3.3. Rozwój sektora MŚP w latach 2003-2010

W 2003 roku w Polsce aktywnie działało 1 723 900 przedsiębiorstw należących do sektora MŚP. Największy udział w tej grupie firm miały mikroprzedsiębiorstwa, których działało wówczas 1 666 700, co stanowiło 96,7% ogółu przedsiębiorstw tego sektora, a 96,53% wszystkich działających wówczas przedsiębiorstw. Małych firm działało 42 800, a średnich przedsiębiorstw 14 400¹.

W 2003 roku zarejestrowano w Polsce 274 837 nowych przedsiębiorstw, w tym mikroprzedsiębiorstwa stanowiły najliczniejszą grupę, powstało wówczas 265 900 firm zatrudniających do 9 pracowników. Małych przedsiębiorstw utworzonych zostało 7569, a średnich 1071. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych w 2003 roku wyniosła 153 409, najmniejsze firmy postawione w stan likwidacji to 148 200, małych przedsiębiorstw zlikwidowanych zostało 3888, a średnich 978. Biorąc pod uwagę liczbę nowo powstałych firm, najmniej przeżyło średnich przedsiębiorstw².

W 2003 roku w Polsce 8 139 235 osób pracowało w przedsiębiorstwach, w tym wśród MŚP – 5 829 000, co stanowiło 71,61% zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw. w mikro firmach zatrudnienie znalazło blisko 60% (3 396 700) osób pracujących w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Małe przedsiębiorstwa zatrudniały 953 600 pracowników, a średnie 1 478 700³.

Wielkość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez sektor MŚP w 2003 roku wyniósł 37 027 mln zł, co stanowiło 48% nakładów poniesionych przez sektor przedsiębiorstw. Najwięcej środków na rozwój wydały średnie firmy (16 259 mln zł), nakłady małych przedsiębiorstw wyniosły 10 680 mln zł, a firm mikro nie wiele mniej, bo 10 088 mln złotych⁴.

Sektor MŚP w 2003 roku wytworzył 48,3% PKB. Największy udział w strukturze wytworzonego przez małe i średnie przedsiębiorstwa PKB miały mikro firmy, których udział wyniósł 32,1%. Średnie przedsiębiorstwa wytworzyły 8,6% PKB, natomiast małe firmy 7,6%⁵.

Jak wynika z badań opublikowanych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w 2004 roku w Polsce istniało 1 701 776 przedsiębiorstw. Najliczniejszą grupę stanowiły mikro przedsiębiorstwa ( 96,6% ), średnich firm w 2004 roku zarejestrowanych było 13 995, czyli nieco ponad 0,8% wszystkich przedsiębiorstw w Polsce⁶.

W 2004 roku zatrudnieni w sektorze MŚP stanowili 68%, czyli 5 812 288 pracujących w Polsce. W tym, w firmach mikro zatrudnienie wyniosło 3 383 500, w małych przedsiębiorstwach zatrudnienie znalazło 967 300 osób, a w średnich pracowało 1 461 500 pracowników⁷.

W 2004 roku udział sektora małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB kształtował się na poziomie 47,9%. W porównaniu do roku 2003 wskaźnik ten zmniejszył się, głównie przez spadek udziału małych firm w tworzeniu produktu krajowego brutto, z 39,7% do 38,3%. Udział mikroprzedsiębiorstw spadł ( o 0,7 ) do 31,4%. Wzrósł natomiast udział średnich firm w tworzeniu PKP do poziomu 9,6%⁸.

Spośród 16 polskich województw, aż 10 z nich w działających na tych terenach MŚP w dziedzinie ochrony zdrowia i pomocy społecznej, zatrudnia więcej pracowników niż wynosi przeciętne zatrudnienie w tym sektorze w Polsce. Małe i średnie przedsiębiorstwa działające na terenie województwa małopolskiego zatrudniają ponad przeciętną liczbę pracowników głównie w hotelarstwie i gastronomii, ale również w górnictwie, budownictwie oraz pozostałych usługach. Firmy zarejestrowane na terenie Mazowsza to głównie przedsiębiorstwa oferujące usługi finansowe, gospodarowanie nieruchomościami oraz usługi transportowe. W sekcji górnictwa największy odsetek zatrudnionych znajdował się w województwach: świętokrzyskim, dolnośląskim oraz opolskim. Przedsiębiorstwa województwa podkarpackiego zatrudniają ponad przeciętną liczbę pracowników w dziedzinie wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, wodę oraz gaz. W województwie podlaskim przeważają MŚP działające w dziedzinie edukacji i administracji publicznej, a wielkopolska to firmy działające w przetwórstwie przemysłowym⁹.

Udział sektora MŚP w tworzeniu PKB w 2005 roku uległ niewielkiej, bo 0,6% zmianie w stosunku do roku poprzedniego i wyniósł 47,7%. Spadek ten był efektem zmniejszenia udziału w tworzeniu wartości dodanej brutto mikroprzedsiębiorstw (o 0,2%) do poziomu 30,7% oraz firm średnich (o 0,4%) do 9,5%¹⁰.

Największy udział wartości dodanej generowanej przez MŚP występuje w sektorach: obsługi nieruchomości i firm, handlu i napraw oraz w budownictwie. W stosunku do roku 2004 wartości te zmniejszyły się, w sekcji obsługi nieruchomości i firm z 92,9% do 91,6%, udział w wartości dodanej firm działających w sektorze handlu i napraw spadł z 91,6% do 90,8%, a sekcja budownictwa odnotowała 0,8% spadek udziału w tworzeniu wartości dodanej przez MŚP¹¹.

W porównaniu z rokiem 2004, w 2005 roku liczba aktywnych przedsiębiorstw sektora MŚP zmniejszyła się o 37 929 i wyniosła 1 663 847, stanowiąc 99,8% ogółu polskich firm. W tym, mikroprzedsiębiorstwa pomimo spadku w stosunku do roku poprzedniego (o 38 325) stanowiły najliczniejszą grupę, liczącą 1 605 276 firm. Wśród przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 pracowników odnotowano wzrost liczby działających podmiotów z 44 180 do 44 326 również średnie przedsiębiorstwa w stosunku do roku poprzedniego zwiększyły swoją liczbę i w 2005 roku działało 14 245 firm¹².

Według danych GUS w 2005 roku zatrudnienie w sektorze MŚP otrzymało 5 869 202 osób, w tym mikroprzedsiębiorstwa zatrudniały 3 403 100 pracowników, czyli blisko 58% ogółu zatrudnionych, małe przedsiębiorstwa 972 000 osób, a średnie firmy zatrudniły w 2005 roku 1 494 100 pracowników. W stosunku do roku poprzedniego, sytuacja na rynku zatrudnienia wśród MŚP wzrosła o prawie 57 000¹³.

W 2006 roku liczba firm sektora MŚP w przeciwieństwie do lat ubiegłych (2003-2005) wzrosła do 1 701 284. Największy przyrost nastąpił wśród najmniejszych przedsiębiorstw, które zwiększyły swoją liczebność o 2,32% (37 276), i w 2006 roku działało 1 642 552 mikroprzedsiębiorstw. Średnie przedsiębiorstwa odnotowały 3% wzrost do 14 698, a liczba firm zatrudniających poniżej 50 pracowników zmniejszyła się o 0,66%¹⁴.

Rok 2006 był kolejnym rokiem wzrostu wartości dodanej brutto, którą wytworzyły firmy sektora MŚP (506 695 mln zł). Łączny udział przedsiębiorstw tego sektora wyniósł 47,8%, czyli w porównaniu z rokiem poprzednim wartość w ujęciu procentowym nie zmieniła się. Jak wynika z danych GUS wartość dodana wytworzona przez małe przedsiębiorstwa pozostała na niezmienionym poziomie (7,4%), spadł udział mikro firm o 0,5% natomiast wśród średnich przedsiębiorstw zanotowano wzrost z 8,9% do 9,3%¹⁵.

Wzrost liczby działających przedsiębiorstw w 2006 roku zaowocował wzrostem zatrudnienia w tym sektorze do 5 964 700. W strukturze pracujących w przedsiębiorstwach największą część stanowiły osoby zatrudnione w firmach mikro – 57,8%. W średnich przedsiębiorstwach pracowało ponad 1 500 000 osób, co stanowiło 25,8% ogółu zatrudnionych w sektorze MŚP¹⁶.

W 2007 roku liczba przedsiębiorstw sektora MŚP kształtowała się na poziomie 1 773 830. Najwięcej, bo 1 713 194, działało wówczas firm zatrudniających do 9 pracowników, małych przedsiębiorstw aktywnych było 45 184 , a liczba średnich firm działających w Polsce w roku 2007 to 15 452¹⁷.

Udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB to 47,4%, dominującą rolę pełniły mikroprzedsiębiorstwa wytwarzające 30,1%, firmy średnie wytworzyły 10%, a małe 7,3%. W 2007 roku, podobnie jak w roku ubiegłym wartość wytworzonego PKB przez sektor MŚP nie zmienił się znacznym stopniu ( zmiana o 0,3% ). Zmniejszył się udział mikroprzedsiębiorstw na rzecz wzrostu udziału firm zatrudniających do 250 pracowników¹⁸.

Liczba zatrudnionych osób w sektorze MŚP w roku 2007 wyniosła 6 220 000. W stosunku do roku poprzedniego wzrosła o 227 000 pracowników. Największą liczbę pracowników zatrudniały Mikroprzedsiębiorstwa – 3 593 000, natomiast małe i średnie odpowiednio 1 008 000 oraz 1 619 000 osób¹⁹.

W 2008 roku w Polsce aktywnie działało 1 859 210 przedsiębiorstw sektora MŚP. W tym Mikroprzedsiębiorstwa stanowiły 96,2% ogółu tych firm, małe przedsiębiorstwa to 2,95%, a średnie przedsiębiorstwa stanowią 0,88% firm należących do sektora MŚP. W porównaniu do roku poprzedniego, liczba działających przedsiębiorstw wzrosła o prawie 5%. Największy wzrost odnotowano wśród małych firm, których liczba wzrosła o blisko 10 000 przedsiębiorstw w porównaniu do roku 2007, z 45 200 do 55 000²⁰.

Udział firm z sektora MŚP w tworzeniu PKB w roku 2008 wynosił 46,9 %. Odnotowano niewielki spadek udziału tego sektora w porównaniu do roku poprzedniego ( o 0,5 %), związany ze zmniejszeniem udziału mikroprzedsiębiorstw skutkiem czego zmniejszył się udział całego sektora MŚP w tworzeniu PKB. Nadal jednak to najmniejsze firmy dominują w strukturze tworzenia Produktu Krajowego Brutto, ich udział w 2008 roku wyniósł prawie 30%, czyli przeważającą większość całości wytworzonego przez małe i średnie firmy PKB. Pozostałe 17,1% to udział średnich (9,8%) oraz małych przedsiębiorstw (7,3%)²¹.

Według poszczególnych sekcji gospodarki, średnie przedsiębiorstwa związane z Pośrednictwem finansowym i sekcją Działalność produkcyjna miały w 2008 roku istotny wkład w tworzeniu PKB. Małe przedsiębiorstwa miały duży udział w sekcji Edukacja, Ochrona zdrowia i opieka socjalna, a także Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna. Największy udział w PKB miały przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników w sekcjach: Obsługa nieruchomości i firm, Transport, składowanie i łączność, Budownictwo oraz Handel i naprawy²².

Wzrost liczby działających w Polsce małych i średnich przedsiębiorstw przyczynił się do wzrostu zatrudnienia w tym sektorze. W porównaniu do danych z 2007 roku, w 2008 roku w mikro, małych oraz średnich przedsiębiorstwach zatrudnienie znalazło 6 620 379 osób, co oznacza wzrost liczby osób pracujących w sektorze MŚP o 6,4%. W poszczególnych grupach należących do MŚP, największy wzrost zatrudnienia odnotowano w mikroprzedsiębiorstwach, gdzie w 2008 roku pracowało 3 727 200 osób, w porównaniu do roku ubiegłego wzrost zatrudnienia wyniósł 25,6%. W małych firmach poziom zatrudnienia wzrósł o 35,7% i w 2008 roku wyniósł 1 195 000 pracowników²³.

Z danych opracowanych przez EUROSTAT dotyczących liczby firm sektora MŚP wynika, że w Polsce w 2009 roku liczba ta wynosiła 1 425 000²⁴, stanowiąc 99,8% wszystkich polskich przedsiębiorstw. Polski sektor MŚP zdominowany jest przez firmy zatrudniające poniżej 9 pracowników, których udział w całkowitej liczbie przedsiębiorstw wyniósł 96%. W UE wskaźnik ten kształtował się na poziomie 92,3%²⁵.

Z danych GUS wynika, że w 2009 roku nastąpił 6% spadek liczby działających przedsiębiorstw sektora MŚP. Istotny spadek odnotowano wśród mikroprzedsiębiorstw, których liczba w porównaniu do roku 2008 spadła o 7,5%. Liczba małych firm spadła o 6,4%, natomiast liczba średnich przedsiębiorstw osiągnęła poziom niższy o 1,86% w stosunku do roku ubiegłego²⁶.

Wartość dodana brutto, którą wytworzył sektor MŚP w 2009 roku wyniosła 48,4%, co oznacza wzrost w stosunku do roku ubiegłego, o 1,2%. Mikroprzedsiębiorstwa wytwarzały prawie co trzecią złotówkę ( 30,4%), natomiast małe i średnie przedsiębiorstwa odpowiednio: 7,9% i 10,1%. Wielkość wartości dodanej wśród mikro i małych firm wzrosła o 0,5%, wśród przedsiębiorstw zatrudniających do 249 pracowników jedynie o 0,2%²⁷. Udział wartości dodanej w PKB, którą wytworzyły firmy plasuje Polskę na 11. Miejscu w UE. Wyraźnie wyższy udział w tworzeniu PKB, w stosunku do pozostałych krajów Unii, charakteryzuje Mikroprzedsiębiorstwa. Udział małych przedsiębiorstw w tworzeniu wartości dodanej jest natomiast znacznie niższy niż przeciętny poziom w UE²⁸.

Polska struktura udziału w tworzeniu wartości dodanej wśród małych i średnich firm odbiega od danych UE. Wyraźne różnie zanotowano wśród mikroprzedsiębiorstw, których struktura wytwarzania wynosiła w 2009 roku 16,3%, podczas gdy dane Unii Europejskiej kształtują się na poziomie 21,4%. Na równie dużą różnicę wskazuje struktura wytwarzania małych firm, w Polsce jest to 12,9%, natomiast w krajach członkowskich jest o 5,9% wyższa. Odwrotnie kształtuje się struktura udziału w tworzeniu wartości dodanej przez średnie przedsiębiorstwa, w Polsce wynosiła ona 22,1%, a w UE - 18,4%.

Struktura wartości dodanej określana według poszczególnych sektorów gospodarki również kształtuje się nieco inaczej niż w krajach UE. Dość istotne różnice występowały w handlu oraz usługach. Polski sektor handlowy to udział 32% w wartości dodanej brutto, natomiast MŚP we wszystkich krajach członkowskich UE wytworzyły 23,2%. Nieco ponad 40% środków generowanych w sektorze usług wytwarzają małe i średnie przedsiębiorstwa na terenie UE, w Polsce jest to znacznie mniej, bo 26,5%. Udział środków generowanych przez sektor MŚP w przemyśle i budownictwie jest za odpowiednio wyższy niż średnia Unii Europejskiej, co oznacza słabszy rozwój gospodarki polskiej, gdyż jak wynika z analizy rozwoju gospodarek zachodnich,; w wysokorozwiniętych państwach udział wartości dodanej generowanej przez przedsiębiorstwa jest zdominowany przez sektor usługowy²⁹.

Poziom zatrudnienia w MŚP w Polsce w 2009 roku, podobnie jak w pozostałych krajach UE zmniejszył się w porównaniu z rokiem 2008. W Polsce spadek ten wyniósł 3,4%, czyli ok. 300 000 pracowników³⁰.

W 2010 roku liczba aktywnie działających małych i średnich przedsiębiorstw wyniosła 1 723 500. Podobnie jak w UE udział ten stanowi 99,8% wszystkich firm. Struktura sektora MŚP jest jednak nieco inna niż w UE. Mikroprzedsiębiorstwa w liczbie 1 655 100 stanowią 96,03% ogółu przedsiębiorstw, w Unii Europejskiej wskaźnik ten jest niższy i wynosi ok. 92%³¹. Analogicznie ilość działających aktywnie firm małych i średnich jest mniej niż wynosi średnia UE.

W 2010 roku w Polsce zanotowano spadek udziału przedsiębiorstw sektora MŚP w tworzeniu wartości dodanej brutto o 0,7% (do 47,6%)w stosunku do roku 2009. Zmniejszenie udziału w tworzeniu wartości dodanej dotyczy mikro i małych przedsiębiorstw, średnie firmy uzyskały o 0,3% wyższy wynik niż w roku 2009 ( 10,1%)³².

W 2010 roku pracę w sektorze MŚP znalazło 6,2 mln osób, czyli 69,9% ogółu pracowników przedsiębiorstw³³. Wyższy od średniej UE (29,7%) jest wskaźnik udziału osób pracujących w najmniejszych firmach i wyniósł w Polsce 37,2%, również w przedsiębiorstwach średniej wielkości udział pracujących w Polsce był wyższy, o prawie 2,0% i wyniósł 19,1%. Przeciwnie kształtował się udział osób pracujących w małych przedsiębiorstwach, który był o 8,8% niższy w stosunku do średniej UE (20,6%)³⁴.

Mimo zmieniających się warunków panujących na polskim rynku w latach 2003-2010 oraz ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym, który przyczynił się do czasowego wzrostu likwidowanych przedsiębiorstw w okresie tym nadal odnotowywany był przyrost netto liczby firm sektora MŚP (Wykres 3.3.1.).

Źródło: opracowanie własne na podstawie Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, Wyd. PARP, Warszawa 2012, s. 16

W 2010 roku Polska znalazła się na drugim miejscu w UE pod względem liczby tworzonych przedsiębiorstw, ustępując miejsca tylko Francji. Powstało wówczas 270 000 firm. Ponadto Polska jest jednym z siedmiu państw członkowskich UE, w których liczba zlikwidowanych firm jest mniejsza od przedsiębiorstw powstałych³⁵.

3.4. Przebieg rozwoju sektora MŚP w latach 2011-2013

Z danych Eurostatu wynika, że w Polsce w roku 2011 działało 1 523 000 przedsiębiorstw z sekcji B-J, L, M i N³⁶, co stanowi 99,8% wszystkich polskich firm. W porównaniu do roku poprzedniego nastąpił wzrost liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw o 3,4%, do poziomu zbliżonego z roku 2007 i 2008, czyli przed kryzysem gospodarczym³⁷.

W 2011 roku MŚP w Polsce wygenerowały 71,8% PKB, co oznacza wzrost w porównaniu do roku poprzedniego. Największy udział spośród MŚP mają Mikroprzedsiębiorstwa, które wytworzyły 47,3% PKB w 2011 roku, małe przedsiębiorstwa – 7,8%, a średnie firmy wytworzyły 10,1% wszystkich dóbr i usług wytworzonych na terenie Polski³⁸.

Ponad 46% MŚP prowadzi swoją działalność w zakresie usług, a blisko 30% działa w sektorze handlowym. Działalność przemysłową prowadzi 10,6%, natomiast 13,4% małych i średnich polskich przedsiębiorstw prowadzi swoją działalność w sektorze budowlanym. W porównaniu do struktury przedsiębiorstw UE w Polsce istnieje odmienna struktura branżowa. Dotyczy to handlu, gdzie działa o 13% więcej firm w porównaniu do innych krajów Unii, natomiast sektor usług oferowanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa w stosunku do liczby wszystkich polskich MŚP jest o prawie 10% niższy niż dane innych państw Unii Europejskiej. Na przestrzeni ostatnich lat struktura ta zmienia się na korzyść przedsiębiorstw działających w sektorze usługowym, co pozwala Polsce zbliżać się do struktury krajów członkowskich³⁹.

Liczba zakładanych przedsiębiorstw z każdym rokiem wzrasta, jednak tendencje rosnące dotyczą również liczby firm likwidowanych. Jak wynika z danych GUS, w 2011 roku w Polsce zlikwidowanych zostało 419 000 przedsiębiorstw, podczas gdy nowo otwartych tylko 408 000⁴⁰.

W 2011 roku 6,3 mln osób pracowało w MŚP, co stanowi ponad 70% ogółu zatrudnionych w owym roku w Polsce. Ponadto w 2011 roku Polska znalazła się w pierwszej 5 krajów UE w produkcji żywności, tytoniu oraz artykułów tekstylnych, wytwarzając 8% ogółu produkcji krajów członkowskich w tej dziedzinie⁴¹.

Z danych GUS wynika, że w 2012 roku w Polsce aktywnych było 1 791 700 przedsiębiorstw, czyli o 10 300 więcej niż w roku ubiegłym. Wśród mikro – i małych firm nastąpił wzrost liczby przedsiębiorstw. Najmniejsze firmy stanowiły 95,95% (1 719 200), małych firm działało o ponad 2 000 więcej (57 100), natomiast liczba aktywnych średnich przedsiębiorstw zmniejszyła się do 15 500⁴².

W 2012 roku nastąpił wzrost wartości dodanej wytworzonej przez MŚP do 48,5%. Wzrósł udział mikroprzedsiębiorstw do 29,7% oraz firm średnich z 10,1% do 11,0%, udział małych firm w tworzeniu wartości dodanej nie uległ zmianie w porównaniu do roku poprzedniego, wynosząc 7,8%⁴³.

W 2013 roku liczba małych i średnich przedsiębiorstw wyniosła 1 474 953, zatrudniając 5 679 112 osób. W stosunku do roku poprzedniego, nie odnotowano istotnych zmian w liczbie działających firm. Mikroprzedsiębiorstwa stanowią ponad 95% wszystkich przedsiębiorstw tego sektora, a wytworzona przez nie wartość dodana wyniosła 28 mld EUR. 52 676 małych przedsiębiorstw działających na polskim rynku w 2013 roku wytworzyły 27 mld EUR wartości dodanej, zatrudniając 1 121 510 pracowników. Średnie przedsiębiorstwa zatrudniały 1 550 098 osób, w 14 850 firmach⁴⁴. 94 mld EUR stanowiące wartość dodaną sektora MŚP to 50% całkowitej wartości dodanej 2013 roku⁴⁵.

---

1. J. Łapiński, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008-2009, red. A. Wilmańska, Wyd. PARP, Warszawa 2010, s. 33, wykres 3.4.↩

2. Tamże, s.36, wykres 3.7.↩

3. Tamże, s. 40, wykres 4.2.↩

4. Tamże, s. 58, wykres 6.2.↩

5. Red. A. Tokaj-Krzewska, S. Pyciński, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2004-2005, Wyd. PARP, Warszawa 2006, s. 13↩

6. Red. S. Pyciński, A. Żołnierski, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005 – 2006, Wyd. PARP, Warszawa 2007, s. 26, wykres 2.8.↩

7. J. Łapiński, Raport…, Dz. cyt., s. 40, wykres 4.2.↩

8. Red. A. Tokaj-Krzewska, S. Pyciński, Raport…, Dz. cyt., s. 13↩

9. Red. A. Tokaj-Krzewska, S. Pyciński, Raport…, Dz. cyt., s. 27↩

10. Red. S. Pyciński, A. Żołnierski, Raport…, Dz. cyt., s. 17↩

11. Tamże, Załącznik 2 i 4, s. 18↩

12. Tamże, s 26, wykres 2.8.↩

13. J. Łapiński, Raport…, Dz. cyt., s. 40, wykres 4.2↩

14. Red. P. Zadura-Lichota, A. Żołnierski, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007, Wyd. PARP, Warszawa 2008, s. 22, tab. 2.5.↩

15. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, Wyd. PARP, Warszawa 2012, s. 19, wykres 2.2.↩

16. Red. P. Zadura-Lichota, A. Żołnierski, Raport…, Dz. cyt., s. 29, tab. 2.9.↩

17. Red. A. Żołnierski, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007-2008, Wyd. PARP, Warszawa 2009, s. 24↩

18. Tamże, s. 25↩

19. Red. A. Żołnierski, Raport…, Dz. cyt., s. 27↩

20. J. Łapiński, Raport…, Dz. cyt., s. 32-33↩

21. Tamże, s. 28↩

22. Tamże, s. 29↩

23. J. Łapiński, Raport…, Dz. cyt., s. 40↩

24. Komisja Europejska, SBA Fact Sheet 2012, Bruksela 2012. Dane za 2009 rok dotyczą sekcji B-J, L, M, N NACE rev. 2.LUB RAPORT MSP 2010-2011, S. 22↩

25. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport…, Dz. cyt., s. 22↩

26. Tamże, s. 23, wykres 2.7↩

27. Tamże, s. 19, wykres 2.2.↩

28. Tamże, s. 18↩

29. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport…, Dz. cyt., s. 20-21↩

30. Tamże, s. 28↩

31. Tamże, s. 22↩

32. Tamże, s. 19, wykres 2.2.↩

33. Tamże, s. 27↩

34. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport…, Dz. cyt., s. 29↩

35. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2011-2012, Wyd. PARP, Warszawa 2013, s. 24↩

36. Tamże, s. 19↩

37. Red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport…, Dz.cyt., s. 20↩

38. Tamże, s. 21↩

39. Tamże, s. 22↩

40. Tamże, s. 22↩

41. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/files/supporting-documents/2012/annual-report_en.pdf, 29.04.2015↩

42. Red. A. Tarnawa, Raport…, Dz. cyt., s. 19, wykres 2.7.↩

43. Tamże, s. 15, wykres 2.2.↩

44. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/index_en.htm, 29.04.2015↩

45. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/files/countries-sheets/2014/poland_en.pdf, 29.04.2015↩