XXXIX. Jak Gargantua podejmował mnicha, który zabawiał się przy wieczerzy wdzięcznymi pogwarki.

- zaproszono do wieczerzy brata Jana; rozmawiają o tym, że mnichowi lepiej pije się jednak w habicie, o jedzeniu, o zdradzie (np. Jezusa); brat nawet klnie (…)

XLVII. Jako Tęgospust zwołuje swoje legiony i jako Kogutek zabił Krewkosza, po czym sam zginął z rozkazu Żółcika.

- mieszkańcy okolicznych państw obiecują pomoc Tęgospust w wojnie, przysyłają pieniądze i ludzi

- Kogutek namawia Żółcika, by ten zawarł pokój, lecz Krewkosz zaprzeczył i oskarżył Kogutka o zdradę; Kogutek zabija go, a straż zabija Kogutka na rozkaz króla

- rycerze Żółcika zaczynają narzekać, na co król nie reaguje

XLVIII. Jako Gargantua obległ Żółcika w Skale Klermonckiej i jako wytracił armię tegoż Żółcika.

- Gargantua ruszył na wojska Żółcika i rozproszył je, wygrał (…)

XLIX. O tym, jako Żółcik uciekając popadł w rozmaite nieszczęścia i o tym, co począł Gargantua po bitwie.

- koń króla potknął się i upadł, więc Żółcik przebił go mieczem; został zbity kijami przez młynarzy, bo chciał im porwać osła; nie wiadomo co się z nim stało, prawdopodobnie został biednym wyrobnikiem

- Gargantua dokonał przeglądu wojska, nakarmił kompanię i wypłacił żołd; zebrał niedobitków Żółcika i przemówił…

L. Przemówienie Gargantui do zwyciężonych.

- opowiada historię o tym, jak Kanaryjczycy chcieli oddać się pod władanie ojca Gargantui, gdyż ten okazał im miłosierdzie

- Gargantua przebaczył i odpuścił winy, wrócił swobodę niedobitkom; nakazał, by Ponokrates sprawował rządy w królestwie Żółcika do momentu, aż młody następca nie będzie gotowy na objęcie tronu

LII. Jako Gargantua dał zbudować dla mnicha klasztor Telemski.

- olbrzym chce odwdzięczyć się mnichowi za pomoc w walce; brat Jan zapragnął własnego klasztoru z zupełnie innymi regułami (np. można się żenić, można opuścić klasztor w każdym momencie, itp.)

LIII. Jakim kształtem wzniesiono i uposażono klasztor Telemitów.

- Gargantua wyposażył klasztor w potrzebne pieniadze

- miał kształt sześciokąta i wieże, sześć pięter i był przebogato zdobiony, posiadał też biblioteki (…)

LVII. Jaki był ustanowiony sposób życia Telemitów.

- życie ustanowione wedle wolnej woli i własnego uznania; reguła: czyń, coć się podoba; ta swoboda wytworzyła szlachetne współzawodnictwo, gdyż każdy chciał zrobić coś dobrego dla drugiego; byli wykształceni

KSIĘGA DRUGA

DZIESIĘCIOWIERSZ

MISTRZA HUGONA SALELA

DO AUTORA TEJ KSIĄŻKI

Jeśli, iż mięsza pożytek z rozkoszą,

Skrybę nad inne chwalą i wynoszą,

Będziesz chwalony, ani wątpić o tem:

Bowiem misternym dowcipu obrotem

W tej księdze popod uciechą się mieści

Tyle pożytku i głębokiej treści,

Iż, zda się, zjawił się, zjawił Demokryt nowy

I z światem igra uciesznymi słowy,

Prowadź swe dzieło i na tym padole

Lub w górnych sferach siądziesz w wielkich kole.

NIECH ŻYJĄ WSZYSCY PRAWI PANTAGRUELIŚCI!

I. O pochodzeniu i starożytności rodu wielkiego Pantagruela.

- autor wzorem dawnych kronik zaczyna opis narodzin Pantagruela od zarysowania okoliczności: ziemia bogato obrodziła w nieszpułki, zostały wynalezione Kalendy, przypadł w tym roku tydzień trzech czwartków, słońce zboczyło na lewo aż trząsł się firmament; świat chętnie żywił się owymi nieszpułkami, lecz nie znał umiaru, czego skutkiem było ogromne wzdęcie albo jakiejś części ciała, albo całego korpusu – tak poczęli się olbrzymy, a z nich Pantagruel; autor wymienia poprzedników Pantagruela (jeden z nich ocalał w czasie potopu, gdyż okrakiem siedział na arce Noego i wiosłował)

II. O urodzeniu bardzo straszliwego Pantagruela.

- Gargantua miał żonę Badebek; spłodził Pantagruela; żona umarła w połogu, gdyż dziecko było tak ogromne, że zadławiło matkę przychodząc na świat

- autor tłumaczy, dlaczego woda morska jest słona: ziemia tak bardzo się rozgrzała, że aż spociła, a powodem tego był brak umiejętności Featona w powożeniu świetlistego wozu

- w czasie narodzin olbrzyma panuje straszna susza, więc dziecko otrzymuje imię Pantagruel (Panta = wszystko, Gruel = spragniony)

- kiedy Badebek rodziła z jej brzucha wyszło najpierw 68 mulników obładowanych solą, a po nich 9 dromaderów obładowanych wędzonymi ozorami, 7 wielbłądów z wędzonką, potem 25 worków porów, czosnku, cebuli i trybulki, a na koniec obrośnięty Pantagruel

IV. O dzieciństwie Pantagruela.

- jako dziecko potrafił podczas jedzenia wydoić mleko z 4600 krów, raz wżarł się w krowę i zjadł niedźwiedzia za co został związany żelaznymi prętami

- podczas pewnej uczty zapomniano go nakarmić, więc wydostał się z kołyski i związany prętami wtargnął na ucztę; po czym dano mu jeść

VII. Jako Pantagruel przybył do Paryża i jakie piękne księgi widział w księgarni Św. Wiktora.

- olbrzym studiował w Orleanie i postanowił odwiedzić Paryż, lecz najpierw wydobył dzwon, który tkwił w ziemi od wieków, pobawił się nim i odniósł na dzwonnicę; na drugi dzień okazało się, że jego zabawa spowodowała zepsucie się wina

- przybył do Paryża, odprawił studia we wszystkich siedmiu sztukach wyzwolonych; zachwycony miastem i biblioteką Św. Wiktora; autor wypisuje książki jakie znalazł w owej bibliotece olbrzym (np. Rozporkus juris, Łysy pośladek wdowstwa, Banialukum Sorboniformum, Górne dmuchy prezydentów)

VIII. Jako Pantagruel przebywając w Paryżu otrzymał list od ojca swego, Gargantui, którego to lisyu kopia jest załączona.

- ojciec pisze o tym, że jest dumny z syna, nakazuje mu korzystać z młodości i kształcić się, wskazuje dziedziny, które Pantagruel powinien zagłębić (języki starożytne, nauki praktyczne, np. medycyna, Pismo Św.), by potem mógł rozwijać się w rzemiośle wojennym, nakazuje mu wielbić Boga i żyć w cnocie, szanować innych; a kiedy sprosta wymaganiom ojca ma powrócić przed jego oblicze

- Gargantua pisał w Utopii

IX. Jako Pantagruel spotkał Panurga, którego pokochał na całe życie.

- w czasie przechadzki olbrzym spotyka Panurga, który początkowo przemawia w wielu nieznanych Pantagruelowi językach, dopiero na końcu mówi po francusku; niedawno wrócił z Turcji, gdzie był jeńcem; olbrzym nakazuje go nakarmić, a Panurg obiecuje opowiedzieć o swoich przygodach (…)

XV. Jako Panurg przedstawia sposób bardzo nowy zbudowania murów Paryża.

- na spacerze Pantagruel i Panurg rozprawiają o sposobie obronnym i ten drugi przedstawia nowy pomysł budowania: stawiać tryndyryndy białogłowskie, a potem naszpikować niby diamentami

- Panurg opowiada też historię o skaleczonym lwie, który wyleczony pragnął pomóc staruszce i gdy ta zemdlała zatkał jej „dziurki” mchem :)

XVI. O obyczajach i sposobie życia Panurga.

- był człowiekiem, który zawsze umiał brać pieniądze na swoje potrzeby, choćby z kieszeni bliźniego; próżniak, dziwkarz, fałszywy gracz, ale „najzacniejsza dusza”; płatał sztuczki

XXIII. O tym, jak Pantagruel opuścił Paryż odebrawszy nowiny, iż Dipsodzi zajechali krainę Amaurotów, i o tym, dlaczego mile są tak małe we Francji.

- Gargantuę przeniosła do kraju wróżek Morgana

- Dipsodzi zniszczyli Utopię i zaatakowali Amaurotów

- Panurg tłumaczy dlaczego mile we Francji są takie krótkie: dawno temu król Faramond nakazał 100 dziewkom i 100 chłopakom rozejść się w różne strony i stawiać kamień tam, gdzie będą wypoczywali, na początku folgowali sobie znacznie, dopiero potem pokonywali większe odległości

- Pantagruel otrzymuje lisy od damy z Paryża, kiedy wyjeżdża

XXIV. List, który przyniósł Pantagruelowi posłaniec od jednej damy z Paryża, i wytłumaczenie słówka wyrytego wewnątrz pierścienia.

- w środku znajduje olbrzym tylko złoty pierścień z płaskim diamentem i wyrytymi słowami Lamah sabacthani („Czemuś mnie opuścił?”) – diament jest fałszywy, więc przesłanie brzmi: kochanku fałszywy, czemuś mnie opuścił?; Pantagruel kojarzy adresatkę i pragnie powrócic, by się z nią pojednać, jednak przyjaciel nakazuje dalszą podróż

- docierają i chcą wysłać kogoś na przeszpiegi, by dowiedzieć się ilu jest wrogów…

XXV. Jako Panurg, Karpalim, Eustenes i Epistemon, towarzysze Pantagruela, bardzo zmyślnie przyprawili o zgubę sześćset sześćdziesiąt jazdy.

- okręg z liny, do którego wpadają najeźdźcy jest pułapką; pociągniecie tych lin sprawia, że wszystkie konie przewracają się, jest chaos; na koniec Panurg podpala wrogów – wygrana i uczta (…)

XXVII. Jako Pantagruel wzniósł trofej na pamiątkę ich dzielności, Panurg zaś drugi na pamiątkę zajączków; jako z pierdnięcia Pantagruelowego poczęli się mali człowieczkowie, a z bździn małe kobietki i jako Panurg złamał gruby kij na dwóch szklankach.

- Pantagruel stawia trofej na znak zwycięstwa: żerdź, a na niej cały przyodziewek rycerza; układa też hymn na cześć zwycięstwa; po czym Pangur idąc za przykładem też układa przyśpiewkę

- Pantagruel pierdnął aż zadrżała ziemia na dziewięć mil, a z powietrza tego urodziło się więcej niż 53 tysiące małych, pokracznych człowieczków; z bździny natomiast poczęło się tyle samo małych kobietek; Panurg wpada na pomysł, by ludzików pożenić ze sobą i powstaje plemię Pygmejów

- Pygmeje zamieszkali na wyspie w pobliżu miejsca, gdzie się narodzili; toczą nieustanną wojnę z ; żurawiami; napłodzili końskich much

- Panurg mówi, że wygrana uzależniona jest od tego, czy łamiąc drąg spoczywający na dwóch szklankach pełnych wody, woda się wyleje; uderza Eustenes i woda się nie wylewa

XXVIII. Jako Pantagruel bardzo osobliwym sposobem odniósł zwycięstwo nad Dipsodami i olbrzymami.

- Pantagruel wysyła jeńca, by ten zawiadomił swojego władcę o tym, że olbrzym nadciąga i że wrogowie nie mają szans; jeniec pragnął przystąpić do wojsk Pantagruela, ale ten się nie zgodził; olbrzym przysyłał szkatułkę pełną ostromleczu i ziarnek pieprzu górskiego

- jeniec przekazuje wiadomość i szkatułkę; król Anarch próbuje przepisu, co robią później i jego najbliżsi poddani, po czym spijają się

- Karpalim za rozkazaniem Pantagruela wkrada się do obozu wroga, bije na alarm i wybawia przeciwników, następnie podpala obóz; niemal przypłacił to życiem, bo podpalony proch wybucha, ale umknął

- Pantagruel sypie sól do ust przeciwników, apotem na nich sika i topi

- autor stwierdza, że trudno opisać, a jeszcze trudniej uwierzyć w zwycięstwo Pantagruela nad olbrzymami

XXIX. Jako Pantagruel rozgromił trzystu olbrzymów uzbrojonych w kamienie ciosowe i Wilkołaka, ich hetmana.

- poddani Anarcha wynoszą króla na rękach z powodzi (porównanie do Eneasza, który wyniósł swego ojca Anchizesa z murów płonącej Troi)

- dochodzi do starcia między Wilkołakiem a Pantagruelem; olbrzym polecił się Bogu i obiecuje szerzenie Ewangelii, na co głos z niebios odpowiada: „Czyń tak, a zwyciężysz” ; wrogowie walczą; Pantagruel powalił Wilkołaka, ale pozostał bez broni, wtedy poddani Wilkołaka ruszają swemu hetmanowi na pomoc, a olbrzym podnosi ciało wroga i młóci nim w powietrzu pokonując ich; zwycięstwo Pantagruela

XXX. Jak Epistemon, który miał uciętą głowę, ozdrowiał dzięki sztuce Pangura i jakie przyniósł wieści o diabłach i potępieńcach.

- po walkach wszyscy poddani Pantagruela spotykają się, lecz brak Epistemona; okazuje się, że leży on wykrwawiony na polu walki, jednak Pangur uzdrawia go

- Epistemon opowiada, że widział diabłów i rozmawiał z Lucyferem, twierdzi też, że są oni „niezgorszymi kompanami”; narzekał, że Panurg tak szybko przywrócił go do życia

- autor opisuje postaci, jakie Epistemon spotkał w piekle i ich zajęcia (np. Cyceron jest kominiarzem, Achilles jest parszywcem, Priam sprzedaje stare szmaty, Kleopatra jest handlarką cebuli), uznał też, że wcale nie jest w piekle tak źle, oprócz ciągłego odczucia strachu; ludzie, którym za życia dobrze się powodziło muszą zarabiać w plugawy sposób, a filozofowie są panami; Epistemon spotkał masę znanych osobistości (…)

XXXIII. Jako Pantagruel zachorował i w jaki sposób przyszedł do zdrowia.

- Pantagruel zachorował na żołądek i kamienie moczowe; leczono go dość długo i dziwnymi sposobami (połknął kule, w których byli ludzie, a gdy już dostały się do żołądka wyszli i ozdrowili zepsute miejsca)

XXXIV. Zakończenie niniejszej księgi i uniewinnienie się autora.

- autor stwierdza, że przerywa pisanie, gdyż boli go głowa, ale obiecuje kontynuację (zaznacza, co będzie dalej opisywał, np. ślub Pantagruela, znalezienie przez niego kamienia filozoficznego, wybicie czterech zębów Lucyferowi)

- autor pisze, że jeśli czytelnik uważa, że nie ma sensu spisywać tych opowieści to jeszcze gorszym jest zabawianie się czytelnika przy ich lekturze

- autor krytykuje innych pisarzy, którzy tworzą wzniosłe utwory, bawią się czytając takie dziełka jak to i żyją podobnie jak bohaterowie owych opowieści; „od tych uciekajcie, brzydźcie się nimi i nienawidźcie ich, jak ja czynię”