Etyka ogólna (wykład) 26.02.2013
Moralność jako zjawisko społeczne. Elementy moralności.
Moralność w ujęciu ogólnym, to wszystkie postawy, sposoby postępowania, przekonania. Każdy człowiek ma jakąś moralność. Każde społeczeństwo przyjmuje pewien system moralności (w jednym społeczeństwie możne funkcjonować wiele systemów).
Kontrola społeczna - w każdym społ. stosunki międzyludzkie podlegają reglamentacjom. Nasza działalność jest regulowane przepisami, które zmieniają się wraz z pełnioną rolą społeczną . Możemy mieć do czynienia ze zbiorem różnych ról, nawet sprzecznych ze sobą. Róże formy kontroli społecznej, decydują o wiezie społ.
Składniki moralność, jako formy kontroli społecznej:
NORMY – nakazy lub zakazy, szata słowna może być rozmaita, funkcjonują głownie jako rozkaźniki lub jako zwroty ‘należy’, ‘powinno się’. Normy mogą być formułowane w postaci form pozornie oznajmujących. Budowa gramatyczna wypowiedzi, nie przesądza o tym, czy mamy do czynienia z normą lub zakazem. O normie świadczy ocena moralna, która jest źródłem normy bądź jej uzasadnieniem. U podstaw normy leżą zawsze jakieś oceny. Znając normę, możemy określić ocenę (niekoniecznie na odwrót).
Normy można poddać klasyfikacji
Ze względu na uzasadnienie
a) normy kategoryczne – kategorycznie coś nakazując, nie podajać uzasadnienia
b) normy hipotetyczne – podają uzasadnienia postępowania zalecanego – norma wskazuje cel i podaje środki do jego realizacji
Ze względu na zakres obowiązywania
a) normy bezwzględne – norma nie dopuszcza żadnych wyjątków
b) normy względne – norma dopuszczająca wyjątki (‘nie rób…. chyba, że…..’) – występuje w moralności refleksyjnej
Ze względu na genezę powstania normy
a) normy tetyczne – ustanowione przez autorytet, instytucje
b) normy teleologiczne- normy pochodne/wtórne od wartości pozamoralnych (np. szczęście, przyjemność, poważanie itd.)
Ze względu na to kogo dotyczą/czyje dobra chronią
a) normy chroniące dobra osobiste (np. życie, niezależność, godność, prywatność)
b) normy chroniące dobra społeczne/ współżycie społeczne (np. potrzeba zaufania, potrzeba sprawiedliwości)
c) normy łagodzące konflikty (np. kradzież, obmowa, postawa życzliwości, tolerancji, bezinteresowności)
Normy zasadniczo dotyczą relacji międzyludzkich, ale mogą również dotyczyć stosunku człowieka do wszystkich istot żywych. Niektórzy etycy uważają, że etyka zawsze ma wymiar społeczny. Niektórzy twierdzą, że ma się obowiązki moralne również względem siebie.
Czy normy można uzasadniać i obalać?
Można poprzez odwołanie się do ocen. Czasem można je uzasadniać przez odwołanie do normy bardziej ogólnej lub poprzez sprawdzenie czy norma może pełnić rolę prawa powszechnego. Utylitaryści nakazywali badanie konsekwencji jakie dana norma powoduje – należy powodować jak najwięcej korzyści, szczęścia, przyjemności dla jak największej liczby istot czujących.
W taki sam sposób normy można oblać.
Czy normy mają wartość logiczną?
Metaetycy: normy mają wartość logiczną
Można również powiedzieć, że nie mją wartości, można je głosić, propagować, zwalczać -> skrajni emotyści
S. Toulmin:
Na terenie etyki i moralności obowiązuje inny kanon wynikania – interencja ewoluatywna – przechodnie od zdań opisowych do zdań powinnościowych .
Niektórzy etycy mówią o słuszności norm. Słuszność – normy niezależne od prawd religijnych, mają ogólny charakter, nie są utopijne i jest z godna z innymi postulatami, które przyjęliśmy za słuszne
NORMA = PRAWIDŁO = REGUŁA MRALNA, ZASADA MORALNA (1.przyjęta w danym systemie etycznym najogólniejsza norma opisująca wartość najwyższą 2.najogólniejsze kryterium oceny czynów moralnego 3. przekonanie człowieka, kierujące naszym postępowaniem)
ZŁOTA REGUŁA/ ZASADA
Ogólny nakaz postępowania równego, proporcjonalnego i wzajemnego. Pozytywne sformułowania złotej zasady – nakazy (kochaj bliźniego swego, jak siebie samego), negatywne sformułowania – zakazy (Tales z Miletu – nie czyńmy tego, co ganimy u innych; Nie rób drugiemu, co tobie niemiłe; oko za oko, ząb za ząb).
Kant – prawo moralne można ustalić jako zasadę imperatywu kategorycznego – przyjmuj maksymy takie, które mogłyby pełnić rolę prawa powszechnego.
Hillel – uważał, że złota reguła jest źródłem moralności
OCENY – występują w postaci zdań x jest y. Oceny są pozytywne lub negatywne, wyrażają nas stosunek. Ocena moralna, a ocena estetyczna. Niekiedy ocena estetyczna wyraża ocenę moralną – np. ktoś postąpił pięknie.
Oceny mogą dotyczyć:
- całego człowieka
- czynów
- motywów
- intencji
- skutków działania
Przedmiot ocen jest bardzo szeroki. Tak czy siak, zawsze dotyczy człowieka.
Co oceny wyrażają? Czy istnieją niezależnie od człowieka? Czy są wyrażaniem postaw?
- obiektywiści: ocena stwierdza występowanie lub niewystępowanie jakieś wartości.
- subiektywiści: wartości istnieją, ale jako wyraz stosunku człowieka które coś ocenia, do tego zjawiska
- relacjonizm aksjologiczny: ocena wyraża stosunek do człowieka, ale wyraża też w miarę coś obiektywnego .
Oceny można uzasadniać i obalać. Ocena może wiązać się z przyjętym systemem wartościowania
WZORY POSTĘPOWANIA/ IDEAŁY POSTĘPOWANIA / WZORY OSOBOWE – chodzi tutaj o celowość działania. Cele najwyższe nazywane są wzorami ideałów możliwymi do realizacji. Ideały przedstawiają zawsze coś lepszego, są celami, do których ludzie zmierzają. Ideały moralne konkretyzują wzory postępowania lub wzory osobowe, które służą do przedstawienia modelowego wzoru postępowania (inaczej zestawy pożądanych cech). Wzór osobowy może być ogólny (np. wzór nauczyciela, bohatera, rycerza, mędrca itd.), ale może być również oparty na jakieś konkretnej postaci (np. Sokratesa, Prometeusza, Itd.). Akceptowalne wzory są uosobieniem praw moralnych. NORMY + OCENA ---> WZÓR POSTĘPOWANIA
SANKCJE – sposób reagowania grupy społecznej na przekraczanie/łamanie/ przestrzeganie określonych norm. Sankcje zalezą od historii, tradycji, itd.
Klasyfikacja:
a) sankcje faktyczne
b) sankcje wyobrażone
a) sankcje negatywne
b) sankcje pozytywne
a) sankcje zewnętrzne
b) sankcje wewnętrzne – sankcje, które człowiek stosuje sam wobec siebie
Sankcje wewnętrzne i zewnętrzne mogą być negatywne i pozytywne
Człowieka można oceniać z różnych punktów widzenia
Specyfika moralności, polega na tym, że apelują one do człowieka, jako do pewnej całości, dotyczą tego, by człowieka był dobry w każdym miejscu i w każdej fazie swojego życia . Moralność w neutralnym tego słowa znaczeniu, to jest zespół norm, ocen, które pretendują do regulowania stosunków między ludźmi i jednocześnie te oceny moralne, ocenią człowieka apelują do niego , jako do całości. Są regulowane przez sankcję opinii publicznej
Etyka ogólna (wykład) 05.03.2013
Spór o genezę moralności (filozofia, biologia, nauki społeczne)
Czy zachowania moralne człowieka można wywodzić z jakiś etapów ewolucyjnie wcześniejszych, czy cechy ludzkie mają jakieś zakorzenienie w cecha zwierzęcych .
Socjobiologiczne interpretacje genezy moralności
Socjobiologia – dyscyplina naukowa, która ma wyjaśnić zachowania społeczne wszystkich gatunków włącznie z gatunkiem homo sapiens, poprzez rozpatrywanie tych zachowań w kontekście działania doboru naturalnego (mechanizmu działającego na poziomie organizmu lub nawet poszczególnych genów). Jest często traktowana jako cześć biologii i socjologii. Nazwa została stworzona przez Wilsona w latach’70. Pierwotnym obszarem zainteresowania były owady społeczne(np. mrówki) a także naczelne. W ostatnich latach jednym z głównych propagatorów socjobiologii stał się R, Dawkins.
Człowiek traktowany jest tutaj jako jeden z gatunków zwierzęcych różni się od zwierząt zdolnościami poznawczymi – badacze wiedzą jednak tylko różnicę ilościową, a nie jakościową. To założenie pozwala im przenosić zachowania zwierząt na zachowanie ludzi. Moralność ludzi ma biologiczne korzenia i istniała wcześniej niż gatunek ludzki. Do powstania biologicznych interpretacji moralności przyczynił się niewątpliwie Karol Darwin. Jego teoria ewolucji miała konsekwencje, które wykraczały poza grancie biologii. Teoria Darwina niszczyła obraz człowieka jako istoty wyjątkowej. Darwin za kluczowe pojęcie swojej teorii uznał dobór naturalny – który wyznacza kierunku ewolucji. Jednostką doboru naturalnego jest jednostka lub grupa jest to efekt walki o byt. Ewolucja nie oznacza postępu. Moralność powstała jako ewolucyjna konsekwencja. Instynkty społeczne zostały przekazane . Moralność jako zespół zachowań optymalnych, czyli pomagających w przetrwaniu.
Neodarwinizm:
1. Teoria doboru krewniaczego – twórca Hamilton uznał, że altruizm krewniaczy polega na szczególnych zachowaniu w stosunku do bliskich, obejmuje wzajemną pomoc, wychowanie potomstwa, ostrzeganie przed niebezpieczeństwem z narażeniem własnego życia, a także dzielenie się pokarmem. .Altruizm krewniaczy doprowadził do wytworzenia odczuwania społecznego, które mogą zostać rozszerzone i odwoływać się nie tylko do istot spokrewnionych, a nawet do innych gatunków. Kryterium doboru naturalnego jest chęć podtrzymywani genotypu – jednostka robi coś dla dobra własnych genów, z chęci ich przekazywania. Altruizm krewniaczy jest zakamuflowanym egoizmem
2. Teoria altruizmu odwzajemnionego – twórca Trivers oczekiwanie odwzajemnienia i korzyści, a stosowanie zasady wzajemności przynosi korzyść. Istotą zasady wzajemności jest pochwała korzyści. Człowiek nauczył się, że takie współżycie bardziej się opłaca. Jednak altruizm również jest ukrytym egoizmem – altruizm dla dobra jednostki. Praktykowanie wzajemności wymaga życia w małych grupach, pamięci doświadczeń, stałych kontaktów i identyfikacji członków grupy.
Wilson: Socjobiologia – nowa synteza.
Celem socjobiologii jest stworzeni języka, który pozwoli na opis zachowań wszystkich zwierząt.
Krytyka socjobiologii
1. Płaszczyzna biologiczna – polemika z założeniem: gen jako podstawowa jednostką doboru naturalnego. Wiara w podstawowe prawa natury. Ludzkie społeczeństwa nie rozwijają się poprzez kulturę, nie tylko biologię.
2. Płaszczyzna metodologiczna – socjobiologia sprowadza człowieka tylko do spraw biologicznych – redukcjonizm . Niewolnictwo w świecie mrówek nie jest tym samym, co niewolnictwo w świecie ludzkim. Socjobiolodzy mylą zachowanie jednych gatunków z drugimi, jest to zbyt wielkie uproszczenie. Nie ma to rzeczywistego odzwierciedlenia w świecie zwierząt, Socjobiologia wygłasza tezy, które są niefalsyfikowane, trudno podać jakikolwiek przykład, który mógłby świadczyć o niesłuszności ich poglądów, wszelkie odstępstwa traktowane są jako wyjątki.
Socjobiologia narusza regułę Hume’a - reguła zabrania przejście od zdań oznajmujących do zdań powinnościowych. Obserwowanie świata zwierząt nie jest wystarczająca
3. Płaszczyzna normatywna – prace socjobiologiczne są początkiem praktyk eugenicznych, rasistowskich oraz ludobójczych. Zarzucano im konserwatywny charakter poglądów. Np. według ich rozumowania dominacja mężczyzn jest porządkiem naturalnym.
socjobiologia – ideologia w przebraniu nauki
Wilson nie zgadzał się z tymi zarzutami (no wiadoma ;d)
Socjologiczne interpretacje powstania moralności
Moralność związane jest wyłącznie z ludzkimi zachowaniami, związanymi z Nie jest wynikiem ewolucji a rozwoju społecznego, Jest utrwalana i przekazywana przez tradycje, uczenie się, wychowanie. Normy społeczne powstały w długim procesie rozwoju społecznego, gdzie wspólnota ludzka kształtowała zachowanie jej członków. To co uznawano za właściwie, uznawano za takie, które służyło przetrwaniu wspólnoty. Dobro wspólnoty jest uważane za wartościowe. Łamanie pewnych norm obniża jakoś zaufani społecznego. Normy służą utrzymaniu związków ludzkie. Zabezpiecza potrzebę zaufania, bezpieczeństwa. Moralne jest to, co jest zgodne z dobrem grupy społecznej. Moralność ma charakter społeczny i pełni ważne funkcję społeczne. Pozwala integrować ludzi. Socjologia odrzuca teorię ekstrapolacji zachowań zwierzęcych na zachowanie ludzkie. Pewne zachowania są podobne, ale nie jednakowe i nie należy tego uogólniać – społeczności zwierzęce i ludzkie nie są takie same, nie są tożsame. Motywacji nie można utożsamiać z życiem moralnym. Życie moralne człowieka wymaga zorganizowania przez mowę, inteligencję i wymaga zdolności wczuwania się w stany psychiczne innych, ponoszenia odpowiedzialności za własne wybory. Moralność jest wynikiem uspołecznienia człowieka wraz z jego wyjątkowymi predyspozycjami.
E.Durkheim
*P. Hadot
Etyka ogólna (wykład) 12.03.2013
Filozoficzne interpretacje genezy moralności
Sofiści wiązali moralność z porządkiem społecznym, wiązali ją z zaspokajaniem potrzeb grupy. Nie byli zgodni co do genezy moralności:
Moralność służy ochronie ludzi słabych (Kallikles)
Dopatrywał się w państwem/moralności realizacji potrzeb ludzi silnych (Trazymah)
W XIX w – głosiciel umowy społecznej jako źródła moralności – T. Hobs
W stanie natury nie obowiązują zasady moralne, panuje tam wolności od wszelkich ograniczeń, rządzi tam prawo silniejszego. Zakładał, że natura ludzka jest egoistyczna, ale to właśnie egoizm jest źródłem pojawienia się idei dobra. Dobre jest to, co jest zgodne z interesem jednostki, złe jest to, co ogranicza realizację potrzeb jednostki. Źródła siły kierujących zachowaniem ludzkim: strach przed śmiercią, chęć zdobycia władzy nad innymi. Prowadzi to do stanu nieustannej wojny wszystkich ze wszystkimi, co grozi zagładą ludzkości. Człowiek jest ciągle zagrożony, żyje w strachu. Dlatego ludzie musieli założyć społeczeństwo, bo inaczej nie przetrwali by. Ludzie w imię bezpieczeństwa, dobrowolnie zrezygnowali z naturalnej wolności. Człowiek robi to dla siebie, z egoistycznych powodów. W ujęciu Hobsa, człowiek jest racjonalnym egoistą. Wszystko odbywa się na zasadzie umowy społecznej. Państwo musiało powstać, bo to dopiero zapewnia ludziom bezpieczeństwo i możliwość rozwoju. Stan natury powraca wtedy, kiedy sypie się porządek społeczny.
Państwo nazywał Hobs Lewiatanem. Moralne dobro jest równoznaczne z prawem stanowionym .
Związek moralności z państwem i prawem: J. Bentham XVIII w.
J. J Rousseau – XVIII w. – cywilizację i postęp obciążył winą za całe zło. Postawa buntu wobec świata. W stanie natury człowiek był nieskalany, był istotą dobrą, szlachetną – to cywilizacja zniszczyła w człowieku dobro. Rousseau uważał, że ludzie żyli by dobrze, gdyby ulegali tylko potrzebom serca . Człowiek w stanie natury, kieruje się tylko sercem. W społeczeństwie człowiek jest wyrachowany, działa przebiegle. Człowiek pierwotny miał tylko podstawowe potrzeby, był silny i zdrowszy (cywilizacja skarla człowieka), był moralny (niemoralność jest wytworem rozumu). Człowiek utracił swoją naturalność, kiedy powstało społeczeństwo. Nauka i kultura przyczyniły się do degeneracji moralnej. Rousseau krytykował społeczeństwo, w którym żył. Próbę naprawy widział w umowie społecznej – społeczeństwo powinno być oparte na równości ludzi + odpowiednie wychowanie.
Moralność to sfera uczuć i instynktów pierwotnych, którym należy zaufać i którymi trzeba się kierować.
A. Shaftesbury – Intuicja moralna. Zmysł ten istnieje niezależnie od człowieka. Człowiek ma zdolność do rozpoznawania wartości. Nie wszyscy pielęgnują tę zdolność, dlatego często ulega skarleniu. Zmysł moralny uwrażliwia nas na potrzeby innych ludzi. Moralność jest ufundowana na sympatii, to uczucie przynależy wyłącznie ludziom. Orędownikiem idei sympatii był także David Hume – odrzucił rozum jako źródło moralności, zmysł moralny wywodzi się ze sfery uczuć. Przykrość – występek, przyjemność – czyn cnotliwy specyficzne odczucie przyjemności i przykrości. Hume uważał, że uczucia są źródłem moralności, rozum może nam tylko doradzić jakie czyny uznać za występne, a jakie za cnotliwe. Poczucie ludzkości lub poczucie sympatii. Człowiek ma zarówno skłonności egoistyczne, jak i altruistyczne.
J. E. Moore - w akcie intuicyjnego poznania dostrzegamy wartości . Dobro moralne jest cechą prostą, realnie istniejącą, ale nie empiryczną. Nie można podać definicji dobra, bo dobro jest właśnie jakością prostą, każda próba definicji będzie błędem.
M. Scheller, N. Hartmann – wartości nie są dostępne poznawaniu zmysłowemu, jawią się w doświadczeniu emocjonalnym, jako pierwotne wartości idealne. Źródłem moralności jest intuicja .
Czy natura ludzka istnieje? Jaka jest – Stała? Zmienna? Altruistyczna? Egoistyczna?
Filozofia implikuje etykę.
Etyka ogólna (wykład) 19.03.2013
Moralność a prawo, obyczaj, religia
Moralność a prawo
Pozytywizm prawniczy - prawo ustanowione w sposób legalny przez uprawnione jednostki/ instytucje, ogłoszone powszechnie jest słuszne i nie można go podważać. Odeszło się już od takiej postawy – [Rawo powinno podlegać ocenie, np. moralnej
chrześcijaństwo – prawo pozytywne, podlega prawu wyższego rzędu (które wynika z moralności, sumienia), które jest wtórne w stosunku do prawa boskiego
należy oceniać istniejący system norm prawnych, ze względy na przyjęty system
prawo można oceniać niezależnie od tego, po co zostało ustanowione:
a) wymóg właściwego ogłoszenia prawa
b) wymóg spójności prawa (nie mogą to być normy sprzeczne)
c) zasady jurysprudencji (zostały wypracowane jeszcze w prawie rzymskim:
- ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu (musi postawić zarzut i przedstawić dowody)
- zasada domniemania niewinności oskarżonego
- wątpliwości należy tłumaczyć na korzyść oskarżonego
- nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
- przyznanie Siudo winy oskarżonego, nie może być traktowane jako ostateczny, wystarczający dowód
- zasada równości obywateli wobec prawa
- nie wolno dyskryminować ludzi
Prawo, które nie spełnia tych zasad jest nie słuszne
Norma moralna a norma prawna (Osowska)
- norma moralna i prawna różni się sformułowaniem, prana ma warunkowe sformułowanie, moralna bezwarunkowe
- geneza: normy p. powstają na skutek stanowienia, normy m. powstają w sposób żywiołowy
- warunki w jakich obowiązują: prawne obowiązują niezależnie od ich akceptacji, moralne obowiązują nas wtedy, kiedy akceptujemy je w naszym sumieniu
- odmienny rodzaj sankcji: normy prawne są instytucjonalne, normy moralne nie zawsze mają wymiar instytucjonalny
- sposób w jaki się dowiadujemy: o normach prawnych dowiadujemy się za pośrednictwie dokumentów, przepisów, o normach moralnych dowiadujemy się na drodze wychowania
- Leon Petrażycki: odróżniał normy na podstawie treści, prawne mają charakter imperatywno-atrybutywny (nakaz lub zakaz i jednocześnie dają innym prawo, by od nas czegoś żądać), natomiast moralne mają charakter tylko imperatywny (żądają od nas jakiegoś zachowania, ale nie dają innym prawdo do egzekwowania tego zachowania). Osowska twierdziła, że niektóre normy moralne również mają charakter imperatywno-atrybutywny (szczególnie w bliskich relacjach)
ZWIĄZKI MORALNOŚCI Z PRAWEM:
1.Są czyny, które stanowią przekroczenie normy moralnej, ale nie są przekroczeniem normy prawnej. Wyodrębnienia takich czynów nikt w etyce nie kwestionuje, różnie bywa w ujęciu opinii społecznej np. mizantropia. NM(-) NP(+)
2. Są czyny, które stanowią przekroczenie normy prawnej, ale nie są przekroczeniem normy moralnej np. darowizna bez zapłacenia podatku NM(+) NP(-)
3. Są czyny, które są przekroczeniem normy prawnej i moralnej jednocześnie bądź odwrotnie (prawo chroni to, co nazwiemy minimum moralności). Prawo nie tworzy moralności, instytucjonalnie je chroni. NM(+/-) NP(+/-)
Moralność a obyczaje
Warunkiem obowiązywania norm obyczajowych jest ich powszechne respektowania, jest to tradycyjna forma zachowania przyjęta w danym środowisku. Często stanowią element spajający grupę. Sankcje w normie obyczajowej są podobne do sankcji wynikających z łamania norm moralnych. Specyficzną sankcją obyczajową jest ośmieszenie.
Istotny związek norm obyczajowych z tradycją
Obyczaj nie podlega tak szybko zamianą, ponieważ kształtowała się przez wiele lat i są elementem nieświadomych, rytualnych zachowań społecznych. Poza tym obyczaj wiąże się z zewnętrzną formą stosunków między ludzkich (stanowi zewnętrzną fasadę stosunków), formalizm obyczaju jest podstawą jego długowieczności.
Badacze odróżniają obyczaj od zwyczaju: zwyczaj nie ma mocnej sankcji opinii publicznej i ma charakter jednostkowy.
Między obyczajem a moralnością występują pewne zależności:
- normy moralne regulują treść, a normy obyczajowe formę (np. pogrzeb obyczaj reguluje wygląd, zachowanie, moralność reguluje odczucia, przeżycia).
- mogą regulować różne aspekty sytuacji
- obyczaj i moralność nie zawsze muszą być rozłączne (parz wyżej, bo znowu mówi o tym samym)
- norma obyczajowa może stać się normą obyczajową, kiedy nabierze określonej treści moralnej (ważne są intencje i motywy wypełniania pewnych norm)
normy/zasady dobrego zachowania (specyficzne normy obyczajowe)
- mają zapewnić miły nastrój, sprawność techniczną, służą harmonizowaniu współżycia
- zwykle traktuje się jako drugorzędne
Etyka ogólna (wykład) 09.04.2013
Moralność a religia
Czy moralność jest zależna od religii?
-->nieustający spór
Maria Ossowska – problem moralności i religii:
Pięć możliwych zależności moralności od religii
- zależność genetyczna (konkretny system religijny przekłada się na konkretny system moralny) – chodzi o zależność moralności od wiary w istoty niematerialne, które zalecają określone normy moralne
- zależność logiczna – dyrektywy moralne wymagają przyjęcia pewnych dogmatów wiary
- zależność psychologiczna – powstaje na mocy przyzwyczajenie – są nauczane wraz z pewnymi dogmatami wiary
- wpływ religijnych treści na obraz świata/człowieka i na oceny moralne
- wpływ religijności na poziom moralny człowieka
Kryteria oceny czynu jako dobrego/złego moralnie
Kryteria oceny:
- intencje i motywy działającego
- cnoty działającego – czyn dobry moralnie jest zależy od cnót wykonującego (odpowiedzialność, odwaga, roztropność, uczciwość itd.)
- wartości moralne realizowane przez czyny (szacunek dla człowieka, równość, sprawiedliwość, troskę itd.) – zakłada się związek działającego z cnotami)
- zgodność uczynku z obowiązującymi zasadami postępowania oraz z podjętymi oraz jednostkę zobowiązaniami
- zgodność czynu z sumieniem- sumienie jest świadomością moralną, które pozwala oceniać zgodność czynu z jakimiś wartościami; stosowanie jednakowej miary w ocenie siebie i innych ludzi; jest to zdolność wyrażania ocen na podstawie empatii
- korzystne skutki czynu – czyn uważamy za dobry dlatego, że prowadzi do korzystnych skutków,
Żadne kryterium nie jest niezależne od pozostałych. Każda teoria może absolutyzować tylko jedno kryterium.
Władysław Tatarkiewicz – 4 sądy etyczne:
sądy o wartości dodatniej i ujemnej
Sądy o słuszności +/-
sądy o moralności (chodzi o intencje)
sądy o zasłudze ((chodzi o ofiarność i trudność przy wykonaniu jakiegoś czynu)
Moralność = czyń dobro, unikaj zła
Koncepcja szczęścia (według Władysława Tatarkiewicza)
Szczęści – ma aspekt przedmiotowy -są to pewnie dodatnie wydarzenia w życiu, ma również aspekt podmiotowy – dodatnie przeżycia.
Starożytni: szczęście jako coś stałego, trwałego i zależące od nas samych
Cztery zasadnicze pojęcia szczęścia:
- szczęście to pomyślność, powodzenia, pomyślny układ warunków, okoliczności
- szczęście to stan intensywnej radości, upojenia – chodzi o to, co człowiek przeżył, nie ważne są warunki, które to spowodowały. Większość ludzie wiąże szczęście w znaczeniu subiektywnym z obiektywnym
- szczęście to posiadanie najwyższych dóbr dostępnych człowiekowi (eudajmonia – filozofowie greccy). Dobra te nie były określone jednoznacznie
- szczęście to zadowolenie z życia wziętego w całości (subiektywne filozoficzne pojęcie szczęścia) – o szczęściu decydują nie dobra, a uczucia - nadaje się na cel życia
Te cztery pojęcia często się ze sobą mieszają. Ludzie mają tendencja, to określania jednym wyrazem tych czterech różnych stanów.
Szczęście jako zadowolenie z życia – zadowolenie to musi być zadowoleniem pełnym, z całości i mus być zadowoleniem trwałym, a nie chwilowym.
Więc szczęście to pełne, trwałe, uzasadnione zadowolenie z całości z życia
Człowiek nie może cieszyć się nieustannie, wystarczy, że czuje się zadowolony, kiedy myśli o swoim życiu. Nikt nie żyje głębokim życiem swojej świadomości, do szczęście potrzeba by człowiek tylko w pewnym momentach czuł pełnie życia. Życie musi mieć dla nas jakąś wartość, by dało nam zadowolenie. Szczęście to takie zadowolenie z życia, które jest uzasadnione.
Szczęściem jest życie dające pełne, trwałe, uzasadnione zadowolenie z całości
Zależność między szczęściem a moralnością, różne koncepcje
- utożsamienie moralności ze szczęściem (starożytność)
- moralność i szczecie nie są tym samym, ale są ze sobą związane (Epikur: cnota jest drogą do szczęścia)
- szczecie jest nagrodą za życie moralne (chrześcijaństwo)
stanowiska pozytywne
- dobro nie jest gwarantem szczęścia. Moralność wyklucza szczęście
- moralność i szczecie są niezależne, nie wykluczają się, ale są sobie obojętne
- moralność utrudnia osiąganie szczęścia
stanowiska pesymistyczne
- moralność jest jednym z czynników szczęścia (życie moralne przyczynia się do szczęścia, chociaż go nie gwarantuje)
- moralność i szczecią to dobra wynikowy – przypadają na skutek wyników nie o nie same, a o coś innego. Jeśli ktoś dąży do szczęścia, jako niego samego, na pewno szczęścia nie osiągnie
- moralność jest skutkiem szczęścia. W szczęściu człowiek staj się lepszy