Informacje podstawowe

Początek formularza

Dół formularza

Co to jest teoria?

Istnieje szereg propozycji definicyjnych w odniesieniu do pojęcia "teoria". Piotr Sztompka (1971) wyróżnia co najmniej 22 definicje, klasyfikując je wedle określonych rodzajów.  Oczywiście nie ma potrzeby odwoływać się tutaj do tak wielu różnych definicji. Warto jednak przywołać kilka takich, które sformułowane zostały przez znanych socjologów:

George C. Homans (2006: 33) - "teoria to słowo, któremu ludzie nadają różne znaczenia. (...) Teoria jakiegoś zjawiska to wyjaśnienie tego zjawiska".

Stefan Nowak (1969: 10) – "teoria to względnie jednolity i wewnętrznie logicznie spójny system twierdzeń (...) tłumaczących pewną jednoznacznie określoną sferę zjawisk".

Z czego składa się teoria socjologiczna?

Na teorię socjologiczną składa się kilka podstawowych elementów. Zgodnie z propozycją Sztompki (1985) omawiając budowę teorii należy wyróżnić:

ORIENTACJĘ TEORETYCZNO-METODOLOGICZNĄ – czyli zespół najważniejszych założeń ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych;

MODEL POJĘCIOWY – czyli zbiór powiązanych ze sobą kategorii analitycznych, które składają się na określoną wizję rzeczywistości społecznej;

TEORIĘ SZCZEGÓŁOWĄ – czyli zespół powiązanych ze sobą twierdzeń.

Czym różni się teoria socjologiczna od teorii społecznej?

Literatura wykorzystana do opracowania modułu

Alexander J., Zasadność teorii socjologicznej: dlaczego końca nie widać, [w:] A.Jasińska-Kania, J.Szacki i inni (wybór i opracowanie) Współczesne teorie socjologiczne, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006. Homans G.C., Stan obecny teorii socjologicznej, [w:] A.Jasińska-Kania, J.Szacki i inni (wybór i opracowanie) Współczesne teorie socjologiczne, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006. Nowak S., Metodologiczne problemy teorii wychowania pojętej jako nauka praktyczna [w:] Metodologiczne problemy pedagogiki,Warszawa 1970. Seidman S., Koniec teorii socjologicznej: ponowoczesna nadzieja, [w:] A.Jasińska-Kania, J.Szacki i inni (wybór i opracowanie) Współczesne teorie socjologiczne, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006. Sztompka P., Teoria socjologiczna XX wieku. Wstęp do wydania polskiego, [w:] Jonathan Turner, Struktura teorii socjologicznej, PWN, Warszawa 1985. Sztompka P., O pojęciu teorii w socjologii, „Studia Socjologiczne” nr 3/ 1971

Po co nam teoria?

Socjolog korzysta z danej teorii między innymi po to, by móc opisać i wyjaśnić wybrany fragment rzeczywistości społecznej. Teoria w sposób modelowy i niejako uproszczony pokazuje naturę społeczeństwa, dostarczając badaczowi a) założeń o charakterze ontologicznym, epistemologicznym oraz metodologicznym, b)niezbędnej siatki pojęciowej oraz c) podstawowych twierdzeń. Co więcej, teoria może też stymulować kolejne badania, umożliwiając przedefiniowanie problemu badawczego.

Trzeba pamiętać, że teoria i badania wzajemnie się dopełniają, są wzajemnie ze sobą sprzęgnięte. Bez założeń teoretycznych badanie staje się bezowocne.

Jakie funkcje pełni teoria socjologiczna?

Można wyróżnić kilka podstawowych funkcji, jakie pełni teoria socjologiczna (Sztompka 1971):

• FUNKCJA WYJAŚNIAJĄCA (czyli eksplanacyjna), dzięki której uzyskujemy odpowiedź na pytanie DLACZEGO?

• FUNKCJA PREDYKTYWNA, która umożliwia przewidywanie i antycypowanie przyszłych zjawisk

• FUNKCJA PRAKTYCZNA, która pozwala na świadome kształtowanie społecznych zjawisk oraz ich zmianę.

Socjologia jako nauka wieloparadygmatyczna

Z uwagi na to, że socjologia jest nauką wieloparadygmatyczną, możemy wyróżnić co najmniej kilka podstawowych paradygmatów:

• teorię systemowo-funkcjonalną i neofunkcjonalizm

• teorię interakcjonistyczną

• teorię konfliktu

• teorię wymiany

• teorię krytyczną

• teorię konstruktywistyczno-strukturalistyczną

• teorię ponowoczesności

Wieloparadygmatyczność oznaczać zatem będzie, że w socjologii istnieje obok siebie wiele paradygmatów, zaś każdy z nich służy do opisu i wyjaśnienia rzeczywistości społecznej.

O czym będą nasze zajęcia?

Mając na względzie wieloparadygmatyczność socjologii, trzeba mieć świadomość współistnienia obok siebie bardzo wielu różnych podejść teoretycznych. Jest to obszar wiedzy dość rozległy i skomplikowany. Język teorii jest często trudny i abstrakcyjny. Stąd też na nasze potrzeby wybrane zostały najważniejsze i najbardziej aktualne teorie (a w zasadzie ich fragmenty) , a także pokazane zostały możliwości ich zastosowania w praktyce. Są one tak dobrane, by reprezentowały każdy z podstawowych paradygmatów w socjologii. A więc, zajęcia przewidują dziesięć modułów, w tym:

1. podejście systemowe  -  Niklas Luhmann i jego systemy autopojetyczne;

2. podejście interakcyjne – symboliczny interakcjonizm Herberta Blumera, fenomenologia Alfreda Schutza, socjologia dramaturgiczna Ervinga Goffmana i etnometodologia Harolda Garfinkla;

3. podejście konfliktowe – koncepcja podklasy Ralfa Dahrendorfa oraz poststrukturalna teoria władzy i konfliktu Michela Foucaulta;

4. podejście w ramach teorii wymiany i teorii gier – pułapki społeczne Elemera Hankissa;

5. podejście krytyczne (1) – teoria działania komunikacyjnego i koncepcja sfery publicznej Jurgena Habermasa;

6. podejście krytyczne (2) – teoria dyskursu Teuna van Dijka;

7. podejście strukturalistyczno-konstruktywistyczne – teoria przemocy symbolicznej Pierre'a Bourdieu;

8. późna nowoczesność  - przemiany tożsamości w koncepcji Anthony Giddensa;

9. podejście ponowoczesne  - epizodyczność życia w koncepcji Zygmunta Baumana oraz konsumpcjonizm w ujęciu Jeana Baudrillarda;

10. podejście sieciowe – społeczeństwo wieku informacji Manuela Castellsa;