BYDŁO
BYDŁO 18.II.2010r.
Prof. Henryk Grodzki
,,Hodowla i użytkowanie bydła”- Litwińczuka
,,Hodowla i użytkowanie zwierząt gospodarskich” –Grodzki
Znaczenie gospodarczego bydła
Krowy mięsne stanowią ok. 50% na świecie(głównie .Europa)
Polska: krowy mleczne stanowią 99% populacji krów
1-3% krów mięsnych w populacji Polskich krów
Bukat-młode bydło opasowe
Wolce-wykastrowane buhajki
W chowie bydła wykorzystywać można trwałe użytki zielone które często są optymalnym lub jedynym możliwym sposobie zagospodarowania ziemi.
Główne kierunki to użytkowanie mięsne i mleczne.
Produkcja mleka to bardzo efektywny sposób przetwarzania białka roślinnego w wartościowe białko zwierzęce(ze 100g białka roślinnego wysokowydajna krowa może wyprodukować do 50g białka zwierzęcego-porównywalna efektywność uzyskiwana jest przez kury nioski)
Mięso:
Produkcja mięsa wołowego jest kilkakrotnie mniej efektywnym sposobem przetwarzania białka roślinnego w białko zwierzęce: ze 100g białka roślinnego uzyskuje się ok.30g białka w wołowinie.
Pochodzenie:
Rodzaj :Bydło
Podrodzaj: Taurina(bydło domowe)
Gatunek: Tur(Bos Taurus)
Pojawił się w plejstocenie.
Buhaj :wysokość do 200cm,masa do 1000kg ,rogi do 80cm.
Udomowienie:
-Azja(Irak ,Syria)-ok. 8-10tys lat temu
-Afryka Płn.(Egipt)-ok5-6tys lat temu
-Europa(Rejon morza północnego)-ok.4tys lat temu
Mleko:
-białko-32g
-tłuszcz-40g
-Ca-1200mg
-Mg-120mg
-źródło witamin(szczególnie B2)
-posiada działanie antybakteryjne przeciwmiażdżycowe i antynowotworowe(białka serwatkowe i skoniungowany kwas linolowy, CLA)
-utrzymuje właściwy stosunek frakcji cholesterolu LDL i HDL(mleko pełne i masło)
Światowa populacja bydła:
1 400(mln szt.)
Europa: 140 mln
Średnio na 1osobę przypada 90l mleka
Polska jest na III miejscu pod względem liczebności krów MLECZNYCH(góruje Francja i Niemcy)
W gospodarstwie średnio 5,5 krowy
Polska produkuje 400tys ton wołowiny
Kwota mleczna przyznana Polsce w negocjacjach przedakcesyjnych 2004
Kwota hurtowa 2009r.-9,4 mln t +1% w każdym kolejnym roku do 2013
+1%=230fer, po 50krow o wydajności 80000kg
Kierunki zmiany w hodowli bydła mlecznego i produkcji mleka w krajach rozwiniętych w ostatnich dziesięcioleciach:
-zmniejszenie pogłowia krów
-zmniejszenie liczby stad
-wzrost wydajności mlecznej krów
-wzrost liczby krów w stadzie
-stabilny poziom produkcji mleka
-poprawa jakości mleka(głównie higienicznej)
INNE KORZYŚCI:
-skóry
-obornik
-kości, racice ,krew ,róg, łój, żołądki
-utylizacja odpadów rolniczych(liście buraczane)i przemysłu rolno-spożywczego(makuchy ,wysłodki, melasa)
-rozrywka(rodeo, corrida)
-kształtowanie krajobrazu i ochrona środowiska
RASY I TYPY UŻYTKOWE BYDŁA:
-mleczny
-o podwójnej użytkowości (kombinowany, mięsno- mleczny)
-mleczny
WYKŁAD 2 25.II.2010r.
RASY MLECZNE:
Jersey
Ayshire
Holsztyńsko –fryzyjska (HF, Holsztyńska)
Guersey
Jersey:
-uważana za idealnie zbudowaną krowę mleczną
-słabe umięśnienie, widać żebra i guzy biodrowe, bardzo dobra budowa wymienia
-buhajki –słabo umięśnione ,nie nadają się na mięso
-umaszczenie: beżowe, płowe, jasna obwódka wokół śluzowicy ,ciemny przód głowy
-rasa mała
-krowy: ok. 400kg ,kilkadziesiąt la temu ważyły ok. 320kg
-szlachetna budowa –jest nazywana ,, królową ras mlecznych”
-produkuje mleko o bardzo bogatym składzie chemicznym(ok. 6% tłuszczu ,4%białka )-do spożycia za bogate –produkcja serów, masła
-ok.4-5tys. Kg mleka w laktacji ,sporo w porównaniu do wagi, ogólnie dość mało
-dobra płodność
-dobre wykorzystanie paszy
-temperament : żywy ,ale spokojny
-populacja na świecie: niewielka utrzymuje się mniej więcej na stałym
-nazwa: pochodzą z wyspy Jersey, przy kanale La Manche->cechy bardzo mocno ukształtowane -> duża płodność zwierząt
-najwyższa wartość hodowlana :USA, Nowa Zelandia
-buhaje: znaczenie większe od krów , wyraźny dymorfizm płciowy
Ayrshire
-rasa pochodzenia celtyckiego-> krzyżowanie miejscowego bydła celtyckiego z innymi rasami np.Shorthornami
-łaciata-ciemne łaty na białym tle
-dobre znaczenia cechy mleczne
-m.c:500-550kg
-skład mleka: zbliżony do innych ras
-bardzo mocne kończyny, w tym racice
-wydajność mleka :5-6-tys kg
-najwyższa wartość hodowlana : Finlandia
-buhajki: przeznaczone do opasu , ale bez większej wartości opasowej
Guersey
-wygądem zbliżona do Jersey
-nieliczne łaty
-barwa beżowa, jasna
-krzyżowanie: bydło bretońskie x Jersey
-m.c 400-450 kg
-skład mleka znacznie odbiega od Jersey
- na świecie jest jej bardzo mało
Holsztyńsko- fryzyjska
-słabiej umięśnione
-rasa wysoka –dłuższe kończyny osiągają wysokość w kłębie 135-150cm
-m.c 600-650kg duzo chociaż jak na taki wzrost to średnio
-umaszczenie czarno-białe ,mniejsze regularne łaty, zdarzają się sztuki białe
-występuje gen recesywny czerwonego umaszczenia –jeśli ma go krowa i buhaj to może się urodzić czerwono-biały osobnik
-najbardzije mleczna rasa bydła na świecie -> krótko mleczna-wyczerpanie organizmu
-wydajność :6-8 tys kg mleka , może dochodzić nawet do 10tys, a nawet ponad 12 tys kg
-skład mleka: 3,6 tłuszczu, 3,2 % białka
-obecnie w Europie i w Polsce : 4,2 %tłuszczu, 3,4 % białka
-obecnie w krajach rozwiniętych : Europie ,UE ,USA-produkcje mleka opiera się na tej rasie
-buhaje: sprawdzają się w opasie
-muszą mieć bardzo dobre warunki środowiskowe-rasa wymagająca –dominująca w krajach bogatych
Rasa czarno –biała
-40 lat temu –bardzo liczne w Europie zachodniej, również w Polsce ,głównie : Holandia, Dania, Niemcy
-kombinowane : bardzo cenione do produkcji wołowiny
-m.c: ok. 600kg
-umiarkowana wysokość ok. 130cm
-wydajność ok. 5 tys. Kg
-dobry skłąd chemiczny ( 4,2 %tłuszczu)
-lata 70- ¾ pogłowia bydła
-marynarze zabrali je na statki do USA –zaczeli je zakupywać i ponieważ mieli dobre rasy mięsne zaczęli selekcjonować czarno-białe na mleko ( bez zwracania uwagi na zawartość tłuszczu)
Selekcjonowali na wydajność mleka i łatwość doju- wysoko zamierzona i łatwość doju
Kiedy w Holandii która słynęła z dobrego bydła dowiedziano się, że stany mają lepsze bydło ( które z resztą powstało z rasy pochodzącej z Holandii to po jakimś czasie zaczęto je importowaćdo Europy w tym również do Polski.
Teraz jest to rasa dominująca w Polsce nazywane SA rasą olska ,Holsztyńsko-fryzyjską
-ok. 90% ,ale czarno-białe nie zostało jeszcze całkowicie wyparte i teraz chcemy je przywrócić
W pozostałych krajach czarno- białe już nie istnieją.
RASY MLECZNE I MIĘSNO-MLECZNE WYSTEPUJĄCE W POLSCE:
Polska Holsztyńsko- Fryzyjska
- Polska czarno-biała
-czerwono-biała
Polska czerwona
Jersey
Simentac
Moutbeliarde
Białogrzbieta
Brown Swiss
Polska czerwono- biała
-nieco lepsze umięśnienie niż rasa czerwono- biała , kości nie wystają znacznie lepiej wyeksponowane cechy mięsne
-górna uroda wymion , krótka podstawa , rozbudowane w kierunku pionowym , głębokie
Simental
- ok. 1 % pogłowia bydła w Polsce
-dwukierunkowy podział użytkowania
-Mleczność –przeciętna
-Mięso –bardzo dobra
- barwa : łaciata , duże łaty- beżowe, czerwonawe
-głowa- zawsze biała, tak jak podbrzusze i końcowe odcinki kończyn
-grube kości
-duża głowa
-słabo zbudowane wymię
-duża masa ciała 600-650kg
-wysokość ok. 135 cm umiarkowana
-częściej występują trudniejsze porody- gruba kość, duża głowa, ogólnie masywna
-jeśli nie jest to w czystej rasie to nie możemy zapładniać jałówki buhajem tej rasy bo pierwszy poród zawsze jest trudny ,a to utrudniłoby po jeszcze bardziej
-rasa górska 0 w Polsce : Bieszczady
-szkoda ,że jest jej tak mało
-skład mleka- dobry , bo ma więcej kazeiny ok. 4 %
-mleczność 4-5 tys kg w Polsce : poniżej 6
-dobre zdrowie , całkiem długo żyje
-buhaje m.c ok. 1000kg
-niestety je też dotknęła popularność HF więc jest przekrzyżowana ,a by polepszyć mleczność –głównie w Szwajcarii .Spadek mięsności Aby zachował kolor (sentyment) krzyżuje się z buhajem odmiany czerwono- białej
Moutbeliarde
Rasa wychodowana z Simentala , występuje we Francji
Barwa : łaciata , łaty ceglaste- ciemniejsze niż Simentale
m.c podobna jak Simentale
Skład mleka: dobry-odpowiada zapotrzebowaniom konsumeta , tłuszczu- niewiele, białko-ok.3-4%-dużo
We Francji- rasa znacząca ,w świecie nie ma aż takiego znaczenia , ale jej rola ,liczebność powoli rośnie szczególnie w Polsce .Krów -ponad 1000 osiąga u nas bardzo dobre wyniki- jest jej niewiele i to w najlepszych gospodarstwach
Pochodzenie – Rasa nam się spodobała, a sprawcom spodobały się nasze warunki.
Mleczność: 6-7tys. Kg
Dosyć szlachetna budowa
Brown Swiss( Brunatna szwajcarska)
Barwa: brunatna, jednolite umaszczenie
Budowa mało szlachetna, gruba kość
Śluzowica , tak jak u Jersey’a , jest biała
Mleczność: ok. 5 tys kg
Bardzo dobra nieśność
Mocne racice i kończyny
Pochodzenie górskie, wychowana w Szwajcarii
Najwięcej w rejonie Bałkanów
Rasa dwukierunkowa, ale w wielu krajach selekcjonowane na mleko, szczególnie w Stanach
Polska czerwona(PC)
Jedna z 2 nowych rodzinnych ras, dobrze dostosowana do trudnych warunków środowiskowych
Mniej szlachetna niż inne rasy, ale długowieczna i dobra zdrowotność
Barwa: jednolita, czerwona- różne odcienie
Mała
M.c 500-550kg
Słabe umięśnienie
Słaba budowa wymion
Mleczność : ok. 4 tys.kg
Skład: dobry, ale nic specjalnego
Kiedyś stanowiła ponad 20% pogłowia,ale teraz ok. 1 % została objęta programem hodowli zachowawczej
Nie mają problemów z ocieleniem
Lepiej się czuje w hodowli ekstensywnej, na pastwiskach- nie koniecznie bardzo dobrych- dobra do trzymania dla własnych potrzeb
Białogrzbieta
Nasza druga rodzima rasa bydła
Prymitywne- mało pracy hodowlanej
Wschodnia część Polski- tam było jej najwięcej
Barwa: częściowo biała głowa z nakrapianiem oraz biała poszarpana pręga na grzbiecie , białe podbrzusze, tułów prawie cały czarny
Słaba budowa wymienia
Może znieść gorsze warunki środowiskowe
Dobre wykorzystanie paszy
Słaba wydajność: 4 tys kg
M.c 550-600kg
Kiedyś uważało się, że jej już nie ma ,ale jak widać zacofanie hodowców ma pewne plusy .Nie dopuszczali inseminatora ,nie chcieli korzystać z jego usług więc kryli krowy własnymi buhajami. Zdawało się np. że brat pokrywał siostrę, ale przynajmniej ,uratowano tę rasę. Teraz jest jej pareset sztuk i ciągle rośnie
Duża zdrowotność , długowieczność
Jak w każdej rasie czarno- białej zdarzają się nieliczne osobniki o barwie czerwonej
Dobra płodność
RASY MIĘSNE:
Tylko produkcja mięsa
Te krowy nie są dojone
Mają krótką historię, prawie 20-letnią
Pogłowie ok. 25 000 w Polsce
Ras jest dość dużo: ok. 13 zarejestrowanych
Najważniejsze rasy mięsne zostały wyhodowane w:
Wielkiej Brytanii, Francji, Włochy, USA
Najbardziej znane rasy: (kraj-pochodzenie)
Hereford(Br.)
Abesdeen angus( Br.)
Shorthorn(Br.)
Charolaise(Fr.)
Limousine(Fr.)
Blonde d’aquitaine (Fr.)
Solers (Fr.)
Piemontese (Wł.)
Chianina (Wł.)
Marchigiona( Wł.)
Simental (mięsny)
Belgijska biało-błękitna( Belgium Blue)
Hightland (Szkockie bydło górskie)
W stadach krów mięsnych razem z krowami chodzą cielęta( nawet do wieku ok.8 miesięcy), bo to że piją nam nie przeszkadza-nie zależy nam na ilości mleka.
W stadzie jest też buhaj .Hodowca nie widuje krów tak często jak krów mlecznych, więc nie wie kiedy mają ruje-zajmuje się tym buhaj.
Hereford
Znana i popularna na świecie , należy do ras najliczniejszych. Mniej popularna w Europie.
Średniej wielkości
M.c ok.600kg
Umaszczeniem przypomina Simentala , też mają białą głowę, podbrzusze i końcówki kończyn.Tułów jednolity ,czerwony- różne odcienie.Biały pas na części grzbietu: od głowy do kłębu
Doskonale przystosowane do trudnych warunków- cały rok potrafią same się wyżywić
Dobra płodność
Hodowane tylko po to, aby urodziły cielaka i go odchowały.Jest to cel wszystkich ras mięsnych.Latem utrzymywane tylko na pastwiskach (krowy I jałówki)-małe koszty utrzymania.
Tusze i mięso-mocno otłuszczone, nawet przetłuszczone-niekorzystna cecha.Dużo tłuszczu podskórnego –odporność na niskie temperatury.
Tłuszcz= mięso soczyste, smaczne ,nadaje aromat ,energia.
Rasę tę charakteryzują łatwe porody .Krowa cieli się sama, na pastwisku, bez wiedzy hodowcy –szczególnie w USA , gdzie stada są ogromne.
Aberdeen angus
Druga rasa co do liczebności
Rasa średnia
Osobliwa-odzwierciedla mięsny typ bydła: głęboki tułów,krótkie kończyny-selekcja na te cechy ,bo nogi są zbędne w produkcji mięsnej, mała głowa –też zbędna, rasa bezrożna –nigdy nie miała rogów
Bardzo odporna na złe warunki środowiska, nawet bardziej niż Herefordy
Barwa: jednolicie czarna, kruczoczarna
Buhaje: ok. 900kg
Sierść błyszcząca
Dobre efekty nawet przy stałym żywieniu
Niezbyt popularne , ale ci co je mają to chwalą
Wykład 4 18.III.2010r.
Rasy Francuskie:
Charolaise
Najbardziej masywna rasa 700-800kg, buhaj 1000-1200kg
Umaszczenie jednolite ,białe
Rasa późno dojrzewająca, w wieku ok. 20-24miesięcy pierwszy raz się zaciela
Grubokoścista-nie jest to cecha korzystna
Duża głowa
Duża frekwencja trudniejszych porodów niż w innych rasach( położenie główkowe)
Prowadzimy selekcje na mniejsze cielęta ( a potem i tak wymiary są korzystne)-co kilka lat i tak rasa zwiększa swoją masę
Buhaj zanim będzie dopuszczony do rozrodu musi być przebadany na łatwość ocieleń
Daje chude mięso-dzięki temu rasa dość popularna w Europie ,w USA mniej
Wymaga bardzo dobrym warunków środowiskowych; dobre pastwisko na lato, dobre pasza na zimę
W Polsce występuje i jest na 3 miejscu jeśli chodzi o liczebność krów mięsnych w Polsce
Limousine
Rasa duża, masa ciała ok. 650kg, buhajów 1000kg
Bardzo popularna na świecie, ostatnio jej popularność wzrasta
Umaszczenie: czerwone
Wymaga dobrych warunków środowiskowych
Najbardziej liczebna rasa w Polsce , stanowi 65% wg . liczebności
Lepsze umięśnienie niż Charolaise- hipertrofia mięśni (duża częstotliwość)-gł. zad i pas barkowy
Bardzo chude mięso(chudsze niż Charolaise) ,a mimo wszystko bardzo smaczne
W tej rasie nie ma większych problemów z ciężkimi porodami
Pobudliwy temperament- cecha niekorzystna
Blonde d’aquitaine
Długi tułów ,głowa proporcjonalna do tułowia
Rasa średniej wielkości; między Limousine ,a Charolaise
Wymaga dobrych warunków środowiskowych i paszowych
Daje mięso chude, ale bez przesady
W Polsce niewielka liczba
Łatwe ocielenie się
Salers
Włos długi i kędzierzawy
Umaszczenie: ciemnoczerwone
Rasa duża
Jest rasą odporną na trudne warunki środowiskowe
Średnio popularna , gł. we Francji
Daje mięso średnio otłuszczone
Rasy włoskie:
Piermontese
Najpierw była użytkowana jako rasa robocza i mleczna, potem dopiero na drodze selekcji została wyhodowana jako rasa mięsna
We Włoszech część tych krów mięsnych jest dojona( ok.3000kg mleka) z mleka robią ser , który jest dodatkiem do potraw-parmezan
Rasa średniej wielkość ok. 600kg, buhaje- 900kg
Umaszczenie : jednolite białe
Znana z fantastycznego umięśnienia- hipertrofia mięśni
Cienkie kości-korzystne ,bo uzyskujemy mniej kości, a więcej mięsa
Dają mięso bardzo chude
Cielęta rodzą się płowe, a dopiero później robią się białe
Chianina
Najwyższa rasa buhaje do 170cm,krowy ok.150cm
Duża rasa, krowy 700kg
Znana z bardzo pobudliwego temperamentu
Umaszczenie białe lub lekko szare
Mięso nic specjalnego
Marchigiana
Rasa masywna, zbliżona do Charolaise
Bardzo dobre umięśnienie
Lokalna rasa włoska
Daj mięso średnio otłuszczone
----
Simental mięsny
Rasa duża ok. 700kg
Mięso średnio otłuszczone
Duże wymagania środowiskowe
Belgium Blue. Belgijska Biało-błękitna
Niewielkie plamy umaszczenia błękitnego
Rasa duża
Imponujące umięśnienie – hipertrofia
Mięso bardzo chude, ale nie najsmaczniejsze
Wykorzystywana w krzyżowaniu towarowym
Najczęściej stosowane przy porodzie jest cesarskie cięcie
W Polsce występuje symbolicznie
Bydło szkockie górskie:
Hightland
Jedna z najmniejszych ras, krowy ok. 400kg, buhaje do 600kg
Mięso bardzo smaczne, przetłuszczone
Zazwyczaj hodowana dla ozdoby
Włosy długie, brązowe wytrzymuje nawet -30o C
Użytkowanie mleczne krów
Użytkowanie mleczne krów rozpoczyna się od momentu ocielenia jałówki i powtarza się w kilku ( 3-5-10) cyklach laktacyjnych
Laktacja- okres wydzielania mleka rozpoczynający się porodem , a kończący zasuszeniem krowy( trwa ok. 10miesięcy)
Wydajność krowy podawana jako:
Wydajność laktacyjna- czyli ilość mleka uzyskana od porodu do zasuszenia
Wydajność standardowa- czyli ilość mleka uzyskana w czasie pierwszych 305 dni laktacji
Wydajność roczna (mleczność) –czyli ilość wyprodukowanego mleka w ciągu roku kalendarzowego dzielona przez średnią liczbę krów
Krzywa laktacji- wykazuje wydajność mleka w poszczególnych miesiącach
Orientacyjne przewidywanie wydajności mleka za laktacje 305 dniowa na podstawie maksymalnej dziennej wydajności
-Pierwiastki:
Maksymalna wydajność dzienna( kg) x 22( 210*-230**)
-Wieloródki:
Maksymalna wydajność dzienna( kg)x 190( 180*- 200**)
*-krowy wysokowydajne
**-krowy o przeciętnej wydajności
Całe pogłowie : liczba krów: 2 690 000 sztuk- średnia wydajność mleka w kg-> 4 700
Krowy ocenione: 580 000 sztuk, wydajność -> 6935 kg
Wydajność z roku na rok wzrasta .
22.IV.2010r.
Udział poszczególnych zaburzeń zdrowotnych w całkowitych kosztach leczenia:
Rozród- 40%
Mastitis – 30%
Nogi, racice- 15%
Inne- 15%
Przyczyny brakowania:
1.Zaburzenia w rozrodzie.
W występowaniu objawów rui- przedłuża się okres między planowanym zaciążeniem ,a porodem. Trzeba krowę zapładniać kilka razy-większy koszt. Większość hodowców po 120 dniach (max.150dni)krowę uważa za jałową.
Krowa jałowa-nie może być zacielona okresowo.
Krowa bezpłodna- nie może być w ogóle zacielona.
2.Zapalenia wymion.
Stany zapalne wymienia(mastitis) powoduje największe straty w hodowli bydła mlecznego. Forma kliniczna u 2-3% pogłowia powoduje spadek wydajności o ok.20%, zmiany składu mleka i jego jakość. Forma podkliniczna u kilkudziesięciu % pogłowia powoduje spadek wydajności mleka o ok. 10% i pogorszenie jego jakości.
Spowodowane może być brakiem higieny, bądź uwarunkowana genetycznie.
O chorobie świadczy zwiększona liczba komórek somatycznych- wydzielane są dodatkowe , uboczne produkty przemiany materii bakterii m.in. komórki nabłonka ulegające złuszczeniu. Wymię jest zaróżowione , obrzmiałe.
To 2 przyczyna brakowania krów wysokowydajnych.
3.Choroby metaboliczne
Ketoza
Choroba wysokowydajnych krów i występuje w szczytowym okresie laktacji(po wycieleniu).Gł. przyczyną jest niedobór energii.
Objawy: pogorszenie apetytu, zmniejszona częstotliwość przeżuwania, pogorszenie kondycji, osowiałość, oddech i mleko mają zapach acetonu.
Zapobieganie :żywienie krów zasuszonych paszami objętościowymi, niskoenergetycznymi tak jak produkujące 10kg mleka. Podawanie dużej ilości łatwostrawnych pasz energetycznych w ostatnich dniach zasuszenia i po ocieleniu. Kukurydza i owies powinny być gniecione. Pełne pokrycie zapotrzebowania na składniki mineralne , zwłaszcza kobalt , fosfor i jod. Kilka dni przed ocieleniem i po ocieleniu doustnie podawanie prekursorów glukozy(glikol propylenowy, gliceryna, propion wapnia i sodu).Krowa wysokomleczna potrzebuje dziennie 45g metioniny i 135g lizyny
Kwasica
Zasadowica
Porażenie poporodowe
Przemieszczenie trawieńca