TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
Źródło: JEAN AYRES; Tłum. Liliana Klimont

Zanim zaczniemy pisać, czytać, zdobywać umiejętności szkolne, musimy poznać znaczenie tego, co widzimy, słyszymy, musimy nauczyć się planowania ruchu i organizacji swojego zachowania tak, by móc współuczestniczyć w różnych sytuacjach szkolnych.

     Niepełnosprawność częściowo zależy od jakości i wydajności, z jaką nasz system zmysłów przetwarza dostarczane informacje. Jedne mózgi pracują dobrze i bardziej efektywnie, inne mniej.

     Wzrasta liczba dzieci, których system integracji angażuje duży wysiłek - to z kolei wpływa na proces uczenia się i na zachowanie.

     Czasem problem jest nierozpoznawalny do chwili gdy dziecko zetknie się z typowymi wymogami szkolnymi. Jest zdecydowanie lepiej gdy rozpozna się te problemy zanim dziecko pójdzie do szkoły.

     Dzieci, które podlegały terapii integracji sensorycznej w okresie przedszkolnym nie miały w szkole specjalnych problemów w nauce.

     Dużo wysiłku kosztowało zrozumienie tych problemów w uczeniu się i innych zaburzeń funkcji o.u.n. Było to podstawą do rozwinięcia teorii integracji sensorycznej - w jaki sposób rozwija się człowiek, i jak odnosi się to do procesu uczenia się i zachowania. Dane z obserwacji zastały zabrane i przeanalizowane dając początek teorii SI. Wyłoniono kilka podstawowych zasad dotyczących procesów integracji i ich zaburzeń.

 

   I - Istnieją różne rodzaje zaburzeń procesów sensorycznych.

 

     Dzieci z dysfunkcjami w zakresie funkcjonowania zmysłów nie są takie same. Niektóre z nich mają jeden rodzaj problemu, inne dzieci mają innego rodzaju problem. Czasem różne rodzaje dysfunkcji nakładają się na siebie tworząc zjawisko nakładania się fal. Zaburzenia w określonym systemie zmysłowym są reprezentowane w danym syndromie. Te grupy objawów (syndromy) dadzą się lepiej zrozumieć jako odnoszące się do określonych zaburzeń systemu nerwowego angażującego powiązane ze sobą mechanizmy, aniżeli do wyizolowanych zaburzeń w działaniu systemów zmysłowych.

   Niektóre z tych syndromów są opisywane nie tylko przez specyficzne objawy sensomotoryczne, ale także objawy w zachowaniu społecznym typowym dla zaburzenia. Syndromy te nie wymagają precyzyjnego różnicowania z różnymi typami wzorców zaburzeń funkcji o.n.u., ponieważ mózg jest plastyczny i jego części nie mogą funkcjonować bez komunikowania się ze sobą.

ile koncepcje syndromów pomogły w rozpoznawaniu i identyfikacji zaburzeń to wiele współcześnie istniejących problemów nie daje się zaklasyfikować jako syndrom. Rozpoznanie istnienia zaburzenia nie jest wystarczające. Diagnoza różnicująca jest dopiero istotą terapii.

  

  II.Systemy zmysłowe są współzależne w rozwoju swoich możliwości percepcyjnych a procesy słuchowe i wizualne są w pewien sposób zależne od organizacji wrażeń z ciała.

 

     Odczucia z różnych kanałów zmysłowych są przetwarzane w wielu częściach mózgu, dlatego każde z tych wrażeń wpływa wzajemnie na inne (pochodzące z pozostałych kanałów). Ta zasada dała wiele praktycznych wskazówek do terapii dając większą skuteczność. Z czasem teoria ta zmieniła spojrzenie na rozwój dziecka i metody uczenia zostały oparte na tych teoriach.

 

III. Sensomotoryczna odpowiedź adaptacyjna jest istotna dla integracji wrażeń jak i rozwinięcia umiejętności organizowania zachowania.

  Te trzy opisane przez nas zasady opierają się na wielu naukowych badaniach, opracowaniach, eksperymentach klinicznych na których rozwinięto wiele teorii.

  Przedyskutujemy 10 najistotniejszych koncepcji w kolejności w jakiej się rozwijały. Ayres dała początek dziedzinie odnoszącej się do problemów percepyjno - motorycznych poprzez swoją pracę z dziećmi z problemami percepcji wzrokowej.

1.   - dzieci dostały puzzle lub przedmioty rozwijające percepcje wzrokową; pomysł był tylko częściowo właściwy, ale cała procedura postępowania pozwoliła zrozumieć neurofizjologię procesu percepcji wzrokowej; odkąd Ayres zaczęła terapię problemów postrzegania wzrokowego, zauważyła, że najlepszym sposobem było dostarczanie wrażeń z ciała i ukł. Przedsionkowego;

Percepcja wzrokowa jest wzmacniana przez wrażenia z ciała i systemu przedsionkowego.

 

 

 

2.   - gdy dziecko używa układanek by poprawić percepcję przestrzenną siedząc tylko przy stoliku, ma jedynie tendencje do powtarzania aktywności motorycznej i często nie rozumie zadania; jeśli zaproponujemy dziecku rodzaj aktywności, który dostarcza bogatej stymulacji proprioceptywnej i z syst. przedsionkowego, to rozwijać będziemy wzrokową percepcję przestrzeni; taka stymulacja poprawia koordynację oko-ręka; zmiana propozycji ćwiczeń wzmacnia motywację;

3.   - apraksja i dyspraksja są zaburzeniami w poznawczym programowaniu wyuczonych umiejętności ruchowej; problem leży bardziej w programowaniu i zaplanowaniu niż w neuromuskularnym wykonaniu; naukowcy stale podtrzymują teorię, że podstawą dyspraksji  są zaburzenia senso-motoryczne; Dziecko z tym problemem jest niezgrabne, ma problemy z ubieraniem się, nauką rysowania, pisania i poruszaniem się płynnie, kiedy wykonuje nowe czynności;

Jedna z form dyspraksji rozwojowej wiąże się z deficytami w zakresie odbierania wrażeń z ciała;

 

 

 

4.   - prawie wszystkie aspekty ruchu wymagają planowania motorycznego;

5.   - dzieci hiperaktywne mają wg Ayres zaburzenia czucia powierzchniowego i pewne deficyty systemu przedsionkowego; być może dzieciom tym brakuje też odpowiedniej modulacji wrażeń przedsionkowych; 

Zaburzenia systemu czucia powierzchniowego występują często u dziecka z nadpobudliwością ruchową i trudnościami w skupieniu uwagi;

 

 

 

6. - nadwrażliwość dotykowa objawia się negatywną reakcją na niektóre bodźce dotykowe np. położenie ręki na ramieniu, być dotykanym nie jest tolerowane; odczucia negatywne ze skarpet i swetrów...dziecko odpowiada walką lub ucieczką; jeśli takie zaburzenie występuje u dziecka nie lubi ono lekkiego dotyku;

Określone rodzaje bodźców dotykowych wywołują reakcje obronne u dziecka.

  

 

 

•       jednym ze sposobów terapii jest odczuwanie nacisku związanego z ruchem; system czuciowy jest

ściśle związany z emocjami i zachowaniem; wymaga wnikliwej obserwacji, oceny, zrozumienia i szacunku; np. ćw. w hod-doga dotyk z dociskiem; wiele badań potwierdziło ideę, że czucie ma bogatą reprezentację w o.u.n. dzięki któremu możliwe jest sprawne funkcjonowanie ciała jako całości;

 

7.- koncepcja odpowiedzi adaptacyjnej, której warunkiem jest odbieranie wrażeń płynących z ciała i ich organizacja jest punktem kluczowym do teorii i praktyki integracji sensorycznej; większość dzieci które otrzymały stymulację dotykową rozwijały odpowiedź adaptacyjną (somatomotoryczną); dla uzyskania celowej aktywności wejściowe bodźce dotykowe, proprioceptywne, westybularne, wzrokowe muszą być ze sobą powiązane; jest to niezbędne do zaprogramowania i przeprowadzenia (wyuczenia) zadania ruchowego; organizacja wrażeń jest uwarunkowana przez informacje płynące z ciała;

Somatomotoryczna odpowiedź adaptacyjna wymaga dobrej organizacji wrażeń płynących z ciała.

 

 

 

•       aby wytworzyć umiejętność zgeneralizowanej odpowiedzi adaptacyjnej potrzeba różnorodnego sprzętu, jak również odpowiedniej motywacji i poczucia osiągnięcia sukcesu;

•       niezbędna jest modyfikacja różnego rodzaju sprzętu aby otrzymać specyficzne odpowiedzi adaptacyjne;

 

8 - opierając się zarówno na badaniach neurologicznych jak i danych klinicznych skonstruowano hipotezę, że wczesna stymulacja czuciowa i przedsionkowa zapewnia pewne ale nie całkowite podstawy do rozwoju niektórych aspektów rozumienia mowy; 

  - wydaje się, że inf. Wejściowe pochodzące z ciała mogą wpływać na funkcjonowanie systemu słuchowego i wzrokowego; dla badaczy teoria ta wydała się być wysoce umotywowana i dała wskazówki do terapii dzieci z dysfunkcją układu słuchowego;

Dane wejściowe pochodzące z ciała i systemu przedsionkowego wpływają na  rozwój rozumienia mowy (mowa bierna);

 

 

 

 

 

•       - od wczesnych lat 70-tych wysiłki badaczy skupiły się na sposobach prowadzenia terapii zapewniającej dostarczenie informacji bodźców i wywołania odpowiedniej odpowiedzi adaptacyjnej; zasługą instytutu było zdiagnozowanie po raz pierwszy tych zaburzeń leżących u podstawy opóźnienia rozwoju mowy; wtedy właśnie na podstawie doświadczenia sformułowano tezę, że informacje somatomotoryczne dostarczane z ciała wpływają na rozwój mowy biernej; dało to podstawę do rozwinięcia tezy, że wszystkie systemy zmysłowe ściśle ze sobą współpracują dając fundament do rozwoju słuchu i rozumienia mowy - dot. To zwłaszcza receptorów systemu przedsionkowego i odczuć płynących z grawitacji;

•        - trudności w nauce czytania i pisania obserwowano także u dzieci, które nie miały zaburzeń integracji zmysłowej; objawy syndromu integracji sensorycznej zawierają:

1-   antyreaktywny oczopląs porotacyjny;

2-   objawy dysfunkcji układu przedsionkowego takie jak słabe reakcje równoważne

deficyty w umiejętności czytania, czasami w umiejętności liczenia

   Czasem jest to wskazówka, że dwie strony ciała nie potrafią skoordynować ze sobą swoich funkcji i nie działają efektywnie; dzieci te zazwyczaj dobrze reagują na terapię; jest to nowy sposób spojrzenia na dojrzałość szkolną dziecka, która powinna być ustabilizowana zanim dziecko trafi do szkoły;

 

Hipo – system przedsionkowy

Podwrażliwy system przedsionkowy jest związany z określonym typem trudności w uczeniu się.

 

 

 

•       dzieci z typ typem wrażliwości mają dużą potrzebę bodźców dostarczanych podczas szybkiego ruchu; dlatego mogą decydować o ćw., dziecko samo wynajduje najkorzystniejsze dla siebie formy ruchu;

•       odpowiednia kokontrakcja przeciwdziałających sobie grup mięśniowych zapewnia ćwiczenie, w którym dzieci na przemian odpychają się do tyłu i przyciągają linę do siebie;

 

Hiper – system przedsionkowy

 

•       nadwrażliwość systemu przedsionkowego jest wynikiem niepewności grawitacyjnej; ale niekoniecznie musi występować jednocześnie z problemami szkolnymi; powoduje jednak, że dziecko nie ma poczucia bezpieczeństwa tak fizycznie jak i emocjonalnie;

•       problem tkwi w nieodpowiednim odbieraniu i przetwarzaniu  bodźców z receptorów grawitacji;

•       dziecko z niepewnością grawitacyjną czuje silną potrzebę kontrolowania swego otoczenia fizycznego; często objawia się to kontrolowaniem i manipulowaniem otoczeniem;

•       siła grawitacji jest głównym źródłem informacji o położeniu naszego ciała w przestrzeni;

•       tendencja do trzymania głowy w pozycji poziomej jest charakterystyczna dla dzieci z niepewnością grawitacyjną;

•       o ile wrażenia płynące z odczuwania grawitacji nie wymagają motywacji i nie ą ściśle określone, sprecyzowane, o tyle wrażenia dotyku, wrażenia z mięśni i stawów (propriocepcji) dostarczają informacji o tym gdzie znajduje się nasze ciało w przestrzeni;

•       dzieci z niepewnością grawitacyjną są bardzo zależne od innych po to by móc czuć się pewnie fizycznie;

Dysfunkcje odbierania bodźców

 

     Specyficznym rodzajem dysfunkcji jest taka, w której mózg ma trudności z rejestrowaniem, zapisywaniem bodźców słuchowych, wizualnych nawet jeśli chce to robić; jest to specyficzny rodzaj problemu dzieci z uszkodzeniem w których występuje apraksja  lub afazja;

    Jest to także specyficzny, główny  problem dzieci autystycznych, które mają problemy z odbiorem i przyswajaniem bodźców sensorycznych;

 

W jaki sposób somatomotoryczna odpowiedź adaptacyjna wpływa na zdolność organizowania zachowania dziecka?

   U rozwijającego się dziecka 5-latka zorganizowanie zachowania wymaga umiejętności wytworzenia somatomotorycznej odpowiedzi adaptacyjnej. Dziecko musi umieć zinterpretować swoje otoczenie fizyczne, odpowiadać na nie swoim ciałem, współdziałać z nim i wpływać na otoczenie.

   Jeśli dziecko zaczyna działać efektywnie i kompleksowo z otoczeniem, organizacje jego zachowania stają się bardziej dojrzałe. Ta dojrzałość rozciąga się na inne dziedziny życia, które stają się dostępne dla dorastającego dziecka.

Somatomotoryczna odpowiedź adaptacyjna CONTRIBUTES związana jest z rozwojem umiejętności organizowania swojego zachowania.

 

 

 

 

Dziecko z trudnościami organizowania swojego zachowania jest dzieckiem, któremu niełatwo rozwinąć umiejętności organizacyjne w ogóle.

 

 

W/w koncepcje nie zawierają wszystkich aspektów dysfunkcji SI, które musi mieć na uwadze terapeuta zajęciowy. Również nie wszystkie problemy szkolne są związane z dysfunkcją integracji procesów zmysłowych. Chociaż dla osiągnięcia dojrzałości szkolnej wymagana jest określona liczba sensorycznych procesów i pewna określona wydajność systemu nerwowego, to pamiętać należy, że osiągnięcia tej dojrzałości zależą również od wielu innych procesów neurologicznych.

   Okres krytyczny (objawy tego rodzaju dysfunkcji) mogą ujawnić się we wczesnym dzieciństwie i dlatego najlepiej jest je zdiagnozować wcześniej.

  Wczesne rozpoznanie daje szansę na zredukowanie, zminimalizowanie niepowodzeń szkolnych.