.

Spis treści

Katyń ………………………………………………………………………… 2

Zbrodnia katyńska…………………………………………………… 2

Wstęp do wydarzeń – polscy jeńcy w ZSRR ………..……..3

Decyzja o wymordowaniu…………………………………………3

Motywy decyzji………………………………………………………….4

Zagłada……………………………………………………………….…….4

Katyń…………………………………………………………………….…..4 - 5

Charków………………………………………………………………….….5

Kalinin………………………………………………………………….….....5

Kijów……………………………………………………………………….….6

Mińsk………………………………………………………………………..…6

Wykonawcy ………………………………………………………….….…7-8

Pierwszy okres ukrywania zbrodni……………………….……9

Wykrycie grobów katyńskich…………………………………..…..9-10

Smoleńsk…………………………………………………………………..11

Lista ofiar………………………………………………………………….11 - 15

Zbrodnia katyńska

(w Polsce określenie równoznaczne ze słowem Katyń i las katyński) – wymordowanie na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP z 5 marca 1940 r. przez funkcjonariuszy NKWD na wiosnę tego roku przetrzymywanych w obozach na terytorium ZSRR nie mniej niż 21 768 obywateli polskich – jeńców wojennych osadzonych w specjalnych obozach jenieckich NKWD w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz osób cywilnych, aresztowanych i osadzonych w więzieniach na terenie okupowanym przez ZSRR Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej.

W skład tej grupy wchodzili zarówno oficerowie Wojska Polskiego – w tym pochodzący z rezerwy^[, jak i oficerowie i podoficerowie Policji Państwowej i KOP (zgrupowani w obozie w Ostaszkowie). W liczbie ofiar zawiera się wymordowanie ponad 7 tys. osób aresztowanych po 17 września 1939 r. przez NKWD i przetrzymywanych w więzieniach na terenie okupowanych przez ZSRR Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej, niemających statusu jeńca, zamordowanych na podstawie tej samej decyzji Biura Politycznego WKP z 5 marca 1940.

Ofiary dokonanej zbrodni stalinowskiej zostały pogrzebane w zbiorowych mogiłach – w Katyniu pod Smoleńskiem, Miednoje koło Tweru, Piatichatkach na przedmieściu Charkowa i w przypadku 7 tysięcy ofiar w innych nieznanych miejscach^[. Zbrodnia była przeprowadzona w ścisłej tajemnicy, ale już w 1943 r. ujawniono zbiorowe groby w Katyniu (na Smoleńszczyźnie – terytorium ZSRR okupowanym w latach 1941-1943 przez III Rzeszę), co dało początek wyżej wymienionemu terminowi.

Zbrodnia, ze względu na jej ideologiczne umotywowanie względami klasowymi, a faktycznie narodowymi oraz masowość, jest według oceny prawnej Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – pionu śledczego Instytutu Pamięci Narodowej uznawana za ludobójstwo (zbrodnię przeciwko ludzkości), w sprawie której jest od 30 listopada 2004 prowadzone śledztwo^[. Polska ocena prawna zbrodni jest odrzucana przez Rosję. Jest to prawdopodobnie powodowane obawami, że takie uznanie umożliwiłoby żądanie odszkodowań dla rodzin ofiar, a sprawcy zbrodni nie mogliby być chronieni przedawnieniem.

Dane liczbowe tutaj i dalej są przytaczane głównie na podstawie publikacji Ośrodka KARTA Indeks represjonowanych wydanej w 2002 r. pod redakcją profesorów Stanisława Ciesielskiego, Wojciecha Materskiego i Andrzeja Paczkowskiego – dane z tej publikacji różnią się nieznacznie od podawanych w innych publikacjach.

Las katyński był uprzednio miejscem masowych egzekucji obywateli ZSRR przez NKWD. Szacuje się, że w lesie katyńskim, oprócz polskich oficerów, pochowanych jest około 8-10 tys. obywateli byłego ZSRR. Tylko od sierpnia 1937 do listopada 1938 roku, czyli w czasie "wielkiego terroru", NKWD rozstrzelało tam 7088 osób^[.

Wstęp do wydarzeń – polscy jeńcy w ZSRR

Zbrodni dokonano na części oficerów Wojska Polskiego, którzy w trakcie uzgodnionej z III Rzeszą agresji ZSRR na Polskę zostali po 17 września 1939 na terytorium Polski w różnych okolicznościach rozbrojeni i zatrzymani przez Armię Czerwoną jako jeńcy wojenni. Zostali oni przekazani następnie NKWD, które skupiło ich w utworzonym specjalnie systemie obozów NKWD dla jeńców polskich. Nastąpiło to po oddzieleniu oficerów od jeńców szeregowych i podoficerów, którzy zostali przekazani stronie niemieckiej, skierowani do pracy przymusowej w systemie GUŁAGu lub zwolnieni. NKWD aresztowało również oficerów i podoficerów Policji Państwowej i Korpusu Ochrony Pogranicza. W wyniku rozlicznych działań mających miejsce do marca 1940 r., m.in. przemieszczeń, wyselekcjonowaniu osób gotowych do współpracy po indywidualnych szczegółowych przesłuchaniach wszystkich jeńców aresztowaniach w obozach, praktycznie wszystkich polskich oficerów przetrzymywanych w ZSRR – ok. 15 tysięcy, NKWD skoncentrowało w trzech obozach specjalnych: kozielskim, starobielskim i ostaszkowskim (gdzie przetrzymywani byli oficerowie policji, Straży Granicznej i KOP).

Przez jakiś czas tylko te fakty były pewne, gdyż od wiosny 1940 roku oficerowie nie dawali znaków życia, w szczególności ich rodziny przestały otrzymywać od nich korespondencję. Ustalenia wykonane począwszy od roku 1943 były przemilczane lub odrzucane przez ZSRR. Schyłek i rozpad tego państwa pozwolił poznać w pełni przebieg wydarzeń i ich dowody podane poniżej.

Decyzja o wymordowaniu

5 marca 1940 r. Ławrientij Beria– Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych ZSRR skierował do Józefa Stalina notatkę nr 794/B (794/Б), w której po zdefiniowaniu, że polscy jeńcy wojenni (14 736 osób – w tym 97 proc. Polaków) oraz więźniowie w więzieniach Zachodniej Białorusi i Ukrainy (18 632 osoby, z tego 1207 oficerów – w tym ogółem 57 proc. Polaków) stanowią "zdeklarowanych i nie rokujących nadziei poprawy wrogów władzy radzieckiej", stwierdził, że NKWD ZSRR uważa za uzasadnione:

rozstrzelanie 14,7 tys. jeńców i 12 tys. więźniów, bez wzywania skazanych, bez przedstawiania zarzutów, bez decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia,

zlecenie rozpatrzenia spraw i podejmowania decyzji trójce w składzie: Wsiewołod Mierkułow (wpisany odręcznie prawdopodobnie przez Stalina powyżej skreślonego nazwiska Berii), Bogdan Kobułow, Leonid Basztakow.

Notatka posiada cztery zatwierdzające podpisy: Stalina, Woroszyłowa, Mołotowa i Mikojana oraz dopiski – Kalinin – za, Kaganowicz – za. Zgodnie z notatką Biuro Polityczne KC WPK tego dnia wydało decyzję nr P13/144 z zaproponowaną przez Berię treścią.

14 marca w gabinecie Bogdana Kobułowa, szefa Głównego Zarządu Gospodarczego NKWD, odbyła się narada. Uczestniczyło w niej kilkanaście osób, wśród nich szefowie Zarządu NKWD obwodu smoleńskiego, kalinińskiego i charkowskiego, ich zastępcy oraz komendanci wojskowi zarządów obwodowych NKWD. To im wówczas zlecono wymordowanie jeńców. 22 marca Beria wydał rozkaz nr 00350 "O rozładowaniu więzień NKWD USRR i BSRR" – w tych więzieniach większość więźniów stanowili polscy oficerowie i policjanci. 1 kwietnia z Moskwy wyszły trzy pierwsze listy – zlecenia skierowane do obozu ostaszkowskiego. Zawierały nazwiska 343 osób i były początkiem akcji "rozładowania obozów".

Motywy decyzji

Motywy podjęcia takiej decyzji są obecnie przedmiotem konstrukcji logicznych, gdyż nikt z bezpośrednich decydentów nie ujawnił ani nie pozostawił uzasadnienia. Wysuwane są przypuszczenia o zemście, w tym osobistej Stalina, za porażkę w wojnie 1920 r., co jest jednak mocno kwestionowane. Według innych opinii powodem była chęć pozbawienia narodu polskiego warstwy przywódczej, elity intelektualnej, której przedstawicielami byli zamordowani oficerowie, w części rezerwy. Motywem mogła być też chęć oczyszczenia zaplecza przed planowaną wojną uderzeniową na Niemcy. Ujawniony później fakt skrupulatnego przechowywania najbardziej obciążających dokumentów jest tłumaczony jako świadoma polityka Stalina wzajemnego krycia się i zbiorowej odpowiedzialności. Poglądy powyższe wyraża m.in. jeden z polskich rusycystów Jerzy Pomianowski. Zagłada

Masowy grób – ekshumacja 1943Masowy grób oficerów – ekshumacja 1943Węzeł katyński-ręce związane na plecach ofiaryCiało majora WP, prawdopodobnie z 1 Pułku Szwoleżerów im. J. Piłsudskiego Wymienione wyżej listy transportowe były – poza kilkoma decydującymi o wywozie do obozu juchnowskiego – wyrokami śmierci. Na ich podstawie tworzono konwoje, które w kombinowany sposób: pieszo, wagonami lub ciężarówkami docierały do miejsca wykonania zbrodni. Było tych miejsc pięć, przy czym dwie ostatnie lokalizacje są nadal sporne ze względu na brak pełnych danych – często podaje się wiele miejsc mordowania tej grupy ofiar.

• Katyń, miejscowość pod Smoleńskiem z ośrodkiem wypoczynkowym NKWD. Wymordowanie 4410 jeńców z obozu kozielskiego, przy czym prawdopodobnie część skazanych zabito w Smoleńsku w siedzibie obwodowego NKWD na ul. Dzierżyńskiego 13. Konwoje z obozu w grupach od 50 do 344 osób były organizowane od 3 kwietnia do 12 maja. Ostatniego dnia zorganizowano dwa konwoje 205 osób skierowanych do obozu juchnowskiego. Zamordowani zostali pochowani na miejscu w ośmiu zbiorowych mogiłach. Wśród ofiar zbrodni znaleźli się kontradmirał Xawery Czernicki oraz generałowie Bronisław Bohatyrewicz (według ośrodka KARTA Bohaterewicz), Henryk Minkiewicz i Mieczysław Smorawiński, a także jedyna kobieta – ppor. Janina Lewandowska. Zginął tam także wychowawca w klasie maturalnej oraz nauczyciel chemii i fizyki Karola Wojtyły, Mirosław Moroz (1893-1940). Konwoje drogą kolejową w ciągu ok. doby, przez Smoleńsk były dowożone do stacji Gniezdowo– naocznym świadkiem prawie całej trasy konwoju z 29 na 30 kwietnia 1940 r. był Stanisław Swianiewicz. Ze stacji kolejowej oficerowie byli przewożeni autobusem na miejsce zbrodni, gdzie nad masowymi grobami młodszym i silniejszym ofiarom zarzucano na głowę płaszcze wojskowe (szynele) i wiązano ręce sznurem produkcji radzieckiej przyciętym na równe odcinki, po czym wszystkich zabijano z bliskiej odległości strzałem pistoletu Walther kal. 7,65 mm, zwykle jednym w kark lub tył czaszki; niektóre ofiary były dodatkowo przebijane czworokątnym bagnetem radzieckim. Na miejscu zbrodni i pochówku znaleziono łuski od wymienionych pistoletów. Wykonywanie zbrodni na miejscu pochowania nie do końca jest bezsporne, są źródła wskazujące na to, że przynajmniej część ofiar wymordowano w Smoleńsku, podobnie jak w Charkowie i Kalininie – może na to wskazywać fakt, że w co najmniej jednej mogile zbiorowej ciała były ułożone inaczej niż w pozostałych, w sposób bardziej uporządkowany i ścisły, twarzami do dołu. Zwłoki ofiar zostały pochowane w ośmiu zbiorowych mogiłach.Bezpośrednimi – według zeznań z przełomu lat 80. i 90. XX w. nadzorcy K. Je. Borodienkowa – wykonawcami morderstw byli m.in. pracownicy smoleńskiego więzienia NKWD I. A. Gozdowski, I. I. Stielmach, I. M. Silczienkow, I. I. Gribow.

• Charków, pl. Dzierżyńskiego 3 – siedziba obwodowego NKWD
  Wymordowanie 3739 jeńców z obozu starobielskiego. Konwoje z obozu były organizowane od 5 kwietnia do 12 maja. Dwa konwoje z 25 kwietnia i 12 maja – łącznie 78 osób – skierowano do obozu juchnowskiego. Zamordowani, w tym generałowie Leon Billewicz, Stanisław Haller, Aleksander Kowalewski, Kazimierz Orlik-Łukoski, Konstanty Plisowski, Franciszek Sikorski, Leonard Skierski i Piotr Skuratowicz, zostali pochowani w zbiorowych mogiłach pod Charkowem, w VI rejonie strefy leśno-parkowej, 1,5 km od wioski Piatichatki. Konwoje docierały wagonami do Charkowa, a ze stacji kolejowej samochodami do wewnętrznego więzienia NKWD. Po identyfikacji jeńcom wiązano z tyłu ręce, wprowadzano do sali, w której wystrzałem w kark pozbawiano ich życia. Według ekspertów medycznych NKWD w takim przypadku przejście kuli przez rdzeń kręgowy powoduje skurcz mięśni i minimalny krwotok. Ciała zamordowanych z zawiązanymi na głowie płaszczami były w nocy wywożone ciężarówkami i grzebane. Egzekucjami kierowali naczelnik charkowskiego UNKWD major bp P. Je. Safonow, jego zastępca kapitan bp P. N. Tichonow, komendant charkowskiego UNKWD starszy lejtnant bp T. F. Kuprin.

• Kalinin (obecnie i poprzednio Twer) ul. Sowiecka 5 – siedziba obwodowego NKWD. Wymordowanie 6314 jeńców z obozu ostaszkowskiego. Konwoje z obozu były organizowane od 4 kwietnia do 16 maja. Trzy konwoje z 29 kwietnia, 13 i 16 maja – łącznie 112 osób – skierowano do obozu juchnowskiego. Ofiary mordu zostały pochowane pod Kalininem w miejscowości Miednoje w ponad 20 zbiorowych mogiłach. Konwoje jeńców były doprowadzane piechotą po lodzie jeziora Seliger do miejscowości Tupik (obecnie Spławucziastok) i stacji kolejowej Soroga, dalej wagonami przez stacje Piena i Lichosławl trafiały do Kalinina (Tweru), do budynku NKWD (obecnie Twerski Instytut Medyczny). W pomieszczeniu piwnicznym identyfikowano każdego jeńca, po czym skutego doprowadzano do celi z drzwiami obitymi wojłokiem. Podobnie jak w Charkowie strzałem z pistoletu Walther pozbawiano go życia. Pierwszym razem, po nadejściu konwoju z 390 skazanymi kaci mieli trudności z wykonaniem egzekucji takiej ilości osób, i następne etapy nie przekraczały 250 ludzi. Zwłoki zamordowanych wynoszono na oczekujące ciężarówki, i wywożono do odległej o 32 km miejscowości Miednoje nad rzeką Twiercą, koło wioski Jamok. Tam na terenie letniskowym kalinińskiego NKWD, na skraju lasu znajdował się przygotowany już przez koparkę sprowadzoną z Moskwy, dół o głębokości 4-6 m, mogący pomieścić 250 zwłok. Ciała zrzucano bezładnie, po czym koparka zasypywała je, przygotowując jednocześnie dół na dzień następny. Terytorium to w czasie wojny ZSRR z III Rzeszą nie było pod okupacją niemiecką. Według zeznań z przełomu lat 80. i 90. XX w. byłego naczelnika kalinińskiego UNKWD D. S. Tokariewa do przeprowadzenia zbrodni została przysłana grupa, w skład której weszli m.in. starszy major bp Siniegubow, kombryg Kriwienko, major bp W. Błochin. Według innych danych Błochin krótko przed tą zbrodnią był katem Izaaka Babla, Wsiewołoda Meyerholda, Michaiła Kolcowa.

• Kijów, ul. Korolienki 17, Charków, pl. Dzierżyńskiego 3 oraz Chersoń. Wymordowanie 3435 (według innych danych 4181) więźniów z Zachodniej Ukrainy z tzw. listy ukraińskiej, w tym 900 więźniów ze Lwowa, 500 z Łucka, 500 z Równego, 500 z Tarnopola, 400 ze Stanisławowa i 200 z Drohobycza. Ofiary zbrodni pochowano w różnych miejscach, w tym prawdopodobnie w Bykowni. Na liście ukraińskiej znajdował się gen. Rudolf Prich, co stało się wiadomym dopiero w 1993 roku.

• Mińsk, ul. Lenina 17Wymordowanie 3870 (według innych danych 4465) więźniów z ówczesnej Zachodniej Białorusi z tzw. listy białoruskiej, w tym z Białegostoku, Brześcia, Pińska, Baranowicz i Wilejki. Ofiary zbrodni pochowano prawdopodobnie w Kuropatach. Masowy mord ominął jedynie 395 jeńców wywiezionych z trzech obozów specjalnych do obozu juchnowskiego, a potem do griazowieckiego. Szerzej sprawa ta jest omówiona pod hasłem jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku). Zagłada więźniów została wstrzymana decyzją władz sowieckichw okresie rozpoczęcia zwycięskiej ofensywy niemieckiego Wehrmachtu na Francję 10 maja 1940 roku (ocalał m.in. późniejszy ksiądz Zdzisław Peszk.

Wykonawcy

• Funkcjonariusze NKWD mający bezpośredni związek ze zbrodnią^[:

• major bp Leonid Fokiejewicz Basztakow, naczelnik 1 Wydziału Specjalnego (Ewidencyjno-Statystycznego) NKWD ZSRR

• major bp Pawieł Gieorgiewicz Begma naczelnik Wydziału Specjalnego (Osobyj Otdieł OO) Białoruskiego Okręgu Wojskowego

• major bp Aleksandr Michaiłowicz Bieljanow, zastępca naczelnika Wydziału Specjalnego (OO) przy Głównym Zarządzie Bezpieczeństwa Państwowego NKWD ZSRR

• kapitan bp Arkadij Jakowlewicz Giercowski, zastępca naczelnika 1 Wydziału Specjalnego (Ewidencyjno-Statystycznego) NKWD ZSRR

• lejtnant bp Gierman Markowicz Granowski, naczelnik 2 Wydziału Głównego Zarządu Poprawczych Obozów i Kolonii Pracy (GUŁag) NKWD ZSRR

• major bp Konstantin Sergiejewicz Zilberman, zastępca naczelnika Głównego Zarządu Więziennictwa (GTU) NKWD ZSRR

• kapitan bp Anatolij Michaiłowicz Kalinin, pomocnik naczelnika 1 Wydziału Specjalnego NKWD ZSRR

• st. major bp Trofim Nikołajewicz Kornienko naczelnik 1 Oddziału 3 Wydziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD ZSRR

• lejtnant bp Makow, naczelnik 4 Oddziału 1 Wydziału Specjalnego NKWD ZSRR (Kolegium Specjalne NKWD)

• komkor Iwan Iwanowicz Maslennikow, zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych ds. wojsk NKWD ZSRR

• inspektor milicjiAleksandr Gałkin/ major bp Paweł Zujew naczelnik Głównego Zarządu Więziennictwa (GTU) NKWD ZSRR

• kapitan bp Nikołaj Ratuszyn, zastępca szefa NKWD na Ukrainie

• Rieszetnikow, zastepca szefa NKWD na Białorusi

• płk Michaił Jenukowicz Rostomaszwili naczelnik Oddziału Specjalnego (OO) Charkowskiego Okręgu Wojskowego

• kapitan bp Piotr Siergiejewicz Safonow, zastępca naczelnika Głównego Zarządu Poprawczych Obozów i Kolonii Pracy (GUŁag) NKWD ZSRR

• lejtnant bp Sacharowa, st. oficer operacyjny 1 Wydziału Specjalnego NKWD ZSRR

• kapitan bp Władimir Smorodinski

• st. major bp Paweł Michajłowicz Fitin, nacz 5 Wydziału (INO - wywiad) Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD ZSRR^[

• komisarz bp 3 rangi Ławrientij Fomicz Canawa, szef NKWD na Białorusi

• komdiw Wasilij Wasyljewicz Czernyszow, naczelnik Głównego Zarządu Poprawczych Obozów i Kolonii Pracy (GUŁag) NKWD ZSRR oraz zastępca szefa NKWD ZSRR

• mł. lejtnant bp Jacewicz, naczelnik 2 Oddziału 2 Wydziału Głównego Zarządu Poprawczych Obozów i Kolonii Pracy (GUŁag) NKWD ZSRR

• Funkcjonariusze z Zarządu do spraw Jeńców Wojennych i Internowanych NKWD ZSRR:

• Piotr Karpowicz Soprunienko, naczelnik zarządu

• Siemion Mojsiejewicz Niechoroszew, komisarz zarządu

• Iwan Iwanowicz Chochłow, zastępca naczelnika zarządu

Pierwszy okres ukrywania zbrodni

• Po wykonaniu objętych tajemnicą państwową masowych zabójstw dla rodzin zamordowanych nastąpiła cisza – przestała nadchodzić korespondencja, wysyłana do nich wracała, próby uzyskania informacji o ich losach i miejscu pobytu były pozostawiane bez odpowiedzi. Jednocześnie zaczęły krążyć słuchy i pogłoski, częściowo związane z faktami – m.in. o zesłaniu jeńców do obozów na północy Rosji, na Ziemię Franciszka Józefa i Nową Ziemię i ich późniejszym potopieniu w Morzu Białym lub Oceanie Arktycznym.

• W tym czasie ze strony kilku wysokich i najwyższych funkcjonariuszy radzieckich zaistniały wypowiedzi o losach zatrzymanych polskich oficerów, ale nigdy w tym okresie nieodnoszące się do jedynej wkrótce tezy o udziale Niemców w śmierci zaginionych. Również po zmianie stosunków polsko-radzieckich w związku z wybuchem wojny Niemiec z ZSRR i podjęciu poszukiwań przez rząd polski władze radzieckie nie udzieliły żadnych wyjaśnień. Szerzej ta kwestia jest omówiona pod hasłem jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku).

• Podawany jest też fakt o przedłożeniu na początku czerwca 1940 r. premierowi Churchillowi raportu rotmistrza Koźlińskiego – byłego właściciela Katynia, który widział 18 maja 1940 r. wrzucanie ciał do dołu śmierci nr 8.

• Po ataku Niemiec na ZSRR podczas wizyty gen. Sikorskiego w Moskwie (jesienią 1941 r.), na pytania gen. Sikorkiego i Andersa o los polskich oficerów Stalin kłamał i starał się unikać jednoznacznej odpowiedzi, podobnie podczas rozmowy z płk Okulickim:

Wykrycie grobów katyńskich

• Groby katyńskie podczas ekshumacji-zdjęcie lotnicze

• Miejsce masowych grobów w Katyniu zostało odkryte przez polskich robotników przymusowych z Bauzugu nr 2005 latem 1942 r. na podstawie informacji miejscowej ludności rosyjskiej (szczególnie zasłużeni byli dwaj chłopi: Iwan Kriwoziercew i Parfien Kisielew). Dokonali oni poszukiwań, i po odkopaniu dwóch zwłok w polskim mundurze powiadomili władze niemieckie, które początkowo nie wykazały zainteresowania, ale powróciły do sprawy pod koniec zimy 1942/1943 r. Prace ekshumacyjne Niemcy rozpoczęli 18 lutego, i do 13 kwietnia wydobyli ponad 400 ciał. W dniu tym radio berlińskie podało komunikat o odnalezieniu w lesie katyńskim zwłok 12 000 polskich oficerów.

• Niemcy starali się wykorzystać ujawnione fakty propagandowo, zapraszając 16 kwietnia do badań i ekshumacji Międzynarodowy Czerwony Krzyż (MCK), przedstawicieli społeczeństwa polskiego z okupowanego Generalnego Gubernatorstwa, jak i jeńców wojennych m.in. oficerów polskich. W takiej sytuacji rząd generała Sikorskiego, niezależnie zwrócił się 17 kwietnia do MCK o zbadanie sprawy. MCK po sześciu dniach oświadczył, że gotowy jest współdziałać w ustaleniu prawdy pod warunkiem, że zwrócą się o to wszystkie zainteresowane strony, a więc też ZSRR. De facto dało to wolną rękę Stalinowi do zablokowania działań pod egidą MCK. Wobec tego władze niemieckie utworzyły komisję międzynarodową z jednym obserwatorem w składzie 12 osób z krajów zależnych od III Rzeszy i 1 osoby ze Szwajcarii – komisja przebywała w Katyniu od 28 do 30 kwietnia. Pod przymusem niemieckim, ale za wiedzą i zgodą rządu i władz podziemnych do Katynia udało się też kilkunastu Polaków (m.in. pisarze Ferdynand Goetel i Józef Mackiewicz, (bez zgody rządu) Jan Emil Skiwski, a także dr Marian Wodziński z PCK i Rady Głównej Opiekuńczej, ze strony Kościoła ks. Stanisław Jasiński, kanonik krakowskiej Kapituły Katedralnej). Na miejscu badań byli również oficerowie – jeńcy z niemieckich oflagów – angielscy, amerykańscy i polscy, z tym że ci ostatni zostali tam przywiezieni wbrew ich woli (jak twierdził po wojnie np. płk Stefan Mossor).

• Ekshumacji dokonano w ośmiu masowych grobach, a wśród wydobytych zwłok zidentyfikowano ciała dwóch generałów – Bohatyrewicza i Smorawińskiego, pochowane następnie w oddzielnych mogiłach. Do 3 czerwca 1943 r. wydobyto ponad 4100 ciał, a dr Wodziński dokonał w tym czasie 2800 identyfikacji. Prace dokumentowano określając m.in. sposób dokonania zabójstw i rodzaj używanej broni. Stwierdzono przy tym stosowanie uzbrojenia i amunicji niemieckiej kaliber 7,65, co było i jest praktycznie jedynym kontrargumentem obciążania zbrodnią NKWD, pomimo faktu posiadania przez radzieckie jednostki operacyjne i uzbrojenia (ze względu na niezawodność), i amunicji niemieckiej, jak i fakt ujawnienia przy ciałach pomordowanych korespondencji z bliskimi kończącej się na wiosnę 1940 r. Ustalono też okres dokonania zbrodni na podstawie wieku zasadzonych na mogiłach drzew oraz specyficznych anatomopatologicznych tworów powstających w zwłokach.

• Ze względu na sytuację na froncie i letnią porę roku prace pod nadzorem niemieckim zostały przerwane 3 czerwca przed dokonaniem ekshumacji z wszystkich grobów – z ostatniego, ósmego badanego grobu nie wydobyto ok. 200 zwłok. Wkrótce teren ten wrócił pod jurysdykcję radziecką. Dokumentacja badań w czasie wojny znalazła się w Krakowie w zakładzie medycyny sądowej. Pod koniec wojny zaginęła. Niemieckie protokoły badań podające liczbę 4143 ekshumowanych zwłok były podpisane przez członków Międzynarodowej Komisji przedstawicieli medycyny sądowej i kryminologii uniwersytetów europejskich. Byli to: dr Reimond Speleers z Belgii, dr Marko Markow z Bułgarii, dr Helge Tramsen z Danii, dr Arno Saxén z Finlandii, dr Vincenzo Mario Palmieri z Włoch (po wojnie atakowany przez Włoską Partię Komunistyczną na polecenie ZSRR), dr Herman Maximilien de Burlrt z Holandii, dr François Naville ze Szwajcarii, dr František Hájek z Czech, dr Alexandru Birkle z Rumunii, dr František Šubik ze Słowacji, z Węgier dr Ferenc Orsós i z Chorwacji dr Eduard Miloslavić. Dwóch z nich – prof. Hájek z Czech i prof. Markow z Bułgarii po wojnie zostali zmuszeni do złożenia oświadczenia odwołującego swoje podpisy. Żaden inny członek komisji, jak np. prof. F. Naville ze Szwajcarii, znajdujący się poza radziecką sferą wpływu, nie złożył podobnego oświadczenia. Na podstawie prac komisji pod przewodnictwem dra Mariana Wodzińskiego został przez Kazimierza Skarżyńskiego przygotowany raport PCK (opublikowany w 1955 r. w Paryżu, a w 1989 r. w Polsce) podający liczbę 4243 (o 100 więcej od protokołu niemieckiego) wydobytych zwłok. Jednocześnie uważano, że w grobach katyńskich znajdują się ciała ok. 11 000 oficerów, czyli większość zaginionych. Liczba ta była później powtarzana w danych radzieckich.

Lista ofiar:

1. Lech Kaczyński, prezydent RP - BIOGRAFIA PREZYDENTA LECHA KACZYŃSKIEGO

2. Maria Kaczyńska, małżonka prezydenta RP

3. Ryszard Kaczorowski, były prezydent RP

4. Joanna Agacka-Indecka, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej

5. Ewa Bąkowska, córka gen. bryg. Mieczysława Smorawińskiego

6. gen. broni Andrzej Błasik, dowódca Sił Powietrznych

7. Krystyna Bochenek, wicemarszałek Senatu RP

8. Anna Maria Borowska, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

9. Bartosz Borowski, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

10. gen. dyw. Tadeusz Buk, Dowódca Wojsk Lądowych

11. gen. bryg. abp Miron Chodakowski, Prawosławny Ordynariusz Wojska Polskiego

12. Czesław Cywiński, prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy AK

13. Leszek Deptuła, poseł

14. ppłk Zbigniew Dębski, członek Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari

15. Grzegorz Dolniak, poseł

16. Katarzyna Doraczyńska, Kancelaria Prezydenta

17. Edward Duchnowski, sekretarz generalny Związku Sybiraków

18. Aleksander Fedorowicz, tłumacz języka rosyjskiego

19. Janina Fetlińska, senator

20. Jarosław Florczak, funkcjonariusz BOR

21. Artur Francuz, funkcjonariusz BOR

22. gen. Franciszek Gągor, szef Sztabu Generalnego WP

23. Grażyna Gęsicka, posłanka

24. gen. bryg. Kazimierz Gilarski, Dowódca Garnizonu Warszawa

25. Przemysław Gosiewski, poseł

26. ks. prałat Bronisław Gostomski, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

27. Mariusz Handzlik, minister w Kancelarii Prezydenta

28. ks. prałat Roman Indrzejczyk, kapelan prezydenta

29. Paweł Janeczek, funkcjonariusz BOR

30. Dariusz Jankowski, Kancelaria Prezydenta

31. Izabela Jaruga-Nowacka, posłanka

32. o. Józef Joniec, prezes Stowarzyszenia Parafiada

33. Sebastian Karpiniuk, poseł

34. wiceadm. Andrzej Karweta, dowódca Marynarki Wojennej

35. Mariusz Kazana, dyrektor Protokołu Dyplomatycznego w MSZ

36. Janusz Kochanowski, Rzecznik Praw Obywatelskich

37. gen. bryg. Stanisław Nałęcz-Komornicki, Kanclerz Orderu Wojennego Virtuti Militari

38. Stanisław Jerzy Komorowski, wiceminister obrony narodowej

39. Paweł Krajewski, funkcjonariusz BOR

40. Andrzej Kremer, wiceszef MSZ

41. ks. Zdzisław Król, b. kapelan Warszawskiej Rodziny Katyńskiej

42. Janusz Krupski, kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych

43. Janusz Kurtyka, prezes IPN

44. ks. Andrzej Kwaśnik, kapelan Federacji Rodzin Katyńskich

45. gen. Bronisław Kwiatkowski, Dowódca Operacyjny Sił Zbrojnych

46. Wojciech Lubiński, lekarz prezydenta

47. Tadeusz Lutoborski, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

48. Barbara Mamińska, dyrektor w Kancelarii Prezydenta

49. Zenona Mamontowicz-Łojek, prezes Polskiej Fundacji Katyńskiej

50. Stefan Melak, przewodniczący Komitetu Katyńskiego

51. Tomasz Merta, wiceminister kultury

52. Stanisław Mikke, przewodniczący Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

53. Aleksandra Natalli-Świat, posłanka

54. Janina Natusiewicz-Mirer, osoba towarzysząca

55. Piotr Nosek, funkcjonariusz BOR

56. Piotr Nurowski, prezes PKOl

57. Bronisława Orawiec-Loeffler, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

58. ks. ppłk Jan Osiński, Ordynariat Polowy WP

59. ks. płk Adam Pilch, ewangelickie duszpasterstwo polowe

60. Katarzyna Piskorska, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

61. Maciej Płażyński, poseł

62. gen. dyw. bp Tadeusz Płoski, biskup polowy Wojska Polskiego

63. gen. dyw. Włodzimierz Potasiński, Dowódca Wojsk Specjalnych

64. Andrzej Przewoźnik, sekretarz generalny Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

65. Krzysztof Putra, wicemarszałek Sejmu RP

66. ks. prof. Ryszard Rumianek, rektor UKSW

67. Arkadiusz Rybicki, poseł

68. Andrzej Sariusz-Skąpski, prezes Federacji Rodzin Katyńskich

69. Wojciech Seweryn, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

70. Sławomir Skrzypek, prezes NBP - BIOGRAFIA SŁAWOMIRA SKRZYPKA

71. Leszek Solski, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

72. Władysław Stasiak, szef Kancelarii Prezydenta RP

73. Jacek Surówka, funkcjonariusz BOR

74. Aleksander Szczygło, szef BBN

75. Jerzy Szmajdziński, wicemarszałek Sejmu RP - BIOGRAFIA JERZEGO SZMAJDZIŃSKIEGO

76. Jolanta Szymanek-Deresz, posłanka

77. Izabela Tomaszewska, Kancelaria Prezydenta

78. Marek Uleryk, funkcjonariusz BOR

79. Anna Walentynowicz, osoba towarzysząca

80. Teresa Walewska-Przyjałkowska, Fundacja "Golgota Wschodu"

81. Zbigniew Wassermann, poseł

82. Wiesław Woda, poseł

83. Edward Wojtas, poseł

84. Paweł Wypych, minister w Kancelarii Prezydenta

85. Stanisław Zając, senator

86. Janusz Zakrzeński, osoba towarzysząca

87. Gabriela Zych, przedstawiciel Rodzin Katyńskich i innych stowarzyszeń

88. Dariusz Michałowski, funkcjonariusz BOR

89. Agnieszka Podródka-Więcławek, funkcjonariuszka BOR

90. Arkadiusz Potasiuk, kapitan samolotu,

91. Robert Grzywna, członek załogi samolotu,

92. Andrzej Michalak, członek załogi samolotu,

93. Artur Ziętek, członek załogi samolotu,

94. Barbara Maciejczyk, stewardessa,

95. Natalia Januszko, stewardessa,

96. Justyna Moniuszko, stewardessa.