Przegłos lechicki – proces przekształcania się w j. lechickich prasł samogłosek ę, ě , e i miękkich sonantów r’, l’ w pozycji przed spółgłoskami przedniojęzykowo- zębowymi twardymi (t,d,n, s,z,r,ł) w ‘a, ‘o, r, l

Rezultaty przegłosu w samogłoskach nosowych zostały zatarte przez późniejszy rozwój tych samogłosek. Przed spółgłoskami palatalnymi zachowana jest pierwotna nosówka ę.

Przegłos jest wynikiem osłabienia i zaniku zasadniczej części artykulacji samogłosek przednich przy zachowaniu ich ubocznej w tylnej części jamy ustnej. Osłabienie elementu przedniego zostało wywołane palatalizacją spółgłosek, ostatecznego zaś przegłosu dokonały następujące po nich spółgłoski twarde przedniojęzykowo – zębowe.

CZASOWNIK w prasłowiańskim

Dwa tematy a) temat cz. Teraźniejszego b) tem. Bezokolicznika

1. Tem. Cz. Teraźniejszego (przez odcięcie końc fleksyjnej)

Rdzeń + zakończenie tematyczne (przyrostek)

Np. *nese|šь *znajo|mь

1. Temat bezokolicznika ( przez odzielenie końcówki – ti)

Np. *nes|ti *zъva|ti

Od tem cz teraźniejszego tworzono:

-cz teraźniejszy *rekomь →(1os) reką, (2os) rečešь

- tr. Rozkazujący * (2os) dvigni, (3os) dvigni

- aoryst asygmatyczny *mogъ

- im. Cz. T. czynny * r. m nesy

-im. Cz. T. bierny *r. m. beromъ

-cz. Przyszły prosty * bδdą (δ-będzie jako o z ogonkiem bo nie mam takiego oznacznika)

Od tem bezokolicznika tworzono:

- imperfectum *viděaxъ

- aoryst sygmatyczny *dvignąxъ

- im cz przeszłego czynny I *r. ż. nesъši

- im cz przeszłego czynny II *r. m. zъnalъ

- im cz przeszłego bierny * r. m. bьranъ

-supinum *xv alit

Złożone formy fleksyjne czasowników w j.prasł:

• Czas przeszły złożony

Im cz przeszlego czynny II + słowo posiłkowe *byti

l.poj l.mn l.dualna

*neslъ + 1 jesmь *nesli + jesmь *nesla + jesvě

2 jesi jeste jesta

3 jestъ sδtъ jeste

• Plusquamperfectum – czas zaprzeszły złożony

Im cz przeszłego czynny II + sł posiłkowe *byti

• Czas przyszły złożony

1. Odpowiednia f.os. *iměti, načęti + bezokolicznik

2. Im cz przeszłego czynny II + *byti = bδdetъ prišьlъ – przyjdziecie

KONIUGACJE w prasłowiańskim

(podział ze względu na temat cz. Teraźniejszego)

1. –o-// -e- *nes-o-mь

2. -no-//-ne *dvig-no-mь

3. –jo-//-je- *bi – jo – mь

4. –jo-// - i- *xval-i-šь

5. Atematyczna – końcówki osobowe łączą się bezpośrednio z rdzeniem *byti, věděti

CZAS TERAŹNIEJSZY w prasłowiańskim

1.os l. poj *-δ ≥ a ≥ ę zgodnie z ewolucją samogłosek nosowych

2. os.l. poj *šь ≥ [e//i]š w wyniku procesów ???perintegracyjnych???, ewolucji jerów, depalatalizacji spółgłosek

3.os.l. poj *tь≥Ø≥e/i zanik wygłosu formy, przejęcie przez samogł przyrostek tem funkcji końc. fl.

1.os.l. Mn *mъ≥ [e//i]m zanik jerów

* mъ≥ [e//i]my ukształtowanie pod wpływem zaimków osobowych

2.os.l. Mn * te≥[e//i//a]cie w wyniku procesów preintegr. i polskiej palatalizacji

3.os.l. Mn. *δtъ ≥ą zanik wygłosu form

CZASY PRZESZŁE w prasłowiańskim

1.aoryst sygmatyczny I

Temat bezokolicznika + -s- + odp końcówka

*ĭ,ł,j,ŭ,ū,r,g,k +-s-≥-x-

2.aoryst asygmatyczny (prosty)

Tem cz teraźniejszego (-o-//-e-) + końcówka

1 ъ 1 omъ 1ově

2e 2 ete 2 eta

3e 3δ 3 ete

3.aoryst sygmatyczny II

Temat bezokolicznika + ox + końcówki fleksyjne

IMPERFECTUM – NDK

-ax + końc aorystu prostego

CZASY PRZESZŁE

→ w języku polskim tylko aoryst sygmatyczny II

→ imperfectum – ndk ?

Formy 1 os lp, 1 os lmn, 3 os lmn aorystu i imperfectum miały taką samą postać lub nieznaczni się różniły

Idzich, idziechom, idziechą > aoryst

Idziech, idziechom, idziechą > imperfectum

W 2 os lmn, różnica między aorystem a imperfectum się zacierała w związku z występowaniem obocznej postacie imperfectum tożsamej z formą aorystu.

3os lp aorystu była tożsama z 3 os lp cz. teraźniejszego > NIEWYRAZISTOŚĆ ODMIANY

CZAS PRZESZŁY ZLOŻONY (PERFECTUM)

Do XIII wzgodny z dziedzictwem prasłowiańskim

XIV – XV/XVI

1)końcówka imiesłowów w M lm RM –i- zaczęła ograniczać zakres swego występowania do związku z rzeczownikami męskoosobowymi, w połączeniu z rzeczownikiem męsko nieżywotnym. – y

2)M lm Rn – wychodzi z ukrycia końcówka a≥y

3)przekształcanie form czasu przeszłego za złożonych w skrócone:

→ 3os lp i lmn – słowo posiłkowe całkowicie zanikało (uciakało jest -> uciekało)

→1os lp słowo posiłkowe skracało się do eśm //śm i łączyło się z im. Lub wyrazem w zdaniu (padł jeśm->padłeśm)

→ 2os lp słowo posiłkowe skracało się do eś//ś (przysiągł jeś -> przysiągłeś)

→1 os lmn skrót->śmy przez analogię do 1,2 os lp i 2 os lm ≥śmy (przyszli jeśmy->przyszliśmy)

CZAS ZAPRZESZŁY ZŁOŻONY

-Zmieniona forma

-Forma cz przeszłego złożonego + im. Cz przeszlego czynny II+być

-Przekształcenia form trójczłonowych w dwuczłonowe np. zrobił był jeśm -> zrobiłem był

CZAS PRZYSZŁY

Osob. Forma słowa posiłkowego „być” + bezokolicznik//im cz przeszłego II w czasie przeszłym (będę chwalić/będę chwalił)