Regionalne Centrum Kształcenia Ustawicznego
INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ
Temat: Choroby Cywilizacyjne
Kierunek Szkoły Technik Elektroradiolog	Poziom Szkoły: I klasa
Przedmiot: Zdrowie Publiczne	Nr ćwiczenia: 1
Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest Przedstawienie Chorób Cywilizacyjnych Wyposażenie stanowiska Stanowisko komputerowe z dostępem do sieci Internet, Przebieg ćwiczenia Przeszukanie istniejących źródeł w poszukiwaniu Informacji na temat Chorób cywilizacyjnych
Opracował: Piotr Gacek	Sprawdził:

Choroba

- jedno z podstawowych pojęć medycznych, ogólne określenie każdego odstępstwa od stanu określanego jako pełnia zdrowia organizmu. Dokładne sprecyzowanie stanu określanego jako choroba jest równie trudne jak określenie stanu pełni zdrowia, gdyż podlega subiektywnej ocenie.

Zwalczaniem chorób u ludzi zajmuje się

medycyna, a u zwierząt weterynaria. Nauką

o chorobach roślin jest fitopatologia. Poznanie przyczyn chorób pozwala na zapobieganie im czyli profilaktykę chorób. Na poziomie społeczeństw, populacji czy na poziomie globalnym stosując metody epidemiologiczne można wpływać na zwalczanie chorób trapiących te skupiska ludzkie prowadząc politykę zdrowotną(zdrowie publiczne).

Czynniki chorobotwórcze są następujące:

-czynniki fizyczne - stan fizyczny organizmu (nadwaga itp.)

-starzenie się organizmu

-uraz mechaniczny

-uraz psychiczny

-wada genetyczna

-czynniki chemiczne (zatrucia)

-czynniki zakaźne

-czynniki środowiskowe – choroby populacyjne

Rozwój choroby

I. OKRES UTAJENIA

(dla chorób zakaźnych OKRES WYLĘGANIA) Trwa od zadziałania czynnika chorobotwórczego do wystąpienia objawów.

II. OKRES ZWIASTUNÓW

(prodromalny) Trwa od pojawienia siępierwszych objawów do

pełnego rozwoju objawów klinicznych. Okres ten może kończyć się

wyzdrowieniem, ponieważ mechanizmy obronne ustroju mogą być

bardzo silne i zahamować rozwój choroby.

III. OKRES JAWNY

To okres, w którym występują podstawowe objawy choroby:

podmiotowe (odczuwane przez pacjenta) przedmiotowe (widoczne)

Przebieg tego okresu zależy od reakcji ustroju na bodziec patologiczny. Pod względem nasilenia procesu chorobotwórczego dzielimy na:

-ostre

-podostre

-przewlekłe

IV. OKRES ZDROWIENIA

To okres kiedy, następuje przesilenie i rozpoczynają się wycofywać

podstawowe objawy choroby.

V. WYZDROWIENIE

Pełne wyzdrowienie oznacza likwidację wszystkich zaburzeń i przywrócenie pełnej funkcji ustroju.

Definicja Choroby Cywilizacyjnej

Choroby cywilizacyjne są definiowane jako globalnie występujące, powszechne choroby, do których wystąpienia lub rozprzestrzenienia przyczynił się postęp współczesnej cywilizacji. Z tego też powodu zamiennie używa się nazwy „choroby XXI wieku”. Definicja ta odnosi się jednak do określonego czasu i miejsca. Choroba raz zakwalifikowana jako cywilizacyjna pozostaje nią jedynie do czasu, kiedy ludzkość nie upora się z owym problemem, a zachorowalność i śmiertelność z jej powodu nie zmniejszy się i nie straci wymiaru globalnego.

Do chorób cywilizacyjnych można zaliczyć:

1. Choroby sercowo – naczyniowe:

    a) Nadciśnienie tętnicze: U większości osób cierpiących na nadciśnienie nie da się zidentyfikować jego przyczyn. Lekarze nazywają takie nadciśnienie pierwotnym lub samoistnym. Wynika ono z uwarunkowań genetycznych danej osoby i nie jest spowodowane żadnym zewnętrznym czynnikiem.

Jeżeli jednak chcemy wymienić zewnętrzne czynniki powodujące nadciśnienie to będą to choroby nerek, serca lub gruczołów wewnątrzwydzielniczych. Podwyższone ciśnienie może być również skutkiem zażywania niektórych leków. Poniżej znajduje się lista czynników ryzyka, które mogą przyczynić się do nadciśnienia tętniczego.

  b) Stabilna choroba wieńcowa: Stabilna choroba wieńcowa to jedna z najczęstszych

chorób układu sercowo-naczyniowego. W większości krajów europejskich stwierdza się ją u 20 000–40 000 na milion mieszkańców. Podstawowym objawem, na który skarży się chory, jest dławica piersiowa, czyli uczucie ucisku, pieczenia bądź dławienia w okolicy zamostkowej, wywołane wysiłkiem fizycznym, stresem, zimnym powietrzem, ustępujące w spoczynku lub po zażyciu krótko działających nitratów. Dolegliwości wynikają z niedokrwienia mięśnia sercowego, którego przyczyną jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Badaniem pierwszego wyboru u większości pacjentów z podejrzeniem

stabilnej choroby wieńcowej jest elektrokardiograficzny

test wysiłkowy, zaś metodą uznawaną obecnie za

podstawową w diagnostyce tego schorzenia — koronarografia.

Umożliwia ona ocenę anatomii tętnic wieńcowych

oraz lokalizację zwężeń, co pozwala na ustalenie

sposobu postępowania (rewaskularyzacja bądź farmakoterapia)

i określenie rokowania.

c) Zawał serca jest najczęściej spowodowany zmianami miażdżycowymi tętnic wieńcowych serca. Ognisko miażdżycy powoduje zwężenie światła tętnicy. Powoduje to uczucie dławienia w klatce piersiowej w sytuacji stresowej bądź przy wysiłku fizycznym. Bezpośrednio zawał wywoływany jest przez pęknięcie blaszki miażdżycowej bądź narastanie zakrzepu na jej powierzchni. Jeśli średnica zostanie zwężona o 2/3 do 3/4 wówczas występuje zawał mięśnia sercowego. Często oderwany zakrzep zatyka po prostu tętnicę całkowicie tamując dopływ krwi. W obszarze zaopatrywanym przez daną tętnicę, mięsień pozostaje niedotleniony i rozpoczyna się jego nieodwracalne uszkodzenie. Nieprzywrócenie krążenia w tętnicy w ciągu około 6ciu godzin powoduje całkowite obumarcie danej tkanki i martwicy fragmentu mięśnia sercowego.

Zawał serca może przebiegać pod różnymi postaciami od prawie niezauważalnych do bardzo silnych. Ostry zawał serca wywołuje tępe bóle promieniujące z okolic sercowych do szyi, pleców i ramion oraz przyspieszone tętno. Mniej więcej 80% zawałów to formy ostre.

  d) Miażdżyca polega na odkładaniu się cholesterolu i innych lipidów w błonie wewnętrznej tętnic. W niektórych miejscach powstają szczególnie duże skupiska nagromadzonych lipidów. W miejscach tych w tętnicach powstają zmiany zwane przez lekarzy kasakami. Miejsca tego zgromadzenia lipidów wapnieją, powodując zwężenie światła tętnic oraz ich "zwapnienie". Tętnice stają się mniej elastyczne i utrudniają przepływ krwi. Narastające zwapnienia w końcu blokują przepływ krwi tak bardzo, że następuje niedokrwienie narządów. Dodatkowo w obszarach zmian występują także ubytki śródbłonka, powodujące przyścienne gromadzenie się płytek krwi i narastanie zakrzepów. Pęknięcie narastającego zakrzepu prowadzi do zamknięcia światła tętnicy i udaru.

2)    Choroby układu oddechowego:
    a) POChP - Przewlekła obturacyjna choroba płuc : należy do głównych przyczyn przewlekłej chorobowości i umieralności na świecie. Zajmuje 4. miejsce wśród przyczyn zgonów, a jej znaczenie przypuszczalnie będzie rosnąć w miarę starzenia się populacji i ciągłego narażenia na czynniki ryzyka zachorowania.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest częstą chorobą, której można zapobiegać i którą można skutecznie leczyć. Charakteryzuje się trwałym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe, które zwykle postępuje i wiąże się z nasiloną przewlekłą odpowiedzią zapalną dróg oddechowych i płuc na szkodliwe cząstki lub gazy (głównie dym tytoniowy). Do ogólnej ciężkości choroby u poszczególnych pacjentów przyczyniają się zaostrzenia i choroby współistniejące.

3)    Otyłość (łac. obesitas) – nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Otyłości towarzyszy nadwaga, czyli nadmierna masa ciała powyżej masy optymalnej.

Nie tylko ilość, ale również rozmieszczenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej ma znaczenie. Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, nazywane otyłością brzuszną (otyłość androidalna), ma większe znaczenie patologiczne niż równomierne rozłożenie lub podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej.

Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na niektóre choroby, w tym choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2, obturacyjny bezdech senny, niektóre typy nowotworów, zapalenie kości i stawów i dlatego też skraca oczekiwaną długość życia. Wyjątkowo duża otyłość prowadzi do niepełnosprawności.

4)    Cukrzyca

Mianem cukrzycy określa się grupę chorób metabolicznych, których cechą wspólną jest występowanie podwyższonego poziomu cukru we krwi (hiperglikemii). Cukier we krwi występuje w postaci glukozy. Pochodzi on z pożywienia oraz jest produkowany przez wątrobę. Poziom cukru regulowany jest przez 2 hormony produkowane przez trzustkę - insulinę i glukagon. Hormony te mają działanie przeciwstawne wobec siebie.

• Gdy poziom cukru we krwi rośnie (na przykład po posiłku) trzustka wydziela zwiększoną ilość insuliny do krwi. Insulina powoduje, że nadmiar cukru przekształcany jest w glikogen i magazynowany w wątrobie i mięśniach oraz w komórkach tłuszczowych.

• Gdy natomiast poziom cukru w organizmie spada, trzustka wydziela glukagon, który wywołuje uwalnianie glukozy z powrotem do krwi.

Cukrzyca występuje wtedy, gdy powyższy mechanizm regulacyjny zawodzi i poziom cukru we krwi wzrasta powyżej dopuszczalnych norm. Występuje kilka podstawowych przyczyn zaburzenia mechanizmu gospodarki cukrowej w organizmie. Ze względu na przyczynę powstawania, cukrzyca dzielona jest na kilka typów:

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 występuje w sytuacji, gdy organizm nie produkuje wystarczającej ilości insuliny. Przy braku insuliny, glukoza nie może być transportowana z krwi do komórek i w efekcie jej poziom we krwi rośnie nadmiernie. Szacuje się, że na świecie ok. 5-10% osób ze zdiagnozowaną cukrzycą, choruje właśnie na cukrzycę typu 1.

Cukrzycę typu 1 leczy się przede wszystkim poprzez podawanie insuliny.

Cukrzyca typu 2

Ten rodzaj cukrzycy charakteryzuje się tym, że ciało staje się odporne na insulinę, z tego też powodu cukrzyca typu 2 nazywana jest też cukrzycą insulinoodporną. W przypadku tej odmiany cukrzycy, trzustka wydziela insulinę, ale albo wydziela jej zbyt mało, albo organizm staje się na nią uodporniony i przestaje odpowiednio reagować.

Cukrzyca typu 2 jest zdecydowanie najczęściej występującym rodzajem cukrzycy. Szacuje się, że spośród osób zdiagnozowanych, 85-95% ma właśnie cukrzycę typu 2. Jako jej przyczynę, bardzo często wskazuje się otyłość i siedzący tryb życia. Z reguły dotyka ona osoby powyżej 40 roku życia, jednak coraz częściej diagnozuje się ją również u osób młodszych, a nawet u dzieci.

Cukrzyca typu 2 staje się coraz większym problemem w społeczeństwach rozwiniętych oraz coraz częściej określana jest chorobą cywilizacyjną. W bogatych społeczeństwach, takich jak Wielka Brytania lub USA, dotkniętych cukrzycą typu 2 jest coraz więcej osób. Szacuje się, że jest to około 8-10%, z czego 25% nie wie, że choruje na cukrzycę.
W leczeniu cukrzycy typu 2 przede wszystkim zaleca się ruch i utratę wagi oraz dietę.

Cukrzyca ciężarnych

Cukrzyca ciężarnych jest to zjawisko występowania podwyższonego poziomu cukru u części kobiet podczas ciąży. Z reguły cukrzyca ta ustępuje po zakończeniu ciąży. Stanowi ona zagrożenie zarówno dla kobiety jak i dla płodu. Dodatkowo u 5-10% kobiet, diagnozuje się cukrzycę typu 2 zaraz po ciąży, a u 40-60% rozwija się ona w ciągu kolejnych 5-10 lat życia.

Inne rodzaje cukrzycy

Występują również inne rodzaje cukrzycy wynikające z przyczyn genetycznych, przebytych zabiegów, infekcji i innych chorób. Szacuje się, że te rodzaje cukrzycy to między 1% a 5% wszystkich zdiagnozowanych przypadków.

5)    Nowotwory

(łac. neoplasma, skrót npl., od stgr. νέος – nowy; πλάσμα – twór, wytwór, kształt) – grupa chorób, w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki. Utrata kontroli nad podziałami jest związana z mutacjami genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowym: protoonkogenów i antyonkogenów. Mutacje te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu. Powstanie nowotworu złośliwego wymaga kilku mutacji, stąd długi, ale najczęściej bezobjawowy okres rozwoju choroby. U osób z rodzinną skłonnością do nowotworów część tych mutacji jest dziedziczona.

Dziedzinami medycyny zajmującymi się rozpoznawaniem i leczeniem chorób nowotworowych są onkologia, chirurgia onkologiczna, patomorfologia (szczególnie histopatologia oraz cytopatologia).

6)    Osteoporoza

Osteoporoza to układowa choroba kości, charakteryzująca się małą masą i obniżoną jakością tkanki kostnej, co w konsekwencji prowadzi do zwiększonej podatności szkieletu na złamania, nawet po urazie niskoenergetycznym, czyli takim, który u zdrowego człowieka nie powoduje takiego uszczerbku. Z języka greckiego wyraz osteoporoza (osteon – „kość” i porus – „otwór”) można przetłumaczyć jako „dziurawą kość”. Istotą choroby jest zaburzenie procesów niszczenia i odbudowy kośćca, które u zdrowego człowieka pozostają w równowadze, a u chorych na osteoporozę przesunięte są w stronę niszczenia (człowiek traci więcej tkanki kostnej niż jest w stanie odbudować). Osteoporoza występuje głównie u kobiet po menopauzie i u mężczyzn w podeszłym wieku, ale może również dotknąć nawet dzieci. W Polsce choruje ok. 7% kobiet w wieku 45-54 lata, około 25% kobiet w wieku 65-74 lata i aż 50% kobiet w wieku 75-84 lata.

Klasyfikacja osteoporozy

Osteoporoza pierwotna – nie powodują jej inne choroby ani przyjmowane leki:

• typ A (typ II według Meltona i Riggsa), nazywany również „osteoporozą starczą” lub „osteoporozą inwolucyjną” – występuje u osób w wieku 70-75 lat, spowodowana jest słabym wchłanianiem wapnia, przez co jego ilość w kościach się zmniejsza i powoduje złamania trzonów kręgów lub bliższej części kości udowej;

• typ B – (typ I według Meltona i Riggsa), nazywany również „osteoporozą pomenopauzalną” – charakterystyczna dla kobiet w wieku 55-65 lat, powodowana przez niski poziom estrogenów, głównie występują złamania dalszego odcinka kości przedramienia (złamania kości przedramienia w okolicy nadgarstka) lub trzonów kręgów.

Osteoporoza wtórna – powstaje w wyniku takich chorób, jak:

• zaburzenia hormonalne: nadczynność tarczycy, cukrzyca (zwłaszcza typu 1), endometrioza,

• choroby przewodu pokarmowego, takie jak zaburzenia trawienia i wchłaniania, głównie celiakia, resekcje żołądka lub jelit, choroby zapalne jelit czy przewlekłe choroby wątroby przebiegające z zastojem żółci,

• przewlekła niewydolność nerek,

• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – częsta choroba występująca u ludzi palących papierosy przez wiele lat,

• niektóre nowotwory (najczęściej białaczki i chłoniaki, ale także na przykład szpiczak mnogi),

• hemofilia (zaburzenie krzepnięcia krwi),

• sarkoidoza.

Zaś leki, które przyczyniają się do zaistnienia osteoporozy wtórnej to glikokortykosteroidy (szeroko stosowane w medycynie, między innymi do leczenia astmy oskrzelowej, ale też wielu innych chorób), leki przeciwpadaczkowe, heparyna (lek podawany w celu zmniejszenia krzepliwości krwi), doustne antykoagulanty (leki często przyjmowane przez ludzi z zaburzeniami rytmu serca), niektóre leki przeciwnowotworowe.

7)    Choroby przewodu pokarmowego:

a) Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Wrzód w przewodzie pokarmowym to nadżerka w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy, która jest konsekwencją niedokrwienia błony. To z kolei obniża jej odporność na wzmożone wydzielanie kwasu żołądkowego, które może być np. odpowiedzą na stres. Wrzody powstają zatem tam, gdzie soki żołądkowe zaczynają trawić błonę śluzową żołądka lub dwunastnicy (tak powstaje nisza wrzodowa).

Nieleczone wrzody mogą się poszerzać i pogłębiać, a w konsekwencji dziurawić ścianę żołądka - mówimy wtedy o pęknięciu wrzodu żołądka. Towarzyszyć temu może (jeżeli było lub zostało uszkodzone naczynie), lecz nie musi, krwotok wewnętrzny. W razie krwotoku z uszkodzonego naczynia występują zazwyczaj, obok objawów ogólnych, tzw. fusowate wymioty i smołowate stolce.

Do przyczyn choroby wrzodowej zaliczamy m.in.:

• zakażenie bakterią Helicobacter pylori,

• palenie papierosów,

• działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych,

• czynniki genetyczne.

Rozpoznawanie choroby wrzodowej i ustalenie obecności niszy wrzodowej są możliwe tylko przez lekarza na podstawie charakterystycznych danych z wywiadów oraz wyników badań radiologicznych i endoskopowych (gastroskopia) wraz z badaniem histopatologicznym pobranych wycinków.

  b) Choroba refluksowa przełyku

Choroba refleksowa przełyku to zespół dolegliwości wywołanych zarzucaniem (refluksem) treści żołądkowej do przełyku. Wraz z połkniętym wcześniej pokarmem, do przełyku wraca także wytwarzany w żołądku kwas solny i enzymy trawienne, powodując pieczenie, czyli tzw. zgagę.

Mogą temu towarzyszyć uszkodzenia błony śluzowej przełyku zwane nadżerkami (zobacz zdjęcie poniżej).

Wśród czynników predysponujących do choroby refleksowej wymienia się:

• nieprawidłową czynność dolnego zwieracza przełyku

• zaburzenia opróżniania żołądka

• otyłość

• ciążę.

Przyczyny refluksu

Mięsień położony pomiędzy przełykiem a żołądkiem (dolny zwieracz przełyku) rozkurcza się przy połykaniu, co pozwala na przejście pokarmu do żołądka. Następnie mięsień ten szybko się kurczy, zapobiegając cofaniu się pokarmu i soku żołądkowego z powrotem do przełyku. Gdy dolny zwieracz przełyku kurczy się nieprawidłowo lub jest niewydolny, kwaśne składniki soku żołądkowego mogą wracać do przełyku, co nazywamy refluksem żołądkowo-przełykowym (zobacz rycinę).

Do rozwoju choroby refleksowej przełyku może dojść także w przebiegu niektórych chorób, tj.: cukrzycy, twardziny, chorób związanych z przewlekłym nadużywaniem alkoholu oraz niektórych zaburzeń hormonalnych.

c) Żylaki odbytu

Żylaki odbytu często są mylone z hemoroidami. Jaka jest różnica? Hemoroidy leżą w kanale odbytu i występują u każdego - to dzięki nim możemy kontrolować oddawanie stolca. Są zbudowane ze splotów tętniczo-żylnych zlokalizowanych wyżej w odbycie. Natomiast żylaki to chore żyły położone przy wejściu do odbytu. 

 

Przyczyny żylaków odbytu

Stan chorobowy, jakim są żylaki odbytu, może być spowodowany podwyższonym ciśnieniem w jamie brzusznej, które blokuje odpływ krwi z żył okolic odbytu, powodując ich poszerzenie i przekształcenie w żylaki - dlatego z żylakami odbytu często borykają się kobiety w ciąży. Inną przyczyną patologicznych zmian jest defekt żył, zastój w przepływie krwi przez żyły (siedzący tryb życia, pracy, długotrwałe podróże), urazy okolic odbytu, jazda na rowerze, jazda konna.  Jednym ze skutków żylaków odbytu jest zakrzepica przyodbytowch splotów żylnych.

  d) Biegunka

Biegunka (łac. diarrhoea; potocznie rozwolnienie) – objaw kliniczny polegający na zwiększonej częstotliwości wypróżnień (według WHO ≥3/24h) lub zwiększonej ilości stolca (≥200g/24h), wraz ze zmianą konsystencji na płynną bądź półpłynną. Biegunce może towarzyszyć stan ogólnego osłabienia, gorączka czy też kurczowe bóle brzucha. Objaw ten trwający do 14 dni określany jest jako biegunka ostra, natomiast utrzymanie się objawów chorobowych ponad 4 tygodnie kwalifikuje do rozpoznania biegunki przewlekłej (niektórzy autorzy wyróżniają biegunkę uporczywą – trwającą 2-4 tygodnie).

W większości przypadków biegunka jest łagodnym, krótkotrwałym i samoograniczającym się stanem, który nie wymaga żadnego leczenia. Czasem bywa jednak groźna dla zdrowia. Największym zagrożeniem jest utrata wody oraz zaburzenia gospodarki elektrolitowej. W szczególności u dzieci biegunki szybko doprowadzają do zagrażającego życiu odwodnienia. Jest drugą (po zapaleniu płuc) pod względem częstości przyczyną umieralności dzieci poniżej 5. roku życia na świecie. Szacuje się, że w 2009 roku biegunka była przyczyną śmierci 1,5 mln osób z tej grupy wiekowej.

e) Zaparcia

Zaparcie (potocznie: zatwardzenie, obstrukcja) – utrudniona lub nieczęsta (rzadziej niż 2 razy na tydzień) defekacja. W skrajnych przypadkach może być śmiertelne. Zaparcie ciężkie to ≤2 wypróżnienia na miesiąc. Zaparcie może być definiowane jako zmiana rytmu wypróżnień lub oddawanie stolca z większym trudem.

Osoby zdrowe oddają zazwyczaj 1-2 dobrze uformowane stolce dziennie, czasem stolec co drugi dzień. Zaparcie jest jedną z najczęstszych dolegliwości, szczególnie u społeczeństw zachodnich. U jego podstaw zwykle nie leżą poważne schorzenia. Występuje czasem u osób zdrowych spożywających pokarmy z małą zawartością płynów i błonnika, prowadzących siedzący tryb życia, u osób w podeszłym wieku i noworodków oraz u kobiet w zaawansowanej ciąży.

Często towarzyszy zaburzeniom czynnościowym jelita grubego, zwłaszcza u kobiet, jako tzw. zaparcie nawykowe. W zaparciach kał jest zazwyczaj twardy i suchy, oddawany z wysiłkiem. Jeśli zaparcia pojawiają się nagle i zaburzają stały rytm wypróżnień u danej osoby, częściej sugerują poważne schorzenia. U podstaw zaparć może leżeć nadużywanie środków przeczyszczających.

8)    Choroby alergiczne

Alergia (popularnie stosowane synonimy: uczulenie, nadwrażliwość) – patologiczna, jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na oddziaływanie różnych obcych substancji, zwanych alergenami, polegająca na reakcji immunologicznej związanej z powstaniem swoistych przeciwciał, które po związaniu z antygenem doprowadzają do uwolnienia różnych substancji – mediatorów stanu zapalnego. Czynnik środowiskowy wywołujący alergię sam w sobie zazwyczaj nie jest dla organizmu szkodliwy. W reakcjach alergicznych uczestniczy układ immunologiczny, jego komórki, na przykład limfocyty (zwłaszcza z podgrupy Th₂), granulocyty kwasochłonne (eozynofile) oraz komórki tuczne (mastocyty). Istotną rolę w alergicznych odczynach odgrywają przeciwciała – immunoglobuliny klasy E (IgE). Alergia może objawiać się łagodnie, jak w przypadku kataru czy łzawienia, aż po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny i śmierć.

Termin alergia został użyty pierwotnie przez Clemensa Petera von Pirqueta, wiedeńskiego pediatrę i naukowca w 1906 roku^[. Oznacza on dosłownie odmienną reakcję (gr. allos – inny + ergos – reakcja). Definicja von Pirqueta obejmowała jednak pojęcia odporności i alergii. Zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy, alergia pojmowana jest jako nieprawidłowy przejaw odporności, charakteryzujący się uszkodzeniem własnych tkanek w wyniku typowej odpowiedzi odpornościowej. Początkowo uważano, że za wszelkie reakcje nadwrażliwości odpowiedzialne jest nieprawidłowe wytwarzanie przeciwciał klasy IgE. Dopiero dalsze badania prowadzone wspólnie przez Robina Coombsa i Philipa Gella w latach 60. XX wieku, doprowadziły do odkrycia czterech (obecnie pięciu) odmiennych typów reakcji nadwrażliwości. W związku z powyższym termin nadwrażliwość jest pojęciem szerszym i nie jest synonimem alergii sensu stricto.

9)    Problemy psychologiczne, dewiacje społeczne:

   a) Pracoholizm, alkoholizm, narkomania, uzależnienie od Internetu

UZALEŻNIENIA BEHAWIORALNE – POZIOM ROZPOWSZECHNIENIA I CECHY SPRZYJAJĄCE

W celu oszacowania odsetka populacji dotkniętej określonym zaburzeniem

zachowania, w kwestionariuszu zastosowane zostały specjalistyczne testy screeningowe. Przy ich wyborze kierowaliśmy się dorobkiem autorów i rangą wydawnictw, w których były publikowane. Ważna była również objętość testu – ze względu na specyfikę badania ilościowego wybrane zostały w tym celu skale stosunkowo krótkie. W zależności od typu zaburzenia zachowania zastosowano następujące testy screeningowe:

•hazard – Kanadyjski Indeks Gier Hazardowych (CPGI)

•uzależnienie od pracy – test Bryana E. Robinsona

•uzależnienie od internetu – Internet Addiction Test (Young)

•uzależnienie od zakupów – Valence, d’Astous and Fortier Compulsive Buying Scale.

b) Anoreksja, bulimia

Anoreksja

• Choroba cywilizacyjna, występująca głównie u dziewcząt w wieku dojrzewania, charakteryzująca się zachowaniami, które mają na celu obniżenie masy ciała, co doprowadza do skrajnego wyniszczenia.

• Anorektyczka, widząc swoje ciało w „krzywym zwierciadle” odczuwa lęk, ponieważ nie spełnia wymogów współczesnego świata co do własnego wyglądu oraz w sposób zaburzony spostrzega własne ciało.

Lęk przybiera postać uporczywej idei nadwartościowej, w związku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit wagi. Dotyczy przeważnie dziewcząt i kobiet w wieku 10-13 lat oraz 16-21.

Bulimia

Nawracające epizody przejadania się dużymi ilościami pokarmu co najmniej 2 razy w tygodniu w przeciągu 3 miesięcy, uporczywa koncentracja na jedzeniu i silne pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia (głód).

• Przeciwdziałanie efektom tycia za pomocą prowokowania wymiotów, stolca, okresów głodowania, stosowania leków obniżających łaknienie, moczopędnych

• Ocenianie siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem

c) Depresja i inne choroby afektywne

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), określana także jako zaburzenia afektywne dwubiegunowe (w przeszłości nazywana chorobą lub psychozą maniakalno-depresyjną czy cyklofrenią), charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji, manii/hipomanii lub epizodów mieszanych. Pomiędzy tymi epizodami zwykle występują okresy remisji, tj. całkowitego braku objawów lub utrzymywania się nielicznych objawów o niewielkim nasileniu. Choroba afektywna dwubiegunowa to druga co do częstości przyczyna niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych. Rozpoczyna się najczęściej w młodym wieku (przed 35. rokiem życia), co w połączeniu z bardzo dużą nawrotowością objawów przyczynia się do poważnych, negatywnych konsekwencji we wszystkich aspektach życia chorego (funkcjonowanie społeczne, rodzinne, zawodowe, kondycja ekonomiczna, możliwość realizowania swojego potencjału intelektualnego). Choroba ta nastręcza wielu trudności diagnostycznych. Na jej przebieg i rokowanie kluczowy wpływ mają wczesne rozpoznanie, a także jak najwcześniejsze wdrożenie i systematyczne stosowanie właściwego leczenia specjalistycznego. Skuteczna terapia jest możliwa, ale jej warunkiem koniecznym jest intensywna współpraca pacjenta z lekarzem.

O chorobie afektywnej dwubiegunowej myślimy często jako nie o jednej konkretnej chorobie, a grupie zaburzeń afektywnych – zaburzeń nastroju charakteryzujących się nawrotami epizodów depresyjnych, maniakalnych, hipomaniakalnych czy mieszanych o różnej postaci, nasileniu, przebiegu i odpowiedzi na leczenie. W zależności od tych parametrów, możemy wyróżnić wiele podtypów tej choroby.

d) Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, natręctwa

Nerwica natręctw to inaczej zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD, czyli z ang. obssessive-compulsive disorder). Termin nerwica natręctw jest coraz rzadziej stosowany, gdyż w obecnie obowiązującej klasyfikacji ICD-10 pojęcie zaburzeń nerwicowych zostało zastąpione terminem zaburzeń lękowych. Stąd też nerwica natręctw jest aktualnie częściej stosowana w potocznym języku.

Cechą charakterystyczną zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD) jest występowanie nawracających, natrętnych myśli (obsesje) i/lub czynności (kompulsje/rytuały), którym trudno się oprzeć, ponieważ próba powstrzymania się od nich wiąże się z narastającym lękiem, niepokojem, napięciem, cierpieniem. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne może przebiegać z przewagą myśli obsesyjnych lub z przewagą czynności natrętnych (rytuałów/kompulsji). Cechą charakterystyczną nerwicy natręctw jest to, że obsesje i/lub kompulsje są odczuwane jako niechciane i nierzadko spostrzegane też jako nielogiczne. W związku z tym są doświadczane jako zawstydzające.

e) Wypalenie zawodowe

Problem wypalenia zawodowego może dotyczyć każdego i na każdym stanowisku, jednak największe ryzyko jego wystąpienia związane jest z pełnieniem funkcji stresogennych (np. kierowniczych) oraz zawodami wymagającymi intensywnych kontaktów z ludźmi. Dużą grupę stanowią: nauczyciele, trenerzy,

pedagodzy, pielęgniarki, lekarze, handlowcy, psychologowie, konsultanci zajmujący się doradztwem personalnym.

Wypalenie zawodowe powstaje w konsekwencji

wystąpienia określonych czynników leżących zarówno po stronie zaangażowanego w pracę człowieka, jak i po stronie organizacji generującej presję czasową, a niekiedy,

choć bywa tak zdecydowanie rzadziej, wymagającej od człowieka pracy powodującej znużenie, zniechęcenie. Czynniki te nakładają się, tworząc specyficzny „mechanizm”

106 sprzyjający wypaleniu zawodowemu.

Wypalenie zawodowe jest zjawiskiem

opisywanym przez badaczy od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Początkowo łączone je jedynie z zawodami grup społecznych związanych z niesieniem pomocy,

wsparcia. Obecnie już wiemy, że syndrom wypalenia zawodowego może być diagnozowany u przedstawicieli wszystkich zawodów, wymagających dużego zaangażowania emocjonalnego, poznawczego, społecznego.

10)    Choroby zakaźne

a) AIDS

Zespół nabytego upośledzenia odporności (ang. nazwa: Acquired Immune Deficiency Syndrome), choroba bardzo groźna, do tej pory nieuleczalna, budzi strach i przykuwa obecnie powszechną uwagę. Nikt nie powinien ignorować tego zagrożenia, ale warto sobie uświadomić, że pod względem liczby zachorowań AIDS klasuje się na ostatnim miejscu wśród chorób przenoszonych drogą płciową. Trzeba wiedzieć, jak się przed nią chronić, nie zapominać jednocześnie, że te pozostałe stanowią bardziej bezpośrednie zagrożenie dla wielu z nas.
W tym miejscu ograniczmy się do podania podstawowych faktów o AIDS. Chorobę wywołuje wirus HIV, czyli ludzki wirus upośledzenia odporności (ang. Human Immunodeficiency Virus). Przenosi się on z krwią lub spermą nosiciela, a wnika do organizmu drugiej osoby, gdy powstają warunki by dostał się do jej krwiobiegu. Ponieważ u osób będących nosicielami stwierdza się jego obecność również w wydzielinie z pochwy oraz w wydzielinie z członka, jaka pojawia się się u mężczyzn jeszcze przed orgazmem, kontakt tych wydzielin z uszkodzeniami błony śluzowej czy skóry osoby zdrowej jest dla niej niebezpieczny. Nie ma udokumentowanych przykładów przeniesienia się wirusa przez kontakt ze śliną, potem czy łzami nosiciela.
Zakażenie wirusem grozi temu, kto nie unika ryzykownych zachowań: ma z osobą zakażoną kontakt seksualny bez zabezpieczenia prezerwatywą (należy jednak pamiętać prezerwatywa nie stanowi całkowitej ochrony przed HIV, a jedynie zmniejsza ryzyko zakażenia) lub używa tych samych igieł do wstrzyknięć, co nosiciel. Dopóki nie wprowadzono gwarantowanego systemu zabezpieczenia magazynowej krwi, niebezpieczna była również transfuzja. Istnieje ponadto możliwość przenoszenia się wirusa z matki nosiciela na dziecko. Nie można się zarazić AIDS w żaden inny sposób - ani przez pocałunek w policzek, ani we wspólnej łazience, ani przy wspólnym stole.

AIDS ciągle jeszcze szerzy się najbardziej wśród homoseksualistów lub mężczyzn biseksualnych (uprawiających seks zarówno z mężczyznami jak i z kobietami), a także wśród osób uzależnionych, które używają narkotyków dożylnie. Rośnie jednak liczba kobiet, które nabyły wirusa od biseksualnych partnerów, a także liczba kobiet i mężczyzn - seksualnych partnerek i partnerów osób wstrzykujących sobie narkotyki.

b) Gruźlica

Gruźlica (łac. tuberculosis, TB – tubercule bacillus) – powszechna i potencjalnie śmiertelna choroba zakaźna, wywoływana przez prątka gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Gruźlica dotyczy najczęściej płuc (gruźlica płucna), lecz również może atakować ośrodkowy układ nerwowy, układ limfatyczny, naczynia krwionośne, układ kostno-stawowy, moczowo-płciowy oraz skórę. Inne mykobakterie takie jak Mycobacterium bovis, Mycobacterium africanum, Mycobacterium canetti czy Mycobacterium microti wywołują choroby zwane mykobakteriozami i z reguły nie infekują zdrowych osób dorosłych, natomiast są często spotykane u osób z upośledzeniem odporności, np. w przebiegu AIDS.

Ponad 1/3 ludzkiej populacji jest lub była w przeszłości narażona na prątki gruźlicy, a nowe infekcje pojawiają się na świecie w tempie jednego na sekundę. Nie każda osoba zarażona rozwinie pełnoobjawową chorobę, zakażenie może pozostać bezobjawowe i pozostawać w uśpieniu, co zdarza się częściej. Jakkolwiek jedno na dziesięć zakażeń latentnych w późniejszym czasie ulegnie aktywacji prowadząc, jeśli nie będzie leczone, do śmierci niemal połowy chorych.

Statystyki śmiertelności i chorobowości z roku 2004 wykazują 14,6 mln aktywnych przewlekłych gruźlic, 8,9 mln nowych przypadków oraz 1,6 mln zgonów spowodowanych tą chorobą, głównie w krajach Trzeciego Świata. Dodatkowo, w krajach wysoko rozwiniętych u rosnącej liczby pacjentów dochodzi do pojawienia się gruźlicy w związku ze spadkiem odporności w przebiegu leczenia immunosupresyjnego, uzależnień lub zakażenia wirusem HIV.

Wzrost liczby infekcji wirusem HIV i załamanie się kontroli nad gruźlicą spowodowały odrodzenie się gruźlicy. Pojawienie się lekoopornych form bakterii również przyczyniło się do rozszerzenia światowej epidemii. Od roku 2000 do 2004 wzrósł do 20% odsetek prątków odpornych na rutynowo stosowane leki i do 2% prątków opornych na leki drugiego rzutu. Liczba przypadków gruźlicy różni się w dość szerokim zakresie, nawet w sąsiadujących obok siebie krajach, głównie z powodu różnic w organizacji systemu służby zdrowia^. WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) określiła gruźlicę jako globalne niebezpieczeństwo a Organizacja „Stop gruźlicy” stworzyła Globalny Plan Walki z Gruźlicą, którego celem jest ochrona przed gruźlicą 14 milionów ludzi między rokiem 2006 a 2015.

Światowy Dzień Gruźlicy obchodzony jest 24 marca (wyznaczony przez Światowe Zgromadzenie WHO w rocznicę poinformowania świata nauki o wyizolowaniu prątka gruźlicy przez Roberta Kocha w 1882 r.)

Dramat chorób cywilizacyjnych

Choroby cywilizacyjne to nie tylko powszechnie występujące schorzenia. To także przyczyny ponad 80% wszystkich zgonów. Analizując ww. listę można wybrać raptem kilka chorób, których roczne „ofiary” stanowią ponad połowę ogólnej liczby zgonów. Choroby XXI wieku są odpowiedzialne za większość kosztów społecznych, pogorszenie jakości życia oraz skrócenie jego długości.

Mechanizmu ich pojawienia się należy szukać w warunkach życia jakie narzucają wysoko rozwinięte cywilizacje i stylu życia jaki wymuszają ich zdobycze oraz tempo postępu. Do głównych bezpośrednich przyczyn występowania chorób XXI wieku można zaliczyć nieprawidłowe żywienie, małą aktywność fizyczną oraz palenie papierosów.

Pośrednie przyczyny chorób cywilizacyjnych to postępujące uprzemysłowienie, urbanizacja, wzrost napięcia nerwowego i sytuacji stresowych, skażenie środowiska i hałas oraz promieniowanie (głównie jonizujące).

Każdy potrafi umiejscowić w przedstawionym środowisku przeciętnego współczesnego człowieka i wyobrazić sobie jego styl życia: w ciągu dnia siedzący tryb pracy w stresującym otoczeniu, jedzenie na szybko bez zastanowienia w towarzystwie papierosa, a wieczorem alkohol. Taki przeciętny Polak umrze we względnie młodym wieku (jak na dzisiejsze czasy) z powodu zawału, wylewu albo nowotworu płuc (mężczyźni) lub szyjki macicy (kobiety).

Błędne koło

Prawdziwym dramatem chorób cywilizacyjnych jest zamknięte koło jakie tworzą wspólne przyczyny i wzajemnie napędzające się powikłania. Przyglądając się ww. schorzeniom i przyczynom je wywołującym zauważymy, że większość chorób wywołuje następną i na odwrót. Oznacza to, że zachorowanie na jedną z chorób cywilizacyjnych znacznie podnosi ryzyko zachorowania na następną. Tak tworzy się błędne koło.

Przykład otyłości dokładnie pokazuje tworzenie się tych współzależności. Otyłość prowadzi do nadciśnienia, które samo w sobie jest już chorobą XXI wieku, ale także jedną z przyczyn miażdżycy i choroby wieńcowej. Jednocześnie nadwaga prowadzi wstępnie do nietolerancji glukozy a później do oporności na insulinę i cukrzycy typu 2. Zaburzenia lipidowe i uszkodzenie śródbłonka naczyń towarzyszące otyłości dalej pogarszają przebieg chorób układu sercowo - naczyniowego.

Wysoki poziom cholesterolu napędza machinę miażdżycowych zmian tętnic powodując dolegliwości sercowe. Nadciśnienie pogarsza miażdżycę, chorobę wieńcową, a ostatecznie prowadzi do udaru lub zawału, które kończą się śmiercią lub kalectwem. Żylaki kończyn dolnych poza dolegliwościami i częściowym kalectwem mogą spowodować zatory i niedokrwienia narządów. W ten oto sposób powikłania i czynniki ryzyka jednej choroby przyczyniają się do wystąpienia lub pogorszenia przebiegu następnej.

Profilaktyka i leczenie

Po takiej analizie objawów, przebiegu, rokowania i leczenia chorób cywilizacyjnych można odnieść błędne wrażenie, jakoby medycyna XXI wieku była bezsilna wobec tych zagrożeń. W rzeczywistości poczucie bezsilności służby zdrowia wynika z faktu, iż leczenie i opieka to jednie 10% zdrowia. Aż 52% sukcesu to nasz styl życia, 22% stanowi środowisko, a jedynie 16% genetyka.

Dlatego tak ważna jest polityka prozdrowotna, promocja prawidłowego stylu życia oraz profilaktyka. Tylko systematyczne i długofalowe dbanie o zdrowie, które ma swój początek już w okresie dzieciństwa, może przynieść długotrwały oczekiwany efekt. Wielu ludzi podjęło już walkę z własnymi nawykami żywieniowymi i nałogami, uzyskując doskonałe efekty i poprawę stanu zdrowia.

Medycyna w istocie jest bezsilna w przypadkach kiedy wymagamy leczenia, ale sami nie eliminujemy bezustannie działającego szkodliwego czynnika, np. otyłości. Niestety ze względu na samonapędzające się błędne koło wyleczenie tych chorób wymaga ogromnego wysiłku. Należy pamiętać, że profilaktyka zawsze jest tańsza od leczenia!

Omawiając ww. choroby cywilizacyjne korzystaliśmy z danych dotyczących naszej europejskiej cywilizacji i krajów wysoko rozwiniętych. Istnieją bowiem nieznaczne różnice w zakresie wymienianych chorób w porównaniu np. z krajami Trzeciego Świata, w których głównym problemem są wciąż choroby zakaźne, w większości wyeliminowane obecnie w naszym społeczeństwie

.