Międzynarodowe przepływy siły roboczej
Migracja - przenoszenie się ludzi przez granice narodowe na dłuższe okresy (nie krótsze niż jeden rok).
Migracja dzieli się na emigrację i imigrację
Emigracja- opuszczenie przez ludzi ich dotychczasowego miejsca zamieszkania
Imigracja - napływ ludności z zagranicy do danego kraju na pobyt stały lub okresowy
Motywy migracji pozaekonomiczne:
motywy religijne - opuszczenia kraju ze względu na przekonania religijne
motywy ideologiczne (systemowo-we) - związane ze zmianą ustroju na kolidujący z ideami wyznawanymi przez pewną część ludności
motywy polityczne - związane ze zmianą polityki na dyskryminującą (np. mniejszości narodowe)
Motywy migracji ekonomiczne:
chęć znalezienia pracy (przez bezrobotnych)
nadzieja na lepiej płatne zatrudnienie
zamiar poprawy statusu zawodowego przez podniesienie kwalifikacji
zdobycie fachowego wykształcenia
uzyskanie dostępu do specjalistycznej aparatury badawczej itp.
Migracja ma często charakter nielegalny. Część krajów praktykuje odsyłanie nielegalnych imigrantów do krajów ich stałego zamieszkania. Często imigranci dobrowolnie opuszczają kraj, do którego przybyli ze względy na rozminięcie się oczekiwań z rzeczywistością (reemigracja)
Migracja tradycyjna - obejmowała okres do II WŚ. Migrowały wówczas zwykle osoby niewykształcone, nie znające języków obcych, na ogół bez jakichkolwiek kwalifikacji, opuszczające swoje kraje bez sprecyzowanego docelowego miejsca imigracji. Masowa emigracja tradycyjna została zapoczątkowana w okresie pierwszej rewolucji przemysłowej w Europie, która pozbawiła pracy znaczną liczbę rzemieślników, chłopów i innych grup ludności.
Migracja współczesna - rozpoczęła się po II wojnie światowej. Obejmuje ona ludność wykształconą, wysoko wykwalifikowanych specjalistów, znających przynajmniej podstawy języka kraju imigracji. Jest to przeważnie emigracja do określonych państw, regionów, miast i skupisk społecznych. Jednocześnie maleje udział pracowników niewykwalifikowanych, nieznających języków obcych.
Zmieniają się kierunki emigracji.
Migracja współczesna cechuje się też większym zróżnicowaniem. W warunkach współczesnych coraz większą rolę odgrywa migracja wewnątrz europejska ludność z basenu Morza Śródziemnego do krajów Europy Zachodniej.
Drugim kierunkiem współczesnej migracji jest przepływ ludności z krajów słabo rozwiniętych do krajów wysoko uprzemysłowionych (dotyczy to ludności azjatyckiej a także środkowo- i południowoamerykańskiej) .
Trzecim kierunkiem jest przepływ ludności ze Sri Lanki, z Indii, Pakistanu i Egiptu do bogatych krajów naftowych, głównie Kuwejtu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich oraz Arabii Saudyjskiej.
Czwartym kierunkiem migracji jest przepływ ludności z Europy Środkowej i Wschodniej do Europy Zachodniej, USA, Kanady Nowej Zelandii i Australii
Migrację współczesną można podzielić na 4 rodzaje:
mały ruch przygraniczny - obejmujący regularne (codzienne lub cotygodniowe) udawania się do pracy za granicę przez dłuższe okresy (co najmniej przez rok).
sezonowa migracja pracownicza- o ile ma ona charakter regularnej, powtarzającej się corocznie pracy sezonowej za granicą . Dobra koniunktura zwiększa migrację sezonową.
wyjazd do pracy za granicę na określony czas - na ogół na parę lat. Motywem tego typu emigracji jest chęć uzyskania dodatkowych dochodów, podniesienie kwalifikacji przez dostęp do nowoczesnej aparatury, ukończenie studiów wyższych, odbycie określonego stażu.
wyjazd na stałe - ze względu na zamiar połączenia się z rodziną, zawarcia związku małżeńskiego, lukratywną propozycję zatrudnienia połączoną z koniecznością zmiany obywatelstwa .
Pozytywne skutki migracji dla kraju emigracji
możliwość zwiększenia zasobów dewizowych dzięki przekazom pieniężnym przesyłanym rodzinie przez emigrantów.
emigracja łagodzi też negatywne skutki bezrobocia, zmniejszając liczbę osób poszukujących pracę.
wpływa pozytywnie ma poziom kwalifikacji ludności powracającej z zagranicy.
Negatywne skutki migracji dla kraju emigracji
utrata (przynajmniej przejściowa) specjalistów opuszczających kraj, w którym zdobyli wykształcenie i wysokie kwalifikacje, obciążająca dochód narodowy kraju emigracji.
emigracja podnosi średnią wieku ludności pozostającej w kraju, przenosząc tym samym na ludność zatrudnioną w kraju koszt utrzymania emerytów i rencistów.
Pozytywne skutki migracji dla kraju imigracji
napływ tanich pracowników o relatywnie wyższych kwalifikacjach niż pracownicy krajowi. Dotyczy to głównie niepopularnych zawodów.
imigracja ludności wykształconej stwarza też możliwość obniżenia nakładów na kształcenie w kraju.
Negatywne skutki migracji dla kraju imigracji
zwiększenie liczby ludności poszukującej pracy. W okresie złej koniunktury wpływa to na wzrost bezrobocia.
Imigracja wprowadza też nowe obyczaje cywilizacyjne i religijne. rodzi ponadto zjawiska patologii społecznej.
imigracja obciąża bilans płatniczy w związku z masowym przesyłaniem części zarobków rodzinom w kraju emigracji.
Międzynarodowy przepływ kapitału
Przez przepływ kapitału w szerokim znaczeniu rozumie się wszelki odnotowany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę.
Podmiotami uczestniczącymi w obrocie kapitałowym mogą być przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne. budżety różnych szczebli oraz bank centralny.
Bank centralny może dokonywać eksportu czy importu kapitału, interweniując na międzynarodowym rynku walutowym. Jeżeli celem takiej interwencji jest niedopuszczenie do spadku kursu obcej waluty, związane to jest z zakupem, a więc wywozem kapitału. Gdy z kolei celem tej interwencji jest obrona kursu własnej waluty, bank centralny dokonuje sprzedaży dewiz, a więc importu kapitału.
wywóz i przywóz kapitału w wąskim znaczeniu - cechą szczególną tego rodzaju przepływu kapitału jest to, że podejmowany jest z motywu zysku przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny.
krótkookresowy ruch kapitału - jeżeli okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału nie przekracza jednego roku. Do kredytów krótkookresowych należą przede wszystkim kredyty handlowe, niektóre rodzaje kredytów finansowych oraz krótkookresowe lokaty na rynku walutowym.
długookresowy ruch kapitału - jeżeli okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału przekracza okres 1 roku.
Pochodzenie kapitału
przepływ kapitału ze źródeł publicznych- budżety różnego rodzaju agend rządowych, budżety lokalne, budżety organizacji międzynarodowych. Kredyty z tych źródeł udzielane są przede wszystkim z myślą o realizacji celów makroekonomicznych lub regionalnych. Przykład: Niemiecki fundusz kredytowy "Hermes"
przepływ kapitału ze źródeł prywatnych - wszelkie formy wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne. Jedynym zasadniczym celem jest tu osiągnięcie zysku. Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych może mieć zarówno charakter długo-, jak i krótkoterminowy.
Forma wywożonego kapitału
lokaty na rynku walutowym - obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym. Podstawą tego zysku są występujące między poszczególnymi krajami różnice w stopie procentowej oraz różnice kursowe.
kredyty handlowe - kredyty związane bezpośrednio z wymianą towarową. Są one udzielane przez eksportera importerowi i często są elementem zwiększającym konkurencyjność danego towaru.
inwestycje portfelowe - długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, a zwłaszcza obligacjach i akcjach. Dominującą formę zagranicznych inwestycji portfelowych stanowi obecnie zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw. Obecnie wiele krajów jest jednocześnie eksporterami i importerami inwestycji portfelowych. Teoria portfolio - inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób. Taki mianowicie, że spadkowi stopy zysku części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych.
kredyty finansowe - polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego sposobu ich spożytkowania. Formę pożyczek finansowych przybierają przede wszystkim kredyty udzielane przez banki, a niekiedy agendy rządowe i organizacje międzynarodowe.
stosując jako kryterium podziału rodzaj stopy procentowej:
kredyty finansowe udzielane według stałej lub płynnej stopy procentowej.
stała stopa procentowa - obsługa kredytu (spłata odsetek i rat kredytowych) odbywa się przez cały okres spłaty według stałej, uzgodnionej stopy procentowej.
płynna stopa procentowa - stopę procentową ustala się na podstawie aktualnej stopy oferowanej w pożyczkach międzybankowych w określonym miejscu i określonej walucie.
Zasadniczą przyczyną korzystania przez dany kraj z kredytów zagranicznych jest dążenie do zwiększenia poziomu absorpcji krajowej, czyli zużycia dóbr na potrzeby konsumpcji i inwestycji oraz wydatków rządowych ponad możliwości gospodarki narodowej.
inwestycje bezpośrednie - podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa/
Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest cechą odróżniającą inwestycje bezpośrednie od inwestycji portfelowych. W tych drugich podmiot wywożący kapitał co prawda także inwestuje w działalność gospodarczą, ale nie obejmuje pakietu akcji wystarczającego do jej kontrolowania. Natomiast wspólną cechą obu tych forma wywozu kapitału jest to, że zarówno inwestycje bezpośrednie, jak i portfelowe prowadzą do zaangażowania wywiezionych środków działalności gospodarczej.
Inwestycje bezpośrednie są najczęściej podejmowane, jako element strategii przedsiębiorstw upatrujących szans rozwoju w ekspansji na rynek światowy.
korporacja transnarodowa - przedsiębiorstwa, które posiadają udziały w firmach zlokalizowanych więcej niż w jednym kraju i kontrolują te udziały.
EKLEKTYCZNA TEORIA PRODUKCJI MIĘDZYNARODOWEJ SFORMUŁOWANA PRZEZ J.DUNNINGA
Walory przedsiębiorstwa możliwe do spożytkowania za granicą kraju-siedziby:
wielkość przedsiębiorstwa
pozycja monopolistyczna
marka
unikatowa technologia
potencjał badawczy
zasoby kwalifikowanej siły roboczej
zasoby wysoko kwalifikowanej kadry menedżerskiej
Korzyści z możliwości internalizacji procesu gospodarowania
obniżenie kosztów produkcji w wyniku zwiększenia skali produkcji
obniżenie kosztów w wyniku rozłożenia niektórych kosztów (np. marketingu) na większą produkcję
uniknięcie kosztów prawnej ochrony własności (np. przy transferze technologii)
możliwość manipulowania cenami w obrocie między filią a centralą (np. dla uniknięcia czy zmniejszenia podatków)
Korzyści i zagrożenia związane z lokalizacją części działalności przedsiębiorstwa za granicą
ceny czynników produkcji (place i stopa procentowa)
jakość czynników produkcji (np. kwalifikacje i wydajność siły roboczej)
dostępność komunikacyjna i koszty transportu
ustawodawstwo regulujące działalność obcego kapitału
wielkość rynku i możliwość lokowania na nim produktu finalnego
polityka handlowa prowadzona w kraju ewentualnej filii
stopień podobieństwa kulturowego (język, alfabet, religia)
stosunek społeczeństwa do obecności obcego kapitału
Znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej
przyrost inwestycji zagranicznych (od 1985 r do 2000 r. ) wynika ze splotu działania kilku czynników.
Najważniejsze z nich wiążą się z postępem technicznym, a zwłaszcza z rewolucyjnymi zmianami w dziedzinie przetwarzania i przenoszenia informacji.
procesy integracyjne - zwłaszcza w Europie Zachodniej. Postęp w integracji w ramach EWG, a następnie UE prowadził do systematycznej eliminacji ograniczeń ruchu kapitału między krajami Wspólnoty, przyczyniając się tym samym do rozwoju inwestycji bezpośrednich.
niektóre procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej. W skali pojedynczych krajów jest to proces masowej prywatyzacji i deregulacji niektórych branż czy gałęzi gospodarki znajdujących się bądź w rękach państwowych, bądź też zastrzeżonych dla jednego przedsiębiorstwa z dominującym kapitałem państwowym.
Wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju wywożącego i przywożącego kapitał.
Gospodarka kraju wywożącego kapitał w postaci inwestycji bezpośrednich
w krótkim okresie - inwestycje dokonywane za granicą prowadzą przede wszystkim do pogorszenia bilansu płatniczego. Po to, aby założyć zagraniczną filię własnego przedsiębiorstwa, konieczny jest transfer za granicę środków finansowych niezbędnych m.in. do wykupu części albo całości już istniejących zakładów lub też kupna gruntu i budowy zakładu od podstaw.
w dłuższym okresie - tendencja ulega odwróceniu. Filie lub przedsiębiorstwa powstałe dzięki inwestycjom zagranicznym zaczną przynosić zysk. Jeżeli część tego zysku będzie następnie transferowania do kraju pochodzenia kapitału, to będzie to wpływało na poprawę jego bilansu płatniczego.
Wpływ inwestycji zagranicznych na wielkość zatrudnienia w kraju pochodzenia kapitału
w krótkim okresie - wpływ ten zależy od tego, czy kapitał wywożony za granicę byłby w przypadku braku tego wywozu zastosowany w kraju. Jeżeli byłoby to realne, to wywóz równałby się utracie potencjalnych miejsc pracy. Jeżeli jednak (np. ze względu na nadwyżkę kapitału na rynku krajowym) jest to mało prawdopodobne, to oczywiście niebezpieczeństwo takie nie występuje.
inwestycje bezpośrednie wpływają na wielkość zatrudnienia w kraju wywożącym kapitał także w sposób pośredni, przez wpływ na wielkość eksportu. W fazie tworzenia za granicą fili koncernu krajowego lub zakładania samodzielnego przedsiębiorstwa eksport, a co za tym idzie także wielkość produkcji i zatrudnienia w kraju pochodzenia kapitału, na ogół rośnie. Wynika to stąd, że najczęściej znaczna część wyposażenia powstającego zakładu pochodzi z kraju pochodzenia kapitału.
w dłuższym okresie - wywóz kapitału może jednak także powodować zmiany w eksporcie kraju swego pochodzenia, które się odbijają niekorzystnie na wielkości zatrudnienia. Będzie to miało miejsce wówczas, gdy uruchomione lub rozbudowane dzięki dopływowi kapitału przedsiębiorstwo zagraniczne rozpocznie produkcję towarów wypierających z rynku światowego dobra tradycyjne eksportowane przez kraj pochodzenia kapitału, zmniejszając w kraju tym możliwości ich wywozu, a tym samym i zatrudnienia. W skrajnym przypadku towary pochodzące z filii zagranicznej mogą także wypierać produkty rodzimych wytwórców na rynku kraju pochodzenia kapitału, co oczywiście odbije się ujemnie na wielkości zatrudnienia w tym kraju.
w dłuższym okresie - jest możliwy również korzystny wpływ wywozu kapitału na wielkość wywozu towarów kraju pochodzenia kapitału, a także na poziom zatrudnienia w tym kraju. Dzieje się tak wówczas, gdy produkcja uruchomiona za granicą dzięki inwestycjom bezpośrednim pobudza eksport i produkcję towarów w kraju pochodzenia kapitału. Może to mieć miejsce np. wtedy, gdy koncern samochodowy tworzy montownię samochodów w kraju, który ze względu na ograniczenia przewozowe był praktycznie niedostępny dla produkcji pochodzącej z jego głównej siedziby. Powstanie tego zakładu wiąże się najczęściej ze zwiększeniem importu części z kraju-siedziby danego koncernu, co prowadzi w nim do wzrostu produkcji i zatrudnienia.
Wpływ inwestycji bezpośrednich, zwłaszcza odbywających się z udziałem korporacji transnarodowych, na gospodarkę przywożącego kapitał
w krajach rozwijających się - korzyści płynące z dopływu inwestycji bezpośrednich wiążą się przede wszystkim z niedostatecznym wyposażeniem tej grupy państw w kapitał. W takiej sytuacji inwestycje zagraniczne stają się ważnym środkiem zwiększającym fundusz inwestycji, a co za tym idzie, poziom aktywności gospodarczej i zatrudnieniu. W krajach takich inwestycje bezpośrednie stanowią także szansę poprawy bilansu płatniczego zarówno w krótkim ( w wyniku dopływu kapitału ),jak i w długim okresie ( w wyniku wzrostu eksportu towarów). Ponadto, ze względu na fakt, że inwestycjom zagranicznym towarzyszy najczęściej także transfer technologii, kraje rozwijające się mają możliwość podniesienia w ten sposób poziomu zaawansowania technologicznego swej gospodarki.
w krajach rozwiniętych - ze względu na relatywnie bogate zasoby kapitału, korzyści z inwestycji zagranicznych mają nieco inny charakter. Inwestycje takie mogą być źródłem transferu technologii. Ze względu jednak na wyższy poziom zaawansowania technicznego, w transferze tym widzi się przede wszystkim środek wzbogacający istniejącą wiedzę, a nie zasadniczo podnoszący jej poziom. W niektórych krajach rozwiniętych inwestycje zagraniczne są także traktowane jako źródło zwiększenia podaży środków kapitałowych niezbędnych do rozwoju regionów mniej zaawansowanych gospodarczo.
dopływ kapitału w postaci zagranicznych inwestycji bezpośrednich może prowadzić do normalizacji sytuacji rynkowej. Dzieje się tak wówczas, gdy zagraniczne inwestycje bezpośrednie mają miejsce w branży zdominowanej przez jedno lub kilka przedsiębiorstw krajowych i gdy pojawienia się zagranicznego konkurenta przyczyni się do zmniejszenia stopnia monopolizacji danej dziedziny wytwarzania.
Jednym ze skutków dopływu do kraju, zarówno rozwiniętego, jak i rozwijającego się, kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich jest występowanie obawy przed politycznymi następstwami zdominowania gospodarki narodowej przez obcych właścicieli, którzy reprezentują w pierwszej kolejności interes narodowy kraju pochodzenia kapitału.
BILANS PŁATNICZY
Definicja
Bilans płatniczy - to zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej jednym roku.
Bilans płatniczy jest narzędziem, które przy zastosowaniu technik księgowych pozwala określić sytuację finansową kraju "na styku" z otoczeniem zewnętrznym.
transakcje w bilansie płatniczym obejmują odpłatny eksport i import dóbr, usług oraz ruch kapitału krótko- i długoterminowego. Także w bilansie płatniczym uwzględnia się transakcje, którym nie towarzyszą płatności: darowizny i jednostronne transfery.
rezydent - w bilansie płatniczym uwzględnia się transakcje, w którym przedmiotami są osoby lub podmioty prawne zamieszkałe na stałe na obszarze danego kraju. Zgodnie z tym osoby czasowo przebywające za granicą (turyści, dyplomaci, żołnierze, okresowi emigranci) są traktowane jako rezydenci kraju swojego pochodzenia.
Zasada podwójnego zapisu
bilans płatniczy jest sporządzany zgodnie z ogólnymi zasadami księgowości. Wszelkie transakcje zapisywane są w nim podwójnie: po stronie debetowej (-) i po stronie kredytowej (+).
transakcje debetowe - to transakcje, które pociągają za sobą płatność wobec rezydenta zagranicznego. W przypadku Polski transakcjami debetowymi będą np. import japońskiego samochodu
transakcje kredytowe - to transakcje pociągające za sobą otrzymanie płatności z zagranicy. Np. eksport węgla przez spółkę węglową, dywidendy uzyskane przez polskiego posiadacza akcji IBM.
w systemie podwójnego zapisu każdej z wymienionych przykładowych transakcji kredytowych towarzyszy równoległa transakcja debetowa. Na przykład wywoź polskiego węgla do Niemiec przez spółkę węglową jest księgowany w bilansie płatniczym jako transakcja kredytowa. Sprzedający węgiel otrzymuje jednak zapłatę, która może być przekazana np. na konto tej spółki we frankfurckim oddziale Banku Handlowego. Przyrost stanu tego konta jest jednak traktowany w bilansie płatniczym jako wywóz kapitału krótkookresowego i w związku z tym księgowany w bilansie płatniczym jako transakcja debetowa.
Struktura bilansu płatniczego
W bilansie płatniczym wyróżniamy 3 podstawowe części (kategorie) : bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych i bilans obrotów wyrównawczych.
Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący) - to zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych.
Transakcje składające się na bilans obrotów bieżących można także podzielić na kilka kategorii. Stosując kryterium rodzaju transakcji, możemy w nim wyróżnić:
Bilans handlowy - (saldo obrotów towarowych) będący zestawieniem płatności z tytułu eksportu i importu dóbr. Jeżeli wypłaty uzyskane z eksportu przewyższają wypłaty wynikające z importu, mówimy o nadwyżce obrotów handlowych.
Bilans usług - (saldo usług) będący zestawieniem płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i zagranicą. Najważniejszą pozycję tej części bilansu obrotów bieżących stanowią na ogół transakcje zakupu i sprzedaży usług transportowych. W wielu krajach duża część tego bilansu przypada także na inne usługi, przede wszystkim turystyczne, bankowe, ubezpieczeniowe, prawne, konsultingowe.
Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów ) - będący zestawieniem wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju).W tej części bilansu obrotów bieżących są księgowane dywidendy od inwestycji bezpośrednich i odsetki od udzielonych (uzyskanych) kredytów oraz zarobki uzyskane za granicą.
Bilans transferów jednostronnych (saldo transferów bieżących) - będący zestawieniem transakcji stanowiących jednostronny przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, któremu nie towarzyszy przepływ płatności lub dóbr i usług w drugą stronę. Do tej części bilansu obrotów bieżących zaliczamy zarówno transfery rządowe, jak i prywatne. (Przykład -bezpłatne dostawy nadwyżkowe sprzętu wojskowego do tworzącej swą armię Litwy)
Bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy i finansowy) - jest zestawieniem transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów, dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny. Ze względu na fakt, że przedmiotem transakcji księgowanych w tej części bilansu płatniczego są właśnie aktywa, bilans kapitałowy określa się niekiedy jako zestawienie transakcji, które przewidują powstanie przyszłych zobowiązań
Bilans obrotów kapitałowych można podzielić na 2 główne części:
Rachunek kapitałowy - obejmuje transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenie długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieproduktywnych (np. praw autorskich. gruntów pod budowę ambasad)
Rachunek finansowy - obejmuje zestawienie trzech grup aktywów i pasywów finansowych: inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych oraz pozostałych inwestycji. Pozostałe inwestycje obejmują przede wszystkim wszelkie kredyty zagraniczne udzielone i uzyskane przez rezydentów danego kraju z podziałem na długo- i krótkoterminowe oraz inne należności i zobowiązania (np. rachunki bieżące, lokaty w bankach). Oprócz tego w skład rachunku finansowego wchodzi odrębna pozycja: pochodne instrumenty, które obejmuje transakcje futures,forward, swap i opcje.
Bilans obrotów wyrównawczych (aktywa rezerwowe) - bilans ten zawiera przede wszystkim zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie. W systemie kursów stałych środki te są użytkowane bezpośrednio do pokrywania deficytu bilansu płatniczego, natomiast w systemie kursów płynnych są one używane do działań zmierzających do pośredniego oddziaływania na poziom kursu waluty. Oprócz zmian stanu rezerw oficjalnych ta część bilansu płatniczego obejmuje kredyty otrzymane z MFW oraz transakcje finansowania wyjątkowego (tzw. exceptional financing), obejmujące zmiany stanu zaległości oraz zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne.
Równowaga bilansu płatniczego
Występowanie równowagi rachunkowej nie jest jednak równoznaczne z równowagą w znaczeniu ekonomicznym.
Transakcje autonomiczne - to transakcje, które są zawierane niezależnie od stanu bilansu płatniczego. Dokonywane są one wyłącznie z motywów ekonomicznych.
Transakcje wyrównawcze - transakcje, które dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu bilansu płatniczego.
Równowaga bilansu płatniczego - transakcje autonomiczne równoważą się, a transakcje wyrównawcze nie występują.
Poszczególne elementy bilansu płatniczego, które przynależą do transakcji autonomicznych - najczęściej zalicza się do nich wszystkie transakcje wchodzące w skład bilansu obrotów bieżących, przepływ kapitałów długoterminowych wchodzących w skład bilansu obrotów kapitałowych. Według innych koncepcji (tzw. liquidity balance) do pozycji autonomicznych zalicza się też tę część krótkoterminowych przepływów kapitałowych, która nie może być szybko upłynniona (np. krótkoterminowe pożyczki)
Równowaga rzeczywista - mówimy o niej wówczas, gdy równowaga bilansu w znaczeniu ekonomicznym jest utrzymywana przez dłuższy czas bez interwencji państwa. Inaczej mówiąc - jest to równowaga bilansu płatniczego utrzymywana wyłącznie w wyniku działania sił rynku.
Pojęcie kursu walutowego
Kurs walutowy - jest ceną jednej waluty narodowej wyrażoną w drugiej walucie.
O sile danej waluty świadczy trwałość jej kursu oraz to, czy dany kraj ma trudności z jego utrzymaniem.
Kurs efektywny - jest on kursem średnim ważonym, w którym funkcję wagi pełni względny udział poszczególnych partnerów w całkowitym eksporcie i imporcie danego kraju.
Kurs walutowy pełni dwie funkcje:
informacyjną - kurs stanowi informację dla podmiotów gospodarczych, państwa i osób prywatnych, na podstawie której podejmują one decyzje gospodarcze. Polski producent obuwia, pragnący kupić we Włoszech nowoczesną maszynę do produkcji, zbierając informacje niezbędne do podjęcia decyzji, interesuje się nie tylko technicznymi walorami maszyn i ich cenami w euro, ale również kursem euro.
cenotwórczą - mówimy wówczas, gdy kurs walutowy staje się faktycznym przelicznikiem służącym do wyrażenia ceny dobra eksportowanego czy importowanego w pożądanej walucie.
Rynek walutowy. Pojęcie i mechanizm.
Rynek walutowy - to międzynarodowy rynek, na którym dokonują się przepływy walut między krajami. Bezpośrednimi uczestnikami tego rynku są przede wszystkim banki komercyjne, banki handlowe oraz brokerzy specjalizujący się w operacjach walutowych. Głównymi ośrodkami obrotów są Nowy Jork, Londyn i Tokio.
wielkość transakcji zakupów i sprzedaży na rynku walutowym zależna jest od podaży walut i popytu na waluty. Podmiotami zgłaszającymi chęć sprzedaży i kupna walut są banki, przedsiębiorstwa, agendy rządowe, organizacje międzynarodowe i pozarządowe, a także osoby prywatne.
Popyt ma waluty zagraniczne zgłaszają też podmioty zmierzające zakupić zagraniczne aktywa (obligacje, akcje itp.)
Największa część podaży obcych walut jest zgłaszana przez podmioty zainteresowane zakupem polskich towarów i usług. Może to być np. importer polskiego węgla. Podaż walut z chęcią zamiany ich na złote jest również zgłaszana przez kupujących polskie aktywa. Należą do nich np. zagraniczni nabywcy polskich obligacji rządowych, inwestorzy kupujący akcje prywatyzowanej Telekomunikacji Polskiej S.A. czy też bank zagraniczny otwierający rachunek w banku polskim.
Transakcje spekulacyjne - są to transakcje zakupu i sprzedaży walut wynikające z chęci uzyskania dochodu biorącego się ze zmian kursu.
Transakcje hedgingowe - transakcje walutowe mające na celu wyeliminowanie ryzyka walutowego.
Aprecjacja - wzrost kursu danej waluty w innych walutach na rynku walutowym.
Deprecjacja - spadek kursu, innej waluty na rynku światowym.
Rodzaje transakcji na międzynarodowym rynku walutowym. Transakcje bieżące i transakcje terminowe.
Rynek transakcji biężących (spot market) - to rynek, na którym kupno i sprzedaż walut następuje z myślą o ich natychmiastowej dostawie. W praktyce oznacza to, że obie strony stawiają do dyspozycji waluty będące przedmiotem obrotów natychmiast lub najpóźniej w ciągu dwóch dni roboczych od zawarcia transakcji.
Rynek transakcji terminowych (forward market) - to rynek, na którym kupno i sprzedaż walut następuje z myślą o dostawie w przyszłości. Są to transakcje, w których w chwili zawarcia ustala się kurs, po którym w ściśle określonym momencie w przyszłości nastąpi transakcja kupna i sprzedaży. Termin takiej transakcji jest na ogół wyznaczany na 30,90 i 180 dni.
Postać liczbowa kursów terminowych jest taka sama jak kursów bieżących.
Kurs transakcji różnie się od kursu transakcji bieżących. Różnicę tę można podawać w formie różnicy między kursami spot i forward . Jeżeli kurs terminowy waluty określanej jest niższy od kursu bieżącego, to różnicę tę nazywamy dyskontem. (Gdy kurs bieżący dolara jest równy 1USD=3,5PLN, a kurs terminowy wynosi 1USD=3,4PLN, to mamy do czynienia z dyskontem w wysokości 10gr.
Jeżeli kurs terminowy waluty określanej jest wyższy od kursu bieżącego, to różnicę tę nazywamy premią. O premii w wysokości 15 gr. będziemy mogli powiedzieć np. wówczas, gdy kurs bieżący dolara jest równy 1USD = 3,5PLN, a kurs terminowy 1USD = 3,65PLN.
Premia występująca między kursem terminowym i bieżącym jednej waluty oznacza dyskonto waluty, w której wyrażany jest kurs pierwszej.
Premię lub dyskonto kursu terminowego można przedstawić jako procent kursów bieżących: premia (dyskonto) = kurs terminowy - kurs bieżący / kurs bieżący * 100%
Arbitraż procentowy
Transakcje arbitrażu procentowego - to transakcje zakupu i sprzedaży aktywów z zamiarem osiągnięcia zysku z różnic w stopie procentowej, występujących między poszczególnymi krajami.
Podmiotami dokonującymi takich transakcji na rynku walutowym są przede wszystkim banki. Mogą je jednak zawierać także przedsiębiorstwa.
Ubezpieczony arbitraż procentowy - połączenie arbitrażu walutowego z równoległym przeprowadzeniem operacji na rynku transakcji terminowych.
Transakcje spekulacyjne
Transakcje spekulacyjne - transakcje wynikające z chęci uzyskania dochodu biorącego się ze zmian kursu.
transakcje spekulacyjne mogą być dokonywane na rynku zarówno transakcji bieżących, jak i erminowych.
Spekulacja stabilizująca - do której zaliczamy spekulacyjne zakupy waluty, której kurs spada. Do tej samej grupy transakcji zalicza się spekulacyjną sprzedaż waluty, której kurs rośnie.
Dwa rodzaje transakcji składających się na spekulację destabilizującą
spekulacyjny zakup waluty, której kurs wzrasta
spekulacyjna sprzedaż waluty, której kurs spada
Czynniki określające poziom kursu walutowego. Zmiany produktu krajowego brutto a kurs walutowy.
poziom kursu walutowego jest określany przez mechanizm podaży i popytu. Rys. 14.1 str. 299
Jednym z zasadniczych czynników wpływających na poziom kursu waluty danego kraju są zmiany wielkości jego produktu krajowego brutto. Ważna jest przy tym nie bezwzględna wielkość wskaźnika wzrostu, ale różnice w dynamice wzrostu między dwoma krajami.
Zwiększenie aktywności gospodarczej pociąga za sobą odbywający się najczęściej w tym samym tempie wzrost importu zaopatrzeniowego, tj. importu energii, surowców, półproduktów itp. Przyspieszenie wzrostu gospodarczego prowadzi jednak najczęściej także do jeszcze szybszego wzrostu importu dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych.
uzyskiwanie przez dany kraj relatywnie szybszego tempa wzrostu PKB musi prowadzić do deprecjacji jego pieniądza
Przy szybkim i długotrwałym wzroście gospodarczym mogą przede wszystkim wystąpić pewne długookresowe tendencje sprzyjające poprawie kursu walutowego (np. wzrost wydajności pracy w wyniku postępu technicznego).
Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu może towarzyszyć sprzyjające poprawie kursu danej waluty działanie czynników politycznych.
Zmiany realnych stóp procentowych a kurs walutowy. Zmiany różnic w cenach a kurs walutowy. Parytet siły nabywczej
Realna stopa procentowa - jest to nominalna stopa procentowa zmniejszona o stopę inflacji.
Wzrost stopy procentowej w danym kraju powoduje aprecjację jego waluty narodowej.
Niezmienny kurs oznaczałby bowiem stałą cenę zakupu obcych walut, co sprawiłoby, że coraz więcej dóbr zagranicznych byłoby tańszych od krajowych.
Absolutny parytet siły nabywczej - w myśl tej koncepcji poziom kursu walutowego waluty kraju B, wyrażony w walucie kraju A, jest określony przez relację poziomu cen w kraju A do poziomu cen w kraju B.
Prawo jednej ceny - identyczne dobra powinny kosztować tyle samo na całym świecie.