalnego, wraz ze społecznymi uwarunkowaniami procesu, aby zachować równowagę w środowisku życia. Koncepcje te są dyskutowane na Konferencjach i są ujęte w aktach prawych, w Deklaracji Milenijnej Narodów Zjednoczonych z 2000r. w której przywódcy państw zobowiązali się do realizacji tych koncepcji środowiska społecznego. W 2002 r. … Johensburga wyrazili gotowość do … w odniesieniu do środowiska lokalnego, globalnego, przestrzennego

W środowisku życia można wyodrębnić kilka sfer:

1. Biosfera

2. Psychosfera

3. Socjosfera życia wspólnotowego

4. Technosfera – nowinki technologiczne

5. Nosfera – światowy system łacności

Człowiek w procesie rozwoju przekształca te wszystkie sfery środowiska życia, w różnorodnych czowieczeństwach. Dlatego też ważne jest wyzwanie dla pedagogów, aby wychowywać do prawdy, uczciwości intelektualnej, do niestosowania toksycznych argumentów, jest to wyzwanie wychowania do dojrzałości psychicznej, ponieważ osoba dojrzała umie podporządkować ekonomiczny aspekt w wyższym celu. Dojrzałość psychiczna (dojrzałość ekonomiczna, intelektualna, społeczna) można ujmować w ujęciu relatywnym w stosunku do przedziałów wiekowych dziecka, ale także w sensie bezwzględnym jako składnik dojrzałości psychicznej człowieka dorosłego. Już w latach 90 XX w. Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD) na podstawie badań empirycznych przeprowadzonych w szkołach określała kompetencje kluczowe, które trzeba kształtować na wszystkich etapach i przedmiotach kształcenia. Są to: praca nad sobą, umiejętność korzystania z różnorodnych źródeł, współpraca w zespole i brania pod uwagę cudzych punktów widzenia, umiejętność organizowania poprawnego wychowania i zweryfikowania własnej pracy. Jedną z najnowszych subdyscyplin pedagogiki jest pedagogika ekologiczna, która ciągle kształtuje się, a problematyka dotyczy zagadnień związanych z kulturą życia społecznego, ekologią, zdrowiem i zagadnieniami pokrewnymi ze względu na kryteria:

1)przestrzeń (środowisko lokalne, globalne, regionalne

2) Osobowe (chodzi o życie indywidualne)

3) czasu

„Arcybiskup Gnieźnieński opracował ekologiczny rachunek sumienia, który odnosi się do obszarów życia:

1. Relacja człowieka do ziemi

1. Czy nie dewastowałem otaczającej mnie przyrody przez wysypywanie śmieci, gruzów

2. Czy nie zrywam roślin zwłaszcza kwiatów objętych ochroną

1. Relacja do wody i powietrza

1. Czy nie zaśmiecałem stawów

2. Czy nie podawałem żywności brudnymi rękoma

3. Czy nie wyrzucałem pokarmów

1. Powietrze

1. Czy nie zatruwam powietrza w domu, miejscu pracy, komunikacji przez palenie papierosów

1. Cisza

1. Czy nie hałasuje na terenach leśnych, rezerwatach, górach

2. Czy nie zakłócam spokoju w nocy przez słuchanie radia, telewizji

1. Urbanizacja

1. Czy do budowy pomieszczeń mieszkalnych nie używałem tanich, a szkodliwych dla zdrowia materiałów.”