Wyrok
Sądu Najwyższego
z dnia 5 czerwca 2002 r.
II CKN 943/00
Art. 5 k.c. nie może stanowić samodzielnej podstawy powództwa, co oznacza, że bezpośrednio na jego podstawie nie można oprzeć żądań. Podstawę taką stanowią inne przepisy prawne, których przesłanki zostały spełnione w związku z zaistnieniem nadużycia prawa. W przypadku powództwa opozycyjnego podstawą tą jest art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Musiałaby zatem zachodzić sytuacja, w której po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie nie może być aktualnie egzekwowane. Zobowiązanie nie mogłoby być egzekwowane, ponieważ byłoby to w danym momencie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
LEX nr 521921
521921
Dz.U.1964.43.296: art. 840 § 1 pkt 2
Dz.U.1964.16.93: art. 5
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca).
Sędziowie SN: Teresa Bielska-Sobkowicz, Zbigniew Kwaśniewski.
Sentencja
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa E.B., przeciwko B.P. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 5 czerwca 2002 r. na rozprawie kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 25 maja 1999 r.,
I. zmienia zaskarżony wyrok:
1. w części orzekającej o pozbawieniu wykonalności ugody z dnia 18 lutego 1998 r., zawartej przed Sądem Wojewódzkim, opatrzonej klauzulą wykonalności z dnia 4 maja 1998 r. - w części zobowiązującej dłużników Z.B., E.B., K.T. i M.P. do zapłacenia wierzycielowi B.P. ustawowych odsetek od kwoty 75.674,63 (siedemdziesiąt pięć tysięcy sześćset siedemdziesiąt cztery 63/100) zł liczonych od dnia 1 grudnia 1996 r., w ten sposób, że w tym zakresie oddala apelację,
2. w części orzekającej o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego (pkt Ib) w ten sposób, że koszty wzajemnie znosi pomiędzy stronami,
3. w części orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt III) w ten sposób, że koszty wzajemnie znosi pomiędzy stronami,
II. zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 1.000 (jeden tysiąc) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie faktyczne
Przed Sądem Wojewódzkim Z.B., E.B., K.T. i M.P. - jako pozwani oraz B.P. - jako powód zawarli na rozprawie sądowej w dniu 18 lutego 1998 r. ugodę sądową, na podstawie której pozwani zobowiązali się zapłacić solidarnie powodowi kwotę 110.000 zł na wskazane konto bankowe w terminie do dnia 12 marca 1998 r. Strony ustaliły w ugodzie, że "niezapłacenie powyższej kwoty w umówionym terminie spowoduje jej natychmiastową wykonalność wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 grudnia 1996 r.". Na tej rozprawie Sąd Wojewódzki umorzył postępowanie.
W dniu 11 marca 1998 r. E.B. i Z.B. wydali bankom prowadzącym ich rachunki dyspozycję przelania na wskazane w ugodzie konto bankowe B.P. kwoty 75.674,63 zł oraz kwoty 35.325,37 zł. Wobec tego, że kwota 35.325,37 zł została uznana na rachunku B.P. dopiero w dniu 13 marca 1998 r., czyli dzień po uzgodnionym terminie zapłaty, B.P. wystąpił o nadanie ugodzie klauzuli wykonalności, a po jej uzyskaniu wszczął postępowanie egzekucyjne w celu wyegzekwowania od dłużników kwoty 50.214,01 zł, stanowiącej skapitalizowane odsetki ustawowe od całej ugodzonej kwoty 110.000 zł, liczone od dnia 1 grudnia 1996 r.
W rozpoznawanej sprawie Z.B., E.B., K.T. i M.P. wystąpili przeciwko B.P. z powództwem o "pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, jakim jest ugoda (...) zobowiązująca solidarnie powodów (...) do zapłaty pozwanemu B.P. kwoty 110.000 zł w terminie do dnia 12 marca 1998 r." Żądanie to uzasadnili stwierdzeniem, że świadczenie wykonali w terminie.
Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 3 grudnia 1998 r. oddalił to powództwo uznając, że spełnienie ugodzonego świadczenia nastąpiło dopiero w dniu 13 marca 1998 r. Pozwany mógł zatem wszcząć - zgodnie z ugodą - postępowanie o wyegzekwowanie ustawowych odsetek od całej ugodzonej kwoty 110.000 zł, liczonych od dnia 1 grudnia 1996 r.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji powodów zmienił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego w ten sposób, że pozbawił wykonalności przedmiotową ugodę sądową w części zobowiązującej dłużników do zapłacenia wierzycielowi kwoty 110.000 zł oraz ustawowych odsetek od kwoty 75.674,63 zł liczonych od dnia 1 grudnia 1996 r., oddalając powództwo w pozostałym zakresie. W pozostałej części oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny podzielając stanowisko Sądu Wojewódzkiego uznał, że skoro w ugodzie strony uzgodniły zapłatę "na konto" wierzyciela, a więc na jego rachunek bankowy, przyjąć należało, że powodowie dając polecenie przelewu dłużnej kwoty z ich rachunku bankowego na rachunek pozwanego spełnili świadczenie dopiero wtedy, gdy suma dłużna doszła do pozwanego, a więc znalazła się na jego rachunku bankowym. Świadczenie spełnione zostało w dniu 13 lutego 1998 r., a zatem z jednodniowym opóźnieniem. Wobec tego, że w ugodzie przewidziana została - nie naruszając art. 353 1 k.c. - możliwość żądania przez wierzyciela odsetek ustawowych od ugodzonej kwoty nie tylko za czas opóźnienia, ale od daty znacznie wcześniejszej, pozwanemu przysługuje roszczenie o ich zapłatę. Sąd Apelacyjny mając jednak na względzie bezsporną okoliczność, że kwota 75.674,63 zł, stanowiąca ponad 2/3 kwoty ugodzonej została przekazana pozwanemu w terminie, a mimo to pozwany wszczął egzekucję o odsetki od całej kwoty 110.000 zł, uznał, że korzystanie w tym zakresie z przysługującego pozwanemu prawa jest - jak trafnie zarzucili powodowie - sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Istniały więc podstawy do pozbawienia wykonalności ugody jako tytułu wykonawczego w części zobowiązującej powodów do zapłacenia pozwanemu kwoty 110.000 zł oraz odsetek od kwoty 75.674,63 zł liczonych od dnia 1 grudnia 1996 r. W pozostałym zakresie powództwo nie jest uzasadnione, a więc w tej części apelacja podlegała oddaleniu.
Uzasadnienie prawne
Rozpoznając kasację wniesioną od powyższego wyroku, opartą na podstawie naruszenia art. 5 k.c. przez jego błędną wykładnię i zawierającą wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w części dotyczącej ustawowych odsetek od kwoty 75.674,63 zł, liczonych od dnia 1 grudnia 1996 r., Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Stosowanie przepisu art. 5 k.c. i jego wykładnia w orzecznictwie, także Sądu Najwyższego, przeszła istotną ewolucję. Aktualnie utrwalony jest zarówno w orzecznictwie, jak również w doktrynie pogląd, że art. 5 k.c. nie może stanowić samodzielnej podstawy powództwa, co oznacza, że bezpośrednio na jego podstawie nie można oprzeć żądań. Podstawę taką stanowią inne przepisy prawne, których przesłanki zostały spełnione w związku z zaistnieniem nadużycia prawa. W przypadku powództwa opozycyjnego podstawą tą jest art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Musiałaby zatem zachodzić sytuacja, w której po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie nie może być aktualnie egzekwowane. Zobowiązanie nie mogłoby być egzekwowane, ponieważ byłoby to w danym momencie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W rozpoznawanej sprawie sytuacja taka nie zachodzi. Żądanie powodów ze swej istoty zmierza do trwałego pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności. Uwzględnienie powództwa, w następstwie ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy, naruszyłoby powagę rzeczy osądzonej wyroku, stanowiącego tytuł egzekucyjny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 1999 r., II CKN 151/98, OSNC 1999 r., nr 7-8, poz. 134).
Z tych względów, uznając zasadność podstawy kasacyjnej naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 5 k.c. przez błędną jego wykładnię i w konsekwencji bezpodstawne zastosowanie w sprawie, należało zmienić zaskarżony wyrok przez oddalenie apelacji także w zakresie dotyczącym pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności co do ustawowych odsetek od kwoty 75.674,63 zł liczonych od dnia 1 grudnia 1996 r. (art. 39315 k.p.c.) Zmiana wyroku w tym zakresie uzasadniała zmianę także w części orzekającej o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego i apelacyjnego. Podstawą ich wzajemnego zniesienia jest art. 100 k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego należało orzec zgodnie z art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39319 k.p.c.