TEORETYCZNE PODSTAWY EKSPLOATACJI POPULACJI ORAZ RYBOŁÓSTWO I WIELORYBNICTWO

Podstawy eksploatacji populacji

Populacja jest to zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. [1] Jaki jest więc cel eksploatacji tejże populacji?

Celem eksploatacji populacji jest uzyskiwanie jak największych zbiorów przez długi czas. Jest to głównym powodem, dla którego sterowanie populacją powinno polegać na takim działaniu, aby odzyskać w postaci plonu jak największą część energii jaką zainwestowaliśmy w eksploatowanie tej populacji, starając się równocześnie zachować jej wysoką produktywność. Eksploatacja populacji różni się od eksploatacji np. złóż węgla kamiennego tym, że jeśli nie jest ona nadmiernie eksploatowana, to jej zasoby są w stanie się same odnowić.

Koncepcja największego stałego zbioru

Koncepcja ta ściśle związana jest z pojęciami rozrodczości i śmiertelności:

-rozrodczość jest to wrodzona zdolność populacji do wzrostu jej liczebności drogą rozrodu. Nie jest stałą i zależy od wielkości oraz składu populacji, oddziaływań między osobnikami i od warunków środowiska. [2]

-śmiertelność jest to liczba osobników populacji ginąca w określonej jednostce czasu. [3]

W początkowych etapach wzrostu populacji, gdy jej zagęszczenie jest niewielkie, rozrodczość jest o wiele większa niż śmiertelność. W końcowych etapach wzrostu populacji, gdy jej zagęszczenie osiąga poziom pojemności środowiska, jest odwrotnie niż w początkowym etapie- śmiertelność wzrasta, a rozrodczość maleje. Różnica pomiędzy rozrodczością a śmiertelnością określona jest mianem tempa rekrutacji netto (tempo wzrostu populacji). Największe tempo wzrostu populacji występuje przy średniej liczebności- wtedy też można liczyć na uzyskanie największych stałych zbiorów.

Stała wielkość plonów

Pozyskiwanie stałej liczby osobników danej populacji jest jednym ze sposobów, które pozwalają na uzyskanie maksymalnych plonów. Zasada ta chętnie stosowana jest przez ludzi zajmujących się eksploatowaniem populacji naturalnych (np. ryb). Jest to spowodowane faktem, iż zasada ta pozwala na wyznaczenie określonej wielkości połowów, a co za tym idzie- dobre planowanie przyszłych zysków. Do momentu, kiedy połowy utrzymywane są na takim poziomie, że eksploatacja jest w całości równoważona przez rekrutację, liczebność eksploatowanej populacji będzie się utrzymywać na dobrym poziomie. Metoda ta ma jednak i złą stronę, gdyż jej stosowanie powoduje niestabilność w populacji. Jeżeli liczebność populacji zmaleje, a wielkość eksploatacji pozostanie taka sama, doprowadzi to do zaniku eksploatowanej populacji. Aby uniknąć takiego ryzyka przyjmuje się, że wielkość połowów powinna być zawsze mniejsza od rekrutacji.

Stała wielkość nakładów

Zasada stałej wielkości nakładów może być pomocna przy zmniejszeniu efektów związanych z ryzykiem związanym ze stosowaniem metody stałej wielkości plonu. Nakładami optymalnymi nazywamy takie nakłady, które pozwalają na osiągnięcie plonu równego wielkości rekrutacji. Jeżeli liczebność populacji spadnie do poziomu mniejszego niż optymalny, to przy nie zmienionych nakładach plon będzie mniejszy, lecz kontynuowanie eksploatacji nie doprowadzi do zaniku populacji. Dlatego też najlepsze są takie nakłady, które pozwalająca osiągnięcie takiego plonu, który będzie nieco mniejszy od wielkości rekrutacji- jest to gwarantem osiągnięcia największego opłacalnego plonu.

Zmienność środowiska

Jak sama nazwa wskazuje są to zmiany zachodzące w środowisku np. zmiany klimatu, które mogą być niebezpieczne i mieć katastrofalne skutki. Eksploatowanie populacji doprowadza do zachwiania równowagi i bezpieczeństwa w danej populacji. W momencie, gdy zaistnieje dodatkowy czynnik w postaci zmiany warunków środowiska- w których dana populacja żyje- może dojść do całkowitej zagłady tej populacji. Przykładem może być historia połowów sardeli peruwiańskiej. W Oceanie Spokojnym w Ameryce Południowej występuje zjawisko wynoszenia zimnych wód (upwelling), które są bardzo bogate w składniki pokarmowe. Wody te wynoszone są do strefy przybrzeżnej, więc w tej części morza znajduje się dużo ryb- w tym sardeli peruwiańskich. W tym samym rejonie oceanu występuje też czasem zjawisko zwane „El Nino” ( Dzieciątko).

El Nino- jest wywoływane głównie działaniem passatów, które powodują przemieszczanie się ciepłych wód powierzchniowych na zachód (wody te stają się coraz cieplejsze przy przesuwaniu się w tym kierunku, ponieważ podlegają dłuższemu wystawieniu na działanie promieniowania słonecznego). Podczas występowania El Nino passaty ulegają osłabieniu. W wyniku tego dochodzi do równomiernego rozmieszczenia ciepłych mas wody na całym okołorównikowym obszarze Oceanu Spokojnego. Zjawisko to wpływa na ograniczenie upwellingu, co prowadzi do zmniejszenia różnorodności życia biologicznego.

Wiedząc czym jest zjawisko El Nino można powrócić do tematu sardeli peruwiańskiej. W końcu lat 60 ubiegłego stulecia połowy tego gatunku ryb były największe na świecie. Po pierwszym napływie ciepłych wód tropikalnych doszło do aż sześciokrotnego zmniejszenia połowów, po drugim natomiast zmniejszyły się one niemal do zera.[4]

Rybołówstwo i wielorybnictwo

Oceany zajmują 78% powierzchni Ziemi. Jest to powodem, dla którego wierzono, że zasoby ryb są niewyczerpywane. Myśl ta była uważana za słuszną a z do ubiegłego stulecia. Wielkość rocznych połowów ryb na całym świecie wynosi około 90-100 milionów ton. Jedynie niewielka ich część jest wykorzystana do konsumpcji. Reszta służy jako źródło paszy dla zwierząt albo nawóz służący do użyźniania gleb.

Złowienia przypadkowe

Złowienie przypadkowe, to chwytanie osobników, które nie były głównym celem połowów. Jest to ogromny problem, gdyż powoduje on niekontrolowane wyniszczenie wielu populacji. Zwierzęta padające przypadkowym złowieniom (zazwyczaj już martwe), są wyrzucane z powrotem do morza. Skala tego problemu jest ogromna. Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa oszacowała, że 27 milionów ton niepotrzebnie złowionych zwierząt wyrzuca się rocznie do morza. Zagadnienie to jest bardzo złożone, dlatego też ciężko jest opisać wszystkie skutki, które występować mogą poprzez złowienia przypadkowe. Efekty tego można przedstawić w oparciu o poszczególne populacje: ryby, ssaki morskie oraz ptaki morskie.

Rybołówstwo

Jest to główny problem związany z nadmierną eksploatacją populacji. Zarządzanie rybołówstwem morskim w Polsce, podobnie jak w wielu krajach świata, odbywa się w oparciu o ustalone limity połowowe, wyrażone maksymalną ilością możliwych do odłowienia ryb. Najłatwiej temat ten jest przedstawić na przykładzie dorsza, którego populacja znacznie zmniejszyła się z powodu zbyt intensywnego prowadzenia połowów po obu stronach Atlantyku. Poszukując informacji na ten temat łatwo natknąć się na wywiad z Markiem Gróbarczykiem, byłym ministrem gospodarki morskiej, który tak mówi o ginięciu populacji dorszy : „Zgodnie z unijnym prawem, kiedy podczas połowu innego rodzaju ryb niż dorsze rybak złowi akurat właśnie dorsza, a nie posiada na niego limitu, wówczas musi wyrzucić taką rybę za burtę. Według zamysłu Komisji Europejskiej, wyrzucone ryby ujdą z życiem. W praktyce wygląda to jednak inaczej. Kiedy wyciągniemy rybę z głębokości trzydziestu metrów, to automatycznie jej pęcherz pławny ulega pęknięciu, przez co taka ryba zdycha. To samo dzieje się wówczas, kiedy tego rodzaju ryb złapie się za dużo, czy też wpłyną w sieć małe, poniżej wymiaru ochronnego. To właśnie one są odrzucane i gniją na dnie morza. Dlatego tak ekologiczne jest drobne rybołówstwo, ponieważ tych ryb za dużo nie można złapać.” [5] Nawiązując do tematu przypadkowych złowień warto dodać pewne dane statystyczne, które całkowicie ukazują skalę tego problemu: w ciągu jednego roku do Zatoki Meksykańskiej wyrzucono 2 miliony ton przypadkowo złowionych ryb, do Morza Berlinga 16 milionów krabów (zatrzymano tylko 16% wszystkich złowionych osobników ,a do Morza Północnego 80 milionów dorszy.

Równie wielkim problem okazują się połowy krewetek. Jest to spowodowane metodą ich wydobywania- trałowanie denne. Metoda ta polega na ciągnięciu przez ogromne statki rybackie (trawlery) sieci trałowych po dnie morskim (do głębokości 2km). Sieci te działają na podobnej zasadzie jak spycharki- zgarniają i niszczą wszystko co znajdzie się na ich drodze. [6] W ten sposób nie tylko niszczone zostaje środowisko biologiczne w głębinach morskich, ale do sieci trafia aż 35% wszystkich niepotrzebnie złowionych zwierząt. Aby dobitniej ukazać ten problem można dodać, iż każda tona krewetek okupiona jest zmarnotrawieniem 5 ton przypadkowych ofiar.

Połowom łososi także towarzyszą nadmierne połowy zwierząt, które nie były ich celem. Jest to spowodowane faktem, że są one łowione poprzez używanie sieci skrzelowych. Umieszcza się je na powierzchni wody za pomocą pływaków i ciężarków pod jej powierzchnią. Kotwice umożliwiają zachowanie stałej pozycji sieci. Połów polega na tym, że głowa ryby przechodzi przez oczko sieci, ale jej ciało jest za duże, by się przez nie przecisnąć. Dochodzi do zakleszczenia lub zaplątania ryby w sieć, gdy ryba próbuje się wydostać.[7] Sieci źle rozstawione lub z niewłaściwie dobraną wielkością oczek mogą łapać inne stworzenia morskie, w tym foki i morświny.

Zagrożenie dla ptaków morskich

Połowy ryb mogą być również powodem, dla którego ginie wiele morskich ptaków. Najprostszym przykładem mogą być albatrosy, które próbują schwytać głowonogi przyczepione do długich sznurów jako przynęta dla tuńczyków błękitnopłetwych. Inne ptaki nurkujące takie jak np. alki, kormorany czy też niektóre kaczki giną w sieciach, szczególnie takich wykonanych z nylonu, który jest prawie niewidoczny w wodzie.

Wielorybnictwo

Problem ten jest bardzo ciężki, gdyż pomimo, że wieloryby są pod ścisłą ochroną, to takie kraje jak Japonia, Norwegia i Islandia wciąż polują na te największe ssaki. Statystyki przemawiają najlepiej – przykładowo pomimo 40-tu lat ścisłej ochrony, liczebność płetwala błękitnego wynosi tylko 1% populacji sprzed czasów wielorybnictwa. Na całym świecie w skutek polowania na wieloryby ginie około 300 tysięcy tych bezbronnych zwierząt. Co więcej okazuje się, iż większość tych zwierząt ginie na skutek tak zwanego przyłowu. W 2005r. zebrane zostały na to dowody w Wielkiej Brytanii. W Devon i w Kornwalii morze wyrzuciło na brzeg dziesiątki martwych delfinów. Przypuszczalnie padły one ofiarą niszczycielskich par trawlerów poławiających w tych rejonach okonie.

Podejscie Japonii do tego problemu jest wręcz zatrważające. Wielorybnicy planują upolować w tym roku prawie tysiąc płetwali karłowatych oraz 50 zagrożonych wyginięciem finwali i humbaków. Chłodnie przemysłowe już teraz wypełnione są po brzegi mięsem wielorybów z 'połowów do celów naukowych'. Obecnie w Japonii znajduje się ponad 4 500 ton zamrożonego mięsa waleni, które wkrótce może zostać przerobione na karmę dla zwierząt. Coraz częściej zdarza się, że mięso tych ogromnych ssaków morskich wykorzystuje się do produkcji karmy dla zwierząt! Na stronie internetowej jednej z firm produkujących karmę dla zwierząt z płetwali karłowatych znajduje się taki oto slogan:

"Jestem Charlie. Uwielbiam mięso wielorybów" oraz "Zwierzęta też lubią mięso wielorybów". [8]

Dane Japońskiego Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Rybołówstwa dotyczące statystyk rozprowadzania zamrożonych produktów rybnych w Japonii stan na październik 2006

Podsumowanie

Jak przedstawiony wyżej referat ukazuje eksploatacja populacji jest bardzo szerokim tematem, który powoduje bardzo dużo problemów. Nie można jednoznacznie określić co powoduje nadmierne jej eksploatowanie i wyginięcie niektórych gatunków, gdyż zjawisko to jest bardzo złożone. Istnieje wiele organizacji, które starają się chronić dane populacje przed wyginięciem, lecz nie zawsze przynosi to pożądane efekty. Dlatego też każdy z nas powinien zastanowić się nad tym co zrobić i jakich technik używać aby nie doprowadzać do wyginięcia gatunków przedstawionych w powyższym referacie.

Bibliografia:

[1] http://pl.wikipedia.org/wiki/Populacja_(biologia)

[2] http://pl.wikipedia.org/wiki/Rozrodczość

[3] http://pl.wikipedia.org/wiki/Śmiertelność

[4] http://www.atmosphere.mpg.de/enid/2__Cyrkulacja_atmosfery_1/-_El_Nino_2qz.html

[5] http://www.pis.org.pl/article.php?id=16725

[6] http://www.greenpeace.org/poland/co-robimy/morza-i-oceany/tralowanie-denne

[7] http://www.greenpeace.org/poland/zagrozone-gatunki-morskie/zrozumiec-problem/techniki-polowow/sieci-skrzelowe-pelagiczne

[8] http://www.greenpeace.org/poland/wieloryby/problem-wielorybnictwa/wieloryby-w-japonii

[9] http://www.greenpeace.org/poland/zagrozone-gatunki-morskie/przewodnik

[10] A.Mackenzie, A.S.Ball, S.R.Virdee „Krótkie wykłady. Ekologia” wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN 2005