Tekst orzeczenia pochodzi z bazy orzeczeń Sądu Najwyższego dostępnej pod adresem http://www.sn.pl
Postanowienie
Sądu Najwyższego
z dnia 21 października 1998 r.
II CKU 56/98
1. Przy wykładni oświadczeń wyrażonych w pismach procesowych należy wychodzić z założenia, że ich autorzy są ludźmi rozsądnymi - składając pismo w określonym celu chcą zatem także tego, co jest niezbędne do urzeczywistnienia tego celu.
2. Połączenie w jednym postępowaniu działu spadków po obojgu małżonkach pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej jest oczywiście możliwe (art. 191 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), a nawet wskazane, ale nie konieczne. Nie zachodzą bowiem uzasadniające to racje, podobne do przemawiających za połączeniem działu spadku z podziałem majątku po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej.
LEX nr 465995
465995
Dz.U.2014.121: art. 65; art. 1037
Dz.U.2014.101: art. 191; art. 567; art. 686
Dz.U.2012.788: art. 45
Art. 689 k.p.c. zezwala na połączenie w jednym postępowaniu sprawy o dział spadku ze sprawą o zniesienie współwłasności i sprawą o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Gdy w skład spadku (...) wchodzi udział w majątku, który był objęty wspólnością małżeńską, i wcześniej nie doszło do przesądzenia ewentualnych zwrotów z tytułu nakładów, wydatków oraz innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie (...) połączenie w jednym postępowaniu działu spadku z podziałem majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej jest konieczne. Dopóki bowiem nie nastąpi przesądzenie wspomnianych zwrotów, nie jest możliwe, nieodzowne według art. 684 k.p.c., ustalenie składu i wartości dzielonego spadku (por. uchwałę SN z dnia 2 marca 1972 r., III CZP 100/71, OSNC 1972, nr 7-8, poz. 129). W takim zatem wypadku, oprócz wniosku o dział spadku, niezbędne jest złożenie wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej (por. art. 567 k.p.c. i art. 45 § 1 k.r.o.).
Prok.i Pr.-wkł. 1999/2/35
34947
Dz.U.2014.101: art. 567; art. 684; art. 689
Dz.U.2012.788: art. 45
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia SN Marek Sychowicz.
Sędziowie SN: Helena Ciepła, Kazimierz Zawada (spr.).
Protokolant: Anna Banasiuk.
Prokurator Prokuratury Krajowej: Jan Szewczyk.
Sentencja
Sąd Najwyższy Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 21 października 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku Karola K. z udziałem Józefa i Krystyny K. o dział spadku po Gertrudzie K. i zniesienie współwłasności na skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 15 lutego 1991 r., postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym postanowieniem, z dnia 15 lutego 1991 r., Sąd Rejonowy oddalił wniosek o dział spadku po Gertrudzie K. Postanowienie to było trzecim z kolei orzeczeniem tego sądu w sprawie, wydanym po uchyleniu uprzedniego jego postanowienia z 29 grudnia 1989 r. przez Sąd Wojewódzki orzeczeniem z 29 sierpnia 1990 r.
Spadek po zmarłej 30 listopada 1975 r. Gertrudzie K. nabyli z mocy ustawy: mąż, Wilhelm K., i dwaj synowie, Karol K. i Józef K. - wszyscy po 1/3. Spadek po Gertrudzie K. obejmował udział we współwłasności nieruchomości położonej w R., składającej się z działek oznaczonych numerami: x, y, z, a, b, c. Nieruchomość ta wchodziła w skład majątku wspólnego małżonków Gertrudy i Wilhelma K.
Występując w dniu 2 października 1986 r. z wnioskiem o dział spadku po Gertrudzie K., Karol K. domagał się podziału wymienionej wyżej nieruchomości w naturze i przyznania mu własności działki nr x. W toku postępowania działowego zmarł Wilhelm K., po którym spadek na podstawie testamentu nabyli Józef K. i jego żona Krystyna K. Wyrażone przez Wilhelma K. w testamencie życzenie, aby synowi Karolowi przypadły działki nr x i b, zostało w toku postępowania zinterpretowane jako zapis na rzecz Karola K. udziałów Wilhelma K. w wymienionych działkach.
Sąd Wojewódzki w motywach orzeczenia z 29 sierpnia 1990 r., uchylającego postanowienie Sądu Rejonowego z 29 grudnia 1989 r. i przekazującego sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania, wyraził pogląd, iż oprócz wniosku o dział spadku po Gertrudzie K. nie został złożony wniosek o zniesienie współwłasności, a następnie, w jego miejsce, wniosek o dział spadku po Wilhelmie K. - co uzasadnia oddalenie wniosku o dział spadku po Gertrudzie K. Jednocześnie Sąd Wojewódzki polecił pouczyć wnioskodawcę o potrzebie rozszerzenia wniosku o żądanie działu spadku po Wilhelmie K. i o skutkach niedokonania tego rozszerzenia. Z protokołów rozpraw przed Sądem Rejonowym w dniu 7 grudnia 1990 r. i w dniu 7 lutego 1991 roku wynika, iż Karolowi K. udzielono pouczenia, stosownie do wskazań Sądu Wojewódzkiego, lecz ten odmówił złożenia wniosku o dział spadku po ojcu. Wniosku takiego nie zgłosili również Józef K. i Krystyna K. Brak wniosku o dział spadku po Wilhelmie K. stał się przyczyną rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym postanowieniu.
W kasacji wniesionej w trybie art. 12 ust. 1 ustawy z 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego. (Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny zarzucił zaskarżonemu postanowieniu rażące naruszenie art. 1037 k.c. i art. 686 k.p.c. oraz naruszenie interesu Rzeczypospolitej. W konkluzji zaś wniósł o uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 689 k.p.c. zezwala na połączenie w jednym postępowaniu sprawy o dział spadku ze sprawą o zniesienie współwłasności i sprawą o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Gdy w skład spadku, tak jak w niniejszej sprawie, wchodzi udział w majątku, który był objęty wspólnością małżeńską, i wcześniej nie doszło do przesądzenia ewentualnych zwrotów z tytułu nakładów, wydatków oraz innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie (kwestia ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest w niniejszej sprawie, w świetle art. 43 § 2 k.r.o., nieaktualna, dlatego może być pominięta), połączenie w jednym postępowaniu działu spadku z podziałem majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej jest konieczne. Dopóki bowiem nie nastąpi przesądzenie wspomnianych zwrotów, nie jest możliwe, nieodzowne według art. 684 k.p.c., ustalenie składu i wartości dzielonego spadku (por. uchwała SN z 2 marca 1972, III CZP 100/71, OSN 1972/7-8, poz. 129). W takim zatem wypadku, oprócz wniosku o dział spadku, niezbędne jest złożenie wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej (por. art. 567 k.p.c. i 45 § 1 k.r.o.).
W niniejszej sprawie Karol K. wniosek tej treści - nazwany wnioskiem o zniesienie współwłasności - złożył. Jednakże pismem z 21 lutego 1987 r. cofnął go, a pismem z 9 maja 1987 r. uczynił to samo w odniesieniu do wniosku o dział spadku po Gertrudzie K. Z kolei w dniu 18 maja 1987 r. do Sądu Rejonowego wpłynęło pismo Józefa K. i Wilhelma K. z oświadczeniem, iż "uczestnicy postępowania Józef K. i Wilhelm K. w sprawie o dział spadku po Gertrudzie K. nie zgadzają się na cofnięcie wniosku przez wnioskodawcę Karola K.". Sądy, Wojewódzki, w postanowieniu z 29 sierpnia 1990 r., a za nim Sąd Rejonowy, w zaskarżonym postanowieniu, przyjęły, iż wspomniana odmowa zgody dotyczyła tylko cofnięcia wniosku o dział spadku, nie odnosiła się natomiast do wycofania wniosku o zniesienie współwłasności. Otóż taką interpretację oświadczenia Józefa i Wilhelma K. należy uznać za nieuzasadnioną. Wobec - jak wiadomo - konieczności połączenia działu spadku po Gertrudzie K. z podziałem majątku objętego wspólnością majątkową małżonków Gertrudy i Wilhelma K. i wynikającej stąd niezbędnością złożenia oprócz wniosku o dział spadku także wniosku o podział wspomnianego majątku, wskazana interpretacja oznaczała przypisanie Józefowi K. i Wilhelmowi K. nieracjonalnego postępowania: wyrażenia woli dokonania działu spadku po Gertrudzie K. bez żądania rozstrzygnięcia, stanowiącego nieodzowną przesłankę tego działu. Tymczasem przy wykładni oświadczeń wyrażonych w pismach procesowych należy wychodzić z założenia, że ich autorzy są ludźmi rozsądnymi - składając pismo w określonym celu chcą zatem także tego, co jest niezbędne do urzeczywistnienia tego celu (por. odpowiednio aktualne tu uwagi zawarte w uzasadnieniu uchwały SN z 11 września 1997 r., III CZP 39/97, OSN 1997/12, poz. 191). W rezultacie, należy przyjąć, iż warunkujący dział spadku po Gertrudzie K. wniosek o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej istniał. Nie można zatem było oddalić żądania działu spadku po Gertrudzie K. z powodu braku tego wniosku.
Należy podzielić również pogląd skarżącego o braku podstaw do oddalenia wniosku o dział spadku po Gertrudzie K., ze względu na niezłożenie przez Karola K. wniosku o dział spadku po Wilhelmie K.
Połączenie w jednym postępowaniu działu spadków po obojgu małżonkach pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej jest, oczywiście, możliwe (art. 191 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), a nawet wskazane, ale nie konieczne. Nie zachodzą bowiem uzasadniające to racje, podobne do przemawiających za połączeniem działu spadku z podziałem majątku po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej.
Uzależnianie działu spadku po Gertrudzie K. od złożenia przez Karola K. wniosku o dział spadku po Wilhelmie K. było tym bardziej nieuzasadnione, że Karol K. nie jest legitymowany do żądania działu spadku po swym ojcu. Nie jest jego spadkobiercą, ani nie przysługują mu inne przymioty, które by - wedle poglądów przyjmowanych na tle art. 1037 k.c. - uzasadniały wystąpienie przez niego o dział spadku po swym ojcu.
Wyobrażenie, że w postanowieniu orzekającym dział spadku po Wilhelmie K. można by zamieścić rozstrzygnięcie w przedmiocie wykonania zapisu uczynionego przez Wilhelma K. na rzecz Karola K. nie ma oparcia w art. 686 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga jedynie o istnieniu zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku. Natomiast wykonania zapisu można dochodzić w zasadzie jedynie w procesie. Jeżeli nawet dopuścić od tego wyjątek, o którym mowa w postanowieniu SN z 26 września 1968 r., III CRN 209/68, OSN 1969/6, poz. 112, na rzecz zapisobierców będących spadkobiercami, to nie dotyczy on Karola K., nie będącego, jak wiadomo, spadkobiercą Wilhelma K.
Powyższe uwagi dowodzą rażącego naruszenia przez zaskarżone postanowienie wskazanych w kasacji przepisów art. 1037 k.c. i art. 686 k.p.c. Uchybienie tym przepisom jednocześnie godzi w konstytucyjną zasadę ochrony własności oraz dziedziczenia (art. 21 i 64 Konstytucji RP) i tym samym narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji (art. 39313 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a także art. 417 § 1 i 421 § 2 k.p.c., w ich brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r., oraz art. 12 ust. 1 ustawy z 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.).