ESEISTYKA KRAJOWA I EMIGRACYJNA

ESEISTYKA KRAJOWA I EMIGRACYJNA

ESEJ

W latach sześćdziesiątych nie brakowało ważnych rzeczy w dziedzinie eseju, ale nie przyznawano im jednak znaczącego bytu, nie doceniano ich zdobyczy i oddziaływania na literaturę. Od lat siedemdziesiątych zaczęto wyolbrzymiać znaczenie eseju i rozszerzać nadmiernie jego granice. Pojmowano kategorię eseju w sposób mglisty i hurtowy. Wszystko co w zakresie publicystyki i krytyki literackiej było obszerniejsze i „piękniej” napisane, a w prozie literackiej bardziej intelektualnego brano za eseistykę. Dopiero od niedawna badacze i teoretycy bliżej zainteresowali się tą kategorią.

Głównymi wątkami tych esejów są podróże, ucieczki i wygnania. Pod względem myślowym ich prototyp stanowią przedwojenne Podróże do piekieł Bolesława Micińskiego. Traktują o wstrząsach i katastrofach, ale nie są to eseje katastroficzne. Broni je przed tym optyka długiego trwania i pamięć historyczna. Węzłowym problemem jest kryzys świadomości europejskiej.

TWÓRCY ESEJU W DWUDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM:

CZESŁAW MIŁOSZ 1911 – 2004

1980 LITERACKA NAGRODA NOBLA ZA CAŁOKSZTAŁT TWÓRCZOŚCI

Zbiór esejów, w których autor stara się przedstawić świadomość wschodnioeuropejską czasów totalitarnych. Obszerny wstęp jest próbą dotarcia do mechanizmów działania systemu, który starał się ubezwłasnowolnić jednostkę.

Miłosz posłużył się parabolą i alegorią. Chcąc zilustrować wpływ mechanizmów totalitaryzmu na intelektualistę, pisarz sięgnął do biografii czterech uwikłanych w

rzeczywistość pisarzy. Są to:

Za przyczynę uwikłania się intelektualistów w totalitaryzm uznał:

„ukąszenie heglowskie”.

Podstawowe pojęcia:

METODA, system, Nowa Wiara, istotą niej była walka o władzę duchową, światopoglądową. Nie liczy się indywidualność, liczy się zbiorowość. Pojedynczy człowiek jest nieistotny, powinien się podporządkować nurtowi Historii. Metodę można uznać za Centrum – władza w Moskwie. Wszyscy są uzależnieni od Centrum, które zna prawa rozwoju Historii.

KETMAN – gra, podwójny sposób bycia. Przestrzeń dzieli się na publiczną i prywatną. Jedynie w prywatnej można być sobą. Intelektualistom wydaje się, że pozostają sobą, ale oszukując metodę, oszukują siebie. Metoda wie o tym i cieszy się, bo w rzeczywistości wspierają oni nowy ład.

MURTI-BING – poddanie się nowemu nurtowi, który przychodzi z Centrum. Zażycie takiej pigułki pozwala zobaczyć wszystko na nowo.

Przyjmowanie Nowej Wiary jawi się Miłoszowi jako tajemnica. Wyobrażał sobie, że totalitaryzm będzie wszechogarniający. Nowa Wiara wzmacnia dążenia. Murti-Bing zakłada, że wszyscy w ten sam sposób przechodzili na nowy światopogląd, a po portretach widać, że każdy przeszedł tę drogę na swój sposób.

Miłosz opisuje miejsca i zdarzenia pamiętane z dzieciństwa, z młodości - szuka historycznej zasady świata i wciąż dziwi się temu, jak los jednego człowieka zostaje uwikłany w jego mechanizmy. Same przemiany kulturalne i cywilizacyjne, jakie zaszły w wyniku wojny i politycznych zawirowań, stają się jednym z tematów. Drogą do podjęcia tego problemu jest np. analiza przedwojennego wychowania, powrót do "miasta młodości", do "miejsca urodzenia". Miłosz konfrontuje swój charakter i światopogląd zrodzony w zupełnie innych warunkach geograficznych i kulturowych ze zmianami, jakie dostrzega w otaczającej współczesności, w marksistowskiej rzeczywistości, w krajach Zachodu. Jednym z najważniejszych problemów staje się poszukiwanie własnych korzeni narodowych i kulturalnych, próba rozliczenia się z historią, poszukiwanie tego, co pozwala zachować i ocalić własną tożsamość.

Tytuł wzięty z pism Blake'a, gdzie oznacza kraj ludzi wydziedziczonych (w sensie ontologicznym), rozdartych, przypisujących człowiekowi najwyższe znaczenie, a zarazem przekonanych o jego nicości. Książka jest rodzajem swobodnego zapisu „duchowych przygód” autora, jego obcowania z twórczością bliskich mu poetów (Blake, Mickiewicz, Goethe, O. W. Miłosz) i myślicieli (E. Swedenborg, S. Weil). Nie brak też dyskusji i sporu (zwłaszcza z Heglem). W swobodny tok rozważań włączony został tekst odczytu Dostojewski i zachodnia wyobraźnia religijna, określający główny wątek Ziemi Urlo – refleksję nad dramatycznym rozdarciem nowożytnej świadomości europejskiej, zdominowanej przez racjonalizm i laicki humanizm, kult wiedzy naukowej i postępu, a zarazem drążonej przez nurty eschatologiczne, manichejskie i katastroficzne, próbującej zgłębić metafizyczny sens i cel ludzkiego bytu. Wiele miejsca zajmują rozważania o Miskiewiczu, odczytywanym w rozległym kontekście poezji i myśli europejskiej XIX w., o Dziadach - „olbrzymim moralitecie” i niezwykłej „wizji przestrzeni teatralnej”, o Panu Tadeuszu, włączonym w tradycję religijnej literatury polskiej jako „pieśń o błogosławieństwach ziemi”. W polu uwagi pojawiają się również pisarze współcześni – W. Gombrowicz, S.I. Witkiewicz, J. Przyboś. Ziemia Urlo jest osobistą konfrontacją poety z własną przeszłością, międzywojennym katastrofizmem, z doświadczeniem zła i cierpienia niesionym przez współczesną historię. Stanowi próbę weryfikacji dawniejszych przeświadczeń i określenia obecnej postawy wobec pytań elementarnych, zwłaszcza natury religijnej (m. in. o polskim katolicyzmie, w którym pisarz widzi „obietnicę polskiej kulturalnej oryginalności”).

STANISŁAW VINCENZ 1888-1971

Groźnej wybujałości i represyjności państwa, rozszalałemu nacjonalizmowi przeciwstawiał „ojczyznę człowieczą”, prawdziwe przywiązanie do swoich okolic, sąsiadów. Pomiataniu człowiekiem, gwałtom, przesiedleniom i deportacjom przeciwstawił archetypalną stałość, gwarantującą możliwość porozumienia się z innymi ludźmi, bodaj najbardziej odmiennymi. Ogołoconemu niebu – prawdę obrządku i żywej wyobraźni.

MIECZYSŁAW JASTRUN 1903 - 1983

Eseistyka krajowa. Po okrucieństwach faszyzmu i okresu stalinowskiego trudno było zachować niewzruszoną wiarę w Europę. Jastrun odpowiada na rozczarowania w stosunku do niej, do jej kultury, wyrażane zwłaszcza przez młodych, przeciwstawiając się alternatywie: albo mit śródziemnomorski brać na serio, albo go odrzucać. Wskutek ogromu przeżytych doświadczeń kończy się pewna formacja kultury humanistycznej, jej mitologia wymaga weryfikacji i odświeżenia, lecz nie jest to koniec kultury europejskiej, ani tym bardziej koniec świata. Człowiek, który opanował sztuk zabijania, musi przejść reedukację jako zbrodniarz-recydywista, a ludzkość – dojść do zgodności postępu z zachowaniem życia.

TADEUSZ BREZA 1905-1970

Eseistyka krajowa. Pisał o Kościele jako jednej z najstarszych instytucji europejskiego kręgu kulturowego. Spiżowa brama stała się analizą skostnienia, parkinsonowskiego paraliżu Kościoła, który zapomniał o swym powołaniu i oddał się grze ziemskich potęg i interesów. Notatnik rzymski przyniósł mnóstwo nieznanych i sensacyjnych wątków, ale tym,co nadawało charakter książce były sprawy ludzie, jednostkowe w Watykanie.

KAZIMIERZ WYKA 1910–1975

Tom esejów, w którym Wyka zebrał pisane w latach okupacji szkice poświęcone m.in. odkrywczej analizie mechanizmów społeczno-gospodarczych czasu wojny.

JAN KOTT 1914-2001

JERZY STEMPOWSKI 1894-1969

JÓZEF WITTLIN 1896-1976

JÓZEF MACKIEWICZ 1902-1985


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
1.Propozycje periodyzacji literatury krajowej i emigracyjnej w XX wieku, kulturoznawstwo
1.Propozycje periodyzacji literatury krajowej i emigracyjnej w XX wieku, Kulturoznawstwo
33 Eseistyka krajowa i zagraniczna
23 RZˇD NA EMIGRACJI I PODZIEMIE KRAJOWE W 1944
Najsłynniejsi polscy emigranci
Produkt krajowy brutto
Ochrona interesów handlowych Wspólnoty Europejskiej na rynkach krajów
Krajowa Rada Oświatowa
II fala emigracji
Delegacje podróże krajowe i zagraniczne
Krajowy system demontażu
Poczta Polaka Cennik 2014 krajowe powszechne
Krajowy i międzynarodowy rynek turystyczny, ^ Turystyka i Rekreacja GWSH Katowice, 1 semestr, geogra
kultura Irlandii, Kultura Krajów Unii Europejskiej
Krajowa sieć ekologiczna?ONET
Wydobycie węgla brunatnego jest w polsce w porównianiu do innych krajów UE
na emigracji

więcej podobnych podstron