Moduł 1

Pedagogika jako nauka – miejsce pedagogiki w systemie nauk.

Na samym początku warto zadać sobie pytanie czym jest pedagogika?

Każdy z nas zapewne kiedyś słyszał to pojęcie, jak i wydaje nam się, że wiemy czym jest „pedagogika”.

Jednakże każdy z nas przyjmuje trochę inną perspektywę i dla jednych pedagogika będzie wiedzą o uczeniu dzieci dla innych nauką o wychowaniu, jeszcze dla innych po prostu wychowywaniem czy kształceniem. Każda z tych perspektyw jest możliwa do przyjęcia.

Aby usystematyzować naszą wiedzę podam kilka definicji:

Pedagogika jest dyscypliną zarówno teoretyczną, jak i praktyczną.

Pedagogika to nauka o wychowaniu człowieka.

Pedagogika to również nauka o procesach wychowawczych, to sztuka wychowania.

Pedagogika to nauka o wychowaniu i kształceniu jednostki ludzkiej przez cały okres jej życiowej aktywności, w zależności od tego jaka jednostka jest jej podmiotem wyodrębnia się subdyscypliny pedagogiki.

Pedagogika to nauka o wychowaniu, jego celach, metodach, środkach i formach organizacyjnych;

zajmuje się procesami świadomego i celowego oddziaływania na rozwój człowieka we wszystkich fazach jego życia. (Encyklopedia PWN)

Współczesna pedagogika to nauka o całej rzeczywistości wychowawczej. Pedagogika jest dziedziną interdyscyplinarną, na jej dorobek składają się osiągnięcia zarówno filozofii, jak i socjologii, psychologii czy historii. Inni dodają jeszcze, że pedagogika jest częścią etyki, socjologii czy biologii. W pedagogice można znaleźć wpływy jeszcze wielu innych dziedzin wiedzy.

Wiele nauk współpracuje z pedagogiką, ich zakresy pojęciowe przenikają się. Są to nauki biologiczno – medyczne, historyczne, filozoficzne, psychologiczne, polityczne, ekonomiczne, nauki o kulturze, itp. Stąd też w programie studiów macie Państwo takie przedmioty jak podstawy psychologii, rozwój dziecka w normie, rehabilitacja, neurofizjologia.

We współczesnej pedagogice wyróżnia się m.in takie działy:

Pedagogika społeczna,

Pedagogika opiekuńcza,

Pedagogika kultury,

Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna,

Pedagogika specjalna,

Pedagogika resocjalizacyjna,

Pedeutologia,

Andragogika,

Gerontologia,

Pedagogika promocji zdrowia

Scharakteryzuję teraz krótko każdy z tych działów, każdą z tych subdyscyplin.

Pedagogika społeczna jest dyscypliną stosowaną, interdyscyplinarną i praktyczną. Jest nauką, która zajmuje się środowiskiem społecznym, w którym żyje człowiek oraz uwarunkowaniami tegoż środowiska, procesami, jakie w nim zachodzą oraz wpływem człowieka na zmianę i przeobrażanie tych procesów. W pedagogice społecznej głównym założeniem jest, że człowiek jest istotą aktywną, w sposób zamierzony zmieniającą swoje środowisko. Subdyscyplina ta powstała na gruncie socjologii wychowania. Za twórcę pedagogiki społecznej uważana jest Helena Radlińska.

Przedmiotem a w zasadzie podmiotem badań pedagogiki społecznej jest człowiek oraz środowisko , wraz ze społecznymi uwarunkowaniami, ale także proces wychowania, zmiany jakie dokonują się w wychowanku pod wpływem wychowania, proces rozwoju i kształtowania się jego osobowości.

Współczesny zakres badań: badanie człowieka we wszystkich fazach jego życia, badanie wpływu instytucji, środowiska socjalizacyjnego i wychowawczego, rodziny, szkoły, instytucji edukacyjnych, domu kultury a także wpływ mediów.

Wspomniana wyżej Helena Radlińska wypracowała własne podejście

w pedagogice społecznej. Wychowanie było dla niej procesem i to procesem integralnym, całościowym. Człowiek przez całe życie poddawany jest procesowi wychowania, a środowisko i inne czynniki zewnętrzne mają na niego ogromny wpływ.

Już w latach 30 tych ubiegłego wieku napisała pracę "Społeczne przyczyny niepowodzeń szkolnych", w której zwróciła szczególną uwagę na zależność jaka występuje między pracą wychowawczą szkoły, a wpływem środowiska rodzinnego, rówieśniczego i lokalnego.

„Środowisko według Radlińskiej to zespół warunków wśród których żyje człowiek, oraz zespół bodźców, które wpływają na rozwój jego osobowości. Środowisko życia nie przesądza losów jednostki, ale determinuje skuteczność wychowawczych oddziaływań. Środowisko życia wychowanka powinno być nieustannie poznawane, badane przez wychowawcę. Wychowawca, pedagog musi znać metody badań środowiskowych i przeprowadzać te badania. Pedagog społeczny ma za zadanie poznać i wychwycić wszystkie czynniki w środowisku, które działają hamująco na rozwój wychowanka. Powinien również szukać sposobów ich niwelowania, przezwyciężania, kompensowania.”

Działalność wychowawcza według Radlińskiej polega przede wszystkim na kompensacji oraz na odbudowie sil społecznych do reorganizacji środowiska.

Podstawowe nurty, które występują w pedagogice społecznej to: praca socjalna, praca kulturalna, opieka i wychowanie.

Przedstawiciele pedagogiki społecznej to: Helena Radlińska, Aleksander Kamiński, Ryszard Wroczyński, Andrzej Radziewicz, Irena Lepalczyk, Edmund Trępała, Tadeusz Pilch, Stanisław Kawula.

Kolejna subdyscyplina pedagogiczna, którą scharakteryzuję to pedagogika opiekuńcza, często określana jako pedagogika opiekuńczo-wychowawcza.

Pedagogika opiekuńcza zajmuje się opieką i wychowaniem osób, które mają problemy z samodzielnym zaspokojeniem własnych potrzeb. Dyscyplina ta powstała na pograniczu pedagogiki i medycyny. Za twórcę, a w zasadzie za twórców pedagogiki opiekuńczej uważa się Czesława Babickiego, Albina Kelma, Janusza Korczaka.

Rok 2012 w Polsce został decyzją sejmu ogłoszony rokiem Janusza Korczaka.

W dniu 10 marca 2012 r. odbyło się seminarium Idea Janusza Korczaka w pedagogice pod Honorowym Patronatem Rzecznika Praw Dziecka Ministra Marka Michalaka. Oto jeden cytatów myśli Janusza Korczaka

„ Nie zmuszaj dzieci do aktywności,

lecz wyzwalaj aktywność.

Nie każmy myśleć,

lecz twórzmy warunki do myślenia.

Nie żądajmy, lecz przekonujmy.

Pozwólmy dziecku pytać i powoli rozwijajmy

jego umysł tak, aby samo wiedzieć chciało”

Janusz Korczak zapoczątkował walkę o prawa dziecka. Bardzo często podkreślał fakt, że dziecko, żyjąc w świecie dorosłych, jest od nich uzależnione, a tym samym wskazywał, że pozycja dziecka jest nieporównywalnie gorsza od pozycji dorosłego. W związku z tym wskazywał potrzebę uznania dziecka za w pełni wartościowego człowieka już od momentu narodzin.

W przedstawionej przez Korczaka koncepcji systemu wychowawczego mamy do czynienia nie tylko z prezentacją technik i środków stosowanych w działaniach pedagogicznych, ale także dużo cennych porad wskazujących, jak mądrze i skutecznie opiekować się dzieckiem i jak obdarzać je rozumną miłością.

Co zastanawiające mimo upływu tylu lat od ogłoszenia idei i tez przez Korczaka są one aktualne do dziś, a może nawet nabierają większej aktualności dziś niż w przeszłości.

Pedagogika kultury zajmuje się wpływem wartości i norm kulturowych na zachowanie jednostki ludzkiej. Celem kształcenia według pedagogiki kultury jest internalizacja wartości i norm kulturowych. Wychowanek jest traktowany jako uczestnik procesu wychowania, a nie podmiot czy przedmiot wychowania jako przygotowania/przystosowania jednostek do życia społecznego.
Podstawowa teza pedagogiki kultury głosi, że człowiek jest przede wszystkim istotą kulturalną, uczestniczącą w procesie przyswajania sobie, rozumienia i używania gotowych dóbr kultury oraz wytwarzania nowych.

W tej subdyscyplinie pedagogicznej prowadzi się badania nad kulturą ludową, duchową oraz masową.

Zajmuje się analizą treści przekazu i jego wpływu na osobowość ludzką.

Wyrosła z filozofii Hegla oraz koncepcji Dilthey’a.

Przedstawiciele: Bogusław Nawroczyński, Bogusław Suchodolski, Sergiusz Hessen.

Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna.

Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna jest jedną z dziedzin pedagogicznych zajmującą się procesem uczenia się i nauczania dzieci w przedszkolu i w klasach I-III. Podstawy tej subdyscypliny tworzą nauki biologiczne i medyczne, psychologia, socjologia, dydaktyka.

Celem pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodne z jego potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym, opracowanie ogólnych teorii i planów pracy dydaktycznej, opracowanie koncepcji programowych, analiza treści szkolnych.

Funkcje pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej możemy podzielić na:

• opiekuńcze

• diagnostyczno- prognostyczne

• kompensacyjno- usprawniające

• poznawcze

• kształcące

• wychowawcze

Przedstawiciele pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej to: Lucyna Jeleńska, Ryszard Więckowski, Tadeusz Wróbel.

Pedagogika specjalna jest to dyscyplina naukowa, która zajmuje się opieką, wychowaniem i kształceniem osób z niepełnosprawnością.

Definicja według Władysława Dykcika:
Pedagogika specjalna – jest nauką szczegółowa pedagogiki, a jej przedmiotem jej jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń.

Można wyróżnić takie działy jak:

oligofrenopedagogika – pedagogika osób z niepełnosprawnością intelektualną

tyflopedagogika - zajmuje się nauczaniem i wychowaniem osób z wadami wzroku

surdopedagogika - pedagogika osób z wadami słuchu i zaburzeniami mowy wynikającymi z wad słuchu

pedagogika terapeutyczna lub lecznicza - pedagogika osób przewlekle chorych oraz pedagogika osób niesprawnych ruchowo

resocjalizacja - pedagogika osób niedostosowanych społecznie

pedagogika wzmożonego rozwoju - pedagogika osób uzdolnionych i utalentowanych

pedagogika osób z trudnościami w uczeniu się (z zaburzeniami parcjalnymi)

Za twórcę uważa się: Marię Grzegorzewską.

Przedstawiciele: Otto Lipkowski, Teresa Doroszewski, Aleksander Hulek, Czesław Kosakowski.

Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się opieką, wychowaniem, kształceniem jednostek o zaburzonej socjalizacji, czyli wykazujących objawy niedostosowania społecznego. Celem tej subdyscypliny jest doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania społecznego jednostki, ukształtowanie takich cech jej zachowania i osobowości, które będą jej gwarantować: optymalne uspołecznienie, twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie, respektowanie standarów aksjologicznych (internalizacja wartości i norm pożądanych przez społeczeństwo).

Działy pedagogiki resocjalizacyjnej:

aksjologia wychowania resocjalizującego (ukazują sens resocjalizacji na bazie wartości i celów ogólnospołecznych)

teoria wychowania resocjalizacyjnego (formułuje twierdzenia o zależnościach zachodzących pomiędzy faktami wychowawczymi)

metodyka oddziaływań (resocjalizacja obejmuje wiedzę i umiejętności dotyczące bezpośredniej pracy z podopiecznym).

Przedmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej jest wychowanie korygujące niedostatki socjalizacji osób nieprzystosowanych społecznie, a także opieka resocjalizacyjna, wychowanie resocjalizujące, terapia.

Wychowanie resocjalizacyjne - to wychowanie, które stosuje się wobec osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji , a przejawem są zachowania aspołeczne i antyspołeczne.

Przedstawiciele pedagogiki resocjalizacyjnej to: Czesław Czapów, Stanisław Jeglewski, Jan Konopnicki, Otto Lipkowski, Jarosław Pytka.

Pedeutologia   inaczej nauka o nauczycielu i jego zawodzie. Poddaje analizie zagadnienia związane z zawodem nauczyciela, doborem kandydatów do zawodu nauczyciela, kształceniem i samokształceniem nauczycieli oraz przemianami zachodzącymi w relacji nauczyciel - uczeń.

Bada osobowość nauczyciela, autorytet i talent pedagogiczny, efekty oraz wartość ich pracy, warunki życia, przemiany w strukturze zawodowej nauczycieli, pozycja i funkcje społeczne zawodu nauczycielskiego, samoświadomość, satysfakcja zawodowa i samorealizacja, nowatorstwo pedagogiczne i praca badawcza, metody kontroli i oceny nauczycieli, zapotrzebowanie na nauczycieli, losy zawodowe absolwentów szkół wyższych, kolegiów nauczycielskich.

Według Jana Władysława Dawida „w nauczycielu najważniejszy jest talent, bowiem to on
daje możliwości lepszego nawiązania kontaktu z uczniem”.

Przedstawiciele: Grzegorz Piramowicz, Jan Władysław Dawid, Stefan Szuman, Stanisław Dobrowolski, Z. Mysłakowski, Kreutz, S. Baley.

Andragogika zajmuje się badaniem warunków edukacji i samokształcenia osób dorosłych (od 21 roku życia).

Andragogika bada przebieg procesów wychowawczych w tej fazie życia, wykrywa związki i zależności między zjawiskami wychowawczymi, formułuje wnioski dotyczące prawidłowości przebiegu procesów wychowania, wyjaśnia związki i zależności, dostarcza wiedzy na temat racjonalnego przekształcania rzeczywistości wychowawczej, ustala cele i zasady edukacji dorosłych w związku z rozwojem społeczno-ekonomicznym społeczeństwa, wytacza metody realizacji tychże celów.

Działy: andragogika ogólna, teoria wychowania dorosłych, teoria nauczania dorosłych, teoria porównawcza.

Przedstawiciele andragogiki to Aleksander Kamiński i Lucjan Turos.

Gerontologia:

Dyscyplina pedagogiczna zajmująca się badaniem możliwości i uwarunkowań edukacji, uwarunkowań pomocy i organizacji czasu wolnego osobie starszej(osoba po 65 roku życia) Działy:

gerontologia ogólna

teoria wychowania starszych teoria nauczania starszych

teoria porównawcza

Wyrosła z pedagogiki społecznej.

Przedstawiciele: Aleksander Komiński, Barbara Tryfan, Kinga Wiśniewska-Groszkowska, Jan Wołoszyn.

Promocji zdrowia:

Początek lata 90-e.

Wyrosła z dyscyplin: społecznej, specjalnej i kulturowej.

Zajmuje się zagadnieniami profilaktyki, terapii konstruktywnej oraz czasu wolnego, dialektyki. Przedstawiciel: Ewa Syrek.

Jakie pojęcia są związane z pedagogiką?

• Podstawowe pojęcia pedagogiki

Wychowanie

Kształcenie

Nauczanie

Edukacja

• Co to jest wychowanie?

wychowanie to całokształt oddziaływań rodziców, innych wychowawców oraz środowiska na rozwój dzieci i młodzieży

Jest to wpływ i oddziaływanie na wszystkie aspekty rozwoju dzieci i młodzieży, czyli rozwój fizyczny, umysłowy, moralny i estetyczny, jak również przyswajanie odpowiednich wiadomości i sprawności.

Wg W. Okonia wychowanie to

świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celów życia.

Pedagogika bierze pod uwagę różne rodzaje wychowania

1. wychowanie naturalne, czyli uczestniczenie w życiu rodzinnym, społecznym, w zbiorowej pracy lub w sytuacji kulturowej wolnego czasu,
2. wychowanie celowo zamierzone, czyli przygotowujące dziecko, później młodego człowieka do przyszłego zawodu, stanu, pracy,
3. wychowanie organizowane programowo w specjalnych instytucjach wychowawczych, jak szkoła, uniwersytet, seminarium duchowne.

kształcenie to przyswajanie wiadomości oraz nabywanie odpowiednich umiejętności i sprawności intelektualnych.

kształcenie to proces oddziaływania na wychowanka, który nastawiony jest na rozwój jego umysłu, a więc stronę poznawczą

Jest to proces zmierzający do pełnego, harmonijnego rozwoju osobowości człowieka

Wg Sośnickiego kształcenie to przekształcanie intelektualnej strony człowieka, czego rezultatem ma być wykształcenie, zakłada też możliwość szerszego rozumienia wykształcenia jako pełnego stanu całej psychiki człowieka, a zwłaszcza” związania jego strony emocjonalnej, wolicjonalnej i jego działania ze stroną intelektualną”.

Nauczanie to sytuacja/proces, w którym nauczyciel bądź inna osoba kieruje grupą uczniów w taki sposób, by umożliwić im osiąganie określonych celów dydaktyczno - wychowawczych, czyli opanowania wiedzy oraz zdobycia

Wg W. Okonia

nauczanie , planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości- pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy , przeżywania wartości i działań praktycznych.

Edukacja jest definiowana jako proces wydobywania sił tkwiących w człowieku poprzez stosowanie działań stymulacyjnych oraz wszelkich form kreacji (czyli nauczanie przez przeżywanie, np. dzieła muzycznego)

(wg Kwiatkowskiej)

Środowisko to całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno-oświatowych i instytucjonalnych- w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych duchowych potrzeb.

• Osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptacje i wewnętrzną integrację myśli ,ucznia zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).

• Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno – przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji , a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.

 

SOCJALIZACJA –

l) ogól działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa;

2) ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

SOCJALIZACJA

 

rozumiany jako proces socjalizacji pierwotnej, wrastanie w rodzinę, wrastanie jednostki
w świat poprzez najmniejszą gr. społ. jaką jest rodzina

 

nadmiar: ograniczenie i redukcja perspektyw poznawczych, wartości i interesów

niedomiar: alienacja i atomizacja