L. Cierpiałkowska, H. Sęk

PSYCHOLOGIA KLINICZNA I PSYCHOPATOLOGIA – wzajemne zależności

Psychologia zaburzeń klinicznych a psychopatologia:
-Hipokrates: zaburzenia psychiczne są spowodowane jakąś patologią mózgu, jest dziedziczona
- Platon i Arystoteles: znaczenie czynników społecznych oraz stanów nasilonej frustracji i deprywacji dla pojawienia się u jednostki różnych cierpień natury psychicznej

Psychologia kliniczna – rozwój pod wpływem psychologii eksperymentalnej i psychoanalizy, a spory między tymi tradycjami doprowadziły do powstania psych. poznawczej, która zmieniła oblicze behawioryzmu; z psychologii self wyłoniły się różne szkoły tworzące nurt humanistyczno -egzystencjalny, z psychologii interpersonalnej i ogólnej teorii systemów powstał nurt komunikacyjno-interakcyjnej terapii rodzin.

PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE NATURY CZŁOWIEKA

Twierdzenia o naturze człowieka:
Model salutogenetyczny – zbiór tez o psychologicznych źródłach i strukturze zdrowej osobowości przy przystosowawczych wzorcach zachowania.
Model patogenetyczny – zbiór twierdzeń o psychologicznych źródłach zaburzeń osobowości czy zaburzeń zachowania.

Trzy poziomy:
I – charakterystyka przejawów, poziom zachowania i samo­poczucia - zdrowia psychicznego oraz jego zaburzeń
II – system twierdzeń o mechanizmach psychicznych i ich zmianie w cyklu życia człowieka (rozwój zdrowia i kształtowanie się zaburzeń)
III – zbiór założeń o interakcji czynników psychicznych z czynnikami konstytucjonalnymi, społecznymi czy kulturowymi.

w podejściu behawiorystycznym i komunikacyjno-interakcyjnym używa się przede wszystkim pojęcia zaburzone (nieprzystosowawcze) zachowanie, natomiast w pozostałych nurtach terminu - zaburzenia psychiczne

T. Bilikiewicz wyróżnia:
-psychopatologię ogólną, która wykorzystując wiedzę i pojęcia używane przez psychologię ogólną, klasyfikuje i definiuje objawy zaburzeń psychicznych, będące przedmiotem zainteresowania psychia­trii,
- psychopatologię szczegółową, która zajmuje się opisem różnych zespołów objawów i jednostek zaburzeń psychicznych (nozologjcznych)

Psychopatologia jest nauką z pogra­nicza psychologii i psychiatrii, która dzięki badaniom prowadzonym głównie przy użyciu metody eksperymentu klinicznego, istotnie wzbogaciła wiedzę o za­burzeniach procesów poznawczych i emocjonalnych.

POJĘCIA:
w psychopatologii behawioralnej dominuje termin: zaburzenie zachowania, innym terminem często stosowanym jest zaburzenie psychiczne: zaburzenie dynamiki procesów psychicznych, najczęściej chodzi o dysfunkcje psychiczne lub zaburzone fenomeny psychiki
nauki medyczne: objaw psychopatologiczny
w tym opracowaniu używane są terminy: zaburzone zachowanie i dysfunkcja psychiczna (zabu­rzenie procesów i fenomenów psychicznych) oraz zaburzenie osobowości

Pojęcia zaburzone zachowanie czy dysfunkcje psychiczne konstruuje się w opar­ciu o pojęcia klasyczne i prototypowe, w klasycznych dla określenia istoty zaburzenia używa się kryteriów jakościowych i ilościowych.

Trzy typy pojęć:

1. KATEGORIALNE: Zaburzone (nienormalne) zachowanie i funkcjonowanie psychiczne różni się od zdrowego (normalnego) tym, że jest inną jakością. Takim zaburze­niem jest np. halucynacja; jest to jakościowe zaburzenie spostrzegania, gdyż nie spełnia warunku występowania realnej stymulacji
   - wydziela się odrębne kategorie i klasy zaburzeń w oparciu o kry­terium jakościowe. Najczęściej dzieli się np. zaburzenia psych. na zaburzenia procesów poznawczych (z licznymi podgrupami), emocjonal­nych, motywacyjnych i zaburzenia osobowości

2. DYMENSJONALNE: stosuje się wiele wymiarów i pojęcie normalności ilościowej Zaburzone jest to, co istotnie odbiega ud wyników przeciętnych(na + i na -), określanych dla danej cechy jako optymalne - normalne. W wie­lu przypadkach patologiczna jest tylko nienormalność wynikająca z obni­żenia funkcji czy cechy jak np. obniżona sprawność intelektualna Rozróżnienie tego, co normalne i nienormalne dokonuje się w tych przy­padkach w oparciu o obiektywne badania, pomiary i wnioskowanie sta­tystyczne
   -pozwala na opracowanie psychogramów różnych form patologii

3. PROTOTYPOWE: najrzadziej stosowane, na podstawie hipotetycznej kombinacji cech, brak ostrych granic, ważna rola objawów rdzennych, osiowych , stosuje się w sytuacjach współwystępowania zaburzeń

Poziomy analizy w psychopatologii:

- opis jakościowy lub ilościowy
- najbardziej zaawansowany jest poziom etiopatogenetyczny- wyko­rzystuje się różne modele zaburzeń psychicznych i wiedzę zawartą w paradyg­matach

W psychologii klinicznej ważna jest wiedza nawiązująca do rożnych tradycji i modeli: m. in. chodzi o psychopatologię procesów psychicznych: wyodrębnienie i szczegółowy opis objawów, chory człowiek staje się „nosicielem objawów” i psy­chopatologię mechanizmów przystosowawczych (regulacyjnych): podejście całościowe, najczęściej dot. stosowania mech. obronnych zastępczego zaspokajania potrzeb, redukcji lęku, objaw np. jako wyuczony nawyk, mechanizm obronny, jako zaburzenie w procesie nadawania sensu lub jako komunikat świadczący o zaburzeniu funkcjonowania systemu rodzinnego.

- wieloznaczność pojęć normy i zdrowia

-pojęcie podobieństwa rodzinnego (Rosenhal i Seligman)- cechy spotykane w rodzinie można rozpoznać u konkretnego człowieka; nie muszą one jednak występować wszystkie i w takim samym nasileniu

zaburzenia psychiczne trzeba roz­patrywać zarówno z perspektywy subiektywnej, biorąc pod uwagę poczucie dyskomfortu i cierpienia (fizycznego, psychicznego i duchowego), jak i obiek­tywnej, uwzględniając zakłócenia funkcji życiowych

Typy klasyfikacji:
-opisowe (dominują w psychopatologii)- porządkowanie zachowań w określone klasy, zespoły zaburzeń
-wyjaśniające (dominują w psych. klinicznej) – tworzy się klasy wg arbitralnie przyjętych kryteriów
- konstrukcyjne- wszystkie dotąd wyodrębnione zaburzenia psychiczne zajmują okreś­lone miejsce w złożonym hierarchicznie systemie klasyfikacyjnym

DSM IV - Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych
ICD - Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych-uwzględnia dodatkowo kryterium etiologiczne

Obejmują etapy:
(1) fazę fenomenologiczno-symptomatologiczną: wyodrębnienie symptomów
(2) fazę nozologiczną (albo nomograficzną): łączenie symptomów w klasy zaburzeń
(3) fazę systemową: uporząd­kowanie klas symptomów

DSM IV:
zaburzenie psychiczne definio­wane jest jako „pojawiający się u jednostki syndrom lub wzorzec zachowania, albo wzorzec psychiczny mający znaczenie kliniczne, związany w chwili występowania z odczuwanym cierpieniem (bolesnym symptomem) bądź upośledzeniem (zakłóceniem w co najmniej jednym ważnym obszarze funkcjonowania) lub z istotnie zwiększonym ryzykiem śmierci, bólu, inwalidztwa, albo też z poważnym ograniczeniem swobody działania. Co więcej, zespół ten nie może być tylko ogólnie akceptowaną i kulturowo usankcjonowaną reakcją nu określone zdarzenie, np. śmierć ukochanej osoby. Bez względu na jego pod­stawowe źródła musi on być w danym momencie przejawem behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby"

Oś I - zespoły kliniczne i inne stany_, które mogą być przedmiotem uwagi klinicysty. (zaburzenia nastroju, schizofre­nie, zespoły urojeniowe, stany lękowe, zaburzenia psychiczne na tle organicznym oraz zaburzenia spowodowane działaniem bądź odstawieniem substancji psycho­aktywnych)

Oś II – zaburzenia osobowości, zaburzenia rozwojowe, występujące po raz pierwszy w okresie niemowlęcym, dziecięcym i adolescencji oraz upośledzenia umysłowe

Oś III - stany ogólnomedyczne, czyli takie zaburzenia somatyczne, które mogą okazać się ważne dla zrozumienia istoty występującego u jednostki zaburzenia psychicznego, bądź są znaczące i mogą mieć wpływ na przebieg leczenia danego przypadku.

Oś IV - problemy psychospołeczne i środowiskowe – zw. z działaniem stresu życiowego i obciążeń psychicznych
Oś V - poziom przystosowania – ocenie podlega ogólny stan zdrowia u pacjenta na podstawie Skali Ogólnej Oceny Funkcjonowania (1-100 pkt.)

5 wymiarów:
- stopień nasilenia objawów(łagodne, umiarkowane i poważne zaburzenia psychiczne)
- poziom stabilności wzorców zachowania (epizodyczne/nawracające)
- rozmieszczenie symptomów w przestrzeni i czasie (ostre –do 6 m-cy lub chroniczne, gdy długotrwałe i przewlekłe)
- umiejscowienie źródeł symptomów (postać zogniskowana bądź rozprzestrzeniająca się)

ICD-10
- opisowo-wyjaśniający charakter (jest też geneza zaburzeń)
- w pojęciu zaburzenia podkreśla istnienie układu klinicznie stwierdzalnych objawów lub zachowań połączo­nych w większości przypadków z cierpieniem i/lub z zaburzeniem indywidual­nego funkcjonowania osoby
- same przejawy dewiacji społecznej lub społecznego konfliktu, bez zaburzenia indywidualnego funkcjonowania, nie powinny być zaliczone do zaburzeń psychicznych

Wyodrębnione klasy zaburzeń psychiczny icd-10 (2000):

1. Organiczne zaburzenia psychiczne, włącznie z zespołami

2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe

4. Zaburzenia nastroju (afektywne), epizody maniakalne, epizody i nawracające zaburzenia depresyjne i zaburzenia afektywne dwubiegunowe

5. Zaburzenia nerwicowe (fobie, nerwice lękowe i natręctw), związane ze stresem pod postacią somatyczną (somatoform)

6. Zaburzenia behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi - zaburzenia odżywiania, snu, seksualne i związane z połogiem

7. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych - specyficzne i niespecyficzne zaburzenia osobowości, zaburzenia nawyków i popędów (impulsów), identy­fikacji płciowej i preferencji seksualnych

8. Upośledzenia umysłowe

9. Zaburzenia rozwoju psychicznego, rozwoju mowy i języka, umiejętności szkolnych, funkcji motorycznych oraz całościowe zaburzenia rozwojowe (autyzm)

10. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym.

Diagnozowanie przy użyciu przynajmniej trzech osi:

Oś I - rozpoznanie kliniczne podstawowe i towarzyszące

Oś II - poziom niesprawności mierzony skalą 0- 5 (brak niesprawności - głęboka niesprawność) w zakresie: (a) dbałości o siebie, (b) aktywności zawodowej, (c) rodziny i domu, (d) szerszego kontekstu społecznego

Oś III - czynniki kontekstowe, które wywarły wpływ na występowanie, obraz, przebieg, zejście lub leczenie zaburzeń wymienionych na osi I

Sytuacja trudna - niedostosowanie możliwości do wymogów, zakłóca mechanizm regulacji zachowania i jest potencjalnym czynnikiem zaburzającym, może mieć charakter:
-poznawczy
-emocjonalny
Sytuacje trudne:
-sytuacja deprywacji: znajdowanie się w stanie potrzeby, której nie można zaspokoić
-sytuacja frustracji: gdy przeszkody na drodze do celu
-sytuacja zagrażająca: sygnalizuje utratę wartości
-sytuacja straty: utrata cenionych wartości
-sytuacja konfliktowa: sprzeczne wartości dodatnie i ujemne

Sytuacja traumatyczna – przekracza możliwości adaptacyjne człowieka, zagraża życiu, zdrowiu i powoduje traumę, czyli uszkodzenie ciała lub/i psychiki wskutek nagłego wystąpienia bodźców zewnętrznych lub wewnętrznych, które przerastają możliwości adaptacyjne podmiotu

Konflikt intrapsychiczny(to nie to samo co konflikty interpersonalne) –osobowościowa przyczyna zaburzeń, sprzeczność wew. struktur człowieka, między dążeniami, przekonaniami, strukturami Ja, potrzebami podmiotu a wymaganiami otoczenia, najczęściej jest wypierany
Nieokreślony lęk – pociąga za sobą mech. obronne
Deficyty - brak struktur bio­logicznych lub dojrzałych funkcji i brak właściwości psychicznych, warunkują­cych zaspokajanie potrzeb, realizację celów i możliwości. D. organiczne i psychiczne najczęściej utrudniają, zatrzymują lub blokują rozwój złożonych struktur i funkcji psychicznych. Deficyty CUN i defekty genetyczne powodują niedorozwój funkcji poznawczych(myślenia abstrakcyjnego).
Deficyty w kontekście rozwojowym człowieka prawie zawsze odbijają się na zaburzeniach w rozwoju tożsamości człowieka i struktury Ja, powodując zaburzenia o charakterze osobowości neurotycznej lub zaburzeń i pogranicza nerwicy i psychozy (boderline).
Defekty - genetyczne, nabyte defekty organizmu i defekty psychiczne.