Początek formularza
II CKN 24/98 • Orzeczenie wydane 23 marca 1999
WYROK z dnia 23 marca 1999 r. (II CKN 24/98)
1. Artykuł 203 k.h. dotyczy umów między spółką a członkami zarządu, związanych ze sprawowaną funkcją członka zarządu, a nie umów zawieranych przez spółkę z członkami zarządu działającymi jako osoby fizyczne, a więc poza pełnioną przez nich funkcją.
2. Dopuszczalność zawarcia przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością umowy sprzedaży nieruchomości powinna wynikać z treści pełnomocnictwa udzielonego w formie notarialnej, a brak tej formy powoduje nieważność umowy.
3. Do reprezentacji jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przy zawarciu takiej umowy ma zastosowanie przez analogię przepis art. 108 k.c.
Przewodniczący: sędzia SN A. Wypiórkiewicz. Sędziowie: SN H. Ciepla (sprawozdawca), SA S. Paprzycka,
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 10 marca 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości Przedsiębiorstwa Budownictwa Mieszkaniowego „D.(...)” – Spółki z o.o. w K. przeciwko Dorocie O. i Jerzemu O., z udziałem interwenienta ubocznego Ewy H., o unieważnienie umowy, na skutek kasacji interwenienta ubocznego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 sierpnia 1997 r. sygn. akt (...)
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Sąd Wojewódzki w Krakowie wyrokiem z dnia 30 stycznia 1997 r. ustalił nieważność umowy sprzedaży nieruchomości stanowiącej lokal użytkowy, zawartej dnia 17 sierpnia 1994 r. pomiędzy Przedsiębiorstwem Budownictwa Mieszkaniowego „D.(...)” – Spółka z o.o. w K. a pozwanymi Dorotą i Jerzym małżonkami O.
W uzasadnieniu Sąd stwierdził, że pozwani zawierając tę umowę działali jako zarząd Spółki, a nie jako jej pełnomocnicy, co oznacza, że zawarli umowę z „samym sobą” i skutkuje jej nieważność. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia powołał przepisy art. 58 § 1 k.c. i art. 203 k.h.
Apelację pozwanych i interwenientki ubocznej Sąd Apelacyjny w Krakowie oddalił, podzielając poczynione przez sąd pierwszej instancji ustalenia i wyprowadzone z nich wnioski oraz ich ocenę jurydyczną, prowadzącą do przyjęcia, że przedmiotowa umowa narusza przepis art. 203 k.h., co z mocy art. 58 § 1 k.c. powoduje jej nieważność.
Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska skarżących, że pozwani zawierając umowę działali jako pełnomocnicy Spółki, gdyż nie w takim charakterze uczestniczyli przy zawieraniu umowy. Pełnomocnictwa tego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie stanowi uchwała wspólników jako członków zarządu z dnia 16 listopada 1992 r., upoważniająca zarząd do sprzedaży i nabywania dowolnych nieruchomości i zawierania takich umów pomiędzy Spółką a członkami zarządu dopóty, dopóki będzie istnieć identyczność osób – wspólników i członków zarządu, a to z powodu braku formy notarialnej, wymaganej przepisem art. 99 k.c.
Wyrok Sądu Apelacyjnego interwenient uboczny zaskarżył kasacją opartą na obu podstawach wymienionych w art. 3931 k.p.c. Zdaniem skarżącego, Sąd Apelacyjny naruszył przepisy art. 203 k.h. w związku z art. 58 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie oraz art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. wadliwie oceniając uchwałę wspólników z dnia 16 listopada 1992 r. W konkluzji wniósł o uchylenie wyroków sądów obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności wymaga rozważenia zarzut naruszenia prawa procesowego jako rzutujący na możliwość oceny prawidłowości zastosowania prawa materialnego. Prawidłowo ustalona podstawa faktyczna rozstrzygnięcia, należąca do materii procesowej, jest niezbędną przesłanką dokonania oceny prawnej tego rozstrzygnięcia.
Skarżący upatruje naruszenie art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. w wadliwej ocenie uchwały zgromadzenia wspólników z dnia 16 listopada 1992 r., polegającej na przyjęciu, że udzielone nią pełnomocnictwo do zawarcia umowy powinno mieć formę notarialną.
Tak ujęta argumentacja, mająca, zdaniem skarżącego, wspierać zgłoszony zarzut, nie odnosi się do podstawy kasacyjnej z art. 3931 pkt 2 k.p.c., lecz dotyczy zagadnienia prawa materialnego, a więc kwestii należących do podstawy z art. 3931 pkt 1 k.p.c. Ponieważ argumentacja ta jest także powołana na uzasadnienie tej podstawy kasacyjnej, merytoryczne odniesienie się do niej nastąpi przy rozważeniu zarzutu naruszenia prawa materialnego.
W ramach podstawy z art. 3931 pkt 1 k.p.c. skarżący zarzucił naruszenie przepisów art. 203 k.h. i art. 58 § 1 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie.
Zarzutowi naruszenia art. 203 k.h. nie można odmówić słuszności. Według brzmienia tego przepisu, w umowach między spółką a członkami zarządu, tudzież w sporach między nimi reprezentuje spółkę rada nadzorcza lub pełnomocnik, powołani uchwałą wspólników.
Wykładnia literalna, w szczególności zwrot „w umowach między spółką a członkami zarządu” prowadzi do wniosku, że przepis ten ma zastosowanie do umów między członkami zarządu a spółką związanych ze sprawowaną funkcją członka zarządu, a nie do umów zawieranych między spółką a członkami zarządu działającymi jako osoby fizyczne, a więc poza pełnioną przez nich funkcją. W tym ostatnim przypadku spółkę reprezentuje zarząd, a nie rada nadzorcza.
W stanie faktycznym sprawy chodzi o umowę zawartą między spółką a pozwanymi, będącymi wprawdzie członkami zarządu, ale działającymi jako osoby fizyczne, a zatem spółkę powinien reprezentować zarząd (art. 198 § 2 i 3 k.h.). Artykuł 203 k.h. jedynie w drodze wyjątku i tylko w stosunku do członków zarządu przyznaje prawo reprezentowania spółki radzie nadzorczej lub pełnomocnikom.
W rezultacie przytoczonych rozważań trzeba zanegować pogląd Sądu Apelacyjnego, że w sprawie ma zastosowanie przepis art. 203 k.h. jeśli chodzi o udzielenie notarialnego pełnomocnictwa do zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości.
Nie ma natomiast racji skarżący kwestionując zastosowanie w sprawie art. 58 § 1 k.c.
Z ustaleń faktycznych, mających oparcie w przedmiotowej umowie sprzedaży, którymi związany jest Sąd Najwyższy, wynika że pozwani zawierając tę umowę działali nie jako pełnomocnicy spółki „D.(...)”, lecz jako jedyni jej członkowie zarządu (prezes i wiceprezes). Mamy więc do czynienia z przypadkiem zawarcia umowy z „samym sobą”, co czyni koniecznym wyjaśnienie kwestii dopuszczalności takich czynności w jednoosobowej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, reprezentowanej przez zarząd z tymi samymi członkami zarządu, działającymi jako osoby fizyczne (swoista unia personalna).
Konstrukcja dokonywania takich czynności nie jest uregulowana w kodeksie handlowym, jest natomiast uregulowana w art. 108 k.c. Warto wskazać na uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 30 maja 1990 r., III CZP 8/90 (OSNCP 1990, z. 11, poz. 124), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest ważna między innymi umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zawarta przez przedsiębiorstwo państwowe i osobę fizyczną, jeżeli ta osoba występuje jednocześnie w imieniu własnym oraz jako dyrektor przedsiębiorstwa państwowego, a także umowa spółki zawarta przez osobę występującą jednocześnie w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik przedsiębiorstwa, jeżeli osoba ta piastuje w tym przedsiębiorstwie określone funkcje. Przyczyną uznania nieważności umowy spółki było naruszenie przepisów art. 108 i 103 k.c.
Przepisy kodeksu handlowego nie zawierają zakazu dokonywania w jednoosobowej spółce czynności prawnych z „samym sobą”. Artykuł 202 k.h. stanowi, że w razie sprzeczności interesów spółki z osobistymi interesami członka zarządu, jego małżonka, krewnych, członek zarządu powinien wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw. Kolizji takiej nie można wykluczyć przy zawarciu umowy stanowiącej przedmiot osądu, z uwagi na zagrożenie finansowe spółki i narażenie wierzycieli na szkodę, wkrótce bowiem ogłoszono upadłość Spółki.
Wyłania się w związku z tym kolejna kwestia, czy w sprawie ma zastosowanie w drodze analogii przepis art. 108 k.c.
Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, czy istnieją tu podstawy zastosowania analogii, a więc, czy występuje w omawianym przypadku luka w prawie, czy istnieje dostateczne podobieństwo rozpatrywanego stanu faktycznego ze stanem faktycznym objętym hipotezą art. 108 k.c., oraz czy w przypadku obydwu stanów występuje ta sama myśl legislacyjna.
Zagadnienie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością zostało unormowane, i to całościowo, w kodeksie handlowym. Ustawodawca wprowadzając nowelę do art. 158 k.h. dopuszczającą tworzenie spółek jednoosobowych, nie dostosował innych przepisów tego kodeksu do konstrukcji spółki jednoosobowej. Skoro więc ustawodawca uznał stosunek spółki jednoosobowej za podlegający unormowaniu i to uczynił, a nie zamieścił normy prawnej ani wyraźnej, ani dającej się wyprowadzić w drodze wykładni z przepisów kodeksu handlowego, regulującej stan faktyczny występujący w sprawie, przyjąć należy, że istnieje luka w prawie.
Jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy, luka w prawie występuje nie tylko wtedy, gdy dla danego stanu faktycznego brak jest w ogóle uregulowania, ale także wówczas, gdy istnieje uregulowanie ogólne, które można odnieść do tego stanu faktycznego, ale które jest całkowicie nieadekwatne do uzasadnionych potrzeb społecznych (por. uchwałę SN z dnia 26 września 1969 r., III CZP 8/69, OSNCP 1970, poz. 97).
W omawianej sprawie, z przyczyn wyżej wskazanych, uznać należy ogólne uregulowanie dopuszczające tworzenie jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 158 k.h. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 23 grudnia 1988 r. o zmianie kodeksu handlowego (Dz. U. Nr 41, poz. 326), za nie odpowiadające potrzebom gospodarczym, leżącym u podstaw wprowadzenia takiej regulacji. Podkreślić należy, że jednoosobowe spółki z o.o. są tworzone w celu zawierania umów z osobami trzecimi, a nie „z samym sobą”. Stąd jurydycznie doniosły problem, aby wierzycielom takiej spółki i osobom trzecim zapewnić ochronę w razie naruszenia ich interesów przez czynności prawne zdziałane przez spółkę jednoosobową „z samym sobą”. A zatem brak zakazu zawierania przez taką spółkę umów „z samym sobą” jest równoznaczny z występowaniem luki w prawie, uzasadniającej zastosowanie analogii „z ustawy”. Normą, której analogiczne zastosowanie wchodzi w rachubę, jest art. 108 k.c. wprowadzający generalny zakaz zawierania umów z samym sobą. Od tego zakazu przepis ten przewiduje dwa wyjątki:
1) jeżeli dopuszczalność dokonania czynności prawnej z „samym sobą” wynika z treści pełnomocnictwa albo
2) jeżeli ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy.
Żaden z tych wyjątków w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi. Drugi, jak już wykazano, z uwagi na kolizję interesów spółki, pierwszy natomiast z następujących przyczyn.
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej uchwały składu siedmiu sędziów, zakres stosowania art. 108 k.c. pod względem podmiotowym nie doznaje żadnych ograniczeń. Oznacza to, że może on mieć zastosowanie zarówno wobec każdego pełnomocnika, jak i każdego mocodawcy. Odnosząc to stwierdzenie do jednoosobowej spółki z o.o., przyjąć należy, że dopuszczalność dokonania czynności z „samym sobą” może wynikać z treści pełnomocnictwa. Jednakże w sytuacji, gdy dla danej czynności przewidziana jest forma szczególna, pełnomocnictwo, stosownie do art. 99 k.c., powinno być udzielone w tej samej formie. A zatem pełnomocnictwo udzielone pozwanym uchwałą zgromadzenia wspólników z dnia 16 listopada 1992 r. powinno mieć formę notarialną. Jej brak, jak trafnie przyjął Sąd Apelacyjny, skutkuje nieważność umowy (art. 58 § 1 k.c.; por. uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 28 listopada 1966 r., III CZP 55/66, OSNCP 1967, poz. 98).
Odmiennego stanowiska nie uzasadnia odwołanie się przez skarżącego w kasacji do przepisu art. 254 § 2 k.h., wymagającego formy aktu notarialnego do zmiany umowy spółki. Unormowanie to nie oznacza bowiem, by inne przepisy kodeksu handlowego wymagające pełnomocnictwa bez zastrzeżenia jego formy, uchybiały przepisom ogólnym kodeksu cywilnego o formie pełnomocnictwa.
W tym stanie, gdy zaskarżony wyrok, mimo częściowo błędnego uzasadnienia, w ostatecznym wyniku odpowiada prawu, kasację oddalono (art. 39312 k.p.c.).
Bądź PRO
Korzystaj z Legeo bez ograniczeń! Załóż konto
Potrzebujesz najbardziej aktualnych aktów prawnych, jedynych w internecie w ujednoliconej i czytelnej formie?
Masz już konto? Zaloguj się.
Dlaczego warto się zarejestrować?
Legeo to kompletna, nowoczesna i dostępna przez 24h baza aktów prawnych on-line.
Zarejestrowani użytkownicy mogą korzystać z ujednoliconych aktów prawnych, bazy orzeczeń oraz dodatkowych narzędzi ułatwiających pracę z dokumentami prawnymi.
``
© 2009-2013 Techland