ZNACZENIE, USLUG TRANSPORTOWYCH DLA GOSPODARKI
Pojęcia, klasyfikacje, cechy
Transport jest nieodłącznym elementem życia społecznego i działalności gospodarczej. W szerokim, funkcjonalnym ujęciu pojecie to odnosi do przemieszczania osób, przedmiotów i wiadomości. W polskiej literaturze przedmiotu utrwaliło się wieloaspektowe ujmowanie transportu, tj.:
Transport w znaczeniu czynnościowym (fizyczne przemieszczanie),
Transport w znaczeniu podmiotowym (działalność wyodrębniona technicznie, organizacyjnie i ekonomicznie z innych działalności)
Transport w znaczeniu rzeczowym (wyposażenie rzeczowe transportu, tj. infrastruktura i suprastruktura)
We współczesnym rozumieniu transportu można pominąć aspekt podmiotowy, który zawęża zakres tego pojęcia do przedsiębiorstw transportowych, a tym samym pomija przemieszczanie transportem indywidualnym, gospodarczym czy wewnątrzzakładowym. Najogólniej, zatem ujmując, transport jest działalnością mająca na celu przemieszczanie osób, przedmiotów i wiadomości w przestrzeni za pomocą specjalnych urządzeń.
Do podstawowych czynności spedycyjnych należą:
Poradnictwo spedycyjne,
Odbiór przesyłki od klienta i przekazanie odbiorcy,
Przygotowanie ładunku do przewozu,
Konsolidacja i de konsolidacja przesyłek,
Zawieranie umów o przewóz, składowanie, rzeczoznawstwo, kontrole oraz świadczenie innych czynności na rzecz ładunku,
Sporządzanie i kompletowanie dokumentów transportowych,
Ubezpieczenie ładunku, zgłoszenie do kontroli celnej, monitorowanie przebiegu procesu transportowego oraz przekazywanie zleceniodawcy informacji z tym związanych.
Zakres czynności uznanych za spedycyjne poszerza się wraz z rozwojem transportu, organizacji strefy dystrybucji potrzeb i preferencji klientów czy tez zmian w warunkach dostaw. Jednocześnie, wraz z rozwojem logistyki i wzrostem zapotrzebowania na usługi kompleksowe, wykształcają się nowe pojęcia, jak np. operator transportowy, operator transportu multimodalnego, operator logistyczny, które nie są pojęciami substytucyjnymi dla spedycji. Przez pojecie operator transportowy rozumie się „ … osobę odpowiedzialna za przewóz ładunków, bezpośrednio lub z wykorzystaniem osób trzecich”, natomiast określenie operator transportu multimodalnego oznacza „ … osobę, która zawiera umowę o transport multimodalny i przyjmuje pełną odpowiedzialność za jej wykonanie, jako przewoźnik lub operator transportowy”. Pojecie operator logistyczny ma, spośród analizowanych, zakres najszerszy. Integruje on sferę produkcji i dystrybucji, w tym transport.
System klasyfikacji transportu jest bardzo rozbudowany. Podstawowym podziałem transportu jest klasyfikacja pionowa, która dzieli transport na gałęzie (kolejowy, lotniczy, morski, rurociągowy, samochodowy, wodny śródlądowy), wyróżnione z powodu odmienności drogi i techniki poruszanie się po niej oraz klasyfikacja pozioma, która uwzględnia różnorodne kryteria podziału. Za podstawowe uznaje się następujące klasyfikacje:
Z punktu widzenia przedmiotu przewozu: transport osób, transport ładunków;
Z punktu widzenia obszaru i zasięgu działania: transport międzynarodowy (kontynentalny, międzykontynentalny), transport krajowy (osiedlowy, międzyosiedlowy, regionalny, międzyregionalny, aglomeracyjny, miedzy aglomeracyjny, miejski, podmiejski);
Z punktu widzenia organizacji przewozów: transport bezpośredni, transport pośredni (łamany, multimodalny, intermodalny);
Z punktu widzenia celu działania: transport zarobkowy, transport niezarobkowy (na własne potrzeby);
Z punktu widzenia kryterium organizacyjno-funkcjonalnego: transport regularny, transport nieregularny;
Z punktu widzenia form własności: transport państwowy, transport spółdzielczy, transport komunalny (samorządowy, municypalny), transport prywatny;
Z punktu widzenia prawno-organizacyjnego: transport publiczny, transport prywatny (indywidualny, gospodarczy).
Elementem składowym systemu klasyfikacyjnego transportu jest tzw. Partycja. Jest to podział każdej gałęzi transportu na jej elementy składowe umożliwiające przewóz.
Spedycja także klasyfikowana jest według rożnych kryteriów. Najczęściej przyjmowanymi kryteriami są:
Rodzaj użytego środka transportu: spedycja samochodowa, kolejowa, morska, wodna śródlądowa, lotnicza;
Miejsce wykonywania usług spedycyjnych: spedycja miejska, wiejska, portowa, dworcowa, targowo-wystawowa;
Faza procesu transportowego: spedycja nadania, odbioru, przemieszczania;
Rodzaj obsługiwanych ładunków: spedycja ładunków masowych, drobnicowych itp.;
Zasięg i obszar działania: spedycja miejscowa, rejonowa, krajowa, międzynarodowa;
Zakres świadczeń usług (aspekt prawno-organizacyjny): spedycja publiczna, własna.
Współcześnie spedytorzy przyjmują na siebie także odpowiedzialność przewoźnika (przedsiębiorstwo spedycyjno-transportowe), a często występują również w roli pośrednika w usługach transportowych.
Transport stanowi istotny element gospodarki światowej, determinujący poziom jej rozwoju w ujęciu globalnym, a także decydujący o roli państw i ugrupowań gospodarczych w międzynarodowym podziale pracy. Powszechnie określany jest, jako system nośny czy krwioobieg gospodarki, przez co podkreśla się jego role, jako warunkującą wszelką inną działalność.
Znaczenie transportu odzwierciedlają spełniane przez niego, przedstawione niżej funkcje.
Funkcja usługowa – transport służy zaspokojeniu potrzeb społecznych, gospodarczych, obronnych itp., przez co umożliwia działalność produkcyjna, dystrybucyjna, konsumpcyjna, korzystanie z dóbr kultury, miejsc kultu religijnego i rekreacji, a także utrwalanie więzi rodzinnych towarzyskich, itp.
Funkcja stymulująca – transport pobudza procesy produkcyjne poprzez zapewnienie właściwej obsługi sfery zaopatrzenia i zbytu, a także sprawny i terminowy dowóz pracowników do miejsc pracy, aktywizuje Zycie społeczno-kulturalne i polityczne;
Funkcja dochodowa – transport, jako produkcyjny dział gospodarki narodowej wytwarza produkt krajowy brutto, a także współtworzy jego wartość pełniąc funkcje usługową na rzecz innych działów gospodarki narodowej;
Funkcja integracyjna – transport przyczynia się do integracji państwa i społeczeństwa w wymiarze gospodarczym, kulturowym, politycznym, religijnym, w układzie krajowym i międzynarodowym.
Motywacje wybory gałęzi transportu są bardzo zawile. Wybór gałęziowy jest następstwem oddziaływania wielu czynników reprezentujących indywidualne wartości i potrzeby poszczególnych użytkowników transportu. Są one adresowane do rożnych gałęzi, systemów i form przemieszczania się w obrębie zróżnicowanych struktur rynku usług transportowych. Są jednakże i takie przypadki, kiedy nie ma alternaty dla zaspokojenia potrzeby transportowej.
Literatura przedmiotu wyróżnia trzy czynniki określające zakres wolnego wyboru użytkownika transportu w przewozach ładunków. Są to:
Rozmiar przesyłki,
Odległość przewozu,
Rodzaj ładunku.
Rozmiar przesyłki jest uważany za najważniejszy z wymienionych czynników.
Podział przesyłek na małe, duże i bardzo duże, choć ma charakter względny, daje podstawę do oceny możliwości alternatywnych rozwiązań. Rozmiar przesyłki warunkuje jej techniczna podatność transportowa, decyduje o doborze środka transportowego, gałęzi transportu, organizacji i technologii prac przeładunkowych.
Drugim parametrem podziału rynku jest odległość przewozu. Poniżej pewnej odległości przewozu, najczesci3ej przyjmuje się w literaturze odległość do 100km, transport samochodowy uznawany jest za najbardziej efektywne rozwiązanie. Dla przewozów na odległość od 100km do kilku tysięcy kilometrów istnieje wiele realnych możliwości (samochód, kolej, żegluga śródlądowa, samolot, rurociąg, statek), natomiast dla odległości dłuższych – wybór staje się ograniczony (kolej, statek, samolot lub tylko statek, samolot)
Podobne zależności występują w odniesieniu do trzeciego czynnika, tj. rodzaju ładunku. Wolność wyboru gałęzi transportu jest zróżnicowana dla rożnych ładunków. Wynika to z ich podatności transportowej, czyli wrażliwości na warunki, czas trwania i skutki transportu. Rynek zgłasza wiele możliwości obsługi transportowej ładunków drobnicowych, masowych. W miarę wzrostu stopnia specjalizacji ładunku bądź obniżenia się zakresu jego podatności transportowej, ograniczone są możliwości wyboru. Dla przewozu towarów szybko psujących się lub wysokowartościowych na dłuższe odległości rozwiązaniem może być transport lotniczy. Ładunki niebezpieczne oraz ładunki wrażliwe na wstrząsy wymagają jak najmniejszej liczby przeładunków oraz spokojnej jazdy środka transportu.
Charakterystyka procesów produkcyjnych w usługach transportowych
Sektorowe usługi transportowe w danym kraju lub regionie realizowane są w ramach określonego systemu transportowego. System transportowy obejmuje swoim zakresem wszystkie elementy składające się na gałęzie transportowe, oraz powiązania, jakie zachodzą miedzy tymi gałęziami transportu (ich środkami transportowymi w szczególności) a innymi gałęziami, działami działalności gospodarki narodowej. Szczególnym przypadkiem systemu transportowego jest transport kombinowany, w którym efektywnie rozwinięty transport obejmuje większą liczbę nośników transportu, np. środki transportu kolejowego i środki transportu samochodowego lub środki transportu morskiego/kolejowego/samochodowego.
Sieci transportowe poszczególnych gałęzi transportu (drogi kołowe, linie kolejowe, porty morskie, porty lotnicze, porty rzeczne, terminale, centra logistyczne) tworzą infrastrukturę transportowa. Infrastruktura transportu jest komplementarna wobec środków transportowych poszczególnych gałęzi transportu, przez co stwarza potencjalne możliwości produkcji usług transportowych.
Proces produkcji usług transportowych uzależniony jest od dostępu do rynku zwłaszcza przez jego usługodawców. Problemy wiążące się z dostępnością do rynku podmiotów gospodarczych wykonujących zadania transportowe zależą od regulacji o charakterze administracyjnym i ekonomicznym kreowanym przez państwo. W zależności od przyjętej polityki transportowej stosowane są w praktyce gospodarczej rożne zasady i mechanizmy regulujące możliwości i warunki, które podmioty transportowe musza spełnić, aby zaistnieć na rynku. Regulacje obowiązujące na danym rynku usług transportowych, określają jak dalece państwo może ingerować poprzez stosowanie narzędzi administracyjnych lub mechanizmy ekonomiczne w obszary rynkowe, a tym samym wywierać wpływ na strukturę podaży usług transportowych (ilościowa i jakościowa) oraz na wyniki gospodarcze uczestników rynku (poprzez m.in. ceny, podatki).
Sektor transportu jest sprawca znaczących efektów zewnętrznych. Na ogol eksponuje się negatywna stronę tych efektów, wskazując przede wszystkim na ich oddziaływanie na środowisko naturalne oraz ich wielka wartość, natomiast pozytywne efekty zewnętrzne transportu często wywołują kontrowersyjne dyskusje
Do negatywnych efektów zewnętrznych, kwalifikowanych do kosztów zewnętrznych transportu, zalicza się:
Emisje szkodliwych gazów
Halas
Koszty wypadków
Zajmowanie powierzchni ziemi
Wpływ na faunę i florę
Kongestie
Rozwiązaniem problemów wynikających z kosztów zewnętrznych transportu jest ich internalizacja, a zatem wprowadzenie do praktyki takich rozwiązań i mechanizmów, które będą zobowiązywać sprawców do ponoszenia ich skutków (sprawca płaci).
Przez proces produkcji usług transportowych w ujęciu ekonomicznym należy rozumieć zespolenie i uruchomienie czynników produkcji (pracy i środków produkcji) w celu wytworzenia usługi transportowej (przemieszczenie osób lub/i ładunków).
Wyniki produkcyjne przedsiębiorstw transportowych są tą wielkością, która charakteryzuje w sposób syntetyczny zakres i rozmiary ich działalności. Wyniki produkcji usług transportowych są bardzo ściśle związane z procesami transportowymi i procesami przewozowymi. Proces transportowy zwykle odnosi się do przedmiotu przewozu – ładunków lub/i osób, drugi natomiast dotyczy środków transportowych. Należy, zatem rozpatrywać procesy transportowe i procesy przewozowe poprzez pryzmat ich wpływu na czynniki produkcji oraz traktować je, jako podstawę w ocenie działalności gospodarczej przedsiębiorstw transportowych.
Ocena produkcji usług transportowych powinna ujmować następujące charakterystyki produkcyjne:
Ilość i wartość produkcji usług transportowych,
Asortyment produkcji usług transportowych,
Jakość wykonanych usług.
Wyniki produkcyjne – usług transportowych mogą być wyrażone w podstawowych jednostkach pomiarowych, czyli w ujęciu mierników naturalnych (w odniesieniu do przewozów ładunków: tony i tonokilometry, w odniesieniu do przewozów osób: liczba pasażerów i pasażerokilometrów) oraz poprzez mierniki wartościowe (rożne jednostki pieniężne: zł, euro, dolar). Ponadto można je charakteryzować w ujęciu asortymentowym, jakościowym lub przez inne parametry, które w sposób wycinkowy określają stan wyników produkcyjnych przedsiębiorstw transportowych.
Właściwości produkcji usług transportowych
Szczególną cechą procesów produkcji transportowej jest jednoczesność wytwarzania usług transportowych i ich konsumpcji. Właściwość ta sprawia, ze usług transportowych nie można magazynować na zapas, a zatem brakuje zdolności ich przechowywania.
Z właściwości tej wynika kolejne następstwo, a mianowicie trudności w określaniu wielkości zdolności przewozowej w procesach produkcyjnych usług transportowych. Rodzi się dylemat, czy zdolność produkcyjna powinna być ustalana według oczekiwanego sr4edniego popytu na usługi transportowe, czy tez na poziomie minimalnego lub maksymalnego poziomu potencjału produkcyjnego w stosunku do popytu efektywnego.
Producenci – podmioty gospodarcze transportu – musza stale poszukiwać rozwiązań wynikających z tych dylematów, ponieważ popyt na usługi transportowe podlega silnym wahaniom. Wahania przewozowe odnieść należy do przewozów osób i ładunków, bowiem są one zróżnicowane, co do ich wielkości i struktury w czasie i w przestrzeni.
Kolejna istotna cecha produkcji usług transportowych jest warunek dostępności do punktów transportowych przez środki transportowe. Publicznemu transportowi pasażerskiemu musza być dostępne dworce i przystanki (np. autobusowe lub kolejowe), a w przypadku przewozów ładunków – dostęp do miejsc załadunku i wyładunku towarów wraz z urządzeniami przeładunkowymi.
Różnorodność popytu na usługi transportowe oznacza, ze popyt na usługi transportowe pochodzi z rożnych sektorów gospodarczych i dlatego trudno określić jego stale zmieniającą się wielkość i strukturę na rynku usług transportowych. Prawidłowość tę można generalnie odnieść do przewozów ładunków i w dużej mierze do przewozów osób. Istotna rolę w tym przypadku odgrywa rynek transportowy, ponieważ zmiany kreowane przez politykę transportowa, zwłaszcza w zakresie polityki cenowej, nie następują w sposób dający się odczuć wraz ze wzrostem lub spadkiem popytu na usługi transportowe.
Relacje produkcyjne w transporcie
Wyniki działalności produkcyjnej przedsiębiorstw transportowych w dużej mierze zależą od efektywności środków trwałych, a zwłaszcza środków transportowych. Stopień zaangażowania środków transportowych w produkcji usług transportowych wyrażany jest przez ich stan ilościowy i jakościowy, intensywność ich wykorzystania, stosowany postęp techniczny, technologiczny, organizacyjny itd.
Na efektywność środków trwałych (w tym środków transportowych) istotny wpływ wywierają:
Zmiany w specjalizacji i systemie pracy,
Struktura produkcji,
Struktura środków trwałych,
Postęp techniczny i technologiczny,
Powiązania zewnętrzne podmiotów transportowych z otoczeniem,
Zmiany organizacyjne.
Podstawowym wskaźnikiem efektywności środków trwałych jest wielkość efektu produkcyjnego uzyskanego z danych nakładów. Nakłady i efekty produkcyjne mogą być wyrażone alternatywnie bądź to w jednostkach naturalnych, bądź tez w jednostkach wartościowych. Najogólniejszym miernikiem zarówno wielkości produkcji transportowej, jak i środków trwałych, jest ich wartość pieniężną.
Rynek usług transportowych
Rola, jaką pełni transport w szeroko rozumianym życiu społecznym i gospodarczym, znajduje odzwierciedlenie w zasadach funkcjonowania rynku usług transportowych oraz kształcie stosunków rynkowych. Podstawowe funkcje transportu, a zwłaszcza usługową (w tym realizacja zadań obronnych kraju) i integracyjna sprawiają, ze zakres deregulacji rynku w tej sferze gospodarki ma swoje granice. Ponadto uzasadnieniem dla interwencjonizmu państwa jest publiczny charakter infrastruktury oraz ta jej cecha, która wskazuje na odpowiedzialność państwa za kształtowanie infrastruktury transportu (Male zainteresowanie kapitału prywatnego). W sferze infrastruktury transportu występuje silna tendencja do monopolizacji, konkurencja dotyczy głownie środków transportu, a nie infrastruktury.
Rynek usług transportowych jest definiowany, jako „…sfera obrotu usługami transportowymi, w której sprzedawcy i nabywcy wywierają wzajemny wpływ na siebie, kształtując popyt i podaż”. Podmiotami na rynku usług transportowych są: usługodawcy (jednostki świadczące usługi transportowe), usługobiorcy (użytkownicy transportu), a także struktury organizacyjne, które zapewniają kontakt miedzy stronami rynku (np. giełdy frachtowe) oraz instytucje państwowe i samorządowe.
Strona popytowa rynku usług transportowych jest rozproszona, zróżnicowana w swej strukturze, potrzebach oraz sile oddziaływania ekonomicznego na rynek, natomiast struktura i siła strony podażowej wynika z istniejącej formy rynku. Spośród form rynku, do najczęściej występujących w transporcie należą: polipom, oligopol, monopol.
Istnieje wiele kryteriów klasyfikacji rynku usług transportowych. Spośród najważniejszych wymienić można następujące podziały:
Z punktu widzenia zasad funkcjonowania:
Rynek monopolistyczny,
Konkurencyjny,
Centralnie regulowany;
Z punktu widzenia siły ekonomicznej podmiotów:
Rynek przewoźnika (niedobór podaży usług),
Rynek użytkownika (nadmiar podaży usług),
Z punktu widzenia podmiotu działania:
Rynek przewozów pasażerskich,
Rynek przewozów towarowych;
Z punktu widzenia obszaru działania:
Rynek lokalny,
Rynek krajowy,
Rynek międzynarodowy.
Obok wyżej wymienionych, współcześnie coraz bardziej rozpowszechnia się określenie rynek usług kabotażowych, to jest przewozów wykonywanych wewnątrz danego kraju. Specyfikacja rynku usług kabotażowych wynika stad, ze do niedawna posiadał on cechy rynku zarezerwowanego (zastrzeżonego) dla krajowych przewoźników. Nawet w warunkach wspólnego rynku Unii Europejskiej nie od razu udało się wyeliminować istniejące ograniczenia w dostępie do rynków kabotażowych krajów członkowskich dla przewoźników z innych krajów Wspólnoty.
Wyróżnione rodzaje rynków usług transportowych podlegają dalszemu podziałowi na rynki cząstkowe (segmenty). Istnieje wiele kryteriów segmentacji rynku. Jako przykładowe w przewozach ładunków można wskazać: rodzaj i podatność transportowa (ładunek masowy, drobnicowy, ponadgabarytowy, niebezpieczny, szybko psujący się), wielkość przesyłki (drobne, całowagonowe, całopociągowe, całopojazdowe), rodzaj obsługiwanych klientów (masowi nadawcy, masowi odbiorcy), przestrzenne rozmieszczenie klientów (nadawcy skoncentrowani, nadawcy rozproszeni, odbiorcy skoncentrowani, odbiorcy rozproszeni). W przewozach osób koleją wykształcił się segment przewozów kwalifikowanych oraz regionalnych.
Znaczenie usług transportowych dla gospodarki
Transport służy gospodarce i ludziom - dlatego nie może być czynnikiem hamowania rozwoju gospodarczego, lecz z drugiej strony - nie może zagrażać bezpieczeństwu ludzi i naruszać równowagi środowiska. Jako element gospodarki narodowej - transport rozwija się w oparciu o zdrowe zasady ekonomiczne i przy rynkowo zorientowanej polityce rządu i samorządów. Oznacza to, że muszą być zintensyfikowane działania dostosowawcze przedsiębiorstw oraz wzmocniona administracja, która w ograniczonym stopniu reguluje rynek, głównie dla realizacji zasady uczciwej konkurencji oraz internalizacji zewnętrznych kosztów zewnętrznych transportu.
Udział wydatków budżetu państwa na sektor transportu spadł z 5,02% w 1990 roku do 1,93% (przy zastrzeżeniu, że nie odzwierciedlają te dane procesów prywatyzacji i decentralizacji zarządzania) w 1999 roku, przy czym wydatki inwestycyjne spadły odpowiednio z 1,86% do 0,54%. Wydatki inwestycyjne, pokrywane przez resort w stosunku do całości wydatków budżetu na transport spadły z 32,9% w 1990 roku do 27,8% w roku bieżącym. Liczby te oczywiście nie oznaczają bezwzględnych kwot przeznaczanych na sektor transportu (część wydatków pokrywana jest przez przedsiębiorstwa i samorządy), niemniej widać, iż zaangażowanie budżetu w programy rozwojowe transportu maleje. W latach 1990 - 1998 sektor transportu został znacząco zasilony z zagranicy środkami pomocowymi Unii Europejskiej oraz kredytowymi z Międzynarodowych Instytucji Finansowych: łącznie granty Unii Europejskiej wyniosły 415 mln euro, pożyczki z MIF 1785 mln euro (razem 8800 mln PLN); w tym samym czasie budżet państwa na inwestycje sektora przeznaczył 5217 mln PLN (bez środków z opłat Międzynarodowego Transportu Drogowego), a więc proporcje środków zewnętrznych i z budżetu wyniosły jak 37: 63.
Funkcje transportu w gospodarce wynikają z licznych powiązań i zależności z wszelkimi przejawami rozwoju gospodarczego kraju. Działalność transportowa umożliwia funkcjonowanie każdego działu gospodarki narodowej i przyczynia się do ogólnego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. W momencie jego właściwego funkcjonowania obserwować można rozwój kraju, a także bezinwestycyjny wzrost gospodarczy. Natomiast źle funkcjonujący transport powoduje spadek rozwoju gospodarczego państwa. Transport spełnia zasadniczą funkcję usługową względem innych działów gospodarki oraz kreatywną w aspekcie całej gospodarki narodowej. Podstawowa - usługowa funkcja transportu to ogółem rzecz biorąc, przemieszczanie osób i rzeczy w przestrzeni. Występuje ona pod dwiema postaciami:
Materialnego dobra konsumpcyjnego przy przewozie osób,
Materialnego dobra konsumpcyjnego umożliwiającego osiągnięcie innego dobra przy przewozie towarów urealniających działalność produkcyjną, dystrybucyjną oraz konsumpcyjną - transport spełnia wówczas funkcję technicznego narzędzia wymiany towarowej, zarówno krajowej, jaki i międzynarodowej.
Wynika to z pewnej zależności, a mianowicie, że każda działalność poprzedzona jest koniecznością skorzystania z usług transportowych, wynikających z zawartego kontraktu handlowego. Dla przykładu można tu podać dowóz surowców, półfabrykatów, wywóz wyprodukowanych wyrobów czy odpadów. W całym tym procesie transport jest czynnikiem niezbędnym, integrującym w jedno proces przemiany różnorodnych surowców w nowy produkt.
Poniższa tabela (tabela 1) prezentuje udział poszczególnych gałęzi transportu w obsłudze wymiany towarowej w Polsce w poszczególnych latach.
Tabela 1.
| Gałąź transportu w odsetkach/Rok | 1970 | 1980 | 1985 | 1990 | 1995 | 2000 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Transport kolejowy | 29,6 | 17,5 | 22,1 | 17,1 | 16,3 | 13,9 |
| Transport samochodowy | 66,9 | 78,7 | 73,4 | 78,5 | 78,7 | 80,4 |
| w tym: zarobkowy | 42,9 | 49,8 | 41,9 | 26,9 | 29,4 | 34,7 |
| Transport rurociągowy | 1,2 | 1,2 | 2,0 | 2,0 | 2,4 | 3,3 |
| Żegluga śródlądowa | 0,7 | 0,8 | 0,8 | 0,6 | 0,7 | 0,8 |
| Żegluga morska | 1,4 | 1,4 | 1,7 | 1,7 | 1,9 | 1,7 |
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS-u: Transport- wyniki działalności w 2000 r., Warszawa 2001
Z powyższego zestawienia wynika, że wiodącą rolę w spełnianiu funkcji transportowych pełni transport samochodowy, przy zauważalnym wzroście pozycji transportu samochodowego zarobkowego. Za pomocą tego rodzaju transportu przewożone są wszelkiego rodzaju ładunki, takie jak: węgiel, koks, drewno, żywe zwierzęta, produkty spożywcze, chemiczne i wiele innych. Niestety dotychczasowy szybki rozwój „tanich” usług samochodowych spowodował istotne ograniczenie popytu na usługi bardziej ekologicznego transportu kolejowego, który z racji tego zajmuje drugą pozycję w obsłudze wymiany towarowej. Służy on do przewozu ładunków masowych, między innymi: węgla, żwiru, wyrobów z metali, rudy, przetworów naftowych. Systematyczny wzrost w obsłudze wymiany towarowej przypada na transport rurociągowy oraz żeglugę śródlądową, za pomocą, których najczęściej przewożone są: piasek, żwir, węgiel kamienny oraz metale. Stosunkowo niewielką masę towarową może obsłużyć transport lotniczy, z czego aż 86% dotyczy wymiany międzynarodowej.
Istotną rolę odgrywa transport w sferze wymiany, gdyż stwarza warunki dla komunikacji między poszczególnymi regionami gospodarczymi, ośrodkami miejskimi, a w tym umożliwia przemieszczanie się ludności oraz realizację obrotu towarowego, pozwalając tym samym na dotarcie wcześniej wytworzonych produktów do sieci sprzedaży, a poprzez nią do konsumentów. Z powyższego wynika, że transport jest łącznikiem w procesie produkcji i wymiany. Ów proces można by nazwać fizyczną dystrybucją dóbr. W społeczeństwach i krajach zamożnych gospodarczo transport również odgrywa istotną rolę. Sprawny i nowoczesny transport coraz częściej spełnia funkcję rozdzielania w przestrzeni miejsc zamieszkania i miejsc pracy. Staje się on czynnikiem rozmieszczenia osadnictwa-przenoszenia się ludności poza centra wielkich miast, co stwarza warunki do prowadzenia zdrowszego i wygodniejszego życia codziennego. Jednocześnie stwarzając potrzebę stałego korzystania ze środków transportowych, co wpływa na zmianę struktury wydatków w budżetach gospodarstw domowych. Rozwój transportu spełnia ważna rolę w wymianie kulturowej między ludźmi i państwami. Dzięki niemu powstaje możliwość poznawania i bezpośredniego obcowania z dorobkiem i skarbami kultury innych krajów. Kolejną istotną funkcję transport spełnia w życiu politycznym państw, a zwłaszcza w militarnym zapewnieniu bezpieczeństwa państwa. Każdy kraj, mając na uwadze swoje stosunki z otoczeniem zewnętrznym, stara się stworzyć taką infrastrukturę transportową, która w sposób możliwie najlepszy zapewni obronę granic politycznych przed ewentualną interwencją zbrojną z zewnątrz. Jedną z ważniejszych funkcji transportu jest współtworzenie produktu krajowego brutto. Wynika to z faktu, iż cała infrastruktura transportowa będąca podstawowym i trwałym elementem infrastruktury technicznej regionu wpływa na rozwój ekonomiczny, umożliwiając działalność produkcyjną oraz aktywnie uczestnicząc w jej procesach. Transport sprzyja tworzeniu ładu przestrzennego w gospodarce, zwłaszcza przy lokalizacji i regionalizacji produkcji. Owa lokalizacja najczęściej jest uwarunkowana bliskością bazy surowcowej lub rynku zbytu. Dążenie do minimalizacji odległości miejsca produkcji od rynku zbytu bardzo często stanowi o lokalizacji rynkowej, gdyż sytuacja taka powoduje zmniejszenie kosztów produktu, wynikających również z kosztów przemieszczenia towarów i gotowych wyrobów. Transport, tworzący infrastrukturę liniową z punktami transportowymi (stacje, porty) i zapleczem technicznym sprzyja tego typu rozwiązaniom. Spełnia również funkcję czynnika rozwoju gospodarczego regionu. Od zawsze rozwój gospodarczy poprzedzony był rozwojem transportu, który w znaczny sposób przybliżał rynki zaopatrzeniowe, w tym również surowcowe.
We współczesnym świecie transport jest zajęciem na trwałe związanym ze sposobem bytowania człowieka, powtarzającym się w czasie i przestrzeni. Odnosi się to zarówno do przemieszczania się samych ludzi, jak i przenoszenia-transportowania przez nich rzeczy. Owo
przemieszczenie-transport jest działalnością podejmowaną w celu zaspokojenia określonych potrzeb. Z biegiem lat czynności związane z transportem zostały wyodrębnione i od wielu setek lat świadczone są odpłatnie przez wyspecjalizowane podmioty gospodarcze. Transport, jako jeden z działów gospodarki narodowej może być czynnikiem przyczyniającym się do jej rozwoju, w tym każdego działu produkcji materialnej i usług. Do głównych zadań transportu, jako czynnika tworzącego dochód narodowy należy między innymi: realizacja obrotu towarowego, kształtowanie ładu przestrzennego w gospodarce, oddziaływanie na dynamikę rozwoju produkcji różnych podmiotów gospodarczych. Rozwój transportu powinien wyprzedzać wzrost gospodarczy regionu i kraju oraz wynikające z niego potrzeby transportowe, by nie hamować rozwoju gospodarki. Każda, bowiem działalność gospodarcza poprzedzana jest działalnością transportową, np. dowozem surowców, materiałów, powodując jednocześnie określone skutki transportowe-wywóz produktów, odpadów itp.