WYKŁADY PRAWOZNAWSTWO

WYKŁAD I

Normy społeczna – normy funkcjonujące w społeczeństwie i przez nie tworzone. Mają charakter powszechny, ogólny i abstrakcyjny, skierowane do abstrakcyjnie pojmowanego członka społeczeństwa. Norma oczekuje określonego daną normą zachowania się adresata. Normy społeczne słuzą zagwarantowaniu określonych potrzeb, celów czy wartości ważnych dla danej społeczności.

Normy społeczne można podzielić na:

• takie, które nie są związane bezpośrednio z państwem. Do tej grupy należy zaliczyć:

1. normy moralne

2. normy religijne

3. normy obyczajowe

4. normy estetyczne

• takie, które są związane z funkcjonowaniem państwa. Do tej grupy należy zaliczyć:

1. normy polityczne (widoczny związek z państwem)

2. normy prawne (ścisły związek z państwem)

ad. a) normy moralne

Normy, które pomagają odróżnić dobro od zła, sprawiedliwość od niesprawiedliwości. W przypadku negatywnej kwalifikacji lub oceny zachowania dokonywanej przez jednostkę wobec siebie jest samokrytyka i wyrzuty sumienia. Negatywne kwalifikacje lub ocena zachowań innych wywołuje określone sankcje wobec tej jednostki: krytyka, ograniczenie lub zerwanie kontaktów itp. Pozytywna kwalifikacja własnych zachowań afirmuje, może stać się intensywnym źródłem inspiracji i energii. Natomiast pozytywna kwalifikacja zachowań innych jednostek może przyczynić się do umacniania kontaktów z takimi jednostkami, udzielenia im poparcia, służy umacnianiu więzi społecznej, a także poczucia bezpieczeństwa jenostki oceniającej.

ad. b) normy religijne

Normy te funkcjonują w ramach danej wspólnoty religijnej, wynikają z przyjęcia określonych zasad wiary. Znaczenie norm religijnych zależy od statusu władzy państwowej w społeczeństwie. W przypadku zespolenia tych dwóch sfer, mamy do zcynienia ze społeczeństwem i państwem w większym lub mniejszym stopniu teokratycznym (np.: Iran). Sankcją za naruszenie normy religijnej jest formalnie określona sankcja wynikająca z zasad danej wiary, aż do wykluczenia z danej wspólnoty religijnej. Może ona jednak dalece przekraczać obszar wspólnoty religijnej, jeżeli znaczenbie norm religijnych w danym środowisku jest wyjątkowo duże. Normy te nakładają się wtedy na normy obyczajowe...

ad. c) normy obyczajowe

Są ściśle powiązane z normami religijnymi. Sankcją za naruszenie norm obyczajowych może być izolowanie niesubordynowanego członka społeczności lub zerwanie kontaktów.

ad. d) normy estetyczne

Normy te, mówią o sposobie ubioru ludzi, ich wyglądzie itp. Są charakterystycze dla danego społeczeństwa, kręgu kulturowego, bywają odmienne dla poszczególnych epok. Ludzie w dzisiejszych czasach robią się coraz bardziej tolerancyjni, a za tym idzie upowszechnienie konkretnego wzorca estetycznego dla kilku kultur.

ad. e) normy polityczne

Normy te są związane z działalnością państwa i instytucji politycznych. Tworzą się w sposób naturalny na tle funkcjonowania systemu politycznego i dotyczą politycznych zachowań obywateli oraz zachowań członków elit politycznych. Nieprzestrzeganie norm politycznych jest sankcjonowane przez państwo.

ad. f) normy prawne

Normy stanowione przez organy państwowe lub też normy przez państwo sankcjonowane, państwo uznaje je za „tworzone” przez siebie, stoi za nimi autorytet państwa i sankcje, włącznie z przymusem, w przypadku niezastosowania się do nich adresata. Normy prawne są ściśle powiązane z instrumentami działania państwa, a także są o wiele bardziej precyzyjne niż pozostałe normy. Dążą do precyzyjnego określenia, kto jest ich adresatem, w jakich okolicznościach winny być stosowane (hipoteza normy), na czym polegać ma zastosowanie się do wynikającego w nich nakazu, zakazu czy przyzwolenia (dyzpozycja normy prawnej), winny precyzyjnie okreslać, na czym będzie polegać sankcja w przypadku nie zastosowania się do normy. Norma prawna jest jednostką logiczną aktu prawnego, konstruowaną na gruncie przepisów prawnych.

Struktura normy prawnej:

1. hipoteza, jest częścią normy prawnej, okreslającą krąg adresatów, do których norma się odnosi oraz okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Hipoteza dzieli się na elementy podmiotowe (wskazują adresata normy pranwej i jego cechy bądź odnoszą się do działania adresata normy) oraz elementy przedmiotowe (określają stany, zjawiska lub wydarzenia zewnętrzne w stosunku do adresata normy prawnej, fakty przyrodnicze, miejsce lub czas działania adresata normy)

2. dyspozycja, to część normy wyznaczająca sposób postępowania w sytuacji określonej przez warunki przewidziane w hipotezie. Dyspozycja dotyczy zachowań będących obowiązkami podmiotów prawa (polegają na tym, że norma ustanawia dla danej klasy adresatów nakaz lub zakaz określonego zachowania, działania lub zaniechania) oraz zachowań stanowiących uprawnienia (wynikają z zawartego w normie prawnej przyzwolenia na działania powodujące skutki prawne)

3. sankcja wyraża konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem prawnym. Stanowi ona o tym, jak zareaguje państwo na niezastosowanie się adresata do wskazań zawartych w dyspozycji, o ile zaistniały okoliczności przewidziane w hipotezie. Wyodrębnia się rówżnego rodzaju sankcje prawne:

• sankcja karna - wyraża odpowiedzialność karną przewidzianą na podstawie kilku kategorii ustaw: nie tylko kodeksu karnego, ale także kodeksu do spraw wykroczeń czy ustawy karno-skarbowej. Celami sankcji są: resocjalizacja przestępcy, prewencja szczególna, prewencja ogólna, izolacja od społeczeństwa.

• sankcja egzekucyjna – przewidziana jest przez normy prawa administacyjnego. Polega np. na eksmisji lokatora z lokalu bezprawnie zajętego czy egzekucji przeprowadzonej przez komornika sądowego na majątku sprawcy szkody.

• sankcja nieważności czynności prawnej – stanowi element norm prawa cywilnego i rodzinnego np.: nieważność czynności prawnej dokonanej z osobą ubezwłasnowolnioną lub nieważność związku małżeńskiego zawartego z osobą pozostającą w związku małżeńskim.

Norma prawna jako struktura jednoelementowa: najistotniejszą cechą jest to, że wyraża regułę (dyrektywę) postępowania. Normą prawną jest zatem taka wypowiedź zbudowana na gruncie przepisu pranego, która wskazuje jak należy się zachować.

Norma prawna jako struktura dwuelementowa: każda wypowiedź języka prawnego spełnia cechy normy prawnej, jeśli składa się z dwóch elementów: hipotezy i dyspozycji, bądź dyspozycji i sankcji. W każdym przypadku elelentem niezbędnym jest dyspozycja.

Norma prawna jako struktura trójelementowa: norme prawną stanowią trzy elementy: hipoteza, dyspozycja i sankcja.

Koncepcja norm sprzężonych:

1. norma sankcjonowana – norma p[ierwotna, skierowana do pewnej kategorii adresatów określonych rodzjowo tzw. adresat pierwotny.

2. norma sankcjonująca – norma posiłkowa, skierowana jest zawsze do organów państwa (tzw. adresat wtórny). Uruchamia się ją tylko wtedy, gdy naruszona zostanie norma sankcjonowana, czyli wówczas, gdy adresat normy sankcjonowanej nie spełni swego obowiązku, złamie zakaz lub nakaz zawarty w dyspozycji. Wówczas nastąpi zastosowanie sankcji.

Klasyfikacja norm prawnych:

1. ze względu na kryterium treści:

1. normy nakazujące wskazują adresatowi określony sposób postępowania, najczęściej pod rygorem poniesienia ujemnych konsekwencji prawnych w przypadku niezastosowania się do nakazu.

2. normy zakazujące postanawiają, najczęściej pod rygorem sankcji, że nie wolno postępować w określony sposób.

3. normy uprawniające (dozwalające) nie nakazują ani nie zakazują żadnego postępowania. Przewidują zaś – dla oznaczonej klasy podmiotów – możliwość wybopru zachowania.

1. ze względu na specyficzne związki treściowe różnych elementów normy:

1. norma ogólna „lex generalis” to powszechna reguła zachowania, obejmująca szeroki (pełny) zakres spraw i adresatów.

2. norma szczegółowa „lex specialis” ustanawia wyjątek od postanowień reguły powszechnej, wynikającej z normy ogólnej.

1. ze względu na charakter obowiązywnia:

1. norma bezwzględnie obowiązująca „ius cogens” ustanawia zakaz lub nakaz jednego sposobu zachowania adresatów normy. Nie dopuszcza odmiennego postępowania, niż ten, który wskazano w normie. Podmioty prawa nie mają zatem możliwości wyboru. Muszą pod rygorem poniesienia sankcji zastosować się do dyspozycji normy.

2. norma względnie obowiązująca „ius dispositivum” pozostawia podmiotom prawa swobodę wyboru własnego zachowania w relacji z innymi podmiotami. Znajduje ona zastosowanie dopiero wówczas, gdy strony same czegoś w danym zakresie nie postanawiają lub ich postanowienia mają tylko częściowy charakter.

1. ze względu na rodzaj sankcjonowania działań lub zaniechań niezgodnych ze wskazanym w normie wzorem postępowania:

1. norma doskonała „lex perfecta” to norma, która opatrzona jest sankcją nieważności aktu stosującego taką normę.

2. norma więcej niż doskonała „lex plus quam perfecta” opatrzona jest sankcją nieważności aktu stosującego taką normę oraz inną sankcją prawną, zwykle sankcją represyjną.

3. norma mniej niż doskonała „lex minus quam perfecta” opatrzona jest jedynie sankcją represyjną: nie unieważnia jednak dokonanej czynności stosującej tę normę.

4. norma niedoskonała „lex imperfecta” to norma, dla której w systemie prawa – w sytuacji jej nieprzestrzegania – nie można znaleźć sankcji. Normy niedoskonałe występują najczęściej w prawie konstytucyjnym, prawie rodzinnym i prawie administracyjnym.

Normy prawne a przepisy prawne:

Przyjmuje się, że norma prawna jako reguła postępowania stanowi treść, a zarazem istotę prawa, natomiast przepis prawny to forma, w jakiej występuje (przejawia się) prawo. Przepis prawny jest jednostką techniczną aktu normatywnego i jako taki utożsamiony może być ze zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym, stanowiącym elementarną część tego aktu, wyodrębnioną przez prawodawcę w postaci artykułu, paragrafu itp. Przepis prawny jest więc zapisem, zespołem symboli określonego języka, stanowiącym część aktu normatywnego. Wokół przepisu podtswowego konstruowana jest norma prawna, „rozsiana” częstokroć w wielu przepisach. Zatem norma prawna jest wypowiedzią konstruowaną na gruncie przepisów prawnych, jest regułą zachowania zawierającą niezbędne elementy, skonstruowaną na gruncie przepisów prawa. Stanowi wypowiedź, którą konstruuje się według określonego wzoru. Dokonuje się to przy wykorzystaniu uniwersalnego schematu struktury normy prawnej (hipoteza – dyzpozycja – sankcja). Prawo obowiązujące składa się z norm prawnych, a nie z przepisów prawa. Prawo obowiązujące winno tworzyć system norm zhierarchizowanych i niesprzecznych, przepisy prawa są zaś technicznym środkiem służącym do wyrażania norm prawnych.

Struktura przepisu prawnego:

Ponieważ przepisy prawne zawierają dyrektywy zachowania, formułuje się je zwykle za pomocą słów takiego rodzaju, jak: „musi”, „powinien”, „może”, „jest zobowiązany”, „jest uprawniony”.

Podstawowe elementy przepisu prawa to:

• poprzednik (wymienia okoliczności, z którymi należy wiązać skutki prawne, ten element budowy przepisu odpowiada hipotezie normy prawnej)

• następnik (ustala skutki prawne, jakie powinny być związane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku. Skutki te sprowadzają się do wskazania, jak dany podmiot powinien się zachować, jakie ma uprawnienia i obowiązki, a także, ewentualnie, jakie sa konsekwencje prawne niedostosowania się do przewidzianego prawem obowiązku poprzez złamanie nakazu lub zakazu. Z tego elementu struktury przepisu prawnego wynika na ogół dyspozycja i sankcja normy prawnej)

• funktor normotwórczy ( to odpowiedni zwrot językowy, wiążący w zdaniokształtną całość obydwa wymienione wyżej człony przepisu prawa. Są to zwroty typu: „powinien”, „musi”, „jest zobowiązany”, „należy”, „można”, „nie można”, nadające wypowiedziom zawartym w aktach prawnych charakter reguł wyznaczających postępowanie. Wskazują na obecnośc reguł zachowania.)

Typologia przepisów prawnych:

1. przepisy konkretne, to takie, które bezpośrednio i w sposób pełny określają sposób postępowania, jakiego domaga się ustawodawca od adresata.

2. przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia w tekstach prawnych kilkakrotnego powtarzania tych samych postanowień. Przepisy te więc nie formułują wskazanego przez ustawodawcę postępowania, lecz odsyłają do innych, już wydanych przepisów prawa.

3. przepisy blankietowe, to takie przepisy odsyłające, nie formułują w sposób pełny i wyczerpujący postulowanego, wskazanego przez ustawodawcę postępowania zapowiadając wydanie w przyszłości stosownje reguacji przez upoważniony podmiot.

4. przepisy proste, to przepisy, które określają skutki prawne jednego tlyko stanu faktycznego.

5. przepisy złożone, to przepisy, które wskazują na skutki prawne dwóch lub więcej stanów faktycznych.

Akt normatywny to akt wydany przez upoważniony, na mocy innych przepisów, organ władzy publicznej. Akt ten składa się z przepisów prawnych, na gruncie których można konstruować normy prawne. Akt taki cechuje się określoną stukturą wewnętrzną.

Wyodrębnia się w nim pewnie stałe elementy, takie jak:

• nagłówek – część tytułowa aktu normatywngo wskazująca rodzaj danego aktu; datę jego uchwalenia lub ustanowienia oraz tzw. przedmiot unormowania, czyli określenie czego konkretnie akt dotyczy.

• podstawa prawna – wskazana jest w akcie normatywnym bezpośrednio po części tytułowej.

• preambuła (wstęp, arenga) – występuje tylko w niekótryh fundamentalnych aktach normatywnych, zwłaszcza w konstytucji. Element ten umieszczony zostaje między tytułem i częścią zasadniczą aktu prawnego. W preambule znajdujemy zwykle: wskazanie społecznej lub politycznej genezy tekstu prawnego, zasadnicze idee i cele regulacji zawartej w tym akcie prawnym. Czasem nawet w takim fundamentalnym akcie prawnym wskazuje się podstawowe wartości przyświecające takiemu katowi prawnemu (zwłaszcza w konstytucji).

• część zasadnicza – składa się z przepisów ujętych w określoną strukturę, opatrywanych kolejno po sobie następującymi numerami oznaczanymi za pomocą cyfr, zwykle cyfr arabskich. Główne jednostki struktury ustaw określane są zwykle mianem artykułów, zaś innych aktów prawnych – paragrafów. W aktach normatywnych regulujących szeroki zakres stosunków społecznych (np.: kodeks cywilny) wyodrębnia się w części zasadniczej część ogólną i część szczegółową.

• część ogólna obejmuje przepisy, które zawierają elementy wspólne dla norm zawartych w treści przespiów szczegółowych, np.: ogólne zasady czy definicje.

• część szczegółowa zawiera szczegółową materię aktu normatywnego. W części zasadniczej mogą się mieścić ponadto tzw. przepisy przejściowe i końcowe. Chodzi tutaj przede wszystkim o przepisy określające termin wejścia aktu w życie, wskazujące datę, od której akt obowiązuje; przepisy przejściowe odnoszone do faktów lub zjawisk zaistniałych przez wejściem w życie nowego aktu prawnego oraz przepisy derogacyjne, wskazujące, które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lyb przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu.

• podpis – jest ostatnim elementem składowym aktu normatywnego. Ustawy parlamentarne podpisuje Prezydent Rzeczypospolitej; rozporządzenia Rady Ministrów oraz rozporządzenia i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów – Prezes Rady Ministrów, rozporządzenia i zarządzenia wydawane przez poszczególnych ministrów – właściwi ministrowie.

Akty prawne muszą być, zgodnie z zasadą jawności, należycie opublikowane w specjalnie do tego celu powołanych dziennikach urzędowych: „Dzienniku Ustaw” albo „Monitorze Polskim”.Wymóg należytej publikacji, będący obowiązkiem państwa jest jednym z podstawowych warunków obowiązywani prawa. Staje się to w pełni zrozumiałe w kontekście konsekwencji obowiązującej zasady, iż nieznajomość prawa nie zwalnia nikogo od odpowiedzialności prawnej „ignorantio iuris nocent”.

ZASADY PRAWA:

Normy prawne są podstawowymi elementami systemu praw. Do systemu prawa należą również, oprócz tzw. norm zwykłych, zasady prawa. Zasada prawa to również norma prawna, ale o szczególnym znaczeniu. Dlatego jest ona nadrzędna wobec zwykłych norm prawnych. Zasady prawa są najczęściej wyrażone bezpośrednio w wysokiej rangi przepisach prawa obowiązującego. Taki charakter ma zawarta w art. 2 Konstytucji RP z kwietnia 1997r. fundamentalna zasada państwa prawnego. Zasadami prawa bywają logiczne konsekwencje norm prawnych bezpośrednich, wyprowadzone z nich za pomocą reguł wnioskowań prawniczych. Tytułem przykładu wymienić można tutaj zasady, które Trybunał Konstytucyjny wyprowadził z saday państwa prawnego: zasada zaufania państwa i stanowionego przez nie prawa, zasada przywzoitej legislacji czy zasada ochrony praw słusznie nabytych. Zasada prawa może stać się prawnie wiążącą, jeżeli dana norma, uznawana w sposób bezsporny za zasadę prawa przez doktrynę prawniczą, traktowana jest również przez praktykę stosowania prawa (sądownictwo) jako powszechnie uznana zasada prawa.

Do fundamentalnych zasad prawa, wyrażonych w najwyższych aktach prawnych państw demokratycznych, zaliczyć należy między innymi zasady: równości wobec prawa, wolności jednostki, praworządności, suwerenności narodu, konstytucjonalizmu, podziału władzy.

Zasady prawa znajduję się zwykle w części ogólnej systematyki wewnętrznej aktów prawnych o randze ustawowej, są zwykle umieszczone na początku aktu prawnego np.: na początku rozdziału. Przykładem jest zasada in dubio pro reo, nakazująca rozstrzyganie wątpliwości powstałych w toku postępowania karnego na korzyść oskarżonego (art. 5§ 2 kodeksu postępowania karnego: Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego). Ustawową rangę ma także jedna z podstawowych zasad prawa cywilnego – zasada swobody umów (art. 353 kc. – strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego).

Niektóre zasady prawa zawarte w ustawach, z uwagi na swoją doniosłość prawną i społeczną, zostały również zapisane w tekście Konstytucji RP. Są to między innymi:

1. zasada prawa karnego głosząca, iż nie ma przestępstwa, jeżeli w czasie popełnienia danego czynu nie obowiązuje ustawa uznająca ten czyn za przestępstwo – „nullum crimen sine lege poenali anteriori”

2. zasada prawa karnego głosząca, że kara, jaką zagrożony jest dany czyn zabroniony, również musi być precyzyjnie określona przez ustawę, która już obowiązywała w momencie popełnienia tego czynu – „nulla poena sine lege poenali anteriori”

3. zasada domniemania niewinności oskarżonego – każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

4. zasada domniemania dobrej wiary – „preasumptio boni viri”

5. zasada powagi rzeczy osądzonej - „res iudicata ne bic in idem procedatur”

6. zasada głosząca, iż nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności prawnej - „ignorantio iuris nocet”

ZASADY PRAWA W PRZYPADKU KONFLIKTU Z NORMAMI ZWYKŁYMI MAJĄ PIERWSZEŃSTWO.

Społeczeństwo globalne – społeczeństwo związane z danym państwem, w którym funkcjonują dla każdego te same normy.

Grupy społeczne – wchodzą w skład społeczeństwa globalnego. Są to między innymi: rodzina, klasa szkolna, ludzie oczekujący w jednym czasie na autobus na przystanku autobusowym. Grupy społeczne można podzielić na:

• sformalizowane (np.: partie polityczne)

• niesformalizowane (np.: grupa stałych przyjaciół)

Rola społeczna – rola jednostki w każdej grupie społecznej wyznaczona określonymi normami, nie tylko jednej kategorii. Np.: Rola ojca rodziny wyznaczona jest normami moralnymi, obyczajowymi, częstokroć religijnymi, a także prawnymi.

Język prawny – język, którym posługuje się osoba tworząca prawo (Sejm, Rząd, Ministrowie, władze lokalne, Parlament, Senat), język przepisów; język prawny, to język ostry, precyzyjny, pełni funkcję sugestywną, stymulacyjną, ukazuje, że należy się do niego stosować.

Język prawniczy – metajęzyk według języka prawnego; to język języka prawnego; posługują się nim prawnicy, notariusze, radcy prawni itp., czyli osoby komentujące prawo. Języka prawnego używają też osoby wyrażające się na temat prawa, czyli doktryna (naukowcy, profesorowie).

res judicata – rzecz osądzona

fakty prawne – każdy fakt społeczny, który jest przewidziany przez twórcę prawa w tekście prawnym; okoliczność, za którą prawo przewiduje określone skutki prawne.

skutki prawne – określają obowiązki i uprawnienia.

FAKTY PRAWNE

zdarzenia

- nie zależą od woli, zachowań człowieka

Np.: katastrofy przyrodnicze,

narodziny, naturalna

śmierć człowieka, upływ czasu działania

- takie okoliczności, które zależą od ludzi, z którymi prawo wiąże jakieś uprawnienia i obowiązki

upływ czasu:

• zasiedzenie (wraz z upływem czasu można uzyskać prawo własności),

• przedawnienie roszczeń (nie można dochodzić swoich praw w sądzie po przedawnieniu; np.: czas na wniesienie apelacji)

DZIAŁANIA:

1. Działania zamiarowe (wolicjonalne): wskutek działania ktoś chce na siebie ściągnąć określony skutek prawny:

• powinno to być świadome

• ważne jest złożenie oświadczenia woli (wolnego od wad), że chcemy na siebie ściągnąć określony skutek prawny np.: pożyczam pieniądze i od razu się nastawiam na to, że będę musiała je oddać; umowa pomiędzy klientem a sprzedawcą; rozstrzygnięcia organów władzy; orzeczenia sądowe (wyroki, postanowienia); tworzenie prawa

• musi spełniać określone warunki

• ma być możliwe do spełnienia

1. Działania niezamiarowe (niewolicjonalne): nie zamierzamy ściągnąć na siebie skutku prawnego, ale wskutek działań ściągamy go na siebie:

1. czyny zgodne z prawem: dozwolone , przewidziane przez prawo; prawo z danym czynem wiąże jakieś skutki prawne np.: jeżdżąc samochodem musimy być trzeźwi, stosować się do znaków, przestrzegać zakazów itd.

2. czyny sprzeczne z prawem: za takie czyny grozi sankcja (przewidziana przez Kodeks Karny) np.: więzienie; delikty też są sankcjonowane (przewidziane przez Kodeks Cywilny) np.: odszkodowanie, zadośćuczynienie, naprawa

Stosunek prawny – to stosunek społeczny polegający na tym, że między podmiotami prawa dochodzi do więzi prawnej.

Podmiotami stosunków prawnych mogą być zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne.

Więź prawna – treść, przedmiot stosunku prawnego.

STOSUNKI PRAWNE

1. Stosunek cywilno - prawny – powstaje w oparciu o zawarcie czynności prawnych np.: swoboda umów (treść ma być tak dostosowana żeby obu stronom wszystko odpowiadało). Strony w swobodzie umów są równouprawnione, równorzędność podmiotów. Stosunek cywilno-prawny regulowany jest przez Kodeks Cywilny.

2. Stosunek administracyjno – prawny – prawo administracyjne reguluje szereg aktów prawnych. Stosunek ten będzie powodowała decyzja administracyjna; brak równouprawnienia podmiotów, władztwo państwa.

3. Stosunek prawno – karny – regulowany przez Kodeks Karny, czyn sprzeczny z prawem, brak równorzędności podmiotów, władztwo państwa.

4. Stosunek mieszany – są i elementy stosunku cywilno – prawnego jak i stosunku administracyjno – prawnego. Stosunek reguluje Kodeks Pracy i umowa o charakterze cywilno – prawnym; brak równorzędności podmiotów, wiążą się z tym uprawnienia i obowiązki głównie dla strony „niższej”.

Stosunek prawny – relacje przebiegające pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami regulowane przez normy społeczne. Stosunek prawny powstaje pomiędzy przynajmiej dwoma podmiotami prawa jako skutek zaistnienia przewidzianego przez prawo faktu (tzw. fakt prawny). Między stronami tworzy się szczególnego rodzaju więź prawna, polegająca na obowiązku jednego podmiotu określonego zachowania się względem drugiego podmiotu, a zarazem na odpowiadającym drugiemu podmiotowi uprawnieniu. Więź ta może mieć chrakter krótkotrwały, może trwać też przez dłuższy czas.

Podmiotem prawa jest ten, ko jest uprawniony lub zobowiązany. Zdolność do tego, by być podmiotem praw i obowiązków w stosunkach prawnych – a tym samym, by być podmiotem tych stosunków – określa się jako zdolność prawną. O tym, kto może korzystać ze zdolności prawnej decydują wyłącznie przepisy prawa obowiązującego. Podmiotowość prawa jest cechą normatywną. Wyodrębnia się dwie kategorie podmiotów prawa: osoby fizyczne i osoby prawne.

Czynność prawna – świadome działanie podmiotu prawa, za pomocą którego zmierza on do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.

WYKŁAD II

osoba fizyczna – każdy człowiek od urodzenia do śmierci.

Wyjątek rozszerzający:

• podmiotem prawa jest także płód w łonie matki (w świetle prawa to nie jest osoba fizyczna ani człowiek) – nasciturus; jednak płód podlega ochronie prawnej, np.: przed aborcją; płód ma prawo dziedziczenia, jeśli urodzi się żywy; dla płodu można dać do opieki kuratora aby strzec przyszłych praw dziecka.

Wyjątek zawężający:

• prawo przestaje uznawać kogoś za osobę fizyczną, za podmiot – pomimo, że dana osoba żyje (ktoś kto orzeczeniem sądu uznany jest za zmarłego wskutek zaginięcia itp. Po 10 latach rodzina może wystąpić do sądu z wnioskiem o uznanie osoby za zmarłą, wypadku gdy zaginiony ukończył 70 lat to za osobę zmarłą można ją uznać po 5 latach od zaginięcia).

Cechy osoby fizycznej:

• zdolność prawna – zdolność do tego, by być podmiotem różnego rodzaju prawnień i obowiązków; przypisywana jest każdej osobie fizycznej; tzw. podmiotowość prawna.

• zdolność do czynności prawnych – cecha osoby fizycznej, lecz nie przysługuje wszystkim osobom fizycznym; zdolność do tego, by za pomocą składanych przez siebie oświadczeń woli kształtować swoją sytuację prawną, czyli nabywać uprawnienia i obowiązki.

Aby mieć pełną zdolność do czynności prawnych należy spełnić określone warunki:

• musi to być osoba pełnoletnia (ma mieć skończone 18 lat)

• brak ubezwłasnowolnienia (ubezwłasnowolnienie jest wtedy, kiedy sąd uzna, że nie jesteśmy w stanie decydować o swoim życiu np.: podczas choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, śpiączki, podczas nałogów)

• pełną zdolność do czynności prawnych ma także osoba niepełnoletnia, która wstąpiła w związek małżeński

Wyróżnia się:

• ubezwłasnowolnienie całkowite

• ubezwłasnowolnienie częściowe

Brak zdolności do czynności prawnych wsytepuje wtedy, gdy:

• osoba nie ma ukończonych 13 lat

• osoba, która jest ubezwłasnowolniona całkowicie

Częściowa zdolność do czynności prawnych występuje wtedy, gdy:

• osoba jest pomiędzy 13-18 rokiem życia

• osoba jest ubezwłasnowolniona częściowo

Przedstawicielstwo – ktoś, kto działa w naszym imienu dokonując czynności prawnych z innymi osobami, a te czynności oddziałują w naszej sferze prawnej.

Rodzaje przedstawicielstwa:

• przedstawicielstwo (ktoś coś za nas robi, nie wymaga pełnej zdolności do czynności prawnych np.: dziecko robi zakupy)

• przedstawicielstwo ustawowe (działania zgodne z ustawami w kodeksach, wymaga pełnej zdolności do czynności prawnych)

Pełnomocnictwo:

• reprezentacja wzajemna małżonków

• pełnomocnictwo procesowe

• pełnomocnictwo w działaniu

ad solemnitatem – pod rygorem nieważności

osoba prawna – jednostka organizacyjna, której prawo przyznaje osobowość prawną. To swoisty twór organizacyjny, z którym prawo wiąże określone uprawnienia i obowiązki. Istotą tak pojmowanego swoistego podmiotu jest określona, pojmowana abstrakcyjnie grupa społeczna lub abstrakcyjnie rozumiane dobra. Osoba prawa wyposażona zostaje z mocy prawa w osobowość prawną, która wyraża się w specjalnej zdolności prawnej i odpowiadającej jej zdolności do czynności prawnych.

Podział osób prawnych:

• korporacje (stowarzyszenia) – korporacją nazywana jest osoba prawna, która powstaje w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób fizycznych, zmierzających do osiągnięcia określonego celu. Korporacja oparta jest na substracie osobowym, zgodnie z zasadą: nie ma korporacji bez członków.

• fundacje (zakłady) – fundacja jest organizacją opartą głównie na substracie majątkowym, zgodnie z zasadą: nie ma fundacji bez majątku. Majątek fundacji przeznacza się osobom trzecim.

Wyodrębnia się trzy zasadnicze sposoby tworzenia się osób prawnych:

1. Tryb rejestracyjny polegający na tym, że właściwy organ, dokonujący rejestracji osób prawnych, nie może odmówić zarejestrowania danej jednostki organizacyjnej jako osoby prawnej, o ile uwzględnione zostały wymogi formalne określone w ustawie. W powyższym trybie powstaje np.: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

2. Tryb koncesyjny wiąże się z koniecznością uzyskania zezwolenia właściwego organu państwa (tzw. koncesji) na dany rodzaj działalności. Jest to niezbędnym warunkiem do utworzenia danej sooby prawnej.

3. Tryb erekcyjny, zwany też ustawowym, polega na tym, że osoba prawna jest powoływana do życia bezpośrednio mocą odpowiedniego aktu prawnego. Tym sposobem tworzone są np.: Polska Akademia Nauk (PAN) czy wyższe uczelnie państwowe.

Przedmiotem stosunków prawnych są uprawnienia i obowiązki, które kształtują się między podmiotami prawa wskutek zajścia określonego faktu prawnego.

Uprawnienie polega na tym, że przepisy prawa lub postanowienia umowne pozostawiają uznaniu danego podmiotu wybór zachowania przewidzianego w wypowiedzi normatywnej albo w opartej na niej umowie.

Obowiązek prawny – wiąże się z ustanowionym przez przepis prawa nakazem lub zakazem określonego zachowania. Zobowiązany musi wypełnić żądanie uprawnionego bez względu na to, czy zachowanie to zostało mu przypisane w formie nakazu czy zakazu. Jeśli odmawia wykonania takiego zachowania, to tym samym wybiera ujemne następstwa przewidziane w sankcji wypowiedzi normatywnej.

WYKŁAD III

GAŁĘZIE PRAWA:

Gałąź prawa to zespół norm prawnych regulujących stosunkowo szeroką grupę jednorodnych stosunków społecznych. W systemie prawa RP wyodrębnia się, w sposób ogólnie przyjęty, następujące gałązie prawa: prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo finansowe, prawo karne, prawo cywilne, prawo rodzinne, prawo pracy. Jednak u podstawy podziału systemu prawa leży podział na prawo publiczne i prawo prywatne. W wyodrębnionych gałęziach prawa można dokonać także podziału na prawo materilane i prawo formalne.

Prawo prywatne odnosi się do przepisów, mających na względzie interesy indywidualne jednostki. Obejmuje normy prawne, odnoszące się do takich stosunków prawnych, które pozostawione są w zasadzie do dowolnego uregulowania przez zainteresowane podmioty prawa. Prawo to normuje stosunki między równouprawnionymi podmiotami, głównie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych, itp. Podstawową gałęzią prawa prywatnego jest prawo cywilne.

Prawo publiczne obejmuje ogół przepisów, obowiązujących wszystkich, bowiem prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu państwa (społeczeństwa). Prawo publiczne nie zezwala podmiotom na swobodną decyzję a przynajmniej w znacznej mierze ją ogranicza. Prawem publicznym są wszystkie gałęzie prawa oprócz prawa cywilnego.

Prawo materialne – ogół norm regulujących (merytoryczną) treść stosunków społecznych, uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie lub niedopełnienie. Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny. Stanowią one istotę systemu prawa. Wyodrębnia się prawo (materialne): cywilne, karne, administracyjne.

Prawo formalne (procesowe, proceduralne, postępowanie) – jest zbiorem norm regulujących tryb postępowania przed organami stosującymi prawo w związku z realizacją uprawnień i obowiązków określonych w prawie materilanym. Normy prawa formalnego wskazują, jak ma postępoać dany organ przy rozstrzyganiu poszczególnych spraw. W ramach prawa formalnego wyróżniamy: postępowanie; cywilne, karne, administracyjne.

Prawo konstytucyjne – zajmuje szczególną pozycję wśród wszystkich gałęzi. Podtsawowym jego źródłem jest konstytucja. Zawiera normy określające zasady ustroju politycznego i społeczno – gospodarczego, kompetencje podstawowych instytucji państwa i relacje między nimi oraz katalog wolności, praw i obowiązków jednostki (obywatela).

Prawo administracyjne – stanowi swoiste „przedłużenie” niektórych norm prawa konstytucyjnego. Wyodrębnić tutaj można:

1. prawo administracyjne materialne – stanowi zespół norm regulujących stosunki społeczne powstałe w toku administracyjnej działalności władzy publicznej, a zwłaszcza władzy państwowej.

2. prawo administracyjne formalne – jest zespołem norm określających, w jaki sposób należy postępować przy stosowaniu prawa administracyjnego materilanego. Podstawowym źródłem postępowania administracyjnego jest kodeks postępowania administracyjnego. Podjęte w postępowaniu rozstrzygnięcia (decyzje i postanowienia) podlegają bezpośredniej kontroli przez możliwość wniesienia do organu wyższego stopnia: odwołania od decyzji czy zażalenia na postanowienie.

Prawo finansowe – gałąź prawa, związana ściśle z prawem konstytucyjnym i prawem administracyjnym. Normy przynależne do tego działu regulują stosunki społeczne, powstałe na tle urzeczywistniania władczych uprawnień organów finansowych administracji. Określają gospodarkę pieniężną państwa. Regulują tryb działania organów finansowych. Wyróżnia się:

1. prawo finansowe materialne – konkretyzuje obowiązki i uprawnienia podmiotów prawa finansowego bądź bezpośrednio z mocy prawa, bądź też w drodze decyzji organów administracji finansowej.

2. prawo finansowe formalne – określa tryb postępowania w procesie stosowania norm prawa materialnego.

Prawo karne – stanowi zespół norm określających, które czyny – ze względu na ich społeczne niebezpieczeństwo – są przestępstwami, jakie kary powinny być stosowane za ich popełnienie i według jakich zasad wymierzana jest odpowiedzilność karna. Normy tej gałęzi określają również procedurę postępowania w sprawach karnych rozstrzyganych przez sądy. Wyodrębnia się:

1. prawo karne materialne – określa zasady odpowiedzialności karnej, formy popełniania przestępstw, wyłączanie odpowiedzialności karnej, wymiar oraz zasady wykonywania kary. Podstawowym źródłem prawa karnego materialanego jest kodeks karny. Podstawową kategorią prawa karnego materialnego jest pojęcie przestępstwa (społecznie niebezpieczny oraz bezprawny czyn, zagrożony karą sądową). Może nim być: zbrodnia (przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata albo karą surowszą – kara 25 lat pozbawienia wolności bądź kara dożywotniego pozbawienia wolności), występek (przestępstwo zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc), wykroczenie (czyn karalny cechujący się znikomą szkodliwością społeczną).

2. prawo karne formalne – ogół norm określających postępowanie przy stosowaniu norm prawa karnego materialnego. Normy te określają porządek postępowania zmierzający do ustalenia winy lub niewinności oskarżonego. tworzą również system gwarancji praw oskarżonego w toku procesu. Wyznaczają rolę stron procesowych oraz organów powołanych do jego prowadzenia. Normują formy postępowania, zasady wykonywania wyroków karnych oraz środki odwoławcze od wyroków. Podstawowym źródłem prawa karnego procesowego jest kodeks postępowania karnego (kpk).

Prawo cywilne – gałąź prawa regulująca stosunki cywilno-prawne i sposób dochodzenia roszczeń na drodze sądowej w związku z trudnościami wynikłymi w trakcie ich realizacji. Wyróżnia się:

1. prawo cywilne materialne – odnosi się do bardzo szerokiego zakresu stosunków społecznych. Obejmuje normy, które regulują w szczególności stosunki majątkowe, ale także takie, które są pozbawione majątkowego charakteru; wiążą się z dobrami osobistymi jednostki (zdrowie, cześć, wolność, swoboda sumienia, tajemnica korespondencji itp.). Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest kodeks cywilny (kc). w ramach gałęzi prawa cywilnego materialnego wyodrębnia się: część ogólną (awiera normy prawne wspólne, dotyczące np.: zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej, osoby prawnej, pełnomocnictwa i przedstawicielstwa ustawowego, terminów w prawie); prawo rzeczowe (obejmuje instytucję prawa własności oraz normuje społeczne sposoby korzystania z rzeczy na mocy innych niż własność praw); prawo zobowiązaniowe (reguluje zobowiązania z równych tytułów, w szczególności wynikające z umów); pawo spadkowe (określa przejście praw i obowiązków o charakterze majątkowym ze spadkodawców na spadkobiorców).

• prawa podmiotowe bezwzględne są skuteczne względem wszystkich podmiotów (erga omnes). Zalicza się do nich zwłaszcza: prawo własności, użytkowania wieczystego, ograniczone prawa rzeczowe. istota spraw podmiotowych tego typu polega na tym, że osoba uprawniona może korzystać ze swojego prawa w sposób niezakłócony.

• prawa podmiotowe względne łączą się ze stosunkami zobowiązaniowymi (obligacyjnymi). Ich istota polega na tym, że osoba uprawniona (wierzyciel) może wystąpić z roszczeniem przeciwko konkretnej osobie zobowiązanej (dłużnik). Prawa te są zatem skuteczne tylko inter partes – względem indywidualnie oznaczonego podmiotu.

1. prawo cywilne formalne – obejmuje normy regulujące postępowanie w tzw. sprawach cywilnych. Podstawowym źródłem prawa cywilnego formalnego jest kodeks postępowania cywilnego (kpc). Sprawy cywilne to sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również sporawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne, do których przepisy postępowania cywilnego stosuje się na mocy ustaw szczególnych.

Prawo rodzinne – stanowi zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli. Ta gałąź prawa wyrosła przede wszystkim z prawa cywilnego materialnego. Głównym źródłem prawa rodzinnego jest kodeks rodzinny i opiekuńczy (k.r.o.)

Prawo gospodarcze – wyrasta także z prawa cywilnego materialnego. To zespół norm regulujących zasady podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Normy te dotyczą m.in. zasad obrotu gospodarczego, określają status prawny przedsiębiorcy.

Prawo pracy – obejmuje normu regulujące stosunki pracy powstające między pracownikiem a pracodawcą (zakładem pracy), w ramach świadczenia pracy przez pracownika. W szczególności prawo pracy reguluje sposoby nawiązywania i tryb rozwiązywania stosunku pracy, prawa i obowiązki pracownika oraz zakładu pracy, czas pracy, zasady wynagrodzenia, urlopy pracownicze, tryb rozstrzygania sporów wynikłych na tle stosunków pracy, ochronę kobiet i pracowników młodocianych. Głównym źródłem prawa pracy w RP jest kodeks pracy (kp).

WYKŁAD IV

SYSTEM PRAWA. JEGO CHARAKTERYSTYKA.

System realny – całość składająca się z uporządkowanych elementów – organizmów biologicznych.

System nominalny – to system abstrakcyjnych pojęć lub norm społecznych tworzony przez ludzi. Systemem nominalnym jest system prawa.

Normy prawne bezpośrednie – są to normy prawne generalne i abstrakcyjne obowiązujące w danym czasie, na danym terytorium; konstruowane są na podstawie przepisów prawa bezpośrenio zamieszczonych w aktach prawnych.

Normy prawne pośrednie – to logiczne konsekwencje norm prawnych bezpośreednich, wyprowadzane z nich przy pomocy reguł wnioskowań prawniczych (reguł inferencyjnych). Normy prawne pośrednie należą do systemu prawa.

Do systemu prawa nie należą natomiast normy indywidualne i konkretne, stanowiące rezultat procesu stosowania prawa, będące indywidualnymi rozstrzygnięciami w indywidualnych sprawach (orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne).

Pomiędzy normami prawnymi, jako elementami systemu prawa, zachodzą określone więzi (powiązania). Wyróżnia się:

1. więzi formalne (dynamiczne, kompetencyjne) – polegają na powiązaniu formalnym między normami. Norma prawna obowiązuje wtedy i tylko wtedy, gdy inna obowiązująca norma prawna upoważnia określony organ władzy publicznej do ustanowienia danej normy prawnej. Norma zawierająca kompetencję prawodawczą do ustanowienia innej normy prawnej, jest normą wyższego stopnia, natomiast norma prawna upoważniona przez tę pierwszą jest normą niższego stopnia. Więź formalna występuje również pomiędzy aktami prawnymi.

2. więzi treściowe (materialne) – wynikają ze wspólnej podstawy aksjologicznej (wartościującej) wszystkich norm prawnych należących do danego systemu prawa. Podstawa aksjologiczna to katalog wartości (oparty na wartościach moralnych), które są zawarte w systemie prawa. Elementy treści wspólne dla grup norm prawnych znajdujemy przede wszystkim w zasadach prawa. Więź treściowa przejawia się również w jednolitości pojęć języka prawnego. Część pojęć prawnych posiada takie samo znaczenie w różnych gałęziach prawa. Ale część pojęć, zwrotów prawnych może mieć określone znaczenie w jednej gałęzi prawa. Innym przykładem występowania więzi treściowych w systemie prawa są wytyczne w odniesieniu do treści aktów wykonawczych. Wyznaczają one ramy treściowe aktów wydawanych na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie.

Na podstawie więzi występujących pomiędzy normami istnieją dwa idealne modele konstrukcji systemów norm:

1. model statyczny – w systemie tym jedynym rodzajem więzi pomiędzy normami prawnymi jest więź treściowa. Treść normy niższego stopnia wynika logicznie z normy wyższego stopnia. Norma wyższego stopnia przesądza więc całkowicie o treści normy niższego stopnia. Normy niższego stopnia można wyprowadzać z norm wyższego stopnia przy pomocy wnioskowań logicznych.

2. model dynamiczny – zakłada, że występują w nim jedynie formalne powiązania pomiędzy normami. Norma wyższego rzędu zawiera wyłącznie formalne upoważnienie do ustanowienia normy niższego rzędu. Nie określa natomiast w ogóle jej treści. Oznacza to, żę norma niższego stopnia dysponuje, na podstawie upoważnienia zawartego w normie wyższego stopnia, swobodą w określaniu treści normy.

Do cech podstawowych systemy zaliczamy: hierarchiczność, niesprzeczność i zupełność systemu prawa. Hierarchiczność wyznacza pionową strukturę prawa. Pozioma struktura prawa powstaje natomiast w wyniku uporządkowania norm prawnych w ramach określonych gałęzi prawa.

Hierarchiczność systemu prawa: odwołanie się do hierarchii obowiązujących aktów prawnych pozwala na ustalenie hierarchii norm prawnych, które są w nich zawarte. Hierarchia norm prawnych jest więć adekwatna do hierarchii aktów prawnych.

Na samym szczycie hierarchii aktów prawnych w Polsce stoi Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. Oznacza to, żę wszytskie inne stanowione akty prawne powinny być z nią zgodne. Jednocześnie nie powinny być stanowione akty prawne, które są treściowo niezgodne z Konstytucją. O zgodności ustaw z Konstytucją orzeka w Polsce Trybunał Konstytucyjny.

Konstytucja zatem stanowi podstawę systemu prawa. Tworzy formalne i treściowe ramy całego porządku prawnego. Cechą odróżniającą konstytucję od innych aktów prawnych jest podstawa obowiązywania. Podstawa obowiązywania konstytucji wynika, w odróżnieniu od obowiązywania innych aktów prawnych, z woli narodu, który jest źródłem władzy w demokratycznym społeczeństwie (suwerenem).

Moc obowiązywania aktów prawnych należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

1. aspekt kompetencyjny – moc obowiązywania aktów prawnych należy rozstrzygać a aspekcie kompetencyjnym, gdy jakiś akt prawny stanowi formalną podstawę obowiązywania innego aktu prawnego. Oznacza to, że jakiś akt prawny zawierający formalne upoważnienie do stanowienia innego aktu prawnego, jest, jako akt upoważniający ten inny akt prawny, aktem wyższego stopnia. Ustanowiny zaś na podstawie takiego upoważnienia akt prawny, będzie aktem niższego stopnia w stosunku do aktu upoważniającego (relacja hierarchicznej nadrzędności – podrzędności)

2. aspekt derogacyjny - polega na ty, że odnosi się do sytuacji, w której normy prawne o równym miejscu w hierarchii są ze sobą sprzeczne treściowo. Usunięcie takiej sprzeczności może nastąpić w procesie stosowania prawa i wymaga posłużenia się jedną z powszechnie przyjmowanych reguł kolizyjnych. Jednak w procesie stosowania prawa nie może nastąpić uchylenie (derogacja) przepisu prawnego sprzecznego z przepisem prawnym wyższego stopnia. Taką kompetencję w państwie demokratycznym ma jedynie sąd konstytucyjny. W Polsce jest nim Trybunał Konstytucyjny.

Hierarchia aktów prawnych w systemie prawa według trzech kryteriów:

1. Kryterium obowiązywania normy prawnej w systemie prawa jest kryterium formalnym. Norma prawna niższego stopnia obowiązuje na podstawie upoważnienia normy prawnej wyższego stopnia.

2. Kryterium podmiotowe hierarchiczności systemu prawa opiera się na rozdziale kompetencji prawotwórczych, będących odzwierciedleniem ustrojowej zasady podziału władzy. Stanowienie aktów prawnych zajmujących wyższe miejsca w hierarchii aktów prawnych, należy do kompetencji władzy ustawodawczej. Organy władzy wykonawczej wydają akty prawne zajmujące niższe miejsca w hierarchii.

3. Kryterium przedmiotowe oznacza, iż określone materie czy obszary regulacji prawnej wyznaczają w zasadzie określone szczeble w hierarchii aktów prawnych.Inaczej mówiąc, materia spraw wyznacza miejsce w hierarchii aktów prawnych.

Niesprzeczność systemu prawa. Reguły kolizyjne I i II stopnia.

System prawa powinien być spójny wewnętrznie, tzn. nie powinnny w nim obowiązywać normy prawne niezgodne treściowo.

Kolizja norm prawnych to sytuacja regulowana przez prawo, do której odnoszą się co najmniej dwie normy prawne sprzeczne treściowo. Kolizje konrm prawnych usuwa się przy pomocy przyjętych powszechnie reguł kolizyjnych. Usunięcie kolizji polega na uchyleniu jednej z dwóch, sprzecznych treściowo norm prawnych, ale tylko w odniesieniu do danej, konkretnej sytuacji.

Wyróżniamy reguły kolizyjne pierwszego stopnia i reguły kolizyjne drugiego stopnia (metareguły)

Do reguł kolizyjnych pierwszego stopnia należą:

• reguła hierarchiczności

• reguła temporalna (czasowości, chronologiczna)

• reguła merytoryczna (szczegółowości)

Podstawową regułą kolizyjną jest reguła hierarchiczności. Ma ona zastosowanie wówczas, gdy dochodzi do treściowej sprzeczności norm zajumujących różne miejsca w hierarchii norm prawnych danego systemu prawa. Regułę tę wyraża łacińska paremia: Lex superior derofat legi inferiori, tzn. norma prawna wyższego stopnia uchyla (deroguje) normę prawną niższego stopnia. Uchylenie odnosi się jedynie do danej sytuacji, dla której skutki prawne ustala organ stosujący prawo.

Regułę temporalną stosuje się, gdy dochodzio od kolizji treściowej między normami tego samego rzędu, z kórych jedna została ustanowiona (zaczęła obowiązywać) wcześniej, a druga została ustanowiona (zaczęła obowiązywać) później. Zgodnie z regułą temporalną, norma późniejsza uchyla (deroguje) dla danej sytuacji normę wcześniejszą. Wyraża to paremia: Lex posterior derogat legi priori.

Reguła merytoryczna jest stosowana gdy dwie normy równorzędne w hierarchii są treściowo sprzeczne, przy czym jedna jest normą o zakresie ogólnym (szerszym), a druga jest normą o zakresie bardziej szczegółowym. Zgodnie z paremią: Lex specialis derogat legi generali – norma szczegółowa uchyla normę ogólną dla danej sytuacji. Norma szczegółowa uchyla normę ogólną jedynie w tym zakresie, który sama reguluje inaczej.

Możliwe są także sytuacje, gdy dochodzi do kolizji wyżej przedstawionych reguł kolizyjnych pierwszego stopnia. Kolizję taką rozstrzyga się przy pomocy tzw. reguł kolizyjnych drugiego stopia.

Pierwsza z możliwych kolizji zachodzi pomiędzy regułami hierarchiczności i temporalną. Następuje to wtedy, gdy do danej sytuacji faktycznej odnoszą się dwie obowiązujące normy prawne, z których jedna jest normą wyższego rzędu, ale została ustanowiona wcześniej, druga zaś jest normą niższego rzędu, lecz została ustanowiona później. Normy te są sprzeczne treściowo.

Pierwszeństwo przyznajemy zawsze regule hierarchiczności. Zgodnie z paremią: lex superior prior derogat legi posteriori inferiori, co oznacza, że norma prawna wyższego stopnia, pomimo iż jest normą wcześniejszą uchyla dla danej sytuacji (ad hoc) normę późniejszą niższego stopnia. Oznacza to, że nie będzie stosowana dla tej sytuacji norma późniejsza, gdyż jest normą niższego stopnia.

Innym możliwym rodzajem kolizji jest kolizja między regułą hierarchiczności a regułą merytoryczną. Dochodzi do niej, gdy jedna z norm sprzecznych treśiowo jest normą wyższego stopnia i jednocześnie normą ogólną, druga zaś jest normą niższego stopnia, a zarazem szczegółową. Przy rozstrzyganiu takiej kolizji należy zawsze dać pierwszeństwo regule hierarchiczności. Norma wyższego stopnia ogólna uchyla więc normę szczegółową niższego stopnia: lex superior generalis derogat lefi inferiori speciali.

Trzecia możliwa kolizja między regułami kolizyjnymi pierwszego stopnia dotyczy sytuacji, w której dochodzi do sprzeczności treściowej pomiędzy normami prawnymi tego samego stopnia, z których jedna jest normą wcześniejszą, ale bardziej szczegółową, a druga normą późniejszą, bardziej ogólną (reguła temporalna i reguła merytoryczna). Pierwszeństwo dajemy w takim przypadku regule merytoryczności. Należy więc stosować normę szczegółową, mimo że została ona ustanowiona wcześniej. Uchyla ona, tylko w odniesieniu do danej sytuacji, normę prawną ogólną ustanowioną później. Tę regułę kolizyjną drugiego stopnia wyraża paremia: lex prior specialis derogat legi posteriori generali.

Zupełność systemu prawa.

System prawa powinien być traktowany jako system zupełny, tzn. taki, który jest wolny od luk w prawie.

Luka w prawie – brak aktów wykonawczych do ustawy, które to akty miały być wydane, a wydane nie zostały, co uniemożliwia stosowanie niektórych przepisów ustawy.

Luka „extra legem” (dosłownie luka poza systemem prawa) jest to więc sytuacja, w której dla jakiegoś stanu faktycznego „nie ma” obowiązującej normy bezpośredniej, tzwn. normy wynikającej z przepisów prawa, a więc takiej, która określałaby skutki pozytywne tego stanu faktycznego, chociaż taka norma być powinna. Sytuacja taka nie jest prawnie uregulowana, chociaż z uwagi na treść innych obowiązujących w danym systemie prawa norm, powinna być uregulowana. Ponieważ organ stosujący prawo musi traktowac system prawa jako zupełny, wypełnia lukę „extra legem” w drodze wnioskowań prawniczych.

Luka „contra legem” (dosłownie przeciw prawu), to pojęcie funkcjonujące w doktrynie prawniczej. Nie oznacza ono rzeczywiście istniejącej luki w systemie prawa. Jest to sytuacja, w której krytycznie (negatywnie) ocenia się istniejące (obowiązujące) uregulowania prawne, postulując z reguły jednocześnie inne rozwiązanie.

Luka techniczna, w której chodzi o taką sytuację, gdy obowiązujące normy bezpośrednie wyznaczają, co prawa skutki pozytywne dla danego stanu faktycznego, ale organ stosujący prawo nie może takich skutków orzec, gdyż normy nie regulują jakiegos elementu danego stanu. bez tego zaś wydanie rozstrzygnięcia jest niemożliwe.

Reguły wnioskowań prawniczych (eguły argumentacji prawniczej):

1. wnioskowanie „per analogiam”

2. wnioskowanie „a contrario”

3. wnioskowanie „a fortiori”

Wnioskowanie „per analogiam” (przez analogię) to wnioskowanie z podobieństwa stanów faktycznych. Wyróżnia się dwa rodzaje analogii:

• „analogia legis” (z ustawy) – występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego nieuregulowanego normą bezpośrednią, stosuje się inne normy prawne bezpośrednie odnoszące się do innego stanu. Struktura wnioskowania z analogii obejmuje przesłankę I, przesłankę II i wniosek.

Schemat wnioskowania „per analogiam legis” jest następujący:

PRZESŁANKA I: obowiązuje norma beezpośrednia N1, która określa skutki prawne stanu faktycznego F1.

PRZESŁANKA II: nie ma obowiązującej normy bezpośredniej N2, która okreslałaby skutki prawne dla stanu faktycznego F2 i stwierdzamy skutki negatywne. Jednakże zarazem oceniamy, że stany faktyczne F1 i F2 są do siebie dalece podobne.

WNIOSEK: ze stanem faktycznym F2 należy odpowiednio wiązać skutki prawne wynikające z normy N1.

• „analogia iuris” (z prawa) ma nieco odmienny charakter. Istnieją luki w uregulowaniach prawnych dotyczących specyficznych spraw, ale sprawy te nie są podobne do żadnych innych unormowanych w aktach prawnych. Zastosowanie „analogii legis” jest niemożliwe, gdyż nie obowiązuje norma prawna bezposrednia, określająca skutki prawne stanu podobnego do stanu, którego skutki prawne chcemy orzec. W takim wypdku rozstrzygnięcie następuje na podtsawie normy pośredniej, dedukowanej na gruncie ogólnych założeń aksjologicznych systemu prawa, często na podstawie zasad prawa.

Wnioskowanie „a contrario” (z przeciwieństwa) także opiera się na porównaniu istotnych cech dwóch stanów faktycznych. Jeżeli jakiś stan faktyczny F1 charakteryzuje się określoną cehcą C wskazaną w obowiązującej normie prawnej bezpośredniej, to wiąze się z tą normą prawną skutki prawne. Jeżeli inny stan faktyczny F2 nie ma wspomnianej cechy C, to nie należy z nim wiązać takich skutków prawnych, jakie wiążemy ze stanem F1. Wnioskowanie „a contrario” jest dopuszczalne wyłącznie, gdy obowiązuje norma bezpośrednia określająca skutki prawne dla danego stanu faktycznego.

Schemat wnioskowania „a contrario” wygląda następująco:

PRZESŁANKA I: obowiązuje norma bezpośrednia N1, która określa skutki prawne dla stanu faktycznego F1 mającego cechę C.

PRZESŁANKA II: stwierdzamy, że inny stan faktyczny F2 nie ma cechy C.

WNIOSEK: obowiązuje norma prawna N2 określająca, iż stan F2 nie wywołuje takich skutków prawnych jak stan F1. Taka norma N2 jest normą pośrednią.

Wnioskowanie typu „a fortiori” wystepuje w dwóch postaciach: jako wnioskowanie „a maiori ad minus” oraz jako wnioskowanie „a maiori ad maius”.

1. argumentacja „a maiori ad minus” to wnioskowanie z uzasadnienia silniejszego na słabsze. Dotyczy ono uprawnień lub nakazów.

Schemat wnioskowania „a fortiori a maiori ad minus” jest następujący:

PRZESŁANKA I: obowiązuje norma prawna bezpośrednia N1 zezwalająca czynić X lub nakazująca czynienie X.

PRZESŁANKA II: stwierdzamy, iż Y jest czymś mniejszym od X (w mniejszym stopniu, w mniejszym zakresie)

WNIOSEK: tym bardziej obowiązuje norma N2 zezwalająca na czynienie Y w mniejszym stopniu lyb mniejszym zakresie.

1. argumentacja „ a minori ad maius” to wnioskowanie z uzasadnienia słabszego na silniejsze. Dotyczy norm o charakterze zakazującym.

Schemat wnioskowania „a fortiori a minori ad maius” jest nastepujący:

PRZESŁANKA I: obowiązuje norma prawna bezpośrednia N1 zakazująca czynienia A.

PRZESŁANKA II: B jest czymś większym (w stopniu lub zakresie) od A.

WNIOSEK: tym bardziej obowiązuje norma N2 zakazująca czynienia B.

Obowiązywanie prawa:

Powszechnie przyjętą jest koncepcja formalnego obowiązywania prawa (tetyczna).

Sposób właściwego urzędowego ogłoszenia nowo ustanawianego aktu prawnego określają przepisy ustawy z dnia 20 lipca 2000r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych. Akty prawne o mocy powszechnie obowiązującej o randze ustawowej oraz wydane n podstawie delegacji zawartej w ustawie, są publikowane w „Dzienniku Ustaw” oraz „Monitorze Polskim”. Akty prawa miejscowego ogłasza się w wojewódzkich dziennikach urzędowych. Przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu. Akty prawa wspólnotowego są publikowane w specjalnym dzienniku urzędowym: „Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich”.

Znana jest także aksjologiczna koncepcja obowiązywania prawa. jej zwolennicy uważają, iż obowiązują jedynie normy prawne, które są zgodne z podstawowymi wartościami uznawanymi w danym społeczeństwie, np.: są słuszne czy sprawiedliwe.

Można też wspomnieć o socjologicznej koncepcji obowiązywania prawa rozpowszechnionej zwłaszcza w latach dwudziestych i trzydziestych XXw. w USA. Koncepcja ta odwraca relacje między obowiązywaniem a stosowaniem prawa. Norma prawa obowiązuje jeśli jest stosowana.

Prawo obowiązuje określone podmioty w określonym czasie, na określonym terytorium. W doktrynie prawniczej mówi się w związku z tym o zakresach obowiązywnia norm prawnych: osobowym (personalnym), terytorialnym i czasowym (temporalnym).

Prawo obowiązujące odnosi się też do określonego kręgu adresatów. W tym aspekcie można mówić o osobowym zakresie obowiązywania prawa. Prawo danego państwa samo określa, jakich podmiotów dotyczy. Prawo danego państwa nie obowiązuje bowiem przedstawicieli państw obcych akredytowanych w tym państwie. Osoby, które nie podlegają polskim sądom karnym, to:

1. uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych

2. osoby należące do personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw oraz członkowie ich rodzin, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej.

3. inne osoby, korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych, będę to np. członkowie delegacji międzypaństwowych, organizacji międzynarodowych, misji pokojowych i rozjemczych

4. kierownicy i urzędnicy urzędów konsularnych, którzy mogą być zatrzymani lub aresztowani jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni.

Ponadto nie podlegają jurysdykcji danego państwa cłonkowie obcych sił zbrojnych stacjonujących na terytorium tego państwa, jeżeli wynika to z umowy między zainteresowanymi państwami.

Powszechnie przyjmuje się również zasadę, że prawo danego państwa obowiązuje wszystkich jego obywateli, bez wględu na miejsce ich pobytu. Ustawę polską stosuje się do cudzoziemców jeżeli popełnili przestępstwo przeciwko istotnym interesom politycznym lub gospodarczym RP lub popełnili przestępstwo ścigane na mocy umów międzynarodowych, a także stosuje się ją do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym. Są to wyjątki rozszerzające od wspomnianych zasad.

Prawo obowiązujące w określonej przestrzeni. W tym znaczeniu można mówić o terytorialnym zakresie obowiązywania prawa. Powszechnie przyjmuje się zasadę, że akty prawne obowiązują terytorium państwa, które je ustanowiło.

W skład terytorium państwa wchodzą: obszar lądowy ze wszystkimi wodami wewnętrznymi oraz morskimi wodami przybrzeżnymi wraz z wnętrzem ziemi oraz przestrzenią powietrzną, „przyległymi” do powierzchni obszaru lądowego. Terytoium państwa są także ambasady danego państwa na terytorium innego kraju. Prawo danego państwa nie obowiązuje na terenie placówek dyplomatycznych i urzędów konsularnych, znajdujących się na terytorium danego państwa. Zawęża to z kolei zasadę terytorialnego obowiązywania prawa danego państwa (wyjątek zawężający).

Prawo obowiązuje w określonym czasie. W tym kontekście mówimy o czasowym zakresie obowiązywania prawa. Obowiązywanie norm prawnych obejmuje okres, w którym adresaci powinni postępować zgodnie z tymi normami. Dlatego istotne jest ustalenie sposobów nabycia i utraty mocy obowiązującej przez przepisy prawa. Warunkiem nabycia mocy obowiązującej przez akt prawny jest urzędowe ogłoszenie aktu prawnego we właściwym dzienniku publikacyjnym. dzień publikacji aktu prawnego może jednak nie być dniem jego wejścia w życie. Datę wejścia aktu prawnego w życie wskazuje wtedy tzw. przepis końcowy tego aktu.

Przepisy zawarte w danym akcie prawnym mogą też w dany sposów określać datę wejścia w życie tego aktu. Znane są następujące rozwiązania:

1. akt prawny wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia

2. akt prawny wchodzi w życie po upływie określonej, wskazanej w akcie liczby dni lub miesięcy

3. akt prawny wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu ogłoszeia tego aktu

4. akt prawny wchodzi w życie z określonym dniem wskazanym w akcie

Okres pomiędzy ogłoszeniem danego aktu prawnego a datą jego wejścia w życie nazywamy „vacatio legis”. Nakaz zachowanie odpowiedniego „vacatio legis” jest zasadą konstytucyjną, która została wyprowadzona przez Trybunał Konstytucyjny z zasady państwa prawa. „vacatio legis” powinno być odpowiednie. Musi to być minimum 14 dni, przy czym nie wlicza się dnia publikacji. Jednak dłuższy okres „vacatio legis” – 30 dni – jest wymagany przy określeniu daty wejścia w życie przepisów prawa podatkowego. Długość wymaganego „vacatio legis” zależy od roli i znaczenia w systemie prawa aktu prawnego. jeżeli akt prawny zawiera przepisy regulujące ważne materie stosunków społecznych, okres ten powinien być więc dłuższy niż 14 dni.

Z zasady państwa prawnego wynika także zasada niedziałania prawa wstecz (lex retro non agit). Retroakcja (działanie prawa wstecz) miałaby miejsce wówczas, gdyby przepis prawa dopuszczał wiązanie skutków prawnych ze stanem faktycznym, który wystąpił przed wejściem w życie jakiegoś przepisu prawa. Retroakcja jest bezwzględnie zakazana, jeżeli skutki prawne są niekorzystne dla adresata danego przepisu.

Klauzula derogacyjna – przepis uchylający. Przepis taki może konkretnie wyliczać, jakie akty (lub przepisy) tracą moc. Może także przybierać ogólną postać derogacyjną.

Akt prawny może wyjątkowo określać nie tylko datę jego wejścia w życie, ale także datę utraty jego mocy obowiązywania. Jest to tzw. akt czasowy. Utrata mocy obowiązywania następuje w tym przypadku z upływem daty wskazanej w danym akcie prawnym.

WYKŁAD V

STOSOWANIE PRAWA

Stosowanie prawa – sformalizowane działania kompetentnych organów władzy publicznej, polegające na rozstrzyganiu konkretnych i indywidualnych spraw na podstawie norm prawnych (generalnych i abstrakcyjnych). Rozstrzygnięcie sprawy polega na wiążącym prawnie ustaleniu skuków prawnych (uprawnień lub obowiązków) związanych z danym ustalenie faktycznym w drodze wydania przez organ stosujący prawo normy indywidualnej i konkretnej. Stosowanie prawa polega na działaniu wladczym bądź w postaci rozstrzygnięcia w postępowaniu o charakterze administracyjnym, bądź postępowaniu sądowym, zwłaszcza w postępowaniu cywilnym lub karnym. W pierwszym przypadku efektem stosowania prawa jest wydanie decyzji, a w drugim orzeczenia sądowego. Termin ten nie może odnosić się do zachowań osób fizycznych (w wypadku tych podmiotów jest to przestrzeganie bądź nieprzestrzeganie prawa).

Wyróżnia się następujące etapy procesu stosowania prawa:

1. ustalenie stanu faktycznego sprawy

2. ustalenie przepisów obowiązującego prawa w celu późniejszego skonstruowania norm prawnych

3. subsumpcja, czyli ustalenie na gruncie obowiązujących przepisów prawa norm prawnych własciwych dla rozstrzygnięcia sprawy i w rezultacie wydanie indywidualnego rozstrzygnięcia.

Ad. 1 ustalenie stanu faktycznego sprawy:

Organ stosujacy prawo ustala – na podstawie zebranego materiału dowodowego i przyjętej teorii dowodowejzespół faktów oraz powiązań między nimi. Udowodnienie zaistnienia faktu jest wymagane przez prawo. Każdy fakt w postępowaniu dowodowym, na który powołuje się strona musi być udowodniony. Wyjątkami od tej zasady są:

• fakty znane powszechnie, tzw. notoria powszechne (art. 168 kpk, art. 228 § 1 kpc)

• fakty znane organowi orzekającemu, tzw. notaria sądowe (art. 168 kpk)

• fakty przyznane przez stronę przeciwną w postępowaniu cywilnym, jeżeli przyznanie takie nie budzi wątpliwości sądu (art. 229 kpc)

• tzw. domniemania faktyczne (art. 231 kpc) – preasumptio facti, to rodzaj wnioskowania, na pdostawie zaistnienia pewnych faktów o wystąpieniu innych faktów pozostających z tymi pierwszymi w związku logicznym. Przypuszczenie to opiera się na określonych podstawach. Jeżeli mamy dwa typy faktów, które łączy wysoki stopień współwystępowania, to pojawienie sę konkretnego i udowodnionego faktu należącego do jednego z typów faktów, łączy się prawdopodobnie ze współwystępowaniem nieudowodnionego faktu, należącego do drugiego typu zjawisk.

• tzw. domniemania prawne – preasumptio iuris, z faktem nieudowodnionym, lecz wysoce prawdopodobnym, prawo nakazuje wiązać określone skutki prawne. To wysokie prawdopodobieństwo zaistnienia oceniamy na podstawie innych, udowodnionych faktów. Domniemanie prawne wiąże sąd, dopóki nie zostanie obalone. Wzruszenie domniemania następuje mocą dowodu przeciwnego. Prowadzi do obalenia przyjętego domniemania. Prawda materialna – obraz faktów zgodny z ich rzeczywistym przebiegiem. Prawda formalna – obraz faktów, na jaki zgodzą się strony postępowania przed organami stosującymi prawo albo jaki wynika z domniemań prawnych. Polskie prawo postępowania karnego przyjmuje zasadę prawdy materialnej. W polskim systemie prawa metriał dowodowy ocenia się zgodnie z teorią swobodnej oceny dowodów.

• fakty prawne urzędowo zaświadczone w dokumentach (art. 244 § 1 kpc)

Ad. 2 ustalenie przepisów obowiązującego prawa w celu późniejszego skonstruowania norm prawnych:

Każde rozstrzygnięcie wydawane w procesie stosowani prawa przez organ stosujący prawo, powinno posiadać podstawę prawną. Organ stosujący prawo powinien brać pod uwagę przepisy prawa polskiego, prawa międzynarodowego i wspólnotowego UE.

Ad. 3 Subsumpcja:

Zakwalifikowanie danego stanu faktycznego sprawy indywidualnej do określonej kategorii faktów, zawartej w normie prawnej, która ma charakter generalny i abstrakcyjny. Na podstawie subsumcji organ stosujący prawo dokonuje rozumowania, które nazywamy sylogizmem prawniczym.

Wykładnia prawa – zespół operacji logiczno-językowych polegających na odczytaniu znaczenia przepisu prawnego oraz rekonstrukcji normy prawnej, zawartej w treści normatywnej przepisu prawa. Ustalenie znaczenia przepisu prawa może być dokonywane jedynie dla potrzeb rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Czasem jednak dokonuje się ustalenia znaczenia danego przepisu prawnego w oderwaniu od konkretnej sprawy. Wyróżnia się 3 rodzaje wykladni prawa:

• językowa (ustala się znaczenie zwrotów zawartych w przepisie prawnym ze względu na język, w jakim zostały one zapisane; ustalenie znaczenia interpretowanych przepisów prawnych ze względu na dyrektywy języka, w którym zostały sformułowane)

• systemowa (dokonywana jest na gruncie przepisów prawnych systemu prawa oraz norm prawnych, które na gruncie tych przepisów można skonstruować)

• funkcjonalna (może być stosowana gdy wobec niemożności precyzyjnego skonstruowania normy prawnej przy pomocy wykładni językowej i systemowej, odwołujemy się pomocniczo do pozaprawnych przesłanek, które nie mogą jednak eliminować ustaleń dokonanych wcześniej przy pomocy wykładni językowej i systemowej; pełni rolę pomocniczą)

Dyrektywy interpretacyjne w wykładni językowej:

1. dyrektywa domniemania języka potocznego w stosunku do uniwersalnego języka prawnego (nakazuja interpretowanym zwrotom prawnym przypisywać takie znaczenie, jakie posiadają w języku potocznym, chyba, że obowiązuje już ustalone specjalne znaczenie na gruncie języka prawego danego systemu prawa)

2. dyrektywa domniemania uniwersalnego języka prawnego w stosunku do języka prawnego danego aktu prawnego (nakazuje interpretowanem zwrotowi prawnemu przypisywać, po ewentualnym odrzuceniu znaczenia wynikającego z języka potocznego, takie znaczenie, jakie ma on w uniwersalnym języku prawnym, chyba że w danym akcie prawnym zostało ustalone znaczenie szczególne tego zwrotu)

3. dyrektywa tożsamości znaczeniowej (nakazuje jednakowo interpretować zwroty o identycznym brzmieniu, wystepujące w tym samym akcie prawnym)

4. dyrektywa kompletności (okresla, że należy w taki sposób ustalać znaczenie przepisu prawa aby żaden z jego elementów nie okazał się zbędny)

Dyrektywy wykładni systemowej:

1. dyrektywa niesprzeczności (wskazuje, że należy w taki sposób ustalić znaczenie interpretowanej normy prawnej, aby przy rozstrzyganiu dan ej sprawy nie wystąpiła sprzecznośc treści między normą skonstruowana na gruncie przepisów prawa a inną normą prawną, należącą do danego systemu prawa. Nakazuje wykorzystywanie regul kolizyjnych w celu uniknięcia sprzeczności)

2. dyrektywa priorytetu zasady prawa (nakazuje przyjąć takie znaczenie interpretowanej normy prawnej zwyklej, które nie jest sprzeczne treściowo z normą będącą zasadą systemu prawa, do którego należy interpretowana norma prawna. Zasadom prawa przypada szczególna rola z punktu widzenia hierarhcii norm prawnych danego systemu prawa)

3. dyrektywa normatywności zasady prawa (wskazuje, że powoływana w procesie wykładni prawa zasada prawa całego systemu prawa lub jego części, powinna być określona przez wskazanie konkretnego przepisu lub gdupy przepisów, w których dana zasada prawa jest zawarta lub też normy lub grupy norm, z których jest ona wyprowadzana przy pomocy przyjętych reguł inferencyjnych. Przykładem zasad prawnych w postaci norm pośrednich, wyprowadzonych z norm bezpośrednich zawartych w przepisach prawa, były zasady wyprowadzane z zasady państwa prawnego przez Trybunał Konstytucyjny)

4. dyrektywa koherencji systemu prawa (nakazuje nadawać interpretowanej normie prawnej takie znaczenie, aby była ona jak najbardziej zgodna treściowo z zasadą prawa danego systemu prawa)

5. dyrektywa systematyki wewnętrznej aktu prawnego (nakazuje uwzględnianie przy ustalaniu znaczenie normy prawnej miejsca umieszczenia normy prawnej w tekście aktu prawnego. Zgodnie bowiem z zasadą domniemania racjonalności normodawcy, należy przyjąć, iż miejsce to nie jest przypadkowe)

Rodzaje wykładni funkcjonalnej:

1. statyczna (historyczna) – postuluje uzupełniająco uwzględniać rolę prawodawcy traktowaną jako pewien fakt historyczny.

2. dynamiczna – zapewnienie adekwatności prawa do zmieniających się stosunków społecznych.

Wykładnia literalna (dosłowna, gramatyczna) – jeżeli spośród kilku możliwych znaczeń stosowanych od konstruowania normy prawnej interpretator wybierze to, które uzyskał po przeprowadzeniu wykładni językowej.

Wykładnia rozszerzająca – wybrana po zastosowaniu różnych dyrektyw interpretacyjnych; znaczenie wynika z zastosowania wykładni systemowej lub funkcjonalnej i jest szersze od znaczenia językowego.

Wykładnia zawężająca – spośród otrzymanych znaczeń interpretowanego przepisu prawnego wybieramy znaczenie, które wynikło z wykładni systemowej lub funkcjonalnej, a które jest zarazem węższe od znaczenia otrzymanego przy pomocy wykładni językowej.

Wykładnie ze względu na podmiot jej dokonujący:

1. wykładnia autentyczna – ustalone znaczenie interpretowanych przepisów przez organ, który te przepisy wydał. Uzasadnieniem znaczenia takiej wykładni jest wnioskowanie „a maiori ad minus” (kto jest upoważniony do tworzenia prawa, ten ty,m bardziej jest upoważniony do jego interpretacji – cuius est condere eius est interpretari)

2. wykładnia legalna – wykładnia dokonywana przez organ upoważniony do tego przez przepisy prawa. Wszyscy adresaci interpretowanego przepisu są związani znaczeniem ustalonym przez interpretatora. Jeżeli organ uzyskuje kompetencję do wiążącego interpretowania przepisów danego rodzaju, to mówimy o wykładni legalnej delegowanej. Wykładni wiążącej w danej sprawie dokonują natomiast sądy stosujące prawo w I instancji, organ odwoławczy i Sąd Najwyższy.

Wykładnia doktrynalna – nie ma mocy wiążącej; dokonywana jest przez prawników.

WYKŁAD VI

S Y S T E M P R A W A W E W N Ą T R Z P A Ń S T W O W E G O A I N N E S Y S T E M Y N O R M A T W N E