T: EKOLOGICZNEUWARUNKOWANIA ROZWOJU PSYCHICZNEGO
Rola czynników zewnętrznych środowiskowych jest również interpretowana. Albo dopisuje się środowisku rolę dominującą, albo czynnikom biologicznym i dziedziczności lub uwzględnia się oba czynniki.
Pojęcie psychologii ekologicznej stworzyli Baker i Wright w 1951 roku, wprowadzili też pojęcie siedliska zachowania się.
Siedlisko to ośrodki aktywności człowieka w jego naturalnym środowisku powiązane ze sobą. Środowisko nie jest sumą elementów przedmiotowych i osobowych, lecz strukturalną całością, układem obejmującym różne siedliska aktywności.
Wg podejścia behawiorystycznego Hull’a środowisko jest podłożem procesu socjalizacji w kontekście kultury danej społeczności lub terenem, na którym odbywa się proces społecznego uczenia się.
Wg. Hebb’a środowisko materialne i społeczne to źródło stymulacji niezbędnej dla prawidłowego rozwoju organizmu i psychiki człowieka.
Piaget traktował środowisko w kategoriach konstruowania przez dziecko rzeczywistości. Dziecko przez aktywność szuka w swoim środowisku stymulacji, prowokuje opiekunów do reagowania na siebie, tworzy jakby własne otoczenie.
Do najważniejszych koncepcji zalicza się interakcjonizm Magnunona. Środowisko i osoba to otwarty system złożony z podsystemów o hierarchicznej strukturze wschodzących stale we wzajemne dynamiczne związki i stosunki oraz współdziałające na siebie. Istotą interakcyjności jest dwustronność reakcji. Środowisko działa na osobę, ale i ona jest intencjonalnym aktywnym sprawcom, działającym podmiotem zmieniającym środowisko fizyczne, materialne, społeczne.
Osoba to szereg podukładów:
Układ mediacyjny- obraz świata i siebie samego
Układ biologiczno- fizjologiczny
Układ reakcji i czynności
A środowisko to:
1. ŚRODOWISKO aktualne, bezpośrednio dostępne jednostce w danej sytuacji
2. MIKROŚRODOWISKO, czyli część fizycznego i społecznego otoczenia, z którym jednostka wchodzi w bezpośrednie interakcje. Nawiązuje i utrzymuje kontakty, przez jakiś dłuższy czas w rodzinie, szkole czy w pracy. Ale środowisk tych nie można utożsamiać z mikrośrodowiskiem – rodzina, szkoła, praca są bowiem innym środowiskiem dla każdego z członków.
3. MAKROŚRODOWISKO to fizyczna, materialna, społeczna, kulturowa, ekonomiczna i polityczna struktura całej społeczności. Łącznie z zabudowaniami oraz prawnymi i zwyczajowymi regułami współżycia. Środowisko pełni 2 funkcje: stanowi źródło aktywnej stymulacji i ogólny kontekst w jakim zachodzą specyficzne zachowania.
Środowisko pełni dwie funkcje:
Jest źródłem aktywnej stymulacji
Tworzy ogólny kontekst, w którym zachodzą specyficzne zachowania.
PODSUMOWANIE:
Prof. Tyszkowa akcentuje, że współczesne ekologiczne ujmowanie rozwoju jest nader odległe od naiwnego przekonania, że rozwój psychiki jest funkcją oddziaływań środowiska.
Stanowisko autorki jest relacyjne i konstruktywistyczne:
1. rozwój osoby dokonuje się w kontekście jej związku ze środowiskiem, które mają charakter aktywnej i wzajemnej interakcji
2. rozwój przejawia się w podejmowaniu nowych ról, poszerzaniu i różnicowaniu środowiska jednostki, we wzbogacaniu jej związku z nim i angażowaniu się w aktywność ukierunkowaną na środowisko
3. zmiana w rozwoju winna być trwała i przejawiać się w nowych układach środowiskowych. Winna obejmować osobę i relacje ze środowiskiem oraz system w jednostkach środowiska.
Zdaniem Tyszkowej psychologia ekologiczna nie odpowiada na pytanie jak dokonują się zmiany. Lukę tą próbuje uzupełnić cytowana autorka, jej zdaniem zmiany rozwojowe psychiki w kontekście środowiska powstają dzięki włączaniu do systemu psychicznego nowych doświadczeń wynoszonych z relacji w jakich jednostka wchodzi ze środowiskiem. Opracowanie doświadczeń dokonuje się w systemie psychicznym poprzez działanie struktur wewnętrznych, które są rodzajem wzorców, matryc do których się je porównuje, a przez to rozpoznaje i ocenia nowe doświadczenia. Struktury te są wrodzone ale także kształtują je wczesne doświadczenia życiowe. Procesy opracowania i przetwarzania doświadczeń oraz ich włączanie bezpośrednio lub z odłożeniem w czasie struktury systemu psychicznego jednostki stanowi o istocie życia wewnątrz-psychicznego i rozwoju psychiki jednostki ludzkiej. Jest to próba interpretacji poznawczej podejścia ekologicznego psychologii rozwojowej, wyłączającego zmienną pośredniczącą w postaci doświadczenia. Np. doświadczenie kontaktu z surowym i nieczułym opiekunem przeniesione w sferę wewnątrz-psychiczną daje początek modelowi wewnętrznemu samego siebie jako istoty małowartościowej a innych ludzi jako podobnych do opiekuna z doświadczeń wczesnodziecięcych.
Ekologiczne uwarunkowania wiążą się m. in. z oddziaływaniem kultury na rozwój psychiczny jednostki. Tyszkowa pisze, że rola kultury w rozwoju psychicznym i formowaniu wzorców zachowań jest coraz bardziej doceniana we współczesnej psychologii. Kultura to zbiorowa pamięć danego społeczeństwa, zapis jej zbiorowego doświadczenia.
Zdaniem prof. Kmity kultura to całokształt zachowań i wytworów działalności techniczno- użytkowej oraz działań i wytworów symbolicznych nastawionych na interpretację zjawisk i przeżywanie wartości.
Tyszkowa akcentuje, że kultura określa kontekst rozwojowy jednostki, dostarcza stymulacji, wzorców i narzędzi rozwoju w większości obszarów aktywności psychicznej.
Przyswojenie kultury determinuje proces samorealizacji człowieka, przygotowuje go do uczestnictwa w komunikacji artystycznej w roli twórców, odbiorców, bądź animatorów i pracowników placówek upowszechniania kultury. Przeżycia związane z odbiorem literatury, muzyki, sztuki nie tylko wzbogacają doświadczenia jednostki o doświadczenia całych pokoleń, ale również dostarczają narzędzi symbolicznych niezbędnych do opracowania własnego doświadczenia indywidualnego. Ogólnie rzecz biorąc za Wygodskim można powiedzieć, że kontakt z kulturą obok interakcji ze społeczeństwem i historią determinuje rozwój wyższych funkcji psychicznych, tworzy nowe formy zachowań, zmienia przebieg funkcji psychicznych, nadbudowuje nowe pietra w rozwijającym się systemie zachowań człowieka.