Przedmioty ortopedyczne ułatwiające pionizację i lokomocję
Kto może wystawić zlecenie?
- laski i kule do stałego użytkowania- może zalecić chirurg, ortopeda, neurolog, lekarz rehabilitacji medycznej, reumatolog, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, felczer ubezpieczenia zdrowotnego
-laski dla niewidomych (biała)- może być zalecana przez chirurga, ortopedę, neurologa, lekarza rehabilitacji medycznej, okulistę, reumatologa, lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, felczera ubezpieczenia zdrowotnego
ADIUWATYKA (łac. adiuvo- pomagać, wspierać)
-wyposażenie osoby w przyrządy pomocnicze ułatwiające lub uniemożliwiające wykonywanie czynności życia codziennego
-głównymi przedmiotami są różne elementy podpórcze: laski, kule , podpórki wielopunktowe, balkoniki, parapodia, wózki inwalidzkie, pojazdy przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych
Cel:
-zwiększają płaszczyznę podparcia
-poprawiają równowagę
-odciążają kończyny dolne
1. laski drewniane
-wykonane z różnego rodzaju drewna np. bambus
-rączka o różnym kształcie
-najbardziej popularne rączki
prosta
gięta (zakręcona)
w formie gałki
wyprofilowana do danej dłoni (lewa- prawa)
laski metalowe
-potocznie uważana jako mocniejsze i cięższe
-prosta regulacja wysokości dzięki czemu szybko i łatwo można dostosować długość do wzrostu danej osoby
laski dla niewidomych
-przeważnie w kolorze białym lub srebrnym
-mogą posiadać dodatkowe elementy odblaskowe
-służą jako „wskaźniki drogi”
2. trójnogi i czworonogi
-posiadają kilka ramion
-zapewniają bardziej stabilne podparcie dla mniej sprawnych osób
-stosuje się je zamiennie z laskami
Trójnóg/ czworonóg z uchwytem kuli łokciowej
-posiada podwójną skokową regulację wysokości
-wzrost użytkownika 155-185cm
-wytrzymałość 120kg
-wykonana z aluminium połączonym z tworzywem sztucznym
-dla osób o masie ponad 120kg i niestandardowym wzroście wyroby medyczne są wykonywane na indywidualne zamówienie
Kule
-podpierają kończynę w większej liczbie punktów
-kule łokciowe
-kule pachowe
-kule specjalne
Kule łokciowe
-regulacja wysokości- pojedyńcza, podwójna
-uchwyt- miękki lub twardy
-obejmna- wejście z przodu lub boku
-podpórka łokciowa- sztywna bądź uchylna
kule pachowe
-wysuwne podparcie pachowe
-przesuwna rękojeść
-uchwyt przesunięty poza płaszczyznę podpórki
-specjalnie dla reumatyków podparcie przedramienia
dobór
-kula/laska nie może być za krótka, aby nie powodowac pochylenia ciała
-kula/laska nie może być zbyt wysoka, aby nie powodować unoszenia barków
-kulę/laskę trzymamy po stronie przeciwnej do strony bolącej/chorej
Kule łokciowe:
-osoba stojąca w niewielkim rozkroku
-uchwyt dłoni na poziomie krętarza większego
-obręcz dla przedramienia 5-8cm poniżej wyrostka łokciowego
-kończyny górne zgięte w stawach łokciowych do około 20 stopni
BALKONIKI I PODPÓRKI DLA STAŁEGO UŻYTKOWANIA- kto może wystawić zlecenie?
-może zalecać chirurg, ortopeda, neurolog, lekarz rehabilitacji medycznej, reumatolog, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, felczer ubezpieczenia zdrowotnego
Balkoniki:
-szerokie podparcie
-poczucie bezpieczeństwa
-pomoc w czynnościach codziennych takich jak wyjście do sklepu lub przenoszenie przedmiotów w domu
Rodzaje balkoników:
-wysoki na czterech kółkach z podparcie pod pachy ( poważne niedowłady kończyn górnych i dolnych)
-z podparciem pod łokcie na czterech kołach, składany
hamulce
tacka- wysuwana spod siedzenia, można ją położyć na koszyk
koszyk
ergonomiczne uchwyty
uchwyt- dodatkowe oparcie dla osoby siedzącej
-balkoniki aluminiowe
balkonik stały
balkonik z wyprofilowaną przednią częścią ramy ułatwiającą wstawanie
balkonik kroczący
balkonik dwufunkcyjny kroczący lub stały
balkonik z kulką
POMOCE DO PIONIZACJI
pionizacja- przejście z pozycji horyzontalnej do pionowej z zachowaniem mechanizmów adaptacyjnych
-pionizacja czynna
-pionizacja bierna
następstwa długotrwałego braku przyjmowania pozycji stojącej:
-odwapnienie kości, zwłaszcza kończyn dolnych
-zwyrodnienie organów wewnętrznych
-powstawanie odleżyn
-zmniejszenie pojemności wyrzutowej i minutowej serca
-zmniejszenie się funkcji ogrzewczej mięśni
-zmniejszenie pojemności wdechowej i wydechowej płuc, oraz zwiększenie pojemności zalegającej
-pogorszenie perystaltyki jelit
-obniżenie elastyczności tkanki mięśniowej
Cel pionizacji
-minimalizacja wystąpienia ryzyka wymienionych wcześniej schorzeń
-poprawa komfortu życia poprzez możliwość wykonywania prostych czynności w pozycji siedzącej
-umożliwienie poruszania się w pozycji stojącej
-poprawa kondycji psychicznej osoby pionizowanej
Rodzaje pionizatorów
statyczne
dynamiczne
Stół pionizacyjny
-bezstopniowe płynne podnoszenie leżanki umożliwia pacjentowi stopniowe przyzwyczajenie się do pozycji pionowej
-w celu zapewnienia bezpiecznej i pewnej pozycji stojącej zakładane są taśmy podtrzymujące pacjenta
Łóżko pionizacyjne
-pionizacja w otoczeniu osobistym pacjenta w sposób szybki i wygodny z oszczędnością miejsca
-bezstopniowa regulacja gwarantująca powolne, dostosowanie do stanu zdrowia pacjenta, podnoszenie leżanki aż do osiągnięcia kąta 85 stopni
-ustawienie części podparcia głowy, ugięcie kolan i regulacja wysokości zapewniają komfortowe ułożenie pacjenta oraz ułatwiają wykonywanie zadań pielęgnacyjnych
Łóżko pionizacyjne z funkcją kroczenia
umożliwia wczesną pionizację pacjenta oraz jednocześnie stymuluję, poprzez system elektronicznych siłowników, fizjologiczny ruch kroczenia tzw. stepping
Pionizator z blatem roboczym
-brak możliwości samodzielnego poruszania się
-możliwość samodzielnego spionizowania
-blat roboczy umożliwia wykonywanie różnych czynności
Pionizator statyczny
-ergonomiczne obejmy piersiowa i biodrowa dopasowują się do ciała pacjenta, wpływając na stabilną postawę stojącą
-kółka umożliwiają łatwe przemieszczenie urządzenia do pacjenta i wraz z pacjentem
pionizator statyczny lifter
-siłownik elektryczny, zintegrowany z siedziskiem pozwala pacjentowi za pomocą pilota na samodzielne spionizowanie się w urządzeniu
-siedzisko dodatkowo spełnia funkcję podpory biodrowej zabezpieczającej pacjenta w urządzeniu
-dodatkowo dla pacjenta z niedowładem kończyn górnych istnieje możliwość wyposażenia lifter’a w stabilizator górnej części tułowia
-cztery skrętne koła
Parapion
-umożliwia wykonywanie prostych czynności domowych lub zawodowych
-zestaw pasów i pelot daje poczucie bezpieczeństwa ale i swobody
-koła skrętne umożliwiają przewiezienie pacjenta z sali chorych lub pokoju na korytarz, do innego pomieszczenia lub na zewnątrz w pozycji stojącej
pionizatory dla dzieci
pionizator przedni
-do pionizacji dzieci w pozycji przedniej
urządzenie pionizujące z podwieszeniem
-przeznaczony przede wszystkim dla dzieci z czterokończynowym porażeniem mózgowym, które nie potrafią samodzielnie przyjąć ani utrzymać pozycji stojącej
- dziecko musi umieć kontrolować głowę i tułów, o czym świadczy umiejętność samodzielnego siadania i raczkowania
-zastosowanie gum o dużej sprężystości pozwala nie tylko na ułatwienie pionizacji, ale również na dokonanie pełnej korekcji ułożenia ciała w pozycji stojącej
Wózek pionizujący
- umożliwia przyjęcie pozycji pionowej w dowolnym miejscu
-w pozycji pionowej nie można się poruszać
-pionizowanie za pomocą silnika elektrycznego lub ręcznie
-pacjent może swobodnie posługiwać się rękoma stojąc
Pionizatory dynamiczne
Parapion active
-mechanizm napędu ręcznego, zapewnia osobie pionizowanej możliwość samodzielnego i swobodnego przemieszczania się w urządzeniu, w obrębie mieszkania czy oddziału szpitalnego
„parawalker”
-umożliwia samodzielne wstanie, stanie i chodzenie
-wymaga podparcia na kulach
-chód polega na wypychaniu tułowia na boki i odpychaniu się kulami
- zasłabnięcie lub utrata świadomości prowadzi do upadku
-stałe zajęcie rąk wyklucza wykonywanie jakichkolwiek użytecznych czynności
activall
-umożliwia samodzielne spionizowanie
-wymaga pewnej siły mięsni nóg
-nie angażuje rąk
-całkowicie chroni przed upadkiem także w przypadku zasłabnięcia
-w różnych wersjach wyposażenia używany do ćwiczeń rehabilitacyjnych
Podnośniki
-wykorzystywane przy obsłudze chorych, którzy nie potrafią się poruszać o własnych siłach lub są po zabiegach chirurgicznych po których poruszanie się aktywne nie jest wskazane
-umożliwiają transport poziomy jak i pionowy chorego na niewielkie odległości
-stosowane w szpitalach, domach opieki społecznej oraz przy pielęgnacji domowej pacjenta
rodzaje podnośników szpitalnych
podnośniki słupowe
-stałe
-przenośne
podnośniki uniwersalne
podnośniki specjalne
Podnośniki słupowe
-transport chorego z jednego miejsca na drugie, np. z wózka do wanny
-napęd podnoszenia
mechaniczny
hydrauliczny
elektryczny
Podnośniki uniwersalne
-ruchome, przeznaczone do transportu pionowego i poziomego pacjenta
-rodzja, pozycji chorego zależy od jego niesprawności oraz przewidywanych zabiegów- uwarunkowany jest doborem pomocniczego sprzętu uchwytowego
podnośniki specjalne
-wykorzystywane do zmiany pozycji chorego np. z wózka do pionizatora czynnego lub biernego
-spełniają również funkcję pionizatora
WÓZKI INWALIDZKIE
-jeszcze w latach 70 ubiegłego wieku wózek był po prostu meblem na kółkach do transportowania pacjentów
-pierwsze zmiany techniczne wywodzą się ze sportu
-zaproponowali je niepełnosprawni koszykarze
-prawdziwy przełom konstrukcyjny nastąpił po Igrzyskach Paraolimpijskich w Montrealu w 1980r, kiedy Amerykanie po raz pierwszy zaprezentowali wózek na kołach ukośnie ustawionych do podłoża
O czym warto pamiętać przy wyborze wózka szpitalnego
- potrzeby konkretnego użytkownika
-ile czasu użytkownik spędza w wózku inwalidzkim?
-jakie są wymogi pacjenta w zakresie komfortu wózka (siedzisko, oparcie)
-czy użytkownik prowadzi aktywny tryb życia?
-czy wózek trzeba przewozić np. samochodem
-możliwości regulacyjne wózka inwalidzkiego
rozpędzany przez użytkownika czy prowadzony przez opiekuna
ręczny czy z napędem elektrycznym
Poruszanie się wózkiem ręcznym pozwoli Ci na przedłużenie okresu aktywności. Wózek elektryczny to ostateczność
Podstawowe zasady doboru wymiaru wózka
dobór szerokości siedziska
dobór głębokości siedziska
dobór długości podnóżków
Dobór szerokości siedziska
-szerokość miednicy powiększonej o 2-3cm
-trochę luzu zapewnia swobodny ruch oraz działanie przeciw tworzeniu się odleżyn w okolicach krętarzy biodrowych i możliwość założenia odzieży wierzchniej podczas okresu zimowego
Głębokość siedziska
-długość ud pomniejszona o ok. 4-5cm albo o szerokość 3 palców dłoni użytkownika
-zapewnia prawidłową stabilizację i pozycję kończyn dolnych oraz prawidłowy przepływ krwi w okolicach do dołu podkolanowego
długość podnóżków
-wymiar równy długości podudzi z możliwością wydłużenia jak i skrócenia
Wózek aktywny- dodatkowe kryteria
wysokośc oparcia – zależy od stabilności tułowia użytkownika, co często jest skorelowane z wysokością uszkodzenia rdzenia kręgowego
kąt nachylenia oparcia- reguluje nachylenie tułowia użytkownika co wpływa m.in. bezpośrednio na jego stabilność
kąt nachylenia siedziska- odpowiada za osadzenie miednicy w siedzisku co bezpośrednio wpływa na stabilność tułowia
rodzaj boczków- ma znaczenie podczas czynności przechodzenia z wózka i na wózek
rodzaj hamulców- centralne lub boczne
rodzja podnóżków
wielkość tylnych kół- większe koła to mniejsza ilość ruchów jakie musi wykonać użytkownik w czasie pokonywania wybranego odcinka drogi. Dla pacjentów o większym wzroście proponowane są koła o większej średnicy w celu zachowania odpowiedniej pozycji na wózku.
kąt nachylenia kół tylnych ( camber)- koła napędowe mogą mieć kilka ustawień swojej pozycji od 0 do 3 z regulacją co stopień. Im większy stopień ustawienia kół tym większa stabilność wózka, dynamika ruchu i łatwość skrętu
wielkość kół przednich- małe z twardych tworzyw sztucznych jako halowe. Niepompowane opony do jazdy w terenie
rodzaj ochrony na koła- zabezpiecza przed zabrudzeniem odzieży oraz chroni dłonie przed szprychami kół
Systemy klasyfikacyjne wózków inwalidzkich
cechy konstrukcyjne
-klasyfikacja pod względem najważniejszych cech konstrukcyjnych na podstawie wyraźnie widocznych lub łatwych do zmierzenia cech wózków
-symbol klasyfikacyjny stanowi pięciocyfrowy kod, w który każda liczba określa kolejne stopnie podziału
-znaki cyfrowe są oddzielone kreską ( np. 1-1-1-1-1)
-pierwsza cyfra określa sposób napędu i kierowania
-druga cyfra objętość użytkową w oparciu o całkowitą szerokość i średnicę kół wózka
-trzecia cyfra ustawienie siedziska i oparcia tylnego
-czwarta cyfra ustawienie oparcia bocznego i podnóżka
- piąta cyfra składalność
2. miejsce użytkowania
pokojowe leżakowe
-wysokie i odchylone oparcie
-stosowane we wczesnych okresie po URK głownie do pionizacji
pokojowe fotelowe
-dla osób z porażeniami i niedowładami amputacyjnymi
terenowe
-na dłuższe dystanse np. do pracy, do szkoły
- o napędzie ręcznym
-o napędzie elektrycznym
3. stopień sprawności użytkownika
wózki dla dzieci (MPD, Heinego- Medina, przepuklina oponowo-rdzeniowa) mogę być spacerówki używane w domu i terenie
wózki typu activ- dla osób ze znaczną dysfunkcją narządu ruchu, posiadają duże możliwo0ści dopasowania do indywidualnych potrzeb użytkownika, umożliwiają maksymalne usprawnienie w użyciu
4.cechy eksploatacyjne
- o napęcie ręcznym
aktywne
uniwersalne
sportowe
- o napędzie elektrycznym
Wózek uniwersalny
- wysokie oparcie i osłony boczne
-rama wyposażona w mechanizm krzyżakowy, umożliwiający jej łatwe złożenie, ale jednocześnie podnoszący jej masę i obniżający sztywność
-stosunkowo duże opory toczenia i manewrowania
-przeznaczony głównie dla osób czasowo uzależnionych od wózka
-wyposażony w uchwyty do pchania przez osobę pomagającą
-szerokie siedzisko (uniwersalne)
Wózek z napędem elektrycznym
-osoby o mocno ograniczonej sprawności ruchowej kończyn górnych
Najczęściej spotykane
-pojedynczy joystick z dodatkowymi manipulatorami
-pojedynczy joystick dla użytkownika oraz dodatkowy manipulator dla obsługi przez opiekuna
Alternatywne sposoby sterowania
- sterowanie ruchami głowy
-sterowanie ustami i językiem
-sterowanie przyciskiem nożnym
-sterowanie głosem ( za pomocą komend)
-sterowanie oddechem- w trakcie badań
-sterowanie sygnałami mózgowymi ( myślą)- w trakcie badań)
Wózki sportowe
Koszykówka
-wózek lekki, zwrotny, łatwy w manewrowaniu
-cofnięty podnóżek
-koła ustawione kątem do podłoża
Rugby
-wózek cięższy, bardziej stabilny
-metalowe ochraniacze na części ciała graczy w postaci zderzaków i osłon dookoła wózka
-podnóżek cofnięty
-duże pochylenie kół ze specjalnymi metalowymi deklami
wózki wyścigowe
-bardzo mała masa własna
-rama w kształcie litery A
-regulacja oparcia, siedziska i podnóżków- ułatwia dostosowanie wózka do indywidualnych potrzeb użytkownika
- wydłużana rama- ułatwia prowadzenie wózka na dłuższych dystansach
Tenis ziemny
-uproszczona rama- żeby łatwiej manewrować rakietą
-bardzo zwrotny
-trójkołowy
-„stopy” cofnięte aby łatwiej zbierać piłkę
Taniec na wózkach
=wózki podobne do tych używanych na co dzień
PROFETYKA
Wyłuszczenie
-odjęcie kończyny, przebiega poprzez rozdzielenie kości w stawie, a nie jej przecięcie (wyłuszczenie w stawie nadgarstkowym, wyłuszczenie w stawie kolanowym i wyłuszczenie w stawie biodrowym)
amputacja ( odjęcie) –zabieg operacyjny polegający na usunięciu narządu lub jego części
odcięcie kończyny w celu:
-poprawy zdrowia
-poprawy funkcji
-kosmetycznym
Najczęstsze przyczyny amputacji
-amputacje naczyniowe – ok. 65% ( z wyłączeniem cukrzycowych
-amputacje cukrzycowe- ok. 20%
-amputacje urazowe- 11,5% wypadki komunikacyjne
-amputacje onkologiczne-2%
-amputacje- wrodzone braki i niedorozwoje kończyn dolnych i górnych-1,5%
Podział amputacji:
–amputacje urazowe
–amputacje planowane
-amputacje konwencjonalne ( mioplastyczne)
płatowa
gilotynowa
-amputacje fizjologiczne
poziomy amputacji w zależności od lokalizacji
ręka
-jak najoszczędniejsza amputacja
-u pracowników fizycznych- należy w całości zachować głowę kości śródręcza ( siłą chwytu)
- u pracowników umysłowych- palec usuwa się wraz z głową kości śródręcza ( bardziej estetyczny wygląd)
-sam nadgarstek jest kłopotliwy w zaprotegowaniu
przedramię
-ruchy rotacyjne przedramienia są funkcją długości kikuta
-ruchy zginania i prostowania zostają zachowane bez względu na poziom odcięcia
łokieć
-wyłuszczenie w stawie łokciowym wykonywane u dzieci i dorosłych u których względy czynnościowe są ważniejsze od estetycznych
ramię
-oszczędzamy każdy odcinek oprócz 4-5 cm obwodowych ( mechanizm łokciowy)
-należy zachować głowę kości ramiennej ( lepsze warunki kontroli i zawieszenia protezy i prawidłowy obrys barku)
bark
-odcięcie łopatki i obojczyka wykonywane tylko w nowotworach złośliwych tej okolicy
Protezy
Proteza
-zewnętrzna konstrukcja techniczna, zastępująca strukturalnie i czynnościową amputowaną ( całkowicie lub częściowo) kończynę
-zadaniem protezy jest optymalne przejęcie funkcji zastąpionej części ciała
Podział protez
ze względu na budowę
-protezy zewnątrzszkieletowe (zbudowane z tworzyw sztucznych odwzorowujących naturalne kształty kończyny)
-protezy wewnątrzszkieletowe (zbudowane z rurek i przegubów pokrytych miękkim, plastycznym materiałem)
zależnie od wysokości amputacji
- protezy ręki i poszczególnych palców
-protezy przedramienia
-przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym
-protezy ramienia ze stawem łokciowym
-przy wyłuszczaniu w stawie barkowym
Podział funkcjonalny
- protezy bierne- kosmetyczne i robocze
-protezy czynne- robocze ( kinetyczne) z własnym lub obcym źródłem energii
-protezy hybrydowe- połączenie protezy biernej i czynnej w jedną
Wymagania stawiane protezom
-optymalne ukształtowanie kosmetyczne
-miniaturyzacja części
-wysoko komfort noszenia protezy i jej użyteczność dla pacjenta
-łatwa wymiana części- przyjazna w obsłudze
-dostosowanie technologii do indywidualnego pacjenta
PROTEZY KOŃCZYN GÓRNYCH
Protezy palców
-silikonowe uzupełnienie estetyczne palców i części dłoni
-ze względu na niewielkie gabaryty ubytku nie ma jeszcze protez ruchomych samych palców
-protezy te nie „odczuwają” różnic temperaturowych i nie rozróżniają bodźców dotykowych
-trudne do rozróżnienia od naturalnych części ciała (wierne i naturalistyczne) odtworzenie detali- paznokci, porów, zmarszczek, linii papilarnych
-indywidualnie koloryzowane przy pacjencie
Protezy dłoni
protezy funkcjonalne- ruchome przy amputacji części dłoni, które pozwalają na poruszanie palcami
protezy bioelektryczne lub bioelektryczne- przy całkowitym braku dłoni
-stanowią skomplikowany problem ze względu na różnorodność, złożoność oraz precyzję wykonywanych rękami czynności
-trudności ze stworzeniem wynikają z tego, że ludzka ręka składa się z 18 członów oraz 17 połączeń ruchomych, posiada 22 stopnie swobody i 23 stopnie ruchliwości
-przy całkowitym braku palców u nasady dłoni, uzupełnienie palców wykonuje się z ujęciem części dłoni- śródręcza
-miejscem granicznym dla zastosowanie silikonowego estetycznego uzupełnienia dłoni jest nadgarstek- w takich przypadkach wykonuje się już protezę z ujęciem części przedramienia
Ręka mechaniczna
-spełnia funkcję chwytną i kosmetyczną
-ruchomy jest kciuk albo palce II-V lub oba te elementy
-kciuk pozostaje w ustawieniu przeciwnym do pozostałych palców z możliwością blokowania chwytu w dowolnym położeniu
ręka elektromechaniczna
-ruch rozwierania i zwierania palców zasilany jest z baterii elektrycznej, a sterowany mechanicznie
-źródłem energii mechanicznej są ruchy naturalne w obrębie kończyny górnej przenoszone za pomocą linki sterującej
ręka bioelektryczna
-taka sama sprawność ruchowa jak ręka elektromechaniczna
-zasilana z baterii elektrycznej- sterowanie jej ruchami odbywa się za pomocą sygnałów bioelektrycznych powstających w kurczących się kikutach mięśni zginaczy i prostowników
Protezy przedramienia
Budowa protezy przedramienia
-lej protezowy- mieszczący kikut
-ręka protezowa-pokryta odpowiednią rękawicą
-pas nadkłykciowy- zabezpieczenie przed zsuwaniem się protezy z kikuta
Protezy:
-kosmetyczna proteza przedramienia
-mioelektryczna proteza przedramienia
-mechaniczna proteza przedramienia
-bierna typu Steepera
zgięte hakowate palce oraz kciuk przylegający do promieniowej powierzchni wskaziciela
umożliwia trzymanie płaskich przedmiotów np. teczki
Typ rąk protezowych stosowanych w protezach przedramienia
czynnościowa bez zewnętrznego źródła energii ruchowej- palce poruszane siłą mięśni
typu Steepera z kciukiem otwieranym drugą ręką lub linką zawieszenia sterującego, a zamykanym czynnym działaniem sprężyny (chwyt pęsetowy)
typu Berlińskiego- z synchronicznym rozwarciem kciuka i zblokowaniem palców za pomocą:
- drugiej ręki lub linki zawieszenia sterującego, a zamykanym czynnym działaniem sprężyny
-linki zawieszenia sterującego, która jednocześnie reguluje siłę zamykania
b) czynnościowa z zewnętrznym źródłem energii ruchowej
sterowana mechanicznie
elektryczna z ruchem rozwierania i zamykania napędzanym silnikiem elektrycznym uruchamianym za pomocą linki sterującej
sterowana miopotencjałami
za pomocą elektrod powierzchniowych odbierających sygnał mioelektryczny
Kikut Krukenberga
-rozdzielenie obu kości przedramienia i utworzenie kleszczy, rozwieranych i zwieranych za pomocą odpowiednio wykorzystanych mięśni zginaczy i prostowników nadgarstka i palców oraz mięśni prozatorów i supinatorów przedramienia
-ramię czynne kleszczy- zaopatrzona w odpowiednie mięśnie kość promieniowa kikuta
operacje wytwórcze na kikutach przedramienia
-w obrębie kikuta zachowana funkcja czucia
-wskazania: obustronne amputacje w obrębie przedramion, szczególnie u osób z równoczesnym upośledzeniem wzroku
Protezy ramienia
proteza bierna ( kosmetyczna)
proteza czynna ( mioelektryczna lub hybrydowa)
-proteza ramienia wymaga umocowania leja na barku- im większy ubytek obręczy barkowej, tym głębiej musi sięgać umocowanie (kapa)
protezy całej kończyny górnej
-całkowite odjęcie obręczy barkowej ( amputacja łopatki i obojczyka) wykonywana niezmiernie rzadko- nie ma zbyt dużo rozwiązań systemowych
-najczęstsza przyczyna- urazy i leczenie onkologiczne
zawieszenia protez kończyn górnych
-zawieszenie szelkowe
-zawieszenie pełno kontaktowe podciśnieniowe
-zawieszenie na żelowych pończochach kikutowych
-zawieszenie z wykorzystaniem wzniosłości anatomicznych
wyposażenie dodatkowe do protez kończyn górnych
haki
przeznaczenie:
-amputacja dłoni, przedramienia, ramienia
-wyłuszczenie w stawie barkowym
Dyscypliny, które możemy uprawiać z wykorzystaniem specjalistycznych końcówek
-narciarstwo, nordic walking, piłka nożna, koszykówka, piłka siatkowa, golf, wędkarstwo, podnoszenie ciężarów, zajęcia na siłowni, gimnastyka, fitness, bilard, wspinaczka na skałkach, jazda na rowerze, kajakarstwo, łucznictwo, strzelectwo, sporty kontaktowe jak zapasy, walki wręcz i jeszcze prawdopodobniej kilkanaście innych dyscyplin
czynniki mające znaczenie dla zaopatrzenia w protezę
-zagojenie się rany pooperacyjnej
-prawidłowe uformowanie kikuta w kształcie walca albo ściętego stożka
-pełen zakres ruchów bez przykurczów
PROTETYKA KOŃCZYNY DOLNEJ
amputacje części stopy
- w ostatnich latach obserwuje się wzrost amputacji w obrębie stopy
-przyczyna: wypadki komunikacyjne i urazy oraz powikłania cukrzycowe
-najczęściej wykonywane zabiegi dotyczą amputacji palucha i palców stopy oraz okolicy śródstopia
-częściowa amputacja palców stopy na poziomie stawów międzypaliczkowych- nie jest wymagana
-amputacja palców stopy III-V na poziomie stawów śródstopno-paliczkowych- nie zaburza statyki ani dynamiki stopy
-amputacja palca II- prowokuje koślawe ustawienie palucha
-amputacja palca I- nie zaburza statyki stopy, powoduje chód utykający
Amputacja śródstopia
Metoda Sharpa-Jagera
-amputacja przebiega prze proksymalne nasady kości śródstopia z pozostawieniem ich główek
-pozostawienie dłuższego płata podeszwowego chroni szczyt kikuta przed nadmiernym uciskiem
amputacja Lisfranca
-przebieg w stawie stępowo-śródstopnym
-tendencja do ustawienia kikuta końsko-szpotawo ( ze względu na usunięcie przyczepów mięśni)
-korekcja ustawienia końsko-szpotawego poprzez przyczepy ścięgien w nowe pozycje
-amputacja korzystna do protezowania i obciążenia
amputacja stępu
amputacja Choparta
-wyłuszczenie w stawie poprzecznym stępu
-kikut ma tendencje do ustawienia końsko-szpotawego, daje liczne dolegliwości i nie jest możliwe jego obciążenie
-obecnie uważa się za niekorzystną i proponuje się odjęcie na wyższym poziomie
amputacja całej stopy
a)amputacja wg Pirogoff
-odjęcie całej stopy i pozostawienie części kości piętowej, którą przykłada się do końca piszczeli po usunięciu chrząstek stawowych
-z powodu częstych powikłań metoda ta jest już praktycznie nieużywana
b) amputacja goleniowa wg Syme’a
-odjęcie całej stopy wraz z całą kością piętową, usunięcie obu kostek oraz chrząstki stawowej piszczeli, pokrycie powstałego kikuta płatem skórnym spod pięty
-kikut zdolny do pełnego obciążenia na końcu, z dobrym stanem krążenia i odżywienia, doskonale kontrolujący protezę
* amputacje w obrębie stopy ( amputacje przodostopia, śródstopia i stępu)- kikuty oporowe zdolne do całkowitego obciążenia szczytu i dające dobre rezultaty protetyczne
*w przypadku amputacji Chopart, Pirogoff, Syme – najkorzystniej jest ze względów lokomocyjnych wykonywać protezę z wysokim ujęciem goleni
Proces powstawania protezy
wcięcie gipsowej miary
wytworzenie pozytywu gipsowego
modyfikacje kształtu
budowa leja protezowego
przymierzanie
modyfikacje
testowanie (ok. tygodnia)
ewentualne poprawki i kosmetyka
Podział protez kończyn dolnych
funkcjonalność
-protezy tymczasowe
-protezy stałe
-protezy sportowe
-protezy geriatryczne
budowa
-protezy modularne
-protezy zewnątrzszkieletowe
poziom amputacji
-protezy części stopy
-protezy podudziowe
-protezy udowe
-protezy całej kończyny dolnej
Proteza tymczasowa
-elementem tymczasowym jest głównie lej protezowy wymieniany z powodu zmian objętości kikuta
-pozostałe elementy protezy mogą zostać niezmienne do czasu pierwszego zaopatrzenia lub stopniowo dopasowywane do potrzeb pacjenta
-cel: szybka pionizacja i mobilizacja chorego w krótkim czasie po amputacji
Protezy sportowe
Bieganie
-stopa do biegania ma tylko element palców i musi być jak najlżejsza i elastyczna
-w protezie można zastosować kolano protezowe lub nie
-bieganie bez kolana wymaga przenoszenia protezy po łuku (koszenia)- bieganie na długich dystansach
-do biegów krótkich potrzebne jest zginające się kolano- najlepsze są kolana z hydrauliczną regulacją zginania i prostowania
jeżdżenie na rowerze
-stopa protezowa jest najtwardsza
wspinaczka
-stopa powinna być krótka aby nie obracała protezą, kiedy jest oparta o skałę
sporty wodne
Proteza geriatryczna
mały ciężar
dobry komfort noszenia
bezpieczeństwo chodzenia w protezie
łatwość posługiwania się protezą
Proteza modularna
-składa się z modułów: stopy protezowej, łączników, adapterów, leja protezowego, kolana, zewnętrznej kosmetyki i elementów specjalnych
-zaleta: możliwość wymiany wyżej wymienionych elementów
Proteza zewnątrzszkieletowa
-proteza, której konstrukcję nośną między lejem kikutowym a końcówką ( np., stopa protezy kończyny dolnej, ręka protezy kończyny górnej itp.) stanowią elementy nadające jej kształt zewnętrzny
Protezy:
protezowa wkładka do buta uzupełniająca stopę po amputacji palców
proteza uzupełniająca stopę
-skórzana, z tworzywa sztucznego
proteza po amputacji wg Lisfranca lub Choparta
-skórzana, z tworzywa sztucznego, ze stawem skokowym, bez stawu skokowego
przy amputacjach na poziomie palców stosujemy but ze wzmocnieniem podeszwy taśmą z blachy stalowej oraz metalowy stabilizator pięty
przy amputacjach Syme’a i Pirogowa- obuwie ze stopą protezową typu np. SACH
Amputacje goleni
-najczęściej wykonywane amputacje- amputacje między kolanem a stawem skokowym stopy
-w dalszym odcinku podudzia wykonuje się amputacja Syme’a i Pirogoff’a
-amputacje goleni ½ - 1/3 długości poniżej kolana stanowią najbardziej optymalne rozwiązania pomiędzy estetyką i funkcjonalnością zaopatrzenia a szybkością gojenia się kikuta
Budowa protezy podudziowej
-lej protezowy
-element goleni
-element stopy
-pokrycie kosmetyczne
Rodzaje lei
lej PTB podszeptowy
-główne podparcie lokalizuje się pod więzadłem właściwym rzepki, pod kłykciem przyśrodkowym oraz w mniejszym stopniu na obwodzie leja
-lej obejmuje połowę rzepki
-nadaje się do kikutów średnich i długich
b) lej PTS nadrzepkowy
-pokrywa górną powierzchnię rzepki i kłykcie kości udowej, dzięki czemu niepotrzebne jest dodatkowe zawieszenie
-stosowany w przypadku krótkich kikutów i u kobiet ( z powodów estetycznych)
-daje większą stabilizację, nie pozwala jednak na pełny wyprost kolana i skraca krok
c) lej KBM nadkłykciowy
-obejmuje kłykcie kości udowej ( podwyższone krawędzie boczne leja) dawnej stabilizowany klinami mocowanymi przyśrodkowo, obecnie za pomocą specjalnej konstrukcji górnej części leja
-nadaje się do wszystkich kikutów również krótkich
-nie potrzebuje paska nadłonowego
d) lej TSB pełno kontaktowy
-lej lokalizuje podparcie protezy na całej powierzchni kikuta
Stopa protezowa
stopa typu SACHA- sztywny staw skokowy
-najprostsza i najtańsza
-materiały: drewno, tworzywa sztuczne, podklejane miękkie pięty i przedstopia
-brak propulsji ( wybicia)- chód utykający
stopa dynamiczna
-dzięki imitacji ruchu stawu skokowego chód pacjenta w protezie jest zbliżony do anatomicznego
-odbiera przeciążenia idących wraz z kontaktem stopy z podłożem przez rozkład sił na amortyzatorze, co zdecydowanie odciąża stawy pacjenta
-niestosowana przy problematycznym kikucie
stopa ze stawem skokowym
-posiada jednoosiowy lub wieloosiowy element stawu skokowego
-oferuje największy komfort np. dostosowuje się do kąta podłoża
czynniki warunkujące wybór stopy protezowej
-stan fizyczny i emocjonalny pacjenta
-przewidywana możliwość aktywizacji pacjenta
amputacje uda
a) amputacja wg Gritti-Stokesa
-przecięcie kości udowej tuż nad kłykciami udowymi i przykrycie od dołu kości udowej rzepką pozbawioną chrząstki stawowej wraz z przednim płatem skórno-mięśniowym
b) amputacja wg Callandera
-przecięcie kości udowej tuż nad kłykciami udowymi i usunięcie rzepki, kikut pokrywa się tylnym płatem skórno-powięziowo-mięśniowym i łożyskiem po usuniętej rzepce
Budowa protezy uda
-lej protezowy
-staw kolanowy
-elementy modularne
-stopa protezowa
-pokrycie kosmetyczne
-amputacje na poziomu trzonu kości udowej, związane są z utratą stawu kolanowego, przez co upośledzają kontrolę i dynamikę osoby amputowanej
-należy zachować jak najdłuższy kikut, ale pozostawić miejsca na przegub kolanowy idealna długość 7-8cm (wg Degi) nad szparą stawową stawu kolanowego (Kiwerski: 10-12cm)
-kikut krótszy niż 4cm od guza kulszowego należy usunąć i wykonać wyłuszczenie w stawie biodrowym
-kikut ma tendencje do ustawiania się w przykurczu zgięciowo-odwiedzeniowym i rotacji zewnętrznej – im jest krótszy, tym większy przykurcz
Mechanizmy stawu kolanowego
mechanizm zawiasowy
-ruch odbywa się za pomocą sił bezwładności, przy wymachu kikutem uda
-czuły na zmianę podłoża
-wymaga ciągłego skupienia i koordynacji
RHEO-OSUR
-pamięć ostatnich 15 kroków z opcją naśladowania
-automatyczne dostosowanie do warunków podłoża i prędkości marszu
-możliwość manualnej kalibracji
-nowatorski układ sterowania przepływu płynu hydraulicznego przez zmienne pole magnetyczne
C-LEG-OTTO BOCK
-zasada działania podobna do RHEO, ale mniejsza masa
-niezawodność
-możliwość ustawienia 6 parametrów kolana, dla indywidualnego dopasowania
-zaawansowane „intuicyjne” oprogramowanie
COMPACT-OTTO BACK
-uproszczony model C-LEG
-przeznaczony dla osób starszych i mniej aktywnych
ADAPTIVE-ENDOLITE
-firma jest prekursorem w stosowaniu mikroprocesora do sterowania kolana protezowego
-rejestracja sposobu używania protezy, czyli prędkość chodu, ilość kroków w terenie płaskim, pochyłym, po schodach itp.
-bezprzewodowe programowanie
Sposoby zamieszczenia lei
pas biodrowy
śląski- z pojedynczym pasem przebiegającym nad zdrowym biodrem
kalifornijski- z pasem wokół bioder i dodatkowymi paskami stabilizującymi
zawieszenie udowe podciśnieniowe
- w dolnej części leja protezy umieszczony jest zawór powietrzny
-pacjent wkłada kikut w lej przy otwartym zaworze wypychając z niego powietrze i po włożeniu kikuta zawór powietrzny zamyka się
wyłuszczenie w stawie kolanowym z pozostawieniem mięśni udowych i całego trzonu kości udowej
-ze względów kosmetycznych rzadko się ją wykonuje u kobiet, ponieważ kikut jest długi i kolbowaty
-w przypadku amputacji u dzieci/młodzieży i mężczyzn uzyskujemy bardzo silny kikut zdolny do przenoszenia osiowych obciążeń i o dużej ruchomości
amputacje całej kończyny dolnej
amputacja z wyłuszczeniem w stawie biodrowym
-proteza dynamiczna kanadyjska
posiada sztuczny staw biodrowy i kolanowy
działa na zasadzie przesunięcia osi obrotu stawu biodrowego do przodu a osi obrotu stawu kolanowego do tyłu
wyprost odbywa się za pomocą taśmy elastycznej ograniczającej długość wykroku
protezy po wyłuszczeniu w stawie biodrowym i hemipelwektomia
-najbardziej rzadka i najbardziej radykalna amputacja
przyczyny: wypadek ( np. zmiażdżenie ) lub nowotwór
-w przypadku zabiegów onkologicznych wykonuje się amputację z pozostawieniem miednicy ( wyłuszczenie w stawie biodrowym i odjęcie całej nogi z kością udową ) lub częściową jej amputacją (tzw. hemipelvektomia)
-w obu przypadkach wykonuje się specjalny kosz biodrowy i protezę wyposaża się w przegub biodrowy, kolanowy i stopę protezową
Niekonwencjonalne rozwiązania protetyczne
osteointegracja
-bezpośrednie połączenie sztucznej kończyny (protezy ) do szkieletu pacjenta, unikając w ten sposób korzystania z leja kikutowego
-protezy tego typu przymocowane bezpośrednio do kości zawsze pasują do ciała, łatwo się je załącza i odłącza
-proteza zapewnia możliwość swobodnego przemieszczania się oraz osteopercepcji (odczuwania poprzez kości)
korzyści z protez zakotwiczonych w kości
-pełny zakres ruchu
-mniejszy ucisk ciała, mniej owrzodzeń oraz bólu zarówno w skórze, jak i tkankach miękkich
-stabilne przyłączenie protezy do ciała
lepsza zdolność chodzenia
-łatwość zakładania i ściągania protezy
-protezy mogą być noszone codzienne ( 24 godziny na dobę)
-komfort podczas siedzenia
-brak leja kikutowego pozwala wyeliminować wszelkie problemy związane z regulacją protezy
-poprawa jakości życia
Protezowanie u dzieci
-ogólna zasada, aby dzieci protezować wcześnie
-każda proteza jest przejściowa i powinna mieć prostą konstrukcję, w której należy przewidzieć wydłużenie protezy
-początkowo zaopatruje się dzieci w proste protezy kosmetyczne- przyzwyczajenie do protezy i zapewnienie kształtowania prawidłowych wzorców ruchowych
-przed osiągnięciem przez dziecko wieku szkolnego próba zaopatrzenia w protezy czynne
-protezy mioelektryczne od 2 roku życia
PROTEZY TWARZY I INNYCH CZĘŚCI CIAŁA
Protezy gałki ocznej
-spełniają zadanie kosmetyczne, jak i leczniczo-profilaktyczne
-wpływają na zachowanie elementów anatomicznych pozostałych po usunięciu gałki ( worek spojówkowy, gruczoły i przewody łzowe, powieki itp.)
-chronią przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi (wiatr, kurz itp.)
-protezy wykonywane są z tworzywa akrylanowego
-każda proteza ma indywidualnie namalowaną tęczówkę na wzór drugiego oka
proteza małżowiny usznej
-przyczyny braku małżowiny usznej
wady rozwojowe
urazy
inne procesy chorobowe
-elementy mocujące protezę
klej
okulary z umieszczonym aparatem wzmacniającym dźwięki dla chorych z osłabieniem słuchu
-wewnątrzuszne umocowanie wewnętrzne ( na wcisk)- dość uciążliwe i mechanicznie upośledzające słuch
protezy nosa
-elementy mocujące protezę:
najczęściej okulary połączone z podstawą w sposób pozwalający na lekki elastyczny docisk powierzchni twarzy
klej- mocowanie znacznie słabsze i gorsze kosmetycznie, bardziej eksponując miejsce połączenia niż okulary
Proteza szczęki
Protezy piersi
protezy tekstylne
-bardzo lekkie i delikatne
-wykonane z miękkiego materiału wypełnionego włókniną
-przeznaczone do noszenia po zabiegu operacyjnym do momentu wygojenia rany i zniknięcia obrzęku
-po całkowitej lub częściowej mastektomii
-podczas radioterapii
protezy lekkie
-od 25-30% lżejsze niż protezy standardowe
-zalecane przy obrzękach limfatycznych i stanach napięcia w obrębie ramion
protezy częściowe
-miękkie i bardzo elastyczne nakładki na pierś
-mocno wybrane od spodu
-bardzo szybko osiągają temperaturę ciała przez co jeszcze lepiej się dopasowują
-dla kobiet po oszczędzającym zabiegu chirurgicznym
-dla kobiet po rekonstrukcji piersi, która nie przyniosła oczekiwanych rezultatów estetycznych
-jako uzupełnienie przy asymetrii wielkości piersi
protezy pełne
-zarówno wagą jak i kształtem doskonale imitują wygląd zdrowej piersi
-dostępne są w wielu typach, modelach i rozmiarach, także w wersjach z wybarwioną brodawką
-podczas leżenia ulegają spłaszczeniu doskonale imitując naturalną pierś