PESTYCYDY

Jagoda Rydelek & Łukasz Rochowicz

Pestycydy (środki szkodnikobójcze, przeciwpasożytnicze , środki ochrony roślin).

Pestycydy należą do grupy związków chemicznych o dużej sile działania toksycznego, które świadomie, chociaż pod kontrolą, są wprowadzane do środowiska życia człowieka.

Pierwsze pestycydy naturalne, w postaci naparów z tytoniu, były stosowane już 200 lat temu do tępienia mszyc. Pierwszy syntetyczny pestycyd (dinitroortokrezolan) wprowadzono w1892 roku. Od początku lat 40. do lat 60. XX wieku stosowano powszechnie DDT - pestycyd, który okazał się bardzo szkodliwy dla środowiska naturalnego. Z tego względu został wycofany, a jego użycie zabronione.

Prognozy światowych organizacji ds. rozwoju gospodarczego wskazują, że w celu zapewnienia wyżywienia stale rosnącej populacji ludzkiej stosowanie pestycydów jest nadal nieunikniona koniecznością.

Ryzyko zagrożenia chemicznego, jakie stwarza stosowanie pestycydów dla człowieka i wszystkich pożytecznych form życia, kompensowane jest w możliwie największym stopniu przez teoretyczne i praktyczne badania naukowe i ocenę toksykologiczną. Dążeniem jest wprowadzenie substancji aktywnych (pestycydów) o wybiórczej toksyczności, dużej sile działania szkodnikobójczego i małej trwałości.

pestis – szkodnik
cedeo – niszczyć

PESTYCYD to substancja lub mieszanina substancji wykazująca zdolność niszczenia, odstraszania lub hamowania rozwoju szkodników.

Wg Amerykańskiej Agencji ds. Ochrony Środowiska (EPA)

W rozwinięciu szczegółowym może to być czynnik fizyczny, chemiczny lub biologiczny, który niszczy niepożądane formy roślinne, zwierzęce oraz mikroorganizmy.

Wykorzystanie praktyczne:

- niszczenie pasożytów zwierząt i roślin

- zwalczanie chorób roślin

- regulację wzrostu roślin

- usuwanie chwastów

Niektóre pestycydy są stosowane w akcjach sanitarnych, higienie osobistej ludzi oraz leczeniu niektórych chorób. Praktyka stosowania zabiegów agrochemicznych znana była już przed ok. 200 laty. Napary z tytoniu służyły w tym czasie do niszczenia mszyc.

Dlaczego rolnicy stosują pestycydy?

- wzrost naturalnego zagrożenia plonów przez szkodniki

- przeludnianie i niedożywienie znacznej części świata (związane z tym zapotrzebowanie na żywność)

- plaga chorób przenoszonych przez owady, gryzonie, ślimaki

Korzyści w dziedzinie ochrony zdrowia:

- likwidację lub znaczące ograniczenie występowania wielu chorób zakaźnych, zwłaszcza w krajach rozwijających się, np. dżumy, żółtej febry, filariozy, wirusowych zapaleń mózgu i innych.

- wzrost higieny życia osobistego i otoczenia najuboższej ludności, a pośrednio np. zmniejszenie umieralności niemowląt.

Korzyści w gospodarce rolnej i leśnej:

- wzrost plonów podstawowych zbóż w wyniku ochrony wschodów roślin przed gryzoniami i ptakami,

- zmniejszenie masowych pomorów zwierząt i ptactwa, zwłaszcza w gospodarstwach hodowlanych,

- zwiększenie przyrostu i jakości produkcji w hodowli mleka, mięsa, skóry.

Korzyści w gospodarce materiałowej:

- zmniejszenie strat żywności wskutek ochrony magazynów i środków transportu,

- ochronę i zwiększenie trwałości produktów przemysłowych i muzealnych (drewno, papier, tekstylia)

- przedłużenie czasu eksploatacji dróg, torów i lotnisk, głownie w wyniku odchwaszczania.

Toksykologia pestycydów jest obecnie odrębnym działaniem toksykologii szczegółowej, obejmującym opis teoretyczny i badania doświadczalne tej grupy związków.

Ogólna charakterystyka toksykologiczna pestycydów – zagrożenia i przyczyny zatruć.

Duża toksyczność, liczebność, zróżnicowana budowa i właściwości oraz masowe stosowanie powodują, że pestycydy zajmują specjalną pozycję pośród wszystkich innych związków chemicznych,

z którymi styka się człowiek i jego otoczenie. Zamierzonym celem stosowania pestycydów jest niszczenie (zabijanie) form życia niekorzystnych lub szkodliwych dla człowieka.

Założeniem idealnym jest pełna wybiórczość działania, tj. niszczące – toksyczne dla niepożądanych form, nieszkodliwe dla człowieka i pożytecznych zwierząt, owadów i roślin. W praktyce okazało się to nieosiągalne.

Badania doświadczalne wykazały szkodliwy wpływ pestycydów na większość organizmów żywych, w tym także ludzi. Wzrastające możliwości analityczne wykazały, że człowiek i wszystkie organizmy są narażone na wpływ różnych dawek pestycydów. Od dużych w warunkach awaryjnych do małych, często na poziomie dopuszczalnym, ale szeroko rozpowszechnionych o nieprzewidzianych skutkach odległych. Daje to tej grupie związków specjalną pozycję, także w klasyfikacji toksykologicznej.

ZAGROŻENIE DLA LUDZI I ZWIERZĄT

Zagrożenie bezpośrednie dla ludzi i zwierząt ze strony pestycydów stanowią:

Zatrucia ostre: awaryjne zawodowe i środowiskowe, a także omyłkowe i świadome.

Zatrucia przewlekłe: w wyniku kumulacji małych dawek pestycydów

w organizmie a także kumulacji czynnościowej.

SKUTKI ODLEGŁE:

a) Genotoksyczne (mutagenne, teratogenne, rakotwórcze)

b) Neurotoksyczne (ośrodkowe i obwodowe)

c) Immunotoksyczne

d) Embriotoksyczne (upośledzenie rozrodu i rozwoju)

e) Wpływ na gospodarkę hormonalną organizmu i przebieg procesów enzymatycznych.

Okoliczności powstania zatruć pestycydami i szkodliwych działań są liczne wynikają z powszechnego stosowania w różnych dziedzinach pracy i życia człowieka. Mogą one być:

a) Systematyczne – związane z pracą zawodową przy produkcji, konfekcjonowaniu, transporcie; również przystosowane przy wyspecjalizowane ekipy w rolnictwie, akcjach sanitarnych i przeciwepidemicznych,

b) Okresowe – przy użytkowaniu indywidualnym w gospodarstwach rolnych i domowych w wyniku niewłaściwego stosowania, przechowywania czy omyłkowego spożycia,

c) Przypadkowe – w wyniku niezamierzonego zetknięcia się z pestycydami w różnych okolicznościach, np. rozlania lub omyłkowego spożycia,

d) Rozmyślne – po spożyciu lub podaniu w celach samobójczych lub przestępczych.

PODZIAŁ PESTYCYDÓW

Znanych jest przynajmniej kilka klasyfikacji pestycydów, opartych na zróżnicowanych kryteriach podziału wynikających z odmiennych celów i potrzeb, dla których były i są przeprowadzane. Najczęściej spotykanymi są : podział w zależności od kierunku zastosowania i sposobu działania, klasyfikacja chemiczna i klasyfikacja toksykologiczna. Klasyfikacja toksykologiczna wydaje się najistotniejsza dla toksykologii, znajomość dwóch pozostałych jest potrzebna w celu określenia całości potencjalnych i rzeczywistych zagrożeń ze strony pestycydów.

PESTYCYDY - klasyfikacja

Podział według toksyczności

Podział według budowy chemicznej 

Podział według zastosowania 

I Zoocydy – środki do zwalczania szkodników zwierzęcych:

Insektycydy – środki owadobójcze

Akarcydy – do zwalczania roztoczy

Nematocydy – do zwalczania nicieni

Aficydy – do zwalczania mszyc

Moluskocydy – do zwalczania ślimaków

Rodentycydy – do zwalczania gryzoni

Atraktanty – środki zwabiające

Repletendy – środki odstraszające

II Bakteriocydy - środki do zwalczania bakterii

III Herbicydy – środki do zwalczania chwastów:

Totalne – niszczące wszystkie rośliny

Wybiórcze – niszczące określone gatunki roślin

Regulatory wzrostu : inhibitory, stymulatory

IV Fungicydy – środki do zwalczania grzybów

PODZIAŁ CHEMICZNY PESTYCYDÓW

Pestycydy pod względem chemicznym stanowią grupę około tysiąca związków czynnych o różnej budowie i właściwościach. Odrębności strukturalne związków zbliżonych budową szkieletu podstawowego często uniemożliwiają zastosowanie jednolitych kryteriów podziału.

Obecnie wyróżnia się kilkanaście podstawowych grup związków chemicznych, w których mieści się większość pestycydów.

1. Estry kwasów fosforowych,

2. Alifatyczne i aromatyczne połączenia chloru,

3. Pochodne kwasów karbaminowego,

4. Pochodne kwasów ditiokarbaminowego,

5. Pochodne kwasów aryloalkanokarboksylowych,

6. Pochodne triazyny,

7. Pochodne nitrofenolu,

8. Pochodne mocznika,

9. Związki organiczne rtęci, cyny, miedzi,

10. Piretroidy syntetyczne,

11. Inne związki.

1) Pestycydy nieorganiczne:

• Insektycydy arsenowe (zieleń paryska)

• Insektycydy fluorkowe (kryolit)

• Herbicydy nieorganiczne (amidosulfonian amonu, boraks)

• Fungicydy nieorganiczne (zasadowy chlorek miedzi II, ciecz bordoska, siarka)

2) Pestycydy organiczne:

- polichlorowane pochodne związków cyklicznych (DDT, HCH) oraz polichlorowane cyklodieny (aldryna)

- pestycydy fosforoorganiczne (TEPP, malation, fenitrotion)

- karbaminiany (karbaryl, chlorprofam), pochodne mocznika (diuron, linuron), pochodne kwasu ditiokarbaminowego (tiuram, zineb, maneb)

- chlorofenole i pochodne kwasu chlorofenoksyoctowego

- pestycydy z innych grup chemicznych (dinitrofenol)

Trzeba podkreślić, że chemiczny podział pestycydów nie uwzględnia swoistości działania szkodnikobójczego ani zróżnicowania aktywności biologicznej czy toksyczności. Dlatego przydatność podziału chemicznego zwiększa się wtedy, gdy stanowi on element mieszanego podziału „użytkowo – chemicznego”, np.:

Insektycydy :

-fosforoorganiczne,

-polichlorowe,

-karbaminowe,

-pieretroidy syntetyczne.

KLASYFIKACJA TOKSYKOLOGICZNA PESTYCYDÓW

W ramach klasyfikacji kryterium różnicujące stanowi średnia ostra toksyczność związków wyrażona wartością dawki LD₅₀ /per os w mg/kg m.c. żywego zwierzęcia doświadczalnego. W Polsce na podstawie Ustawy o ochronie roślin z dnia 12.07.1995r. obowiązują zasady do zaliczania środków ochronnych roślin do klas toksyczności.

Podziały tego rodzaju odpowiadają przede wszystkim potrzebą prawno administracyjnych dotyczącym: produkcji, transportu, dystrybucji i użytkowania pestycydów. Podział ten tylko częściowo spełnia założenia dotyczące bezpieczeństwa stosowania oraz ochrony zdrowia ludzi i czystości środowiska. Dotyczy to przede wszystkim trudności w sklasyfikowaniu preparatów złożonych, zawierających środki o różnej toksyczności ostrej, występujących w różnych stężeniach i stosunków wzajemnym.

Pestycydy – klasyfikacja ze względu na toksyczność

Podział wg Cremlyna pestycydów ze względu na klasy toksyczności ostrej wyrażany za pomocą dawki śmiertelnej LD₅₀, czyli dawki w mg/kg masy ciała powodującej śmierć połowy zwierząt doświadczalnych:

I klasa - skrajnie toksyczne - <1 mg/kg

II klasa - bardzo toksyczne - 1-50 mg/kg

III klasa - umiarkowanie toksyczne - 50-500 mg/kg

IV klasa - słabo toksyczne - 500-5000 mg/kg

V klasa - praktycznie nietoksyczne - 5000-15000 mg/kg

VI klasa - stosunkowo nieszkodliwe - >15000 mg/kg

TOKSYKOLOGIA SZCZEGÓŁOWA PESTYCYDÓW

INSEKTYCYDY (ŚRODKI OWADOBÓJCZE)

Grupę insektycydów tworzą substancję pochodzenia naturalnego(roślinne) oraz syntetyczne związku chemiczne nieorganiczne i organiczne, stosowane do niszczenia lub regulacji rozwoju owadów szkodliwych. W porównaniu z innymi pestycydami, insektycydy stanowią największe zagrożenie zatruciami i działaniami szkodliwymi. Wpływa na to szeroki zakres stosowania oraz dużą aktywność toksykodynamiczną.

Od dawna znane insektycydy nieorganiczne (sodu, arsenu i fluoru) lub roślinne z grupy alkaloidów pirydynowych, jak i nikotyna i anabazyna, mają obecnie mniejsze znaczenie użytkowe a przez to także toksykologiczne. Z toksykologicznego punktu

widzenia ważne są natomiast insektycydy

fosforoorganiczne i karbaminowe , związku polichlorowe

oraz piretroidy syntetyczne.

HERBICYDY (środki chwastobójcze)

 

Herbicydy są grupą związków chemicznych, nieorganicznych i organicznych stosowanych w różnych sytuacjach (rolnictwo, oczyszczanie torów, autostrad, obiektów przemysłowych, cele taktyczno-wojskowe) do niszczenia chwastów. Niektóre z nich, mające zdolność pobudzania lub hamowania wzrostu roślin, są zaliczane do tzw. regulatorów wzrostu.

 

Herbicydy mogą działać wybiórczo, niszcząc tylko niektóre gatunki roślin, lub totalnie, niszcząc całą populację roślinną. Reagują z roślinami kontaktowo, np. parząco, lub układowo, powodując zaburzenia czynności układów enzymatycznych i procesów fizjologicznych roślin. Herbicydy układowe na ogół działają w mniejszych stężeniach w porównaniu z tradycyjnymi,

które działają protoplazmatycznie.

 

Herbicydy nieograniczone, kiedyś powszechnie stosowane, np. chlorany, borany, arsenity, tiocyjaniany, cyjanamid wapniowy, sole miedzi, mają obecnie ograniczone zastosowanie użytkowe i małe znaczenia toksykologiczne.

 

Natomiast istotne znaczenie dla zatruć ostrych oraz zagrożeń środowiskowych mają niektóre grupy herbicydów organicznych. Obejmują one kilka podstawowych klas chemicznych: pochodne kwasu chlorfenoksyoctowego, dynitrofenole, związki bispirydylowe, pochodne mocznika, triazyny, kwasu karbaminowego oraz inne o indywidualnie różnej budowie

FUNGICYDY (ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE)

Fungicydy stanowią grupę związków chemicznych od prostych substancji nieorganicznych, jak siarka pierwiastkowa, wielosiarczki wapnia i baru, sole miedzi, do złożonych pochodnych organicznych. Te ostatnie obejmują: pochodne kwasu ditiokarbaminowego, benzimidazolu, organiczne połączenia metali rtęci i cyny, chlorowane węglowodory – chlorowane fenole, heksachlorobenzen(HCH) oraz inne związki chemiczne. Fungicydy mogą działać grzybobójczo, uniemożliwiając wzrost i rozmnażanie grzybów, lub grzybostatycznie. Hamują wtedy procesy rozwojowe grzybów w kontakcie bezpośrednim. Po usunięciu preparatu (spłukanie wodą) grzybnia się dalej rozwija. Działają one powierzchniowo lub układowo. W ochronie roślin fungicydy są stosowane głównie zapobiegawczo przed zakażeniem.

W większości fungicydy nie wykazują dużej toksyczności ostrej dla ssaków. Wyjątkiem są związki rtęciowe. Stanowią one poważne zagrożenie zdrowia i życia zwierząt i ludzi. Znane i opisane były przypadki zatruć śmiertelnych fungicydami rtęciowymi oraz trwałe uszkodzenia neurologiczne i psychiczne przy narażeniu długotrwałym. Obecnie związki rtęci są całkowicie wycofane ze stosowania w ochronie roślin.

Z punktu widzenia zagrożenia toksykologicznego szersze znaczenie mają obecnie fungicydy pochodne kwasu ditiokarbaminowego.

Polichlorowane pochodne związków cyklicznych.

Związki tej grupy są stosowane do niszczenia owadów w rolnictwie i leśnictwie, a akcjach sanitarnych (np. w zwalczaniu widliszka, much, owadów zadomowionych).

Przykłady: Metoksychlor, DDT, Lindan, Aldryna, Dieldryna.

Wchłanianie związków z tej grupy do organizmu człowieka następuje przez przewód pokarmowy, przez układ oddechowy, przez skórę.

Zatrucia ostre pestycydami tej grupy mogą się zdarzyć wskutek omyłkowego spożycia, a także rażącego lekceważenia zasad ostrożności przy ich stosowaniu.

Objawy zatrucia ostrego występują w czasie od pół do kilku godzin od spożycia i charakteryzują się następującymi objawami: zaburzenie koordynacji ruchów, drętwienie języka, przeczulica twarzy i kończyn, drgawki, zawroty i bóle głowy oraz mdłości i wymioty.

Zgon może nastąpić po 1-2 tygodniach wskutek zahamowania czynności o.u.n., porażenia układu oddechowego lub migotania komór. U ludzi, którzy przeżyli ciężkie zatrucia, obserwowano powikłania: zapalenia wielonerwowe, uszkodzenia wątroby i nerek.

Objawy zatrucia przewlekłego: wychudzenie i ogólne osłabienie, brak apetytu, wzmożona pobudliwość nerwowa, zapalenie wielonerwowe, zaburzenia psychiczne.

Chlorofenole i pochodne kwasów chlorofenoksykarboksylowych

1. Pentachlorofenol (PCP) – znalazł on zastosowanie głównie jako herbicyd do niszczenia młodych chwastów dwuliściennych. Stosowany jest także do zaprawiania drewna. PCP wchłania się do organizmu człowieka poprzez układ oddechowy, skórę i przewód pokarmowy. Bez względu na drogę zakarzenia PCP jest związkiem toksycznym (LD50 27-205 mg/kg m.c.)

Objawami zatrucia są:

• Podrażnienie skóry, bóle głowy, mdłości, ślinotok, podwyższona temperatura, osłabienie mięśniowe

1. Kwasy chlorofenoksykarboksylowe

Najczęściej stosowane jako herbicydy, czyli środki chwastobójcze. Znane jest ich zastosowanie jako defolianów (środków niszczących liście). Drogą narażenia ludzi w warunkach pracy zawodowej jest skóra, ale równie łatwo wchłania się przez przewód pokarmowy i układ oddechowy. Wydala się z moczem w postaci nie zmienionej.

U ludzi obserwowano zatrucia ostre po dawce 6,5g. Najmniejsza dawka śmiertelna (doustna) dla człowieka wynosi 80 mg/kg m.c. Zgon nastąpił po 14 godzinach.

Uważa się, że dawka 3-4g herbicydów tej grupy jest toksyczna dla człowieka i powoduje wyraźne objawy toksyczności ostrej:

Podrażnienie skóry

Niezborność ruchów, zaburzenia równowagi, niepokój, pobudzenie, nudności, wymioty

Przejściowa dysfunkcja wątroby

Zaburzenia rytmu serca, bóle mięśniowe

Związki fosforoorganiczne

Na skalę przemysłową związki te zaczęto produkować po II wojnie światowej w USA.

Dichlorfos, Paration, Malation, Trichlorfon, DFP, tzw diizopropylofluorofosforan.

Związki fosforoorganiczne są substancjami neurotoksycznymi. Powodują zatrucia ostre i podostre, zwykle o gwałtownym przebiegu. Objawy występują w krótkim czasie od wchłonięcia (1/2 h do 1h).

Objawy zatrucia

W ostrej fazie wyróżnia się:

• Wzmożone pocenie, ślinienie, łzawienie, objawy żołądkowo-jelitowe, odruchowe oddawanie moczu i kału, zwężenie źrenic

• Drżenie mięśni, drętwienie, osłabienie mięśniowe

• Wzrost pobudliwości, chwiejność emocjonalna

• Kolejno zwolnienie i przyśpieszeni akcji serca, spadek a następnie wzrost ciśnienie krwi, wreszcie zapaść

W zatruciach ostrych pestycydami fosfoorganicznymi jako odtrutkę stosuje się pochodne oksymów, np. obidoksym (Toxobidin).

ZWIĄZKI BISPIRYDYLOWE

Herbicydy o tej budowie cząsteczki mają bardzo silne działanie fitotoksyczne, powodują rozkład chlorofilu i zahamowanie procesów oddychania roślin. Parakwat i dikwat są najczęściej stosowanymi przedstawicielami tej grupy.

Czyste związki są krystalicznymi proszkami, dobrze rozpuszczalnymi w wodzie, gorzej w alkoholu, źle w rozpuszczalnikach organicznych. Użytkowe preparaty techniczne są cieczami o brunatnoczerwonym zabarwieniu.

 

 

Pochodne bispirydolowe są średnio toksyczne dla organizmów stałocieplnych. Dla szczura per os LD₅₀ parakwatu wynosi 15 mg/kg a dikwatu 400mg/kg mc. Należą do II i III klasy toksyczności. Parakwat jest toksyczny dla pszczół i ryb, dikwat tylko w małym stopniu. Obydwa szybko zanikają z roślin i gleby. Wartości NDS(USA) wynoszą odpowiednio 0,1mg/m³ i 0,5mg/m³. Działanie fitotoksyczne pochodnych bispirydylowych katalizuje tlen atmosferyczny i światło.

Najpoważniejszym i groźnym dla życia skutkiem patofizjologicznym jest rozwój zmian włóknistych w płucach. Występujących w organizmie ssaków enzym dysmutaza ponadtlenkowa, wiążący wolne rodniki ponadtlenkowe, stanowi naturalny czynnik obronny organizmu w tych przypadkach. Wolne rodniki tłuszczowe mogą być natomiast zredukowane przez układ reduktazy glutationowej przy udziale GSH i NADPH niezbędnych do odtworzenia układu.

Liczba występujących zatruć śmiertelnych, przypadkowych i samobójczych parakwatem jest znaczna.

 

Rozwój objawów klinicznych jest w tych przypadkach zależny od wielkości przyjętej dawki. Uważa się, że 10 – 15 cm³ handlowego koncentratu stanowi dawkę śmiertelną dla człowieka.

Pochodne kwasu karbaminowego

Karbaminiany znalazły zastosowanie w rolnictwie jako: insektycydy, fungicydy, herbicydy, nematocydy i inhibitory kiełkowania. Związki tej grupy stosowane są w przemyśle jak i w gospodarstwach domowych. Związki tej grupy charakteryzują się niewielką toksycznością dla ssaków, jednak wśród pochodnych kwasu karbaminowego zdarzają się wyjątki, np. propoksur.

Toksyczność ostra karbaminianów:

• Chlorprofam LD50 3800 mg/kg m.c.

• Karbaryl LD50 500 – 700 mg/kg m.c.

• Propoksur LD50 30-50 mg/kg m.c.

HERBICYDY POCHODNE MOCZNIKA

Herbicydy tej grupy są, oprócz pochodnych kwasu fenoksyoctowego, najczęściej stosowane w praktyce rolniczej. Jest to duża grupa związków chemicznych najczęściej fenylopochodnych mocznika, zwłaszcza arylodialkilowych. Wprowadzenie chloru do cząsteczki zwiększa trwałość tych związków i przedłuża czas działania. Typowymi przykładami herbicydów tej grupy są monuron i diuron, a oprócz nich linuron.

Obydwa związki występują w formie krystalicznej, mają ograniczoną rozpuszczalność w wodzie i w różnym stopniu rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych. Mają, zwłaszcza monuron, długi okres zalegania w glebie. Preparat handlowy Televar(USA) zawiera monuron, a diuron – Diuron-Bayer 80 WP. (Niemcy). Herbicydy tej grupy są mało toksyczne dla organizmów wyższych. Zaliczane są do IV klasy toksyczności. Dawki LD₅₀ dla szczura per os wynoszą: 3600 mg/kg dla monuronu, 3400 mg/kg mc. dla diuronu i 1500 – 4000 mg/kg mc. dla linoru. Wszystkie są mało toksyczne dla pszczół. Diuron wykazuje znaczną toksyczność dla ryb.

Inne grupy pestycydów

1. Pochodne dinitrofenolu

2. Heterocykliczne związki azotu (pyrazon, parakwat)

3. Piretroidy (deltametryna)

4. Organiczne związki metali (rtęć i cyna)

Inne grupy pestycydów - DINITROFENOLE

Dinitrofenole, prócz działania chwastobójcze, są stosowane także jako insektycydy, akarycydy i owicydy. Dwoma najczęściej używanymi związkami tej grupy są 2-(metylo-4, 6-dinitro – o- krezol) (DNOC) i 2-(1-metylo-n-propylo)-4-6-dinitrofenol (Dinoseb, DNBP) oraz ich sole z aminami alifatycznymi i zasadami.

 

Obydwa związki występują w formie żółtych kryształów, źle rozpuszczalnych w wodzie, dobrze – w rozpuszczalnikach organicznych oraz w zasadach z wytworzeniem soli. Do celów rolniczych były produkowane preparaty płynne – Krezamon, zawierający DNOC – oraz Gelbon, zawierający dinoseb.

 

Dinitrofenole są bardzo toksyczne dla ssaków, owadów pożytecznych oraz ryb. Wykazują także dużą fitotoksyczność dla roślin użytkowych.

Zatrucie rozwija się bardzo szybko, w ciągu 24-48h następuje śmierć lub wyleczenie. Początkowo występują nudności i zaburzenia żołądkowe. Pojawia się niepokój, zaburzenia termoregulacji i zaczerwienienie skóry. Później – silne pocenie, przyspieszenie oddechu, częstoskurcz, wysoka temperatura ciała, sinica, a wreszcie zapaść i śpiączka. Zespół objawów wskazuje na przyspieszenie przemiany metabolicznej w organizmie. Przekracza ona nieraz wielokrotnie wartości prawidłowe i wykazuje współzależność od wchłoniętej dawki. Prowadzi to do wytwarzania się stanu krytycznej hipertermii i zagraża życiu.

 

Narażenie długotrwałe, powodujące słabsze objawy, prowadzi w krótkim czasie do wyniszczenia. Przy zatruciach występuje charakterystyczne żółte zabarwienie spojówek.

Leczenie zatrutych polega na możliwie szybkim usunięciu trucizny, stosowaniu zimnych kąpieli i podawaniu tlenu. Przetaczanie płynów krwiozastępczych i elektrolitów może być niezbędne do wyrównania strat wynikających z temperatury i pocenia się. Atropina jest kategorycznie przeciwwskazana. Omyłkowe uznanie za zatrucie związkami fosforoorganicznymi może być niebezpieczne dla życia. W przypadkach śmiertelnych występuje szybkie stężenie pośmiertne charakterystyczne dla związków zaburzających naturalną przemianę materii.

 

Literatura

1. Witold Seńczuk red.: Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów Wydanie IV. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002. 

2. Piotrowski Jerzy red.: Podstawy toksykologii, kompedium dla studentów szkół wyższych. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2006.