Za literacki pierwowzór powieści kryminalnej uważa się zbiór sprawozdań ze słynnych rozpraw sądowych wydany przez francuskiego prawnika w 1734 roku. Każda rozprawa została tu dokładnie opisana, podany został czas, miejsce i rodzaj przestępstwa oraz nazwisko sprawcy, przywołane informacje z akt i protokołów przesłuchań.

Dużo większy wpływ na kryminał jako gatunek wywarła powieść grozy drugiej połowy 18 wieku. Pierwsza taka powieść to wydane w 1764r. Zamczysko w Otranto. Powieść grozy zaczęła rozwijać się w dwóch kierunkach: dla pierwszego charakterystyczne jest nagromadzenie wywołujących lęk elementów ze świata nadrealnego, dla drugiego - przedstawienie w zakończeniu racjonalnego rozwiązania pozornie nienaturalnych zdarzeń. Utwory należące do tego drugiego nurtu określa się również jako powieść tajemnic (mystery novel). W powieści tajemnic pojawiają się typowe dla kryminału motywy: owiana tajemnicą zbrodnia i jej późniejsze racjonalne wyjaśnienie. W ciągu następnego półwiecza ukazuje się wiele utworów, które w mniejszym lub większym stopniu mają wpływ na ukształtowanie się późniejszego gatunku powieści kryminalnej.

Wydawać by się mogło, że kryminały pisane są tylko po to, aby zaspokoić potrzebę czytelnika na pogoń za tanią sensacją i ucieczką od szarej rzeczywistości. Z jednej strony dobrze jest zanurzyć się w magiczny świat, pełen zagadek i zbrodni, które w końcu zostają rozwiązane, a dobro wygrywa. Jednak nie dlatego powieści detektywistyczne cieszą się tak wielka popularnością. Można w nich znaleźć wiele postaci i zdarzeń, które mają odniesienie do rzeczywistości lub są przenośnią, która ma ja interpretować. Detektywi dążą do rozwiązania zagadki, tajemnicy, która jest z pozoru nie do wyjaśnienia. Poprzez ciąg zdarzeń i przygód dochodzą do sedna. Zło zostaje pokonane. Można to odnieść do własnego życia. Wcielić się w postać detektywa i pokonywać przeszkody które stoją nam na drodze w spełnieniu swych marzeń i swego życiowego celu. Moim zdaniem właśnie po to pisze się, a przede wszystkim czyta powieści detektywistyczne.

Przedstawię kilka utworów o tematyce detektywistycznej. Pokażę jakie przygody przeżywają bohaterowie i że sposób obrazowania detektywów, mimo że zupełnie odmienny, to dąży do tego samego celu, a mianowicie, do rozwikłania zbrodni, która jest motywem przewodnim, każdej z tych powieści. Pokażę to na przykładach takich pisarzy jak Joe Alex, Agatha Christie, Arthur Conan Doyle.

Joe Alex – pseudonim Macieja Słomczyńskiego, a zarazem postać literacka, główny bohater kilku powieści kryminalnych wydanych pod tym pseudonimem. Jako bohater książkowy jest detektywem i pisarzem powieści kryminalnych, który w swoich książkach opisuje własne przygody. Jest to młody Anglik, o błyskotliwym umyśle. Czasami jednak jego postać jest nieco przerysowana. Autor tak bardzo chce pokazać inteligencję bohatera, że wszystkie inne postaci schodzą na drugi plan. Nawet przyjaciel detektywa, policjant, Benjamin Parker, wygląda przy nim jak mało inteligentny, a wręcz nawet przygłupi człowiek.

Powieść Śmierć mówi w moim imieniu opisuje ,jak Joe Alex razem ze swoją przyjaciółką Karoliną otrzymują zaproszenie od inspektora policji Beniamina Parkera na sztukę teatralną Krzesła, która okazuje się być wielkim sukcesem zwłaszcza dla odtwórcy głównej roli – Stefana Vincy'ego, który po zakończeniu inscenizacji nie pojawia się już na scenie. Inspektor otrzymuje telefon z informacją, że Vincy został znaleziony martwy w swojej garderobie ze sztyletem wbitym serce. Razem z Joe Alexem postanawiają przyjrzeć się bliżej dokonanemu morderstwu i ustalić komu zależało na śmierci aktora.

Większość śledztwa odbywa się w przestrzeni ograniczonej do budynku teatru, co sprawia, że już na początku czytelnik dostaje pełną listę osób wśród których ukrywa się morderca. Jednak zeznania ludzi przebywających w pobliżu miejsca zbrodni wskazują, że nikt nie mógł popełnić morderstwa nie będąc narażonym na wykrycie, lub chociażby nie wzbudzając zainteresowania personelu teatru. Detektyw staje przed trudnym zadaniem – ma tłum podejrzanych i ani jednej poszlaki wskazującej bezpośrednio na mordercę. Jednak Joe Alex poprzez połączenie pewnych informacji ze sobą i znalezienie motywu odnajduje mordercę. Okazuje się nim wieloletni znajomy denata. Śmiertelnie chory na raka Sir Thomas, który przebraniu kwieciarza wkradł się do garderoby aktora..Popełniona zbrodnia miała podłoże osobiste. Vincy popełnił parę błędów w swoim życiu, które niekorzystnie wpłynęły na życie Sir Thomas. Ten wiedząc, że umiera zabił winowajcę, aby prawda nigdy nie wyszła na jaw.

Akcja utworu Piekło jest we mnie rozgrywa się w samolocie na trasie Afryka Południowa – Nairobi. Dochodzi tam do morderstwa przedstawiciela handlowego kopali diamentów Mr. Knox’a, z którym rozmawiał Joe Alex przed startem. Pasażerowie samolotu - 8 osób są podejrzani. Brak jednak motywów i jakichkolwiek poszlak. Także tym razem analityczny umysł detektywa dochodzi do prawdy. Zabójczynią okazuje się znajoma zamordowanego, która w ten sposób chciała zatuszować sprawę skradzionych przez nią diamentów.

Joe Alexa można by nazwać „genialnym umysłem ”. rozwiązuje wszystkie zagadki za pomocą umiejętności dedukcji. Nie ma dla niego tajemnicy, której by nie odkrył. Niestety jest zakochany w sobie, zarozumiały, do tego jest ogromnie bogaty i ekstrawagancki. Jednak zna się na sztuce i antykach, a także na literaturze (często cytuje z pamięci). Mimo wszystko trudno go nie lubić. Ekstrawagancja, zamiłowanie do literatury i sztuki oraz niezwykła wiedza, na pozór do niczego nie przydatna, to cechy, które są jego przepustką do serc czytelników.

Agatha Christie jest niezaprzeczalnie jedną z najlepszych autorek kryminałów. Wszystkie jej powieści trzymają w napięciu do samego końca, a zakończenie jest zawsze niespodziewane i zaskakujące. Przybliżę Państwu dwa utwory i przedstawię postać genialnego detektywa – Herkulesa Poirota.

Morderstwo w Mezopotamii to powieść, której narratorem jest poczciwa pielęgniarka w średnim wieku, przenosi czytelnika w barwny i orientalny krajobraz wykopalisk archeologicznych nieopodal Bagdadu. Zdaje się tam panować dziwnie nerwowa - winą za to obarcza się niedawno poślubioną żonę szefa wykopalisk – piękną Luizę. Dama ta uskarża się na prześladowania – stukanie do okna, straszenie, listy z pogróżkami od dawno zmarłego pierwszego męża. Do rozwiązania zagadki zatrudniony zostaje Poirot. Jednak kobieta zostaje zamordowana. W środku dnia, w pokoju z zamkniętymi drzwiami i oknem, zostaje znalezione jej ciało z roztrzaskaną głową. Kto zbił? Czy podejrzany francuski mnich, zabawiający się przy tłumaczeniu inskrypcji w kopiowanie cennych artefaktów? Czy nerwowy narkoman Mercado? A może Carey – najlepszy przyjaciel doktora Leidnera, uwikłany wbrew swojej woli w romans z piękną Luizą , zazdrosna asystentka doktora, piękna dziewczyna z sąsiedztwa – każdy miał motyw, choć – z pozoru przynajmniej – nikt nie miał sposobności.

Jedynym kluczem do rozwiązania tajemnicy może być asystentka męża ofiary, jednak zanim wyjawia prawdę, ona także ginie. Przed śmiercią wypowiada jedno słowo – okno. Błyskotliwemu detektywowi to wystarczy. Okazuje się, że mordercą jest były mąż Luizy, który tylko upozorował swoja śmierć, a po latach w przebraniu lekarz, wrócił, by dokonać zemsty na niewiernej żonie.

Słynny i utalentowany detektyw Hercules Poirot kończy swoją przygodę ze Stambułem i wybiera się w podróż Orient Expressem do Paryża, skąd ma zamiar wyruszyć do Londynu. Tym samym pociągiem jedzie również milioner - Samuel Ratchett. Podczas drugiej nocy w pociągu Poirot'a budzi silne uderzenie w drzwi od przedziału. Gdy detektyw budzi się rano zauważa, że pociąg stoi. Dowiaduje się, że Orient Express utknął w zaspach i nie wiadomo jak długo tu pozostanie. Nie to jest jednak najgorsze. Wkrótce Poirot zostaje poinformowany o znalezieniu zwłok Samuela Ratchetta w jego przedziale. Okazuje się, że został on zakłuty na śmierć 12 ciosami z noża o różnej sile. W pomieszczeniu znajdują cztery istotne ślady: aksamitną chusteczkę z wyhaftowaną literą H, wycior od fajki,spalony fragment jakiegoś listu oraz rozbity zegarek, którego wskazówki zatrzymały się na godzinie 1.15. Słynny detektyw postanawia się podjąć wyzwanie i wyjaśnić śmierć Ratchetta. W trakcie śledztwa wychodzą na jaw interesujące informacje: zamordowany okazuje się być słynnym przestępcą Cassetim, który był odpowiedzialny za porwanie córeczki rodziny Armstrongów, a także za śmierć niektórych z nich. Po analizie znalezionych śladów i za pomocą logicznego myślenia, detektyw odkrywa zaskakująca prawdę. Poirot twierdzi, że każdy z pasażerów tego wagonu(oprócz hrabiny Andrenyi) oraz główny konduktor Pierre Michel stoi za zabójstwem Ratchetta. Morderstwo to było genialnie zaplanowaną intrygą w której każda z dwunastu osób odegrała swoją rolę znakomicie, myląc wszelkie tropy. Podczas drugiej nocy w Orient Expressie dwanaście osób zebrało się w przedziale Ratchetta i każdy z nich zadał śmiertelny cios nożem, mszcząc się w ten sposób za okrucieństwo Cassetiego w stosunku do rodziny Armstrongów. Po raz kolejny umiejętności Herkulesa wygrywają z ludzkim sprytem.

Na podstawie tych powieści Poirot rysuje się jako genialny umysł z mani wyższości. Ma o sobie bardzo wysokie mniemanie. Gardzi typowymi metodami detektywistycznymi. Twierdzi, że za pomocą logicznego myślenia i dedukcji można rozwiązać każda, nawet najbardziej zawikłaną tajemnicę. Jest pedantyczny i chorobliwie punktualny. Ponadto ma obsesje na punkcie własnego zdrowia i zdrowej żywności.

Przygody Sherlocka Holmesa to zbiór 12 opowiadań autorstwa Arthura Conana Doylea.: Niezwykła kobieta lub Skandal w Bohemii , Związek rudowłosych, Sprawa Tożsamości , Tragedia w Boscombe Valley lub Tajemnica doliny Boscombe, Pięć pestek pomarańczy, Człowiek z wywiniętą, Błękitny Karbunkuł, Nakrapiana przepaska niesie śmierć lub Nakrapiana przepaska, Kciuk inżyniera lub Sherlock Holmes w Eyford, Nobliwy kawaler, Diadem z berylami . Każde z tych opowiadań, to osobna niesamowita historia pełna zagadek i tajemnic. Genialne kradzieże i zbrodnie doskonale nie maja jednak szans przy znanym na całym świecie kontrowersyjnym detektywie Sherlocku i jego towarzyszu Wotsonie. Ta dwójka zrobi wszystko, łącznie z narażeniem własnego życia, aby dojść do prawdy. Nie ma dla nich rzeczy niemożliwych, albo zbyt niebezpiecznych.

Motywem łączący postaci tych trzech detektywów jest sposób w jaki rozwiązują zagadki. Każdy z nich ma niezwykle rozwinięty zmysł dedukcji, tak jakby posiadali szósty zmysł. Przy tym wszyscy są zapatrzeni w siebie. Przez swój intelekt i genialny umysł wydaje im się, że są lepsi od innych. Nie można im na pewno zarzucić tego, że są mało inteligentni, czy też nie wykształceni. Każdy z nich ma słabość do sztuki i literatury.

Jednak Joe Alex i Herkules Poirot wolą nie narażać własnego życia i zdrowia jest to konieczne. Poirot wręcz nawet przesadnie dba o siebie. Ma bzika na punkcie porządku. Natomiast Sherlock jest wiecznie w biegu. Kocha niebezpieczeństwo i zawsze jest tam, gdzie coś się dzieje. Jest wyborowym strzelcem i chętnie korzysta z tej umiejętności. Mimo że różnią się wyglądem (Poirot – starszy, niski, o jajowatej głowie, z gęstym wąsem, Joe Aleks – młody, przystojny, nałogowy palacz, Sherlock – w średnim wieku, szczupły, wysoki, z nieodłączną fajką w zębach) i podejściem do życia, to każdy z nich jest kawalerem. Jest to ich własny wybór. Wolą skupić się na zagadkach, niż na życiu rodzinnym.

Utwory kryminalne są potrzebne w naszej literaturze. Po ich lekturze każdy zauważa, że dobro zawsze wygrywa, i że wszystkie niezwykłe zjawiska, jakie maja miejsce w naszym życiu maja racjonalne wytłumaczenie. Ponadto tego typu książki tworzą wzory do naśladowania. Każdy z bohaterów, mimo że ma wady jest dobrym człowiekiem i walczy o lepsze jutro. Daje to poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości, które powinny panować na świecie. Detektywi to zdecydowanie postacie pozytywne i warto zwrócić na nie uwagę.