Badanie osoby w wieku podeszłym
Kompleksowa ocena geriatryczna (KOG):
-Obejmuje ocenę: Zdrowia fizycznego, Zdrowia psychicznego, Wydolności czynnościowej, Czynników socjalno-środowiskowych.
-Oceny dokonuje zespół: geriatra, pielęgniarka geriatryczna, psycholog, fizjoterapeuta, pracownik socjalny, ew. inni specjaliści, terapeuta zajęciowy, dietetyczka, farmaceuta itp.
Warunki badania: odpowiednie miejsce, odpowiednia ilość czasu, odpowiednie oświetlenie, wytłumienie hałasu, mowa powolna i wyraźna
I. Badanie podmiotowe (wywiad lekarski):
-stosowanie odpowiedniego słownictwa (odniesienia do czynności dnia codziennego)
-znaczenie przekazu niewerbalnego (sposób wypowiedzi, tempo mówienia, ton głosu, kontakt wzrokowy)
-? kontakt z opiekunem
Wywiad dotyczący przebytych chorób: choroba niedokrwienna serca, przebyty zawał serca, sposób leczenia, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu, niewydolność serca, miażdżyca tętnic kończyn dolnych, cukrzyca (rodzaj, wyrównanie, hipoglikemie, sposób leczenia),miażdżyca naczyń mózgu (udar niedokrwienny, krwotoczny, TIA), przebyta żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, choroby układu oddechowego (POChP, astma), choroby układu ruchu (osteoporoza, choroba zwyrodnieniowa, złamania), leczenie okulistyczne, leczenie laryngologiczne, zaburzenia równowagi, przebyte operacje.
Wywiad – pozostałe elementy
-Odżywianie: Ilość i jakość posiłków, Uzębienie, MNSE, .Ilość wypijanych płynów
-Leki
-Ocena stanu psychicznego: Otępienie (np. MMSE), Depresja (np. GDS), majaczenie.
-Orientacyjna ocena pamięci i świadomości: co pacjent ostatnio czytał?, czy oglądał telewizję, jaki program?, kto jest premierem, ważne aktualne wydarzenia, podać nazwy 5 miast, krajów, kolorów itp., wymienić miesiące w kolejności chronologicznej i odwrotnie
Wywiad – pozostałe elementy
-Ocena stanu funkcjonalnego: Podstawowe czynności dnia codziennego (ADL), Złożone czynności dnia codziennego (IADL)
-Ocena sytuacji ekonomiczno-socjalnej
-Ocena jakości życia (QoL)
Jakość życia (QoL)
kompleksowy sposób oceniania przez jednostkę jej zdrowia fizycznego, stanu emocjonalnego, samodzielności w życiu i stopnia niezależności od otoczenia, a także relacji ze środowiskiem oraz osobistych wierzeń i przekonań. Inaczej: sposób, w jaki pacjenci postrzegają swoje zdrowie, jak się czują i jak oceniają „niemedyczne” aspekty swego życia
Metody oceny jakości życia
-Techniki ogólne (generic questionnaires)
- SF-36 (The Short Form-36 Health Survey Questionnaire)
- NHP (The Nottingham Health Profile)
- EQ-5D (an Instrument to Value Health from the EuroQoL Group)
-Techniki specyficzne (disease-specific questionnaires)
- MacNew (The MacNew Heart Disease Health-related Quality of Life)
-EQ-5D
Zdolność poruszania się
nie mam problemów z chodzeniem
mam trochę problemów z chodzeniem
jestem zmuszony pozostawać w łóżku
Samoopieka
nie mam żadnych problemów z samoopieką
mam trochę problemów z myciem i ubieraniem się
nie mogę sam się umyć ani ubrać
Zwykła działalność (np. praca, nauka, zajęcia domowe, aktywność rodzinna, zajęcia w czasie wolnym)
nie mam problemów z wykonywaniem moich zwykłych czynności
mam trochę problemów z wykonywaniem moich zwykłych czynności
nie mogę wykonywać moich zwykłych czynności
Ból/dyskomfort
nie odczuwam bólu ani dyskomfortu
odczuwam umiarkowany ból lub dyskomfort
odczuwam krańcowy ból lub dyskomfort
Niepokój/przygnębienie
nie jestem niespokojny ani przygnębiony
jestem umiarkowanie niespokojny lub przygnębiony
jestem krańcowo niespokojny lub przygnębiony
Badanie przedmiotowe (fizykalne):
-Budowa ciała: wzrost (rozpiętość ramion), masa ciała, postawa, odżywienie, temperatura ciała, nawodnienie.
- Skóra, tkanka podskórna, narządy zmysłów: owrzodzenia, krwiaki, purpura senilis , znamiona, zmiany grzybicze (paznokcie, jama ustna), zmiany łuszczycowe, półpasiec, pęknięcia w kącikach ust (niedobór wit. B2, B6, żelaza, zakażenie grzybicze), stan jamy ustnej (uzębienie, dziąsła, suchość)
- Narządy zmysłów: narząd wzroku (obwódka starcza, entropion, ectropion, ocena pola widzenia metodą konfrontacyjną, ostrość widzenia, badanie w kierunku jaskry, zaćmy, dobór szkieł korekcyjnych); narząd słuchu (orientacyjna ocena słuchu, woskowina, aparat słuchowy; ocena równowagi .
- Układ krążenia:
Tętno: tętnice promieniowe, udowe, podkolanowe, grzbietowe stopy, piszczelowe tylne; cechy: częstotliwość, miarowość, wypełnienie
Osłuchiwanie serca: cechy: częstotliwość, miarowość, porównanie z tętnem na kończynach (deficyt tętna?)
Ciśnienie tętnicze: na obu kończynach górnych; najpierw określić RRs palpacyjnie , poszukiwanie hipotonii ortostatycznej - ≥5 min. pozycja leżąca; pionizacja, pomiar RR po 1, 2 i 3 min. - ↓RRs o ≥ 20 mm Hg lub RRd ≥ 10 mm Hg ; zwrócić uwagę na HR
Poszukiwanie cech niewydolności serca: sinica, przyspieszenie oddechu, „krótki oddech”, trzeszczenia u podstawy płuc, obrzęki kończyn dolnych, powiększenie wątroby, wodobrzusze, poszerzenie żył szyjnych
Ocena ukrwienia kk dolnych i wydolności żylnej: tętno, ucieplenie, zabarwienie, zmiany troficzne, żylaki kk dolnych, obrzęki kończyn dolnych/
Obecność rozrusznika serca
-Układ oddechowy: sinica, duszność, częstotliwość oddechów, zmiany osłuchowe nad płucami (świsty, furczenia, rzężenia)
-Brzuch: badanie palpacyjne: powiększenie wątroby, zaleganie moczu w pęcherzu, obecność mas kałowych, wodobrzusze, ocena perystaltyki, obecność przepuklin, blizn
-Układ mięśniowo-szkieleto
Kręgosłup: skolioza, nadmierna kifoza, złamania kompresyjne
Stawy obwodowe: powiększenie obrysu, zaczerwienienie, tkliwość, obrzęk, ↑ucieplenie, obecność guzków Heberdena, Boucharda, zniekształceń typu „butonierka” i „łabędzia szyjka”
Czynny i bierny zakres ruchu, obecność przykurczy
Ocena siły mięśniowej i zaników mięśniowych (zaniki, zwł. drobnych mięśni rąk, przy prawidłowej sile mięśniowej mogą być fizjologiczne)
Układ nerwowy:
1-Ocena możliwości siadania i wstawania z krzesła
2-Ocena równowagi (próba na ataksję)
3-Koordynacja ruchów podczas chodzenia i przemieszczania się
4- Siła i koordynacja ruchów kończyn: wyciągnięcie ramion i utrzymanie ich w tej samej pozycji przy zamkniętych oczach, szybkie dotknięcie grzbietem ręki o drugą ręka, test pięta-kolano, uszkodzenie nerwu promieniowego (oparcie wózka).
5-Czucie w stopach i rękach (↓czucia wibracji: normalne starzenie się [dot. kk dolnych poniżej kolan; nie towarzyszą mu zaburzenia czucia proprioceptywnego], cukrzyca!)
6- Głębokie odruchy ścięgnowe
7-Napięcie mięśniowe (↑ może być pierwszym objawem choroby Parkinsona; także w rozsianych zmianach miażdżycowych w OUN)
8- Ocena drżeń
9-Objaw Babińskiego: wyraz uszkodzenia OUN; izolowany , zazwyczaj związany jest z uciskiem rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym, spowodowanym zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa
10-Wszelkie odchylenia stwierdzane symetrycznie, którym nie towarzyszą inne objawy neurologiczne powinny być traktowane jako cechy starzenia się ustroju
11-Badanie wyższych funkcji układu nerwowego (mowa, nastrój, lęk, percepcja, funkcje poznawcze) Ocena sprawności i wydolności fizycznej u osoby w podeszłym wieku.
Próba marszowa (test marszu 6 [12]–minutowego)
Test Fullerton
Tor przeszkód
Próba Tinetti
Test Pileta-Swine’a
Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa
na bieżni ruchomej
na cykloergometrze
na ergometrze ręcznym
Test Fullerton
-Został opracowany jako metoda oceny stanu funkcjonalnego samodzielnie egzystujących osób w wieku podeszłym
-Ocenia cechy fizjologiczne niezbędne do samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym: wydolność fizyczna, gibkość, siła, równowaga dynamiczna.
-można go przeprowadzić w pomieszczeniu zamkniętym lub na powietrzu
-można go przeprowadzić indywidualnie lub w małych grupach
-wstępna ocena lekarska potrzebna wyłącznie, jeśli: lekarz uprzednio zabronił/ograniczył możliwości wykonywania ćwiczeń fizycznych, pacjent zgłasza bóle w klatce piersiowej, zawroty głowy itp., pacjent choruje na niewydolność serca, niewyrównane nadciśnienie tętnicze
Przygotowanie:
-poprzedniego dnia unikać dużych wysiłków fizycznych i nadużycia alkoholu
-lekki posiłek 1 godz. przed testem
-odzież sportowa
-na każdą stację potrzebna jedna osoba nadzorująca (2 w przypadku oceny siły górnej części tułowia
-poprzedzony 10-minutową rozgrzewką i ćwiczeniami rozciągającymi
Test Fullerton – informacje dodatkowe
-w czasie wykonywania ćwiczeń pacjent nie powinien czuć się wyczerpany
- przed oceną pacjent powinien każde ćwiczenie wykonać 1-2 razy próbnie
Test Fullerton – składowe
1. Ocena siły górnej połowy ciała
2. Ocena elastyczności górnej połowy ciała
3. Ocena siły dolnej połowy ciała
4. Ocena elastyczności dolnej połowy ciała
5. Ocena koordynacji ruchowej („próba 8 stóp”)
6. Próba marszowa
Ocena siły górnej połowy ciała
Wyposażenie: krzesło bez poręczy o odpowiedniej wysokości (ustabilizowane), sztangielki (2 kg dla kobiet, 3,5 kg dla mężczyzn), stoper
Protokół: Pacjent siedzi na środku krzesła, dominująca strona ciała blisko krawędzi, stopy płasko na podłodze. W dominującej, wyprostowanej w stawie łokciowym i znajdującej się w pozycji pośredniej ręce trzyma sztangielkę. Osoba badająca stabilizuje ramię pacjenta. Na sygnał pacjent wykonuje zgięcie z odwracaniem w stawie łokciowym, następnie pełen wyprost.
Ocena: liczba powtórzeń w ciągu 30 s
Ocena elastyczności górnej połowy ciała
Wyposażenie: miara
Protokół: Pacjent stoi, usiłuje dotknąć za swoimi plecami palcami jednej („lepszej”) ręki palców drugiej ręki (nie wolno zaczepiać palców o palce)
Ocena: odległość (w cm) pomiędzy końcami palców obu rąk („-” jeśli nie stykają się, „+” jeśli ręce nakładają się)
Ocena siły dolnej połowy ciała
-Wyposażenie: krzesło bez poręczy o odpowiedniej wysokości (ustabilizowane), stoper
-Protokół: Pacjent siedzi na środku krzesła, stopy płasko na podłodze, nadgarstki skrzyżowane na piersiach. Na sygnał wstaje do pełnego wyprostu w stawie biodrowym i kolanowym, następnie siada.
Ocena: liczba powstań w ciągu 30 s
Ocena elastyczności dolnej połowy ciała
Wyposażenie: krzesło bez poręczy o odpowiedniej wysokości (ustabilizowane), miara
Protokół: Pacjent siedzi na krawędzi krzesła, jedna noga zgięta w stawie kolanowym, stopa płasko na podłodze, druga noga wyprostowana, stopa ugięta w stawie skokowym do kąta prostego. Ręce jedna na drugiej (dłoń na grzbiecie). Pacjent wykonuje maksymalny skłon (2 s) usiłując dotknąć palców stóp.
Ocena: odległość (w cm) pomiędzy końcem 3. palca ręki a palcami stóp („-” jeśli nie sięga, „+” jeśli przekracza)
Ocena koordynacji ruchowej („próba 8 stóp”)
Wyposażenie: stoper, taśma, krzesło bez poręczy o odpowiedniej wysokości (ustabilizowane), pachołek ustawiony w odległości 2,5 m (8 stóp) od krzesła
Protokół: Pacjent siedzi na krześle, ręce ułożone na udach, stopy na podłodze, jedna nieco wysunięta. Na sygnał pacjent jak najszybciej wstaje z krzesła (może odepchnąć się rękami od własnych ud lub krzesła), obchodzi pachołek i ponownie siada na krześle.
Ocena: czas od momentu dania sygnału do rozpoczęcia ćwiczenia do pełnego siadu na krześle
Test marszu 6-minutowego
-Test Fullerton - zastosowanieocena sprawności fizycznej osób w wieku podeszłym
-przewidywanie, którzy pacjenci są narażeni na nawracające upadki („próba 8 stóp”; wartość graniczna 8,5 s)
-ocena efektów zabiegu, interwencji leczniczej, programu rehabilitacyjnego itp.
Tor przeszkód
Składa się z kilku-kilkunastu stacji przedstawiających zadania czynnościowe: otwieranie drzwi, wstawanie z krzesła, omijanie przeszkód, przekraczanie przeszkód oraz symulacje sytuacji spotykanych w domu i środowisku: chodzenie po różnych typach powierzchni, chodzenie po pochylni, chodzenie po schodach
Tor przeszkód - kryteria oceny:
-czas potrzebny na wykonanie poszczególnych zadań (sekundy)
-czas całkowity
-punktacja jakościowa poszczególnych zadań
0 = niezdolny do dokończenia zadania bez pomocy
3 = nie obserwowano trudności ani wystąpienia
-chwiejności podczas wykonywania zadania
-punktacja całkowita
Tor przeszkód – zastosowanie
-ocena ryzyka upadków
- określenie, jakie zaburzenie jest odpowiedzialne za upadki u danej osoby , ocena wyników zabiegu, interwencji leczniczej, programu rehabilitacyjnego itp.
Test Pileta i Swine’a
-zastosowanie: jak tor przeszkód
- elementy:
I. Ocena ryzyka podczas wykonywania czynności lokomocyjnych i równoważnych
II. Ocena możliwości podniesienia się po upadku
ad I:
-Przejście 5 metrów z pokonaniem 2 przeszkód imitujących progi
-Podniesienie przedmiotu z podłogi
-Wchodzenie na schody
-Schodzenie ze schodów
-Stanie na P nodze
-Stanie na L nodze
ad II:
-Z pozycji leżącej
-Z klęku podpartego
-Z klęku na dwóch kolanach
-Z klęku na jednym kolanie
skala ocen:
0 – duże ryzyko upadków – badany wymaga pomocy osoby drugiej podczas wykonywania wymienionych czynności
1 – średnie ryzyko upadków – badany korzysta z pomocy technicznych (np. laski, kul, balkoników)
2 – minimalne ryzyko upadków – badany nie potrzebuje pomocy podczas wykonywania wymienionych czynności
Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa u osoby w podeszłym wieku
-większa czułość i mniejsza swoistość
-inne protokoły: początek przy małym wydatku energetycznym, powolny wzrost obciążenia (np. Naughton)
-czas trwania próby 6 – 12 min.
-mniejsza maksymalna częstotliwość rytmu serca
-zazwyczaj większe wartości skurczowego ciśnienia tętniczego
-w okresie recovery: wolniejszy ↓HR i RR
-zdolność do wykonania wysiłku często ograniczona przez schorzenia narządu ruchu, naczyń obwodowych, czynniki psychologiczne
-często wykorzystuje się metodę oceny odczuwanego zmęczenia (np. skalę Borga)
Rodzaje prób wysiłkowych
1-Na bieżni ruchomej
-Zalety: naturalny rodzaj aktywności fizycznej
-Wady: trudności w poruszaniu się, wynikające ze zmian w układzie ruchu, zaburzeń sensorycznych, koordynacji ruchów, ograniczeń emocjonalnych; trudności w utrzymaniu równowagi przy zmianie kąta nachylenia bieżni i prędkości przesuwu
2-Na cykloergometrze
-Zalety: można wykonać u osób z zaburzeniami równowagi i wzroku
-Wady: odmienna fizjologiczna odpowiedź na obciążenie wysiłkiem , brak wytrenowania często powoduje przedwczesne zmęczenie mięśni kk dolnych, bez ogólnego zmęczenia
3- Na ergometrze ręcznym
-Zalety: można wykonać u osób z niesprawnymi kończynami dolnymi; odzwierciedla codzienną aktywność fizyczną takich osób
-Wady: odmienna reakcja układu krążenia na wysiłek (zwł. mały przyrost HR); mniejsza czułość w wykrywaniu choroby niedokrwiennej serca