Kryteria wyodrębnienia Północy i Południa w stosunkach międzynarodowych.

Z perspektywy czasu widać wyraźnie, że w nowoczesnej historii doszło do prawdziwego przełomu. Przypadł on na dekadę oddzielającą „wspaniałe trzydziestolecie” powojennej odbudowy, ugody społecznej i optymizmu związanego z postępem, którym towarzyszyły takie zjawiska, jak demontaż systemu kolonialnego i gwałtowny przyrost liczby „nowych państw” – od nowego wspaniałego świata zniesionych granic, zalewu informacji, gwałtownej globalizacji, konsumpcyjnej fety na zamożnej Północy „pogłębiającego się uczucia rozpaczy i wykluczenia na znacznym obszarze pozostałej części świata”, uczucia będącego efektem „ostentacyjnego bogactwa jednych i skrajnego ubóstwa drugich. W okresie tym niepostrzeżeni, a przy tym radykalnie, zmienił się rodzaj życiowych wyzwań, unieważniając dotychczasową mądrość płynący z gromadzonych przez ludzi doświadczeń i domagając się gruntownej rewizji i przeformułowania strategii życiowych.

Strukturę SM po II wojnie światowej, aż do zakończenia zimnej wojny w latach 1989-1991, ujmowano w kategoriach tzw. trzech światów. Pierwszy stanowiły państwa rozwiniętego Zachodu skupione w Pakcie Północnoatlantyckim. Drugi zaś państwa Europy Środkowej i Wschodniej, zdominowane przez ZSRR w ramach takich organizacji, jak Układ Warszawski i RWPG. Grupę państw Trzeciego Świata tworzyły kraje postkolonialne, których gospodarki były słabo rozwinięte. Te trzy sfery oddziaływały na siebie, ale główna uwaga badaczy i polityków skupiała się na interakcjach pierwszej i drugiej grupy. Stosunki Wschód-Zachód były w centrum zainteresowania, ponieważ stronom przewodziły dwa nuklearne supermocarstwa (USA i ZSRR), które prezentowały dwie oddzielne ideologię- liberalną demokrację i komunizm. Istotą ich stosunków była rywalizacja we wszystkich dziedzinach.

Po zakończeniu zimnej wojny ujawnił się w pełni dychotomiczny podział współczesnych SM na Północ i Południe. Koncepcja oraz idea takiego podziału na dobre przyjęły się w praktyce politycznej w latach 90 ubiegłego stulecia. Stało się tak, dlatego, że trójdzielny podział SM okresu zimnej wojny na pierwszy świat, drugi i trzeci, stracił aktualność ze względów ideologiczno-politycznych, ponieważ państwa z drugiej grupy, dokonując transformacji zbliżyły się do pierwszej grupy.

Północ to państwa demokratyczne, rozwinięte gospodarczo o wysokim poziomie życia i niskim tempie przyrostu naturalnego. Natomiast południe to ogromny obszar niedorozwoju ekonomicznego, ubóstwa, państw o niedemokratycznych ustrojach, obszar wojen, anarchii i konfliktów wewnętrznych. Ogromne różnice w potencjałach ekonomicznych, technologicznych i dystrybucji bogactwa wyznaczają strukturalną oś nierównowagi oraz dysproporcji współczesnych SM, które określa się mianem konfliktu Północ-Południe.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy klasyfikuje dychotomicznie wszystkie państw w świecie, dzieląc je na:

- państwa o rozwiniętych gospodarkach - 29 państw

-państwa budujące gospodarki rynkowe i państwa rozwijające się – 146 państw

Pierwsze to państwa północy, a drugie w zdecydowanej większości państwa południa.

Oczywiście same kryteria rozwoju ekonomicznego, nawet z zastosowaniem indeksu rozwoju humanistycznego, nie są wystarczające do wyodrębnienia Północy i Południa w SM; należy uwzględnić również kryteria geograficzne, cywilizacyjne i instytucjonalne.

Wg kryteriów geograficznych Północ w SM tworzą państwa leżące na północnej półkuli (Ameryka Północna, Europa, obszar byłego ZSRR). Wyjątkiem są Nowa Zelandia i Australia położone na półkuli południowej.

Kolejnym kryterium jest typologia cywilizacji. Cywilizacja to więzy krwi, języka, stylu życia i religii. Tworzą ją wartości, normy, instytucje i sposoby myślenia, do których kolejne pokolenia danej społeczności przywiązują podstawowe znaczenia. Z tego punktu widzenia cały świat i SM można podzielić na dominującą do tej pory cywilizację zachodnią, reprezentowaną przez większość państw półkuli północnej, których społeczeństwa wyznają religie chrześcijańskie. Oraz leżące na południe od nich cywilizacje: chińską, hinduistyczną i islamską, a także latynoamerykańską i afrykańską.

Ważnym kryterium stosowanym do wyodrębnienia Północy i Południa w SM jest kryterium instytucjonalne. Otóż

Zgodnie z nim Południe to 134 państwa rozwijające się, należące do Grupy – 77 działającej w ramach UNCTAD. Natomiast państwa Północy w szerokim znaczeniu to te, które należą do takich organizacji, jak: OBWE i Euroatlantycka Rada Partnerstwa skupiająca 46 państw. W Węższym Północ to 30 państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.