Elementy prawa

Wojciech Siuda

dla ekonomistów

1. WSTĘP DO PRAWA

1. ISTOTA PRAWA

Prawo jest pojęciem wieloznacznym (prawa przyrody, prawa ekonomiczne itp.). Nauki prawne oparte są na prawie przedmiotowym (wyznaczamy jeszcze prawo w znaczeniu podmiotowym).

*Prawo to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym

Normy prawne powstają w dwojaki sposób:

a) są wydawane (ustanawiane) - tworzenie nowych norm

b) są sankcjonowane - norma stosowana zwyczajowo staje się prawem.

Prawo jest nierozerwalnie związane z państwem - ono jest jego gwarantem (przymus) i prawo nie może istnieć bez państwa. Integralną cechą prawa jest przymus, państwo dysponuje aparatem przymusu (w razie potrzeby może zmusić obywatela do podporządkowania się).

Prawo stanowi zbiór uporządkowany.

2. PRAWO A MORALNOŚĆ

*Moralność to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe.

W wielu sytuacjach nie uregulowanych przez prawo ludzie zachowują się podobnie. Podłoże moralności to wyobrażenia ludzi o tym, co jest dobre a co złe (zależy np. od epoki, środowiska geograficznego, narodowości, sytuacji życiowej).

Zespół norm moralnych wspólnych dla całego społeczeństwa to tzw. elementarne normy moralne.

Prawo i moralność regulują wiele stosunków społecznych – są dziedziny, które reguluje tylko prawo lub tylko moralność, ale często się one stykają i powstają kolizje.

Klasyfikacja norm prawnych:

1. Moralnie pozytywne – moralność i prawo potępiają kradzież

2. Moralnie negatywne – gdy moralność lub prawo mówią zupełnie coś odwrotnego

3. Moralnie obojętne – sprawy nie objęte moralnością (moralnie obojętne) zasady ruchu drogowego.

Różnice między prawem a moralnością:

1. Normy prawne zagwarantowane są przymusem państwowym, normy moralne zależą od wychowanie, presja środowiska.

2. Normy prawne mają charakter dwustronny, moralne jednostronny. Z normy prawnej dla jednej osoby wynika prawo, dla drugiej obowiązek. Normy moralne dają obowiązki, ale nie mamy prawa do ich żądania.

3. Normy prawne odnoszą się tylko do słów i czynów człowieka, moralne zaś też do myśli i uczuć (nienawiść nie jest przestępstwem, ale jest przekroczeniem normy moralnej).

4. Normy prawne regulują precyzyjnie zachowanie człowieka, normy moralne są nieprecyzyjne.

3. ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA

*Świadomość prawna to ocenia obowiązującego prawa przez społeczeństwo i postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku.

Świadomość prawna to zbiór tych wszystkich norm, które wg społeczeństwa powinny tworzyć prawo. Wyobrażenia w społeczeństwie są różne, więc im większa różnica między prawem, które istnieje, a tym, które wg społeczeństwa powinno istnieć tym większa rozbieżność między prawem, a świadomością prawną. Świadomość prawna wchodzi w skład moralności.

Długotrwałe stosowanie przez państwo przepisów, które spotkały się z dezaprobatą może doprowadzić do tego, że społeczeństwo przyzwyczai się do tych przepisów, a później zaakceptuje. Z drugiej strony, gdy dezaprobata jest bardzo duża może zmusić państwo do załagodzenia lub uchylenia danych przepisów.

Niezgodność obowiązującego prawa ze świadomością prawną osłabia działanie prawa. Dlatego państwo nie może lekceważyć świadomości prawnej społeczeństwa i dopuszczać do zbyt wielkiej rozbieżności między prawem a świadomością.

4. PRAWORZĄDNOŚĆ

Poglądy na praworządność nie są jednolite

*Praworządnością nazywamy taki stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle przestrzegane.

Na praworządność składają się dwie przesłanki:

1. Istnienie stosunkowo szerokiej regulacji prawnej - nie można mówić o praworządności tam gdzie prawo jest dopiero w zalążku lub normuje małe wycinki życia społecznego (nie odnosi się do państw starożytnych).

W państwie są, co najmniej 2 dziedziny życia społecznego wymagające uregulowania: sfera stosunków majątkowych między wszystkimi podmiotami prawa, związanych z wytwarzaniem i wymianą dóbr materialnych, oraz sfera stosunków między państwem a obywatelami.

Praworządność ogranicza swobodę organów państwa i gwarantuje obywatelom poszanowanie ich swobód.

1. Przestrzeganie prawa przez wszystkie organy publiczne.

Szczególne znaczenie ma stosowanie się do przepisów organów uprawnionych do stosowania przymusu (np. policja).

Praworządność w państwie stwarza atmosferę zaufania i daje obywatelowi pewność, że jego prawa będą respektowane i chronione, a obowiązki skrupulatnie egzekwowane.

Ustroje współczesnych państw stwarzają zazwyczaj warunki dla wprowadzenia pełnej praworządności- warunki te to tzw. materialne gwarancje praworządności.

Najskuteczniejszym środkiem zapewnienia praworządności w działaniu administracji państwowej jest wprowadzenie sądownictwa administracyjnego - sądów rozstrzygających skargi obywateli na decyzje administracji państwowej.

5.NORMA PRAWNA

Norma prawna jest elementarną cząstką prawa.

*Norma prawna jest to wynikająca z przepisów reguła postępowania wydana lub usankcjonowana przez państwo zagwarantowana przymusem państwowym

Cechy normy prawnej:

1. ma charakter ogólny- każdy musi zachować się w sposób nakazany w normie, nie ma indywidualizacji osoby

2. ma charakter dwustronny- z każdej normy wynika dla jednej strony prawo, dla drugiej obowiązek (dłużnik ma obowiązek zwrócić pieniądze, wierzyciel ma prawo żądać zwrotu).

3. jest zagwarantowana przymusem państwowym

4. zbudowana jest z 3 części:

-hipoteza - dana sytuacja

-dyspozycja - co należy zrobić, a co jest zakazane

-sankcja - informuje o skutkach niezastosowania się do dyspozycji (nie należy utożsamiać z karą)

6.NORMY PRAWNE BEZWZGLĘDNIE I WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE

W systemie prawnym występują 2 rodzaje norm prawnych różniących się między sobą charakterem i mocą obowiązującą:

1. Normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne)- zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia, którego nie można się uchylić. Normy imperatywne obowiązują bezwzględnie, bez względu na wolę zainteresowanych osób, nawet wtedy, gdy wszystkie biorące udział w jakiejś sprawie osoby zgadzają się na uregulowanie wzajemnych praw i obowiązków w sposób odmienny niż nakazuje norma imperatywna.

Normy imperatywne stanowią większość obowiązujących w państwie norm prawnych

1. Normy względnie obowiązujące (dyspozytywne)- Mają odmienny charakter. Odnoszą się do pewnej sytuacji, ale znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy zainteresowane osoby nie umówiły się inaczej. Najwięcej norm dyspozytywnych zawiera prawo cywilne (np. wynagrodzenie po wykonaniu dzieła (uszyciu bluzki) jednak możemy się umówić, że płacimy z góry). Pozostawiają one stronom swobodę w układaniu stosunków umownych. Nie zachodzi też konieczność drobiazgowego normowania wszelkich szczegółów w umowie, bo w sprawach nie uregulowanych wchodzą automatycznie w grę normy dyspozytywne.

7.PRZEPIS PRAWNY

Akt normatywny składa się z przepisów prawnych.

*Przepisem nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego. Przepisem jest, więc artykuł, paragraf, punkt, ustęp..

Przepis nie musi pokrywać się z normą prawną. Względy techniczno prawne uzasadniają często zamieszczenie pewnych elementów normy w różnych artykułach i paragrafach lub też sformułowanie w danym przepisie innych elementów normy odrębnym aktom normatywnym (przepisy blankietowe). Normy nie należy utożsamiać z przepisami (tym co czytamy np. kodeks karny jest przepis a nie norma) W większych aktach normatywnych przepisy są pogrupowane na księgi, części, działy, rozdziały… Niektóre posiadają także wstęp- preambuła.

8.STOSUNEK PRAWNY

Między ludźmi nieustannie zachodzą stosunki społeczne.

*Stosunek społeczny zachodzi, między co najmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziaływa na drugą lub, których postępowanie wobec siebie albo innych osób jest w jakiś sposób uregulowane.

Stosunki społeczne:

• Stosunkami stanowionymi są stosunki społeczne, których dotyczy jakaś norma postępowania (prawna, moralna..). Wskazuje stronom, jakie mają wobec siebie obowiązki i prawa. (mecz koszykówki)

• Pozostałe stosunki społeczne, do których nie odnosi się żadna norma postępowania to stosunki faktyczne.

*Stosunek prawny- stosunek społeczny uregulowany przez prawo

Osoby uczestniczące- strony lub podmioty lub strony stosunku.

Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.

W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów:

1. Prawo podmiotowe

2. Obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu

3. Podmiot prawa

4. Podmiot obowiązku

5. Przedmiot stosunku prawnego – to, do czego odnoszą się prawa i obowiązki

Dłużnik- to podmiot obowiązku. Wierzyciel- to podmiot prawa.

Mówiąc o prawie możemy mieć na myśli zarówno przepisy jak i tak zwane prawo podmiotowe. Z tym ostatnim spotykamy się właśnie w stosunku prawnym

*Prawo podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (np. oddania pieniędzy, udzielenia urlopu)

9.ZDARZENIE PRAWNE

*Przez zdarzenie prawne należy rozumieć każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego.

Zdarzenie prawne możemy określić jako każde zdarzenie wywołujące skutki prawne np. śmierć człowieka, narodziny dziecka, zawarcie umowy najmu, kradzież, rozwód etc.

Norma prawna ustala, że przewidziany w niej obowiązek określonego zachowania się podmiotów prawa wobec siebie powstaje dopiero wtedy, gdy zajdzie pewne zdarzenie wskazane przez normę prawną.

10.PODZIAŁ ZDARZEŃ PRAWNYCH

Książka str, 21

11.STOSOWANIE PRAWA

*Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy publiczne przepisami prawnymi jak instrumentami, służącymi do podejmowania decyzji.

Stosowaniem prawa zajmują się TYLKO organy państwowe.

Odbywa się ono w jednej z 2 form:

1. Ustalenie istnienia (lub braku) między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści (wyrok o zapłatę należności- nie powstał nowy st. prawny, sąd orzekł tylko, że taki stosunek istnieje i nakazuje zapłatę należności + odsetki + koszty sporu)

2. Stworzenie (zniesienie, zmiana) między stronami nowego stosunku prawnego. (np. ustalający ojcostwo, rozwód-zrywa między osobami dotychczasowy stosunek prawny i wprowadza nowy)

Są 3 etapy stosowania prawa przez organ państwowy

1. Ustalenie stanu faktycznego

2. Wyszukanie (ustalenie) normy prawnej odnoszącej się do danego stanu

3. Wnioskowanie i wydanie decyzji

Ustalenie właściwej normy prawnej nosi nazwę kwalifikacji prawnej.

12. WYKŁADNIA PRAWA

*Wykładnią, czyli interpretacją prawa jest zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.

Wątpliwości powodujące konieczność posługiwania się wykładnią:

1. popełnione przy formułowaniu przepisów błędy językowe

2. rozbieżność pomiędzy gramatycznym sformułowaniem normy a celem dla którego realizacji powołana jest norma

3. zmiana ustroju społeczno- politycznego lub gospodarczego

4. ogólny charakter norm prawnych

Stosowanie wykładni pozwala na uelastycznienie przepisów prawnych i dostosowanie do nowych sytuacji.

Rodzaje wykładni ze względu na podmiot

1. autentyczna- dokonywana przez ten sam organ który wydał interpretowany przepis (np. minister finansów tłumaczy swoje rozporządzenia)

2. legalna- dokonywana przez organ któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone, z reguły w konstytucji (np. prezydent, trybunał konstytucyjny)

3. praktyczna- dokonywana przez organ w toku stosowania prawa przy rozstrzyganiu konkretnych spraw (np. sąd najwyższy, sąd okręgowy, administracja państwowa)

4. doktrynalna- zawarta jest w naukowej literaturze prawniczej

Rodzaje wykładni ze względu na metodę

1. słowna- analiza struktur językowych, poszczególnych wyrazów, interpunkcji etc.

2. celowościowa- określenie celu, dlaczego normy zostały wydane

3. systematyczna- ustalenie miejsca, gdzie norma się znajduje (czy część ogólna czy szczegółowa, jaki rozdział etc. np. wyraz osoba w k.c. rozdział osoba fizyczna odnosi się tylko do osób fizycznych a nie prawnych)

4. historyczna- powoływanie się na materiały historyczne

Rodzaje wykładni ze względu na wynik

1. rozszerzająca- interpretowaną normę stosować szerzej niż wynika to z wykładni słownej

2. ścieśniająca- interpretowaną normę stosować węziej niż wynika to z wykładni słownej

3. stwierdzająca- normę rozumieć dokładnie tak jak nakazuje wykładnia słowna

13.ŹRÓDŁA PRAWA

*Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne

Źródłami prawa w Polsce są:

1. konstytucja

2. ustawy

3. ratyfikowane ustawy międzynarodowe

4. rozporządzenia

5. akty prawa miejscowego

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ogłasza się też niektóre umowy międzynarodowe.

USTAWA

1. Przedmiot ustawy.

Do wydania ustaw upoważniony jest sejm z udziałem senatu. Przedmiotem wydawanych przez niego ustaw powinny być najważniejsze sprawy polityczne, gospodarcze i kulturalne państwa. Przypadki, w których konieczne jest wydanie ustawy:

1. w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych obywateli (przepisy karne, w sprawie podatków..)

2. w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej

3. sejm powinien wydawać ustawy w tych wszystkich sprawach które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej, chociażby tego żaden szczególny przypadek nie wymagał.

   1. Tryb uchwalania ustawy.

Proces uchwalania ustawy jest regulowany przepisami konstytucyjnymi i regulaminów sejmu i senatu oraz praktyką konstytucyjną. Przez inicjatywę ustawodawczą należy rozumieć prawo przedstawienia sejmowi gotowego projektu ustawy z tym skutkiem prawnym, że sejm projektem musi się zająć.

Inicjatywę posiadają:

1. Posłowie (co najmniej 15)

2. Senat

3. Prezydent

4. Rada Ministrów

5. Grupa 100 000 obywateli

Do uchwalenia ustawy w normalnym trybie prowadzi System Trzech Czytań- Trzy etapy pracy sejmu nad projektem ustawy- zrelacjonowanie projektu, pracę i dyskusję nad projektem oraz podjęcie uchwały kończącej dany etap.

Pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu właściwej komisji. Obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz dyskusję nad ogólnymi zasadami projektu. Kończy się odesłaniem projektu do komisji lub jego odrzuceniem w całości. Praca w komisji kończy się przedstawieniem Sejmowi sprawozdania z wnioskiem o przyjęcie projektu bez poprawek, z zaproponowanymi poprawkami bądź odrzucenie projektu.

Projekt ustawy rozpatruje komisja sejmowa właściwa ze wzglądu na przedmiot ustawy.

Drugie czytanie obejmuje przedstawienie sejmowi sprawozdania z komisji o projekcie ustawy, debatę oraz zgłoszenie poprawek i wniosków.

Trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji i głosowanie. Aby sejm mógł przystąpić do głosowania nad projektem ustawy niezbędna jest obecność ustalonej liczby posłów (quorum). Quorum wymagane przy uchwalaniu ustawy wynosi połowę ustawowej liczby posłów. Ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów.

W uzasadnionych przypadkach po uchwaleniu ustawy marszałek Sejmu przekazuje ją senatowi do rozpatrzenia. Senat w ciągu miesiąca, po przeprowadzeniu debaty, może ustawę przyjąć odrzucić lub wprowadzić poprawki.

1. Wejście ustawy w życie.

Ustawa do swojego wejścia w życie potrzebuje podpisu Prezydenta.

Uprawnienia Weta oraz skierowanie ustawy do Trybunału Konstytucyjnego przez Prezydenta dają mu znaczne możliwości wpływania na treść ustaw a także na tempo procesu legislacyjnego. Po podpisaniu Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w dzienniku ustaw. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba, że sama stanowi inaczej.

Okres między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie to vacatio legis.

ROZPORZĄDZENIA.

Rozporządzenia są wydawane przez: Radę Ministrów, prezesa rady ministrów, ministrów, przewodniczącego określonych w ustawach komitetów, prezydenta. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. Calem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w dzienniku ustaw.

Akty prawa miejscowego.

Stanowienie prawa miejscowego należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej. Organy gminy mogą wydawać przepisy gminne dotyczące wewnętrznego ustroju gminy, organizacji urzędów i instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy oraz zasad trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Inne ustawy rozszerzają ten zakres uprawnień.

Rada gminy może wydawać przepisy porządkowe. Mogą być one wydane jeśli jest to niezbędnie dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Przepisy gminne ustanawia rada gminy w formie uchwały. Przepisy porządkowe może wydawać również w wyjątkowych okolicznościach zarząd w formie zarządzenia.

Przepisy gminne ogłasza się przez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach publicznych lub w inny sposób miejscowo przyjęty- np. w prasie.

Prawo miejscowe to również przepisy wydawane przez wojewodę. Wydaje on przepis prawa miejscowego w formie rozporządzenia.

14.AKT PRAWNY

*Aktem prawnym jest ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa- zarówno o charakterze ogólnym ( np. ustawa) jak i dotyczącym indywidualnej sprawy (np. decyzja podatkowa)

Akty prawne dzielą się na 2 grupy:

1. Akty normatywne- każdy akt państwa zawierający normy prawne. Reguły postępowania mieszczące się w akcie normatywnym mają charakter powszechny- odnoszą się do wszystkich. (ustawa, rozporządzenie etc.)

2. Akty nienormatywne- to decyzja organu państwowego w konkretnej sprawie, dotycząca określonych osób lub instytucji. Nie ma w niej norm prawnych obowiązujących wszystkich jest natomiast rozstrzygnięcie sporu, załatwienie wniosku, likwidacja urzędu itp. (np. akt administracyjny lub orzeczenie sądu)

15.PUBLIKOWANIE AKTÓW NORMATYWNYCH

16.KODEKS I KODYFIKACJA

17.LUKI W PRAWIE

Luki w prawie stanowią utrudnienie w pracy organu prawnego. Jeśli luka jest na tyle poważna, że zakłóca przebieg np. rozprawy sądowej, szczególnie aktualna staję się sprawa wypełnienia luki w celu umożliwienia rozstrzygnięcia sprawy. Sąd ma obowiązek rozstrzygnąć przedstawioną mu sprawę i żadne okoliczności z tego obowiązku nie mogą go zwolnić. Nie jest taką okolicznością także luka w prawie.

Luka to biała plama na pewnym odcinku obszaru prawnego, pustka w miejscu, gdzie- biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego prawodawstwa- przepisy powinny normować stosunki społeczne. Nie każdy brak przepisów można potraktować jako lukę. Wiele dziedzin życia z rozmysłem nie zostało uregulowanych. Obywatele zyskują w ten sposób swobodę a państwo unika różnorakich negatywnych konsekwencji.

*O luce prawnej mówimy w razie braku norm dla takiego stosunku społecznego, który- biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa- powinien być uregulowany.

Przyczyny występowania luk w prawie są rozmaite (przemianom ulegają stosunki społecznie, gwałtownie rozwija się technika, zmieniają się obyczaje). Prawo zaś nieustannie pozostaje w tyle, co jakiś czas nadrabiając rosnący dystans poprzez zmianę przepisów i dostosowanie ich do nowych warunków, a ustawodawca tworząc przepisy nie jest w stanie przewidzieć wszystkich ewentualności. Nieraz państwo pozostawia lukę specjalnie, ponieważ reguluje nowe dziedziny, gdzie brak doświadczeń na których można by się oprzeć, a wprowadzenie złych praw pociąga niekorzystne skutki społeczne.

Luki w prawie wypełnia się za pomocą 2 rodzajów analogii:

1. Analogia ustawy- analogia legis- występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego podobnego stanu.

2. Analogia prawa- analogia iuris- ma odmienny charakter. Istnieją luki w uregulowanych prawach dotyczących specyficznych spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowanych w ustawie. Zastosowanie analogii ustawy nie jest wtedy możliwe, bo nie ma przepisów nadających się do analogicznego zastosowania. W takim przypadku sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej przez siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi prawa. Stworzona norma nie ma charakteru trwałego i jest przeznaczona wyłącznie do rozstrzygnięcia danej sprawy.

Analogia jako sposób wypełniania luk ma największe znaczenie w prawie cywilnym. W prawie karnym stosowanie analogii jest niedopuszczalne.

18.KOLIZJE PRZEPISÓW PRAWNYCH

*O kolizji przepisów prawnych mówi się wówczas, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają.

Kolizje mogą zachodzić:

1. w czasie- Do kolizji dochodzi wtedy, gdy sprawa uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie.

2. w przestrzeni

W CZASIE

Instrumentem służącym do rozstrzygania kolizji w czasie są przede wszystkim przepisy przejściowe lub wprowadzające. Przepisy przejściowe ustalają jak należy rozstrzygać kolizje powstające wskutek wejścia w życie danego aktu.

Kolizja między starymi a nowymi przepisami rozstrzygana jest w oparciu o zasadę: Lex posteriori derogat priori (ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą). Gdy ustawa późniejsza ma charakter ogólny, a wcześniejsza specjalny to nie jest ona uchylana przez ustawę późniejszą.

Zasada Lex retro non agit oznacza, że ustawa nie działa wstecz- Akt normatywny odnosi się jedynie do tych stosunków które powstały już po jego wejściu w życie. Chyba, że ustawa wyraźnie postanawia ze jej przepisy działają wstecz.

Zasada Nullum crimen sine lege- przestępstwem jest tylko taki czyn który był zabroniony pod groźbą kary jeszcze przed popełnieniem.

Kodeks karny stanowi, że dla oceny przestępstwa popełnionego pod rządami starej ustawy, a sądzonego po wejściu w życie nowej, stosuje się jednak nową ustawę, jeśli nie pogarsza ona sytuacji sprawcy lub jest dla niego względniejsza.

W PRZESTRZENI

Dochodzi do kolizji między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach:

1. Między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju

2. Między przepisami różnych państw

Każde państwo ustanawia własne przepisy kolizyjne. Wskazują one czy do danego stosunku prawnego stosować prawo rodzime czy obce. Dla kilku dziedzin prawa tworzą one tzw. Prawo międzynarodowe prywatne.

W dziedzinie prawa cywilnego i rodzinnego przestrzegane są następujące zasady:

1. W zakresie prawa osobowego- stosowane są przepisy tego państwa którego obywatelem jest dana osoba (lex patriae)

2. W zakresie prawa rzeczowego- stosuje się przepisy państwa, na terenie którego rzecz się znajduje (lex rei sitae)

3. W zakresie oceny umów i innych aktów prawnych- przepisy tego państwa na terytorium którego miało miejsce zawarcie umowy (locus regit actum)

19.SYSTEMATYKA PRAWA

Prawo ma charakter systemu, jest zbiorem wewnętrznie uporządkowanym.

*Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie oraz zespół zasadniczych idei przewodnich na których opiera się ustrój państwa a także idee prawne.

Prawo dzieli się na gałęzie. Podstawą podziału jest rodzaj regulowanych stosunków społecznych. W ramach poszczególnych gałęzi prawnych wyróżnia się instytucje prawne czyli węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia (instytucja najmu, testamentu…) Gałęzie prawa mają swoją własną systematykę- np. prawo cywilne.

Prawo publiczne a prawo prywatne.

Istnieją różne kryteria podziału.

Według jednych normy prawne regulujące stosunki między państwem a obywatelami oraz między organami państwowymi tworzą prawo publiczne, natomiast normy dotyczące stosunków między obywatelami składają się na prawo prywatne.

Inne kryterium każe do prawa publicznego zaliczyć wszystkie przepisy odnoszące się do takich stosunków, w których jedna strona ma jakieś uprawnienia władcze w stosunku do drugiej.

Jeszcze inne kryterium stanowi sposób dochodzenia naruszonych praw.

Wszystkie kryteria częściowo uzupełniają się, częściowo zaś wyłączają, dając ogólny obraz prawa na prawo publiczne i prywatne.

Prawo materialne a prawo formalne.

Prawo materialne tworzą normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Stanowię one istotę systemu prawa.

Prawo formalne tworzą wszystkie te normy, które odnoszą się do organizacji aparatu dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne.

Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny, natomiast formalnego- wtórny.

Podział prawa na gałęzie.

Podstawowym kryterium podziału stanowi jednorodność regulowanych przez dane normy stosunków społecznych. Konieczne jest także, aby regulowane stosunki miały wystarczająco duże znaczenie społeczne. Jest to drugie, uzupełniające kryterium.

Gałęzie:

1. Prawo konstytucyjne- zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa.

2. Prawo administracyjne- Zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów

3. Prawo finansowe- zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych. Prawo finansowe jest ściśle związane z prawem administracyjnym.

4. Prawo cywilne- zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi- w danej sprawie- podmiotami prawa.

5. Prawo rodzinne- zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.

6. Prawo pracy- zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy.

7. Prawo karne- zespół norm mówiących, jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej.

8. Prawo procesowe- Nie jest jednolitym zespołem norm.

Wyróżnia się

-prawo cywilne procesowe- zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwości tych organów

-prawo karne procesowe- zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości.

2. PRAWO CYWILNE

A. CZĘŚĆ OGÓLNA

1. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE CYWILNYM

Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami.

Dwie podstawowe cechy, wyróżniające prawo cywilne od innych gałęzi prawa:

a) regulują stosunki o charakterze majątkowym (ciążące na stronach prawa i przysługujące obowiązki dotyczą pieniędzy lub innych wartości ekonomicznych; nieliczne przepisy cywilnoprawne odnoszą się do stosunków osobistych)

b) odznaczają się równorzędnością stron (wyklucza się stosunek prawnej nadrzędności jednej ze stron względem drugiej)

Dodatkową cechą jest fakt, że prawo cywilne składa się w przeważającym stopniu z przepisów dyspozytywnych.

• rola prawa cywilnego

- odgrywa bardzo poważną rolę w życiu społecznym, przede wszystkim ze względu na niezwykle szeroki zasięg podmiotowy i powszechność jego norm,

- z instytucjami prawa cywilnego spotyka się każdy od momentu narodzin do chwili śmierci,

- o randze prawa cywilnego decyduje też poddanie jego przepisom stosunków majątkowych pomiędzy jednostkami gospodarczymi.

• podział prawa cywilnego

a) część ogólna – zawiera te normy, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów

b) prawo rzeczowe – reguluje prawne formy korzystania z rzeczy (przede wszystkim prawo własności, a dalej tzw. ograniczone prawa rzeczowe)

c) prawo zobowiązaniowe – normuje stosunki zobowiązaniowe, które powstają między wierzycielem a dłużnikiem

d) prawo spadkowe – reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa

2. ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

1. Podstawowym źródłem prawa cywilnego w Polsce jest kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r. Dzieli się na 4 księgi poświęcone kolejnym działom prawa cywilnego (patrz: wyżej)

2. Pozakodeksowe źródła prawa cywilnego

Zawierają obok przepisów cywilnoprawnych, także przepisy prawa administracyjnego, finansowego, itp. Przepisy specjalne stosuje się w pierwszej kolejności, a kodeks cywilny ma charakter pomocniczy. Jego przepisy znajdują zastosowanie, gdy określone sprawa nie została uregulowana przepisami specjalnymi.

Główne pozakodeksowe źródła prawa cywilnego:

- kodeks spółek handlowych

- prawo wekslowe

• prawo czekowe

• ustawa o prawie autorskim i prawa pokrewnych

• kodeks morski

• prawo własności przemysłowej

• ustawa o ochronie praw lokatorów mieszkaniowych, zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (nie ma jak chwytliwa nazwa – przyp. MałPa)

• prawo budowlane

• ustawa o przedsiębiorstwach państwowych

• prawo spółdzielcze

• prawo przewozowe

Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie jest źródłem prawa cywilnego, ale ogrywa ogromną rolę jako instrument prawidłowej wykładni ustaw.

3. KLAUZULE GENERALNE

Klauzula generalna to przepis prawny, który przez użycie ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stosującego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa

To przepisy od charakterze podstawowym, w stosunku do których wszystkie inne mają znacznie niższą rangę. Cechą szczególną jest fakt, że przenikają całe prawo cywilne, a nawet dają wyraz jakiejś ogólnej, międzygałęziowej zasadzie przenikającej cały system prawny.

a) klauzula „zasad współżycia społecznego” –> zasady uczciwego i lojalnego postępowania (np. „nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego” ; możliwość całkowitego wydziedziczenia najbliższych krewnych i małżonka, jeśli wbrew jego woli postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; sąd nie może rozwiązać małżeństwa przez rozwód, mimo zupełnego i trwałego rozpadu pożycia, jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia małżeńskiego)

b) klauzula „społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa” (nie znalazłam tutaj dokładniejszego opisu, niestety – przyp. MałPa)

c) klauzula „niegodziwości celu świadczenia” –> sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarby Państwa, jeśli owo świadczenia zostało spełnione w zamian na dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym; jeśli przedmiot został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość

4. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego.

Elementy:

1. podmioty stosunku

• mogą być osoby fizyczne i prawne

• w każdym stosunku występują przynajmniej dwa podmioty

• zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilnoprawnych lub w roli podmiotu prawa cywilnego to zdolność prawna

• istotna cecha to prawna równorzędność stron

• podmioty w stosunku mogą się zmieniać, chyba, ze ustawa lub umowa przewiduje inaczej

• podmiot nie może się zmienić, gdy mamy do czynienia z prawami niezbywalnymi (służebność osobista, prawo pierwokupu, użytkowanie i in.)

1. przedmiot stosunku

• jedno z najbardziej spornych zagadnień w prawie cywilnym

• są to zarówno zachowanie ludzi i innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego, jak i obiekty materialne lub niematerialne, których to zachowanie dotyczy

• koncentruje w sobie te obiekty i te czynności, które są przyczyną związania się podmiotów stosunkiem prawnym

1. uprawnienia wynikające ze stosunku

• przynajmniej jednemu z podmiotów w stosunku prawnym przysługuje prawo domagania się od drugiego podmiotu lub podmiotów określonego zachowania się (prawo podmiotowe)

• w wielu stosunkach każda ze stron dysponuje prawem podmiotowym

1. obowiązki wynikające ze stosunku

• każdemu prawu podmiotowemu odpowiada ciążący na innym podmiocie obowiązek

5. PRAWO PODMIOTOWE

Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możliwość postępowania w określony sposób.

- zakreśla granice sfery możliwości działania uprawnionego, w tych granicach uprawiony może podejmować wszelkie działania

- źródłem prawa podmiotowego są normy prawne, każde prawo podmiotowe ma oparcie w przepisach prawa cywilnego

- prawa podmiotowe występują tylko w ramach stosunku prawnego

- wynika nie tylko z norm prawnych, ale czerpie z nich środki ochrony

- obejmuje jedno lub więcej uprawnień związanych ze sobą funkcjonalnie i stanowiących element danego typu stosunku prawnego

- prawa podmiotowe jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uprawnienia (uprawniania razem wzięte tworzą prawo podmiotowe)

- skonkretyzowane uprawnienia jest roszczeniem

• Podział praw podmiotowych:

1. Prawa podmiotowe bezwzględne – skuteczne przeciwko każdej osobie, obciążają wszystkich, a nie tylko oznaczony podmiot prawa (np. prawo własności, które musi być szanowane przez wszystkich)

2. Prawa podmiotowe względne – przysługujące tylko względem oznaczonej osoby (np. wierzytelność)

Inne podziały:

1. majątkowe i niemajątkowe

2. przenoszalne i nieprzenoszalne

6. OSOBY FIZYCZNE

Osobą fizyczną jest człowiek. Rozpoczyna swój byt prawny w chwili odłączenia od ciała matki, a kończy go w chwili śmierci. Wiek, płeć, stan zdrowia fizycznego i psychicznego oraz inne cechy nie odgrywają roli. Posługiwaniem się pojęciem osoby fizycznej wskazuje człowieka jako podmiot prawa cywilnego, a innej gałęzi prawnej, którym to pojęcie jest obce.

• zdolność prawna osoby fizycznej

Zdolność prawna to zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych. Oznacza możliwość posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego.

- każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci ma zdolność prawną

- posiadanie zdolności prawnej oznacza, ze człowiek może być właścicielem rzeczy, zawierać umowy, ponosić odpowiedzialność materialną itp. (do chwili uzyskania pełnoletniości dziecko jest reprezentowane przez rodziców (opiekunów), ale to dziecko a nie rodzice jest właścicielem przeczy, stronę umowy, itp.)

- zdolność prawna osoby fizycznej niekoniecznie musi oznaczać zdolność do posiadania wszystkich praw i obowiązków przewidywanych przez prawo cywilne

• zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

- oznacza możność zawierania umów (dwustronne czynności prawne). Osoba fizyczna działa tu za pomocą oświadczenia woli.

- zdolność do czynności prawnych upoważnia, np. do sprzedania posiadanej rzeczy w sposób prawnie ważny i skuteczny w drodze własnego świadczenia woli

Osoba fizyczna:

a) ma pełną zdolność do czynności prawnych

• osiąga się ją z chwilą ukończenia 18 lat

• pełnoletniość może uzyskać wcześniej dziewczyna, która na podstawie zezwolenia sądu wyszła za mąż (udzielane w ważnych wypadkach, o ile dziewczyna ukończyła już 16 lat; nie ustaje wraz z końcem związku małżeńskiego)

*dysponując pełną zdolnością prawną, człowiek może w ramach przewidzianych prawem cywilnym, dokonywać wszelkich czynności i wywoływać zamierzone skutki prawne

b) ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych

• osoby, które ukończyły 13 lat

• osoby częściowo ubezwłasnowolnione

• ważność czynności prawnych wymaga zgody przedstawiciela ustawowego tej osoby (rodziców lub opiekunów) jeśli rozporządza swoim prawem lub zaciąga zobowiązanie, w przeciwnym razie taka zgoda nie jest konieczna

• umowy są ważne, gdy po fakcie zostaną potwierdzone przez przedstawiciela ustawowego lub przez tą samą osobę po osiągnięciu przez nią pełnoletniości

• umowy należące do umów powszechnie zawieranych z drobnych sprawach codziennych nie wymagają zgody przedstawiciela ustawowego (np. zakupy w sklepie)

• może rozporządzać przedmiotami majątkowymi oddanymi przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku (np. kieszonkowe), ale nie należy do tego np. ubranie czy rower, bo są oddane do użytku, ale nie „swobodnego”

c) nie ma zdolności do czynności prawnych

• osoby, które nie ukończyły 13 lat

• osoby całkowicie ubezwłasnowolnione

• nie mają w ogóle zdolności prawnych, robią to za nich przedstawiciele ustawowi

• wyjątkiem są umowy należące do umów powszechnie zawieranych z drobnych sprawach codziennych, chyba, że pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych

• ubezwłasnowolnienie

Osobę fizyczną można całkowicie lub częściowo pozbawić czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu.

a) Ubezwłasnowolnienie całkowite

- stosowane, gdy człowiek w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych (pijaństwo, narkomania) nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem

- może być orzeczone tylko w stosunku do osoby pełnoletniej

- zdolność do czynności prawnych jest taka sama, jak u osoby poniżej 13 lat

- sąd wyznacza opiekuna, chyba, że rodzice dysponują władzą rodzicielską

b) Ubezwłasnowolnienie częściowe

- ma zdolność do czynności prawnych jak osoba, która ukończyła 13 lat

- sąd wyznacza kuratora

• uznanie za zmarłego

- uznać za zmarłego może tylko osobę zaginioną, czyli taką co do której nie ma pewności czy żyje

- zaginiony może być uznany za zmarłego, gdy upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył

- gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat wystarczy upływ 5 lat

- uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata

- wyjątki od tych reguł dotyczą sytuacji odbiegających od normy (np. zaginięcie w wyniku katastrofy statku), okresy te ulegają wówczas skróceniu

7. OSOBY PRAWNE

Osoba prawna to wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego. Jest tworem sztucznym, powołanym przez człowieka. Jednostka organizacyjna staje się osobą prawną w chwili wpisania do właściwego rejestru.

Elementy:

1. element ludzki (np. załoga przedsiębiorstwa państwowego)

2. element majątkowy – osoba prawa posiada własny majątek wyodrębniony z majątku członków lub powstały na innego drodze, zespolony w pewną całość; osoba prawna odpowiada za swoje zobowiązania własnym majątkiem, a nie majątkiem członków

3. element organizacyjny – istnienie określonej struktury, a przede wszystkim organów wykonujących w imieniu osoby prawnej wszelkie jej czynności

4. cel – określony w przepisach regulujących działalność osoby prawnej albo w statucie

Podziały:

1. ze względu na sposób tworzenia:

• typu instytucjonalnego – tworzone przez państwo w drodze władczego aktu (np. uczelnia wyższa tworzone ustawą sejmową)

• typu zrzeszeniowego – powstające na drodze porozumień członków-założycieli (np. spółka kapitałowa, partia polityczna)

1. ze względu na cel (ścisła kwalifikacja wg tego podziału nie jest możliwa)

• dążące do celów gospodarczych

• dążące do celów niegospodarczych (idealnych)

Ułomne osoby prawne – ustawa wprost nie przyznaje im osobowości prawnej, ale wyposaża w zdolność prawną, co umożliwia udział w obrocie (np. jednostki wojskowe). za zobowiązania takiej jednostki w razie niewypłacalności, odpowiadają jej członkowie.

• rodzaje osób prawnych

• Skarb Państwa

• spółki kapitałowe (spółki z o.o. i S.A., pozostałe nie mają osobowości prawnej)

• przedsiębiorstwa państwowe

• banki

• państwowe jednostki organizacyjne (poza przedsiębiorstwami państwowymi, są to instytucje i zakłady państwowe powołane do prowadzenia działalności publicznej o charakterze niegospodarczym, np. państwowe uczelnie wyższe, muzea narodowe, ZUS)

• spółdzielnie

• fundacje

• stowarzyszenia (większość organizacji społecznych, np. ZHP, AZS)

• inne jednostki organizacyjne o zróżnicowanym charakterze (np. partie polityczne, związki zawodowe, jednostki organizacyjne Kościoła Katolickiego i innych kościołów, kółka rolnicze, itp.)

• Skarb Państwa

- szczególna osoba prawna

- posługujemy się tym pojęciem, gdy państwo nie występuje jako suweren, ale jako partner w stosunkach majątkowych z innymi, równoprawnymi partnerami

- jest właścicielem tej części majątku państwowego, który nie należy do innych państwowych osób prawnych (czyli ogromny majątek)

- należy do niego cała mienie administracji państwowej, wojska, policjo, szkolnictwa, służby zdrowia, itp.

- Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych i in. osób pranych, chyba, z przepis szczególny stanowi inaczej

- Przedsiębiorstwa i in. państwowe osoby prane nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarby Państwa.

• zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób prawnych

- zdolność prawna jest ściśle związana ze zdolnością do czynności prawnych, występują u osoby prawnej łącznie

- zakres zdolności prawnych u osoby prawnej jest węższy niż u osoby fizycznej

- nie może być ubezwłasnowolniona, uznana za zmarłą, sporządzać testamentu, być spadkodawcą i inne (dość oczywiste, jak np. sprawowanie władzy rodzicielskiej, itp.)

- organicznie zdolności prawnej osoby prawnej może być spowodowane przez ustawę, warunkiem jest jednak istnienie konkretnego przepisu

• organy osób prawnych

- osoby prawne dokonują czynności prawnych za pomocą swoich organów

- organ to osoba fizyczne lub kilka osób, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę; jest jej elementem i działa na podstawie uprawnień wynikających z jej ustroju

- często przewidywany jest wymóg reprezentacji łącznej (do skuteczności czynności prawnej konieczne jest współdziałanie kilku osób, np. dwóch członków zarządu)

- wszelkie szkody wyrządzone przez organ przy dokonywaniu czynności prawnej w imieniu osoby prawnej obciążają osobę prawną

- należy odróżnić organ od pełnomocnika; pełnomocnik to samodzielny podmiot prawa, a czynności prawne dokonuje w imieniu osoby prawnej na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa

8. CZYNNOŚCI PRAWNE

Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli. Istotną cechą jest celowe dążenie osoby fizycznej lub prawnej do wywołania pożądanych skutków prawnych.

Najważniejszym rodzajem czynności prawnych są umowy.

Prócz nieodzownego oświadczenia woli na czynność prawna składają się w wielu przypadkach także faktycznie działania stron.

Określenie oświadczenie woli jest terminem technicznym i jego znaczenie nie pokrywa się ze znaczeniem potocznym. W rozumieniu prawa cywilnego to tylko taki przejaw woli, który wyrażania w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego w postawi ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Oświadczenie woli nie musi być kierowane do innych osób ani nawet być tym osobom znane (np. objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej)

Treść czynności prawej oraz tworzonego przez nią stosunku prawnego kształtują:

• oświadczenia woli (uznaje się za złożone drugiej osobie w momencie, gdy taka osoba będzie miała możliwość zapoznać się z jej treścią)

• przepisy odnoszące się do danego rodzaju czynności prawnych

• zasady współżycia społecznego

• ustalone zwyczaje (w minimalnym stopniu)

O zakresie skutków wynikających z ustawy strony mogą w dużej mierze same decydować.. Im więcej spraw same uregulują, tym mniejsze jest oddziaływanie ustawy (głównie przepisów względnie obowiązujących) na treść czynności prawnej.

Podział czynności prawnych:

1. jednostronne i dwustronne

- jednostronna – do dokonania czynności wystarczy oświadczenie woli złożone przez jedna osobę (np. testament, udzielnie pełnomocnictwa, wypowiedzenie umowy)

- dwustronna (zwana inaczej umową) – konieczne jest oświadczenie woli dwóch lub więcej stron

b) rozporządzające i zobowiązujące

- rozporządzająca – powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie lub obciążenie

- zobowiązująca – zawiera tylko zobowiązanie strony do dokonania w świadczenia w przyszłości

Wiele czynności prawnych wywołuje podwójny skutek: zobowiązujący i rozporządzający.

c) odpłatne i nieodpłatne

- odpłatna – gdy strona, która dokonała przysporzenia majątkowego otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową w charakterze ekwiwalentu

- nieodpłatna – gdy strona takie ekwiwalentu nie otrzymuje

d) konsensualne i realne

- konsensualne - gdy czynność prawna wymaga jedynie złożenia oświadczenia woli

- realne – gdy konieczne jest także fizyczne wydanie rzeczy (nieliczne)

9. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Przesłanki ważności to określone wymagania, którym muszą odpowiadać czynności prawne, aby były w pełni ważne i skuteczne, czyli wywołały zamierzony przez strony skutek prawny.

Przesłanki ważności czynności prawnych:

a) osoba dokonujące czynności prawnej musi posiadać zdolność do czynności prawnych

b) czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego

c) czynność prawna musi być dokonana w przewidzianej formie, jeśli przepisy wymagają określonej formy pod rygorem nieważności; dotyczy to rodzajów czynności prawnych, dla których przewidziana jest forma szczególna

d) czynność prawna powinna być wolna od wad

Sankcje ze nie zachowanie przesłanek ważności czynności prawnej polegają na tym, że czynność w całości, bądź częściowo nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych. Może być nieważna lub unieważniona.

a) nieważność bezwzględna – najostrzejsza sankcja przewidziana przez prawo cywilne dla wadliwych czynności prawnych; na nieważność czynności prawnej może w tym wypadku powołać się każdy, a nie tylko osoba, która uczestniczyła jako strona w dokonywaniu tej czynności; sąd musi ją uwzględnić z urzędu, niezależnie od tego, czy którakolwiek ze stron powoła się na nieważność czynności prawnej

b) nieważność względna – możliwość oznaczonej strony uchylenia się od skutków dokonanej czynności prawnej; czynność nie jest nieważna z mocy samego prawa, ale osoba wskazana przez przepisy może spowodować jej nieważność (np. umowa została zawarta pod wpływem groźby)

10. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

Oświadczenie woli jest podstawowym elementem czynności prawnej. Składa się na nie sam akt woli oraz jego uzewnętrznienie.

Wady oświadczenia woli pociągają za sobą ujemne skutki dla czynności prawnej. Polegają one albo na nieważności czynności prawnej, albo na umożliwieniu osobie, która złożyła wadliwe oświadczenie, wycofanie się ze skutków czynności prawnej.

Cztery wady oświadczenia woli:

1. brak świadomości lub swobody – polega na tym, że osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie psychicznym odbiegającym od normalnego, co uniemożliwia złożenia oświadczenia w sposób świadomy lub swobodny (np. upojenie alkoholowe, wysoka gorączka, torturowanie); brak świadomości lub swobody powoduje nieważność oświadczenia woli

2. pozorność – polega na złożeniu oświadczenia za zgodą drugiej strony dla pozoru; jej istota polega na tym, że obie strony są zgodne, iż czynność albo nie ma wywołać skutków, albo ma wywołać skutki prawne, ale inne niż wynika to z treści pozornej czynności prawnej; oświadczenie woli złożona dla pozoru jest nieważne; czynność prawna właściwa ukryta pod pozorną czynnością jest ważna, jeśli są spełnione wszystkie przesłanki jej ważności

3. błąd – polega na mylnym wyobrażeniu i osoby składającej oświadczenie o rzeczywistym stanie albo na mylnym wyobrażeniu o treści złożonego oświadczenia

- nie powoduje nieważności, ale daje osobie składającej oświadczania prawo do wycofania się z jego skutków

- jeśli oświadczenie woli było złożona drugiej osobie, uchylenie się od jego skutków można nastąpić tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tą osobę (chociażby nie z jej winy) albo gdyby mogła z łatwością błąd zauważyć, albo gdy wiedziała o błędzie, ale przemilczała to

- błąd musi być istotny (tak poważny, ze gdyby składający oświadczenie o nim wiedział, nie złożyłby go)

- błąd powinien być istotny zarówno subiektywnie, jak i obiektywnie (żaden rozsądny człowiek, znający prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby takiego oświadczenia)

- szczególnym rodzajem błędu jest podstęp; w wypadku zastosowania podstępu przez drugą stronę, uchylenie się od skutków oświadczenia może nastąpić nawet, gdyby błąd nie był istotny albo nigdy nie dotyczył treści czynności prawnej

- nie pociągają za sobą skutków błędy co do pobudki (błędy motywacyjne)

1. groźba – przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli

- groźba musi być bezprawna

- sprawca może grozić zarówno środkiem bezprawnym, jak i środkiem dozwolonym, którym jednak nie wolno się posługiwać dla wymuszenia oświadczenia woli (np. ktoś grozi zawiadomieniem prokuratury o wiadomym mu przestępstwie drugiej osoby, którą chce w ten sposób zmusić do uczynienia na jego rzecz darowizny)

- groźba musi być poważna (składającemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe)

- groźba uprawnia składającego oświadczenie do wycofania się z jego skutków; może to nastąpić na piśmie w ciągu roku od dnia, w którym stan obawy ustał

- testament sporządzony pod wpływem groźby jest zawsze nieważny

11. ZAWARCIE UMOWY

Tryby zawierania umów:

1. w drodze złożenia i przyjęcia oferty

2. w drodze aukcji lub przetargu

3. w drodze negocjacji

ad. A. Oferta to oświadczenie woli osoby fizycznej lub prawnej (oferent) skierowanej do innej osoby fizycznej lub prawnej (oblat), która wyraża wolę zawarcia umowy i określa jej istotne postanowienia

- oferent jest związany złożoną przez siebie ofertą; adresat oferty przyjmując ją powoduje zawarcie umowy bez dalszego udziału oferenta

- gdy oferta zawiera wyraźne określenie terminu, w ciągu którego oferent oczekuje odpowiedzi, jest on nią związany aż do upływu oznaczonego terminu

- gdy oferta nie zawiera określenia terminu:

a) została złożona w obecności drugiej osoby albo za pomocą środka bezpośredniego porozumienia się (np. telefonu); oferta przestaje wiązać, jeśli nie zostanie przyjęta niezwłocznie (np. w czasie trwania rozmowy)

b) została złożona w inny sposób (np. listownie)

- przestaje obowiązywać z upływem czasu, w którym oferent mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź, wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia

- oferty w postaci elektronicznej wiąże oferenta tylko w tym wypadku, gdy adresat niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie

- jeśli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku (chyba, że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, że wskutek opóźnienia uważa umowę za niezawartą)

- przyjęcie oferty powoduje zawarcie umowy, jeśli oferta została zaakceptowana w całości i bez zastrzeżeń

- oświadczenie adresata, że ofertę przyjmuje, ale proponuje wprowadzenie zmian, nie jest w rzeczywistości zawarciem umowy; oświadczenie takie stanowi kontrofertę

- inaczej jest w stosunkach między przedsiębiorcami, gdzie mimo propozycji drobnych zmian, umowę uważa się za zawartą, chyba, że oferent zastrzegł inaczej

- przyjęcie oferty może odbyć się w sposób dorozumiany (gdy oferent nie oczekuje formalnego przyjęcia oferty, ale niezwłocznego wykonania świadczenia)

- jeśli strony nie ustaliły inaczej, umowę uważa się za zawartą w miejscu i w chwili otrzymania przez oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty

- w razie wątpliwości umowę uważa się za zawarta w momencie przystąpienia drugiej strony do jej wykonania (miejscem zawarcie umowy jest miejsce zamieszkania albo siedziba oferenta)

- milczenie nie oznacza zgody adresata na ofertę, z wyjątkiem sytuacji, gdy osoba prawna lub fizyczna prowadząca działalność gospodarczą otrzyma ofertę w ramach swojej działalności od osoby, z która pozostaje w stałych stosunkach

ad. B Aukcja i przetarg – są stosowane coraz częściej w obrocie gospodarczym, a w niektórych przypadkach obowiązkowe (np. przy zamówieniach publicznych)

Etapy:

1. ogłoszenie aukcji (przetargu) – powinno obejmować co najmniej czas miejsce, przedmiot i warunki aukcji lub przetargu

2. zgłaszanie ofert

3. przyjęcie wybranej oferty

Aukcja - ma formę ustną (lub inna pozwalającą na bezpośredni kontakt).

- ogłaszający aukcję oczekuje coraz korzystniejszych ofert składanych sukcesywnie przez uczestniczących w postępowaniu licytacyjnym

- złożona oferta wiąże oferenta do chwili pojawienia się korzystniejszej oferty, chyba że w warunkach aukcji podano inaczej

- do zawarcia umowy dochodzi w chwili wyboru najkorzystniejszej oferty stwierdzonej tzw. przybiciem

Przetarg – ogłaszający przetarg w odpowiedzi na swoją ofertę oczekuje pisemnych ofert

- oferty można składać w terminie wskazanym w ogłoszeniu

- ogłaszający przetarg dokonuje wyboru w sformalizowanym trybie, przewidzianym w warunkach

- przetarg może zostać zamknięty bez wyboru oferty, jeśli żadna z nich nie spełnia oczekiwań ogłaszającego

- pisemna oferta przestaje obowiązywać oferenta do chwili wybrania oferty korzystniejszej lub zamknięcia przetargu bez dokonania wyboru

- ogłaszający ma obowiązek niezwłocznie powiadomić uczestników o wynikach przetargu lub o zamknięciu bez dokonania wyboru

Warunki aukcji lub przetargu mogą przewidywać obowiązkowe wadium. Jest to określona suma pieniężna, która uczestnik wpłaca organizatorowi lub ustanawia zabezpieczenie jej zapłaty.

- gdy uczestnik, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcie umowy, organizator aukcji lub przetargu może zatrzymać wpłaconą sumę lub dochodzić ubezpieczenia

- w innych wypadkach organizator jest zobowiązany zwrócić wadium, a ustanowione zabezpieczenie wygasa

- gdy zawarcie umowy odmawia organizator, uczestnik aukcji może domagać się zapłaty wadium podwójnej wysokości albo naprawienia szkody.

Istnieje możliwość unieważnienia umowy zawartej w wyniku aukcji lub przetargu, jeśli strona umowy lub inny uczestnik postępowania albo działająca z nimi w porozumieniu osoba trzecia wpłynęła na wynik aukcji lub przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Z żądaniem unieważnienia może wystąpić organizator i każdy uczestnik w ciągu miesiąca od wykrycia nieprawidłowości, ale nie później, niż po roku od zawarcia umowy.

ad. C Negocjacje – stosowane, gdy chodzi o zawarcie umowy skomplikowanej, dotyczącej znaczących przedsięwzięć gospodarczych, dużych inwestycji, wielkich dostaw towarów, itp. Strony w toku negocjacji uzgadniają kolejno postanowienia, a do zawarcia umowy dochodzi, gdy strony dojdą do porozumienia we wszystkich sprawach, które były przedmiotem rokowań.

Jeżeli strona podjęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcie umowy jest zobowiązana naprawić szkodę.

Strona jest zobowiązana do zachowania dyskrecji poufnych informacji udostępnionych w trakcie trwania negocjacji, chyba, że uczestnicy postanowią inaczej.

12. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Forma czynności prawnych jest dowolna. Strony wedle swej woli mogą dokonywać ich ustnie, na piśmie, w sposób dorozumiany, itp. Obowiązuje zasada swobody formy. Upraszcza to zawierania umówi o dokonywanie jednostronnych czynności prawnych.

Obowiązek nadania czynności prawnej określonej formy istnieje tylko, gdy wynika to:

- z ustawy

- z zawartej uprzednio umowy

Odróżnia się:

1) formę zwykłą – przede wszystkim forma ustna; poza tym różne rodzaje zachowań, które – uniwersalnie – także wyrażają wolę (np. kiwniecie głową); mówimy wtedy o czynnościach dorozumianych; wola osoby może być wyrażona przez każde zachowanie, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny

2) formy szczególne

a) zwykła forma pisemna – może być zastrzeżona rygorem nieważności czynności prawnej lub bez tego rygoru

- forma pisemna jest zastrzeżona rygorem nieważności, jeśli mówi o tym przepis; niezachowanie formy pisemnej powoduje nieważność czynności prawnej

- bez rygoru nieważności, gdy przepisy wymagają formy pisemnej, ale poprzestają na samym wymaganiu, bez zaopatrywania w rygory; forma pisemna jest wówczas stosowana jedynie dla celów dowodowych (w razie sporów niedopuszczalny jest dowód z przesłuchania świadków, chyba, że obie strony wyrażą zgodę)

- forma pisemna jest zachowana, gdy zostanie złożony własnoręczny podpis, a do zawarcie umowy wystarczy wymiana dokumentów, z których każdy zawiera oświadczenie woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany

b) forma pisemna z datą urzędowo poświadczoną - polega na autorytatywnym poświadczeniu na dokumencie, że istniał on w chwili poświadczenia daty; należy to do notariusza, ale może być też przez organ państwowy lub organ gminy, a także, gdy istnieje wzmianka o jej dokonaniu w jakimkolwiek innym dokumencie urzędowym

c) forma aktu notarialnego – polega na sporządzaniu czynności prawnej przez notariusza według udzielonych mu wskazówek i podpisaniu jej przez strony

d) inne formy szczególne – związane główne z rozwojem techniki, np. umowy zawierane elektronicznie; także ekscentryczna formy czynności prawnych, ustalone przez strony (np. umowa musi być wyryta na złotej blaszce [ale przykład... – przyp. MałPa])

Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej samej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały.

Wypowiedzenie umowy zawartej na piśmie, odstąpienie lub rozwiązanie za zgodą stron wymaga formy pisemnej.

Wypowiedzenie lub odstąpienie od umowy zawartej w innej formie szczególnej, wymaga także formy pisemnej, natomiast rozwiązanie za porozumieniem stron, wymaga formy przewidzianej dla jej zawarcia.

13. WYKŁADNIA OŚWIADCZENIA WOLI

Opiera się na innych zasadach, niż wykładnia przepisów prawnych. Wyjaśniając treść oświadczenia woli strony należy badać, jaki był jej zamiar i cel, a nie dosłowne brzmienie. Wynika to z faktu, że strony umowy posługują się niewłaściwym słownictwem, (czyli zrozumiałym dla kogoś bez, przynamniej, magisterki z prawa – przyp. MałPa). By prawidłowo rozstrzygnąć spór, należy wniknąć w zgodny zamiar stron i cel umowy, by określić jej prawny charakter.

Przy interpretowaniu bada się, co strony chciały w umowie postanowić i jakby był cel, któremu miała służyć czynność prawna (wykładnia słowna jest mniej istotna).

Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak wymagają tego zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

14. PRZEDSTAWICIELSTWO

Przedstawicielstwo polega na tym, ze czynność prawna dokonana zostaje przez osobą zwaną przedstawicielem, w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednie dla reprezentowanego.

Dwie cechy działania przedstawiciela:

- przedstawiciel podejmuje działania w imieniu innej osoby

- z czynności prawnej przedstawiciela wynikają skutki prawne dla osoby reprezentowanej

Dwa rodzaje przedstawicielstwa:

a) przedstawicielstwo ustawowe – wynika z przepisu ustawy (np. kurator dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej); celem jest z reguły umożliwienie dokonania czynności prawnych osobom, które z powodu braku wymaganej prawem zdolności prawnej lub innych powodów (np. nieobecność) nie mogą działać same

b) pełnomocnictwo – rodzaj przedstawicielstwa, w którym prawo do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu opiera się na woli osoby reprezentowanej

• udzielić go może osoba fizyczna i prawna mająca zdolność do czynności prawnych

• jest jednostronną czynnością prawną

• pełnomocnikiem może być osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych

• nie wymaga szczególnej formy (z wyjątkiem pełnomocnictwa ogólnego, które musi być udzielone na piśmie oraz gdy pełnomocnictwo dotyczy dokonania czynności prawnej w określonej formie, powinno być udzielone w tej samej formie)

Trzy rodzaje pełnomocnictwa:

a) ogólne – upoważnia do dokonywania różnych czynności prawnych w imieniu mocodawcy, w ramach zwykłego zarządu (np. stałe administrowanie budynkiem)

b) rodzajowe – upoważnia do wielokrotnego dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju (np. ekspedienci w sklepach)

c) szczególne – upoważnia do dokonania w imieniu mocodawcy konkretnej czynności (np. sprzedania oznaczonej rzeczy)

Okoliczności powodujące wygaśnięcie pełnomocnictwa:

- po upływie terminu, na jaki zostało udzielone

- gdy zostanie odwołane

- w razie śmierci pełnomocnika lub mocodawcy

15. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ

Przedawnienie polega na tym, że po upływie wskazanego przez prawo terminu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia.

Po co przedawnienie?

- likwiduje szkodliwe napięcia i stany niepewności spowodowane rozbieżnością między stanem prawnym a stanem faktycznym

- dłużnik nie powinien być bez końca zagrożony możliwością zgłaszania się wierzyciela z jego roszczeniem

- dochodzenie roszczenia po upływie długiego czasu natrafiłoby na poważne lub niemożliwe do rozwiązania trudności dowodowe

- można założyć, że uprawniony nie jest zainteresowany świadczeniem, skoro nie domaga się spełniania go w ciągu dłuższego okresu

Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe.

Przepisy regulujące przedawnienie roszczeń mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Zasadniczy termin przedawnienia wynosi 10 lat.

Kiedy termin ulega skróceniu i na jaki okres?

a) po trzech latach

• roszczenia związane z działalnością gospodarczą

• roszczenia o świadczenia okresowe (np. renty alimentacyjne)

• wzajemne roszczenie pracodawcy i pracownika

• roszczenia o naprawie szkody wyrządzanej czynem niedozwolonym (chyba, że wynikają ze zbrodni lub występku, wtedy 10 lat)

b) do dwóch lat – roszczenia przedsiębiorstw hotelowych i gastronomicznych z tytułu świadczonych usług

c) po roku – roszczenia wynikające z umowy składu, spedycji, użyczenia, przewozu rzeczy i osób

d) po pół roku – roszczenia przewoźnika przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki

Skutkiem przedawnienia jest prawo dłużnika do uchylenia się od wykonania obowiązku, ale nie następuje wygaśnięcie praw jednej strony i obowiązków drugiej. Istnieją nadal, ale dłużnik nie może być zmuszony na drodze sądowej do wykonania swego obowiązku.

Dłużnik może, ale nie musi skorzystać z dogodnej sytuacji, w jakiej się znalazł na skutek upływu terminu przedawnienia. Sąd nie uwzględnia upływu terminu przedawnienia z urzędu.

Jeśli dłużnik dobrowolnie spełni przedawnione świadczenie, nie będzie mógł ubiegać się o jego zwrot powołując się na nienależność świadczenia.

Dłużnik ma możliwość zrzeczenia się korzystania z przedawnienia. Oświadczenie to może być złożone po upływie terminu przedawnienia.

Bieg okresu przedawnienia może ulec zawieszeniu lub przerwaniu.

Zawieszenie wstrzymuje tymczasowo bieg przedawnienia, a po ustanie okoliczności powodującej zawiedzenie biegnie dalej i nowy okres dolicza się do poprzedniego.

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zwieszeniu:

1. co do roszczeń przysługujących dzieciom przeciw rodzicom – na czas trwania władzy rodzicielskiej

2. co do roszczeń przysługujących osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko ich opiekunom i kuratorom – na czas sprawowania opieki lub kurateli

3. co do roszczeń przysługujących jednemu z małżonków przeciw drugiemu – na czas trwania małżeństwa

4. co do wszystkich roszczeń przysługujących, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw danego rodzaju – na czas trwania przeszkody

Przerwa powoduje, że po przerwaniu, bieg przedawnienia rozpoczyna się od początku.

Przerwanie biegu przedawnienia powoduje:

1. każda czynność przed sądem lub innym właściwym organem przedsięwzięta w celu dochodzenia roszczenia (np. wniesienie pozwu, złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji)

2. uznanie roszczenia przez dłużnika

Roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu albo ugodą zawartą przed sądem przedawniają się zawsze po upływie 10 lat, nawet jeśli są to roszczenia okresowe.

3. PRAWO RZECZOWE

16. INSTYTUCJE PRAWA RZECZOWEGO

Prawo rzeczowe to dział prawa cywilnego normujący prawo własności i inne prawa do rzeczy. Do praw rzeczowych zaliczamy:

1. prawo własności

2. użytkowanie wieczyste

3. ograniczone prawa rzeczowe

Cechy praw rzeczowych:

1. należą do grupy praw podmiotowych bezwzględnych

2. są prawami odnoszącymi się do określonej rzeczy ruchomej lub nieruchomej

Rzecz – przedmiot materialny, na tyle wyodrębniony, że w obrocie może być traktowany jako dobro samoistne.

Część składowa – wszystkie elementy rzeczy, które nie mogą być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego.

Przynależność – odrębna rzecz potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem, np. kluczyki do samochodu, futerał od okularów.

• podział rzeczy

1. Podział na rzeczy nieruchome (nieruchomości) i rzeczy ruchome (ruchomości)

Nieruchomość – to część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot odrębnej własności (grunt) wraz ze wszystkim, co jest z nią trwale związane, zabudowaniami, drzewami.

Ruchomość – to każda rzecz, która nie jest nieruchomością

1. Podział na rzeczy podzielne, (czyli takie, które mogą być podzielone bez istotnej zmiany oraz utraty wartości, np. bochenek chleba) i niepodzielne (takie, których podzielenie spowoduje zmianę lub utratę ich wartości, np. samochód, maszyna do pisania)

2. Podział na rzeczy indywidualnie oznaczone i gatunkowo oznaczone.

Rzecz indywidualnie oznaczona – każda rzecz posiadająca własne, niepowtarzalne i tylko jej właściwe cechy ( np. obraz znanego malarza)

Rzecz gatunkowo oznaczona – rzecz określana jedynie przez wskazanie gatunku oraz oznaczenie ilości, miary i ciężaru ( np. zboże, węgiel)

1. Podział na rzeczy znajdujące się w obrocie, rzeczy wyjęte z obrotu oraz na rzeczy ograniczone w obrocie.

Rzeczy znajdujące się w obrocie – mogą być swobodnie sprzedawane, wynajmowane

Rzeczy wyjęte z obrotu – istnieje zakaz swobodnego obrotu nimi

Rzeczy ograniczone w obrocie – mogą stanowić przedmiot obrotu tylko w ograniczonym zakresie, np. między jednostkami gospodarczymi

1. W obrębie stosunków gospodarczych występuje podział na środki trwałe i środki obrotowe

2. Podział na rzeczy zużywalne i rzeczy niezużywalne.

Rzeczy zużywalne – takie, których normalny użytek gospodarczy prowadzi do zużycia lub zbycia (np. artykuł żywnościowe, pieniądze)

Rzeczy niezużywalne – wszystkie pozostałe ( np. maszyny), chociaż i one z biegiem czasu się zużywają.

16. PRAWO WŁASNOŚCI

Własność – najszersze prawo do rzeczy, pozwalające właścicielowi na korzystanie z niej i rozporządzanie nią z wyłączeniem innych osób.

Prawo do korzystania z rzeczy – polega na faktycznym władaniu rzeczą, na używaniu i przetwarzaniu jej, oraz co istotne na pobieraniu wszelkich pożytków, jakie rzecz przynosi.

Prawo do rozporządzania rzeczą - polega na możności swobodnego dokonywania czynności prawnych, których skutkiem jest wyzbycie się własności ( np. sprzedanie lub podarowanie rzeczy), albo obciążenie rzeczy ograniczonym prawem rzeczowym ( np. ustanowienie hipoteki na nieruchomość)

Środki ochrony własności:

1. roszczenie windykacyjne – czyli roszczenie o wydanie rzeczy, kieruje się je przeciwko każdemu, w czyim posiadaniu rzecz się znajduje.

2. roszczenie negatoryjne – czyli roszczenie o zaprzestanie naruszania prawa własności

16. WSPÓŁWŁASNOŚĆ

Współwłasność – charakteryzuje się wielością podmiotów prawa własności, jedna rzecz jest własnością kilku osób.

Formy współwłasności:

1. współwłasność łączna – może istnieć tylko w przypadkach przewidzianych przepisami, w ramach szczególnego stosunku osobistego łączącego strony, ( np. stosunek między małżonkami – małżeńska współwłasność ustawowa, współwłasność łączna między wspólnikami w spółce cywilnej).

2. współwłasność w częściach ułamkowych – własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom, z tym że każdy podmiot ma w niej ułamkowo określony udział, każdy z współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy, ma prawo i obowiązek brać udział w zarządzaniu rzeczą, może żądać zniesienia współwłasności.

16. NABYCIE I UTRATA PRAWA WŁASNOŚCI

    • Informacje ogólne

Nabycie prawa własności przez osobę fizyczną lub prawną połączone jest zazwyczaj z utratą tegoż prawa przez poprzedniego właściciela, wyjątek stanowi nabycie rzeczy niczyjej.

Sposoby nabycia prawa własności:

1. pierwotne – nabycie prawa własności następuje w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela i czyichkolwiek uprawnień, prawo poprzedniego właściciela wygasa i powstaje nowe, niezależne. Do tego sposobu nabywania własności zaliczamy: nacjonalizacja, wywłaszczenie, zasiedzenie, znalezienie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej, połączenie, pomieszanie i przeistoczenie.

2. pochodne – właściciel wywodzi swe prawo z prawa poprzedniego właściciela, prawo własności nie ustaje, lecz trwa nadal, a zmienia się tylko właściciel który zyskuje prawo własności w takim samym rozmiarze, w jakim posiadał je właściciel poprzedni, nabywca nie może uzyskać więcej praw aniżeli jego poprzednik. Do tego sposobu nabycia prawa własności zaliczamy: umowa (sprzedaż, darowizna, zamiana i In.), dziedziczenie, nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.

   • nabycie i utrata własności w drodze umowy

Nabycie własności na podstawie umowy nosi nazwę przeniesienia własności.

Przeniesienie własności rzeczy indywidualnie oznaczonych – następuje z mocy samej umowy, nie jest konieczne wydanie rzeczy w faktyczne władanie. Własność przechodzi na nabywcę w momencie zawarcia umowy. Ta zasada odnosi się do wszystkich rzeczy indywidualnie oznaczonych, zarówno ruchomych jak i nieruchomych ( do zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości wymagana jest forma aktu notarialnego).

Przeniesienie własności rzeczy gatunkowo oznaczonych i rzeczy przyszłych – własność takich rzeczy nie przechodzi na nabywcę z chwilą podpisania umowy, lecz dopiero w chwili przeniesienia posiadania. Równoznaczne jest wydanie dokumentu, który umożliwia objęcie rzeczy w fizyczne władanie.

• nabycie prawa własności od osoby nieuprawnionej

Nabycie własności w drodze umowy wymaga, aby zbywający był właścicielem rzeczy lub miał prawo ją rozporządzać. Ta zasada doznaje ograniczeń na korzyść nabywców działających w dobrej wierze. Jeśli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą sprzeda rzecz, nabywca staje się właściciele w chwili wydania rzeczy, jeśli działał w przekonaniu, że zbywający miał prawo do rozporządzania rzeczą.

Zasada ochrony nabywcy, który działał w dobrej wierze jest ograniczona, gdy przedmiotem umowy jest rzecz skradziona, zagubiona lub w inny sposób utracona. Dopiero po upływie 3 lat nabywca staje się właścicielem, w czasie tego okresu prawny właściciel może domagać się zwrotu rzeczy. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela, ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.

• zasiedzenie

Jest sposobem nabycia własności rzeczy w drodze długotrwałego posiadania, terminy zasiedzenia określają przepisy kodeksu cywilnego.

Przez zasiedzenie może nabyć prawo własności tylko samoistny posiadacz, czyli taka osoba, która włada rzeczą w charakterze właściciela.

Termin zasiedzenia własności nieruchomości wynosi 20 (ten kto wszedł w posiadanie rzeczy w dobrej wierze) lub 30 ( weszła w posiadanie rzeczy w złej wierze) lat.

Nabycie własności rzeczy ruchomej przez zasiedzenie następuje po upływie 3 lat ( posiadanie w dobrej wierze). W przypadku braku dobrej wiary nie ma możliwości nabycia rzeczy ruchomej przez zasiedzenie.

• znalezienie

Znalazca rzeczy powinien niezwłocznie zawiadomić o tym właściciela, gdy nie wie, kto nim jest ma obowiązek zawiadomić odpowiedni organ terenowy. Jeśli rzeczami znalezionym są pieniądze, kosztowności, rzeczy mające wartość artystyczną lub naukową znalazca ma obowiązek oddać je na przechowanie właściwemu organowi. Przedmioty te przechodzą na własność państwa, jeśli nie zostaną odebrane przez osobę do tego uprawnioną w ciągu roku od wezwania lub 2 lat od znalezienia. Inne rzeczy po upływie tych samych terminów stają się własnością znalazcy.

Znalazca, który wypełnił ciążące na nim obowiązki może żądać znaleźnego, które wynosi 10% wartości rzeczy. Koszty znaleźnego ponosi osoba uprawniona do odbioru, a jeśli rzecz przeszła na własność państwa - państwo.

Przedstawione zasady nie obowiązują w przypadku rzeczy znalezionych w budynkach publicznych, wagonach kolejowych, na statkach i innych środkach transportu publicznego. W tym wypadku znalazca powinien oddać rzecz zarządcy budynku lub środka transportu. Znalazcy nie przysługuje znaleźne.

• połączenie, pomieszanie i przeistoczenie rzeczy

W razie połączenia lub pomieszania rzeczy, albo dokonania w niej takich zmian, które powodują przekształcenie rzeczy w inną, staje się aktualne zagadnienie własności nowej, powstałej w ten sposób rzeczy.

W odniesieniu do nieruchomości decydujące znaczenie ma zasada, że własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została z nią trwale połączona.

Połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami prowadzi do powstania współwłasności.

Przeistoczenie rzeczy polega na wytworzeniu nowej rzeczy ruchomej z cudzych materiałów. Ten, kto wytworzył rzecz staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładów pracy jest większa od wartości materiałów, jeżeli większa jest wartość materiałów, właścicielem nowej rzeczy staje się właściciel materiałów. Jeśli przeistoczenie cudzej rzeczy ruchomej zostało dokonane w złej wierze, właścicielem nowo powstałej rzeczy staje się właściciel materiału, niezależnie od tego, jaki jest stosunek jego wartości do wartości włożonej pracy.

20. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

Należy ono do praw rzeczowych i jak wszystkie prawa rzeczowe jest prawem podmiotowym bezwzględnym. Użytkowanie wieczyste jest zbliżone do prawa własności. Może być ono ustanowione na rzecz osoby fizycznej lub prawnej. Użytkownik wieczysty zyskuje prawo zapewniające mu możliwość władania i dysponowania gruntem przez długi okres, w granicach ustalonych w umowie. Oddanie gruntu w wieczyste użytkowanie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego między organem administracji państwowej i użytkownikiem.

W stosunku do prawa własności użytkowanie wieczyste różni się pod względem:

a) czasu trwania – umowa może być zawarta na okres od 40 do 99 lat, po wygaśnięci prawa teren wraca we władanie państwa lub gminy wraz ze wszystkim wzniesionymi budynkami i innymi częściami składowymi, wygaśnięcie użytkowania przed czasem może nastąpić: przez rozwiązanie umowy, przez zrzeczenie się prawa, przez wywłaszczenie. W ciągu ostatnich pięciu lat przed upływem terminu umowy użytkownik wieczysty może ją przedłużyć na dalszy okres od 40 do 99 lat.

b)sposobu użytkowania terenu – użytkownik zobowiązany jest korzystać z terenu w sposób określony w umowie, w razie oczywistego naruszenia jej warunków może ona ulec rozwiązaniu.

Za otrzymany w użytkowanie wieczyste grunt użytkownik uiszcza określoną przepisami opłatę roczną.

21. OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE

• pojęcie i rodzaje ograniczonych praw rzeczowych

Ograniczone prawa własności to prawa przysługujące osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby.

Rodzaje ograniczonych praw rzeczowych:

1. użytkowanie – użytkowaniem może być obciążona rzecz ruchoma, nieruchoma lub prawo, użytkowanie można ustanowić na rzecz osoby fizycznej lub prawnej, której przysługuje wówczas prawo używania tej rzeczy oraz pobieranie pożytków jakie rzecz przynosi. Użytkowanie może być ustanowione darmowo lub odpłatnie. Użytkowanie jest prawem niezbywalnym.

2. zastaw – może być ustanowiony przez zawarcie odpowiedniej umowy między stronami (zastaw umowny) lub powstaje w określonych okolicznościach z mocy samej ustawy (zastaw ustawowy). Zastaw ma zabezpieczyć interesy wierzyciela zwłaszcza wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że dłużnik nie spełni świadczenia. Zastaw umowny powstaje w drodze zawarcia przez strony odpowiedniej umowy wraz z jednoczesnym wydaniem rzeczy wierzycielowi. Zastaw rejestrowy w przeciwieństwie do klasycznej formy zastawu nie zobowiązuje zastawcy do wydania rzeczy wierzycielowi. Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa między zastawcą i zastawnikiem oraz wpis do rejestru sądowego. Zastaw ustawowy powstaje w określonych sytuacjach z mocy samego prawa. Oznaczonym osobom ( np. przewoźnikowi, właścicielowi hotelu) przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach znajdujących się w ich dzierżeniu lub wniesionych do lokalu w celu zabezpieczenia przysługujących im od kontrahenta świadczeń..

3. służebność – jest ograniczonym prawem rzeczowym ustanawianym na nieruchomościach, jej istota polega na tym że: osoba uprawniona może korzystać z cudzej nieruchomości w określony sposób np. pobierać wodę, osoba uprawniona może żądać, by właściciel obciążonej nieruchomości nie wykonywał swojego prawa własności w pewien oznaczony sposób, nie wznosił zabudowań, nie sadził drzew. Służebność podlega wpisowi do księgi wieczystej. Ze względu na to, kto jest uprawniony z tytułu obciążającej cudzy grunt służebności rozróżniamy: służebność gruntową i służebność osobistą.

4. spółdzielcze prawa do lokali i domów – rozróżnia się trzy ograniczone prawa rzeczowe związane z budownictwem spółdzielczym, są nimi: własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

5. hipoteka – jest ograniczonym prawem rzeczowym podobnym do zastawu, różnica pomiędzy nimi polega przede wszystkim na tym, że zastaw może obciążać rzecz ruchomą, a hipoteka może być ustanowiona jedynie na nieruchomości. Podobnie jak zastaw, hipoteka nie ma samodzielnego bytu prawnego, lecz istnieje tylko tak długo, jak istnieje wierzytelność. Obciążenia nieruchomości hipoteką dokonuje się w umowie zawartej w formie aktu notarialnego oraz przez odpowiedni wpis do księgi wieczystej.

22. KSIĘGI WIECZYSTE

Księgi wieczyste są instytucją prawa rzeczowego odgrywającą bardzo istotną rolę przy określaniu stanu prawnego nieruchomości, a przede wszystkim stosunków związanych z własnością nieruchomości. Każda nieruchomość – z wyjątkiem przewidzianymi w ustawie – ma odrębną księgę wieczystą.

Wpisy do księgi wieczystej mają charakter deklaratywny bądź konstruktywny.

Księgi wieczyste są jawne i każdy może zapoznać się z ich treścią. Wobec wpisów dokonanych w księdze wieczystej istnieje domniemanie prawdziwości, które może być obalone tylko w drodze odpowiedniego postępowania sądowego. Szczególne znaczenie ma tak zwana rękojmia wiary publicznej. Polega ona na tym, że prawo chroni osoby, które w zaufaniu do wpisów w księdze wieczystej – nie wiedząc o ich niezgodności z rzeczywistym stanem prawnym – działając w dobrej wierze nabyły odpłatnie jakieś prawo wpisane do księgi. Rękojmia jest wyłączona wówczas, gdy nabywca działał w złej wierze. Księga wieczysta zawiera cztery działy: I poświęcony jest wpisom, II wpisuje się właściciela nieruchomości, III poświęcony jest wpisom praw rzeczowych obciążających nieruchomość, IV zawiera wpisy hipoteczne.

23. POSIADANIE I DZIERŻAWIENIE

Posiadanie polega na sprawowaniu rzeczywistego władztwa nad rzeczą. Posiadanie nie jest więc prawem, lecz stanem faktycznym, w którym posiadacz sprawuje nad rzeczą taką władzę, jaka odpowiada treści jednego z praw podmiotowych. Posiadanie jest władaniem rzeczą dla samego siebie, we własnym interesie. Na posiadanie składają się dwa elementy: faktyczne władztwo nad rzeczą, wola władania rzeczą.

• rodzaje posiadania

1. posiadanie samoistne – posiadaczem samoistnym jest posiadacz rzeczy który nią włada jak właściciel.

2. posiadanie zależne – posiadaczem zależnym nazywamy tego, kto sprawuje faktycznie władztwo nad rzeczą jako najemca, dzierżawca, użytkownik, z którym łączy się władztwo nad cudzą rzeczą.

3. posiadanie służebności – posiadaczem służebności jest ten, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości, rozmiary władztwa nad cudzą rzeczą są tutaj minimalne.

• skutki posiadania

Z posiadaniem łączą się różnorakie i daleko idące skutki prawne. Są one bez wyjątku korzystne dla posiadacza rzeczy. Oto niektóre z nich:

1) Z posiadaczem kodeks cywilny łączy kilka domniemań: posiadacz nie musi udowadniać swego prawa własności, posiadacz jest posiadaczem samoistnym, istnieje ciągłość posiadania, posiadacz jest w dobrej wierze.

2) Posiadanie umożliwia nabycie wykonywanego prawa w drodze zasiedzenia.

3) Przepisy prawa chronią posiadanie, ochronie podlega także posiadacz.

• ochrona posiadania

Posiadania nie wolno naruszyć, nawet, jeśli posiadacz jest w złej wierze i nie ma tytułu prawnego do sprawowania władztwa nad rzeczą.

O naruszeniu posiadania mówimy na przykład, gdy posiadaczowi zabrano rzecz ruchomą luba zajęto nieruchomość.

Prawo cywilne przewiduje ochronę posiadacza przyznając mu w tym celu dwa rodzaje środków:

1. posiadacz może własnym działaniem chronić swoje posiadanie (obrona konieczna i samopomoc),

2. posiadacz może zwrócić się do sądu z żądaniem ochrony jego posiadania

• przeniesienie posiadania

Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy i przejęcie jej przez nowego posiadacza. Równoznaczne z wydaniem rzeczy jest wydanie dokumentów lub znaków legitymacyjnych, umożliwiających rozporządzanie rzeczą, np. kwitu bagażowego.

• dzierżenie

Dzierżycielem jest ten, kto faktycznie włada rzeczą, za kogo innego. Dzierżenie polega, więc także na sprawowaniu władztwa nad rzeczą, ale – w odróżnieniu od posiadania – nie jest władaniem we własnym interesie, lecz w interesie posiadacza. Dzierżyciel powinien stasować się do wskazówek posiadacza, odnoszących się do jego rzeczy.

4. ZOBOWIĄZANIA

24. STOSUNEK ZOBOWIĄZANIOWY

Zobowiązanie- stosunek zobowiązaniowy- jest jednym z rodzajów stosunków cywilnoprawnych, różniących się od innych swą treścią i charakterem.

Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnik) określonego zachowania, czyli świadczenia.

W zobowiązaniu może występować kilka osób.

Świadczenie czyli obowiązujący dłużnika sposób zachowania może polegać na pewnym działaniu (np. zapłaceniu pieniędzy) lub na wstrzymaniu się od czynności do których dłużnik w innych warunkach byłby uprawniony.

Wierzyciel może domagać się od drugiej strony przysługującego mu świadczenia a w razie potrzeby doprowadzić do przymusowego wyegzekwowania tego świadczenia.

Przysługujące wierzycielowi prawo podmiotowe nazywamy wierzytelnością zaś ciążący na dłużniku obowiązek nazywamy długiem.

Szczególnym rodzajem zobowiązania są zobowiązania solidarne. Zobowiązanie mam charakter solidarny tylko wówczas gdy wyraźnie stanowi to ustawa lub zawarta przez strony umowa. Jedną z cech zobowiązania solidarnego jest występowanie w nim kilku wierzycieli (solidarność wierzycieli) lub kilku dłużników (solidarność dłużników)

Solidarność dłużników polega na tym, że wierzyciel może żądać od całości lub części z nich całości lub części należnego mu świadczenia od któregokolwiek z dłużników albo kilku z nich według własnego wyboru. Między sobą rozliczają się potem dłużnicy zgodnie z treścią łączącego ich stosunku prawnego.

Solidarność wierzycieli polega na tym że każdy z nich może domagać się od dłużnika spełnienia całego świadczenia do swoich rąk. Dłużnik jest obowiązany to żądanie spełnić, chyba że istnieje prawomocne orzeczenie rozstrzygające sprawę inaczej.

Wszystkie przepisy prawne, ogólne i szczegółowe odnoszące się do stosunków zobowiązaniowych tworzą prawo zobowiązaniowe. Głównym źródłem prawa zobowiązaniowego jest III księga kodeksu cywilnego i inne akty normatywne.

Prawo zobowiązaniowe dzieli się na część ogólną i szczegółową. Część ogólna zawiera uregulowania odnoszące się do wszystkich stosunków zobowiązaniowych lub do większych ich zespołów. Przepisy części szczegółowej normuję poszczególne rodzaje zobowiązań.

25.ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ

Źródłami zobowiązań są następujące rodzaje zdarzeń prawnych

1. Czynności prawne- Najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków zobowiązaniowych. Dotyczy przede wszystkim umów

2. Czyny niedozwolone w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie czyjegoś prawa podmiotowego, powodują powstanie stosunku zobowiązaniowego między sprawcą Lub inną osobą odpowiedzialną a tym komu wyrządzono szkodę

3. Akty administracyjne- jednostronne decyzje ogranów administracji państwowej, stanowią specjalne źródło zobowiązań. Konsekwencją niektórych aktów administracyjnych jest nie tylko powstanie stosunku między organem administracyjnym a adresatem aktu administracyjnego, lecz także stosunku zobowiązaniowego między dwiema osobami do których akt administracyjny został skierowany.

4. Inne zdarzenia- szczególne rodzaje zdarzeń prawnych powodujących powstanie zobowiązań:

1. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia- np. zapłacenie rachunku za gaz pod nieobecność sąsiada z własnej gotówki

2. Bezpodstawne bogacenie się- Uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby nakłada na bezpodstawnie wzbogaconego obowiązek zwrotu korzyści w naturze ( ??? :> ), a gdyby nie było możliwe obowiązek zapłacenia równowartości pieniężnej. Odmianą bezpodstawnego bogacenia się jest nienależne świadczenie polegające na spełnieniu świadczenia przez osobę, która nie była do tego zobowiązana.

26. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA

Odpowiedzialność cywilna charakteryzuje się tym że ma postać wyłącznie majątkową i owe konsekwencje mogą dotknąć tylko mienia osoby odpowiedzialnej.

Odpowiedzialność cywilna zachodzi w zasadzie tylko wówczas gdy powstała szkoda. OC przybiera postać obowiązku naprawienia szkody.

Istnieją dwa podstawowe rodzaje OC

1. Odpowiedzialność deliktowa- jest następstwem wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, deliktem. Charakteryzuje ją to, że stron uprzednio nie łączy stosunek prawny, bądź też szkoda nie ma związku z takim stosunkiem.

2. Odpowiedzialność kontraktowa- zachodzi wówczas gdy szkoda została wyrządzona niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez jedną ze stron łączącego ją z partnerem zobowiązania.

Odpowiedzialność cywilna jest z reguły odpowiedzialnością osobistą co oznacza że wierzyciel może dochodzić swej należności na całym istniejącym majątku dłużnika. Przeciwstawna do niej jest odpowiedzialność rzeczowa, polegająca na tym że wierzyciel może dochodzić swojej należności na określonej rzeczy, bez względu na to czyją jest ona własnością.

Odpowiedzialność cywilna może być oparta na jednej z następujących zasad:

1. zasadzie winy

2. zasadzie ryzyka

3. zasadzie słuszności

4. zasadzie współżycia społecznego

Podstawowe znaczenie ma odpowiedzialność na zasadzie winy, nieco mniejsze na zasadzie ryzyka, pozostałe dwie zasady odgrywają niewielką rolę.

27.SIŁA WYŻSZA

Przepisy traktują siłę wyższą jako czynnik uwalniający od odpowiedzialności cywilnej

Siłą wyższą jest każde zdarzenie zewnętrzne występujące z takim natężeniem że jego szkodliwym skutkom nie da się zapobiec zwyczajnie używanymi środkami.

Nie można siły wyższej utożsamiać ze zdarzeniami niezależnymi od człowieka. Zepsucie się samochodu nie jest siłą wyższą. Natomiast gwałtowne działanie sił przyrody- tak.

Siła wyższa charakteryzuje się trzema cechami:

1. Zdarzenia nie można było przewidzieć analizując sytuację i uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy

2. Zdarzeniu nie można było zapobiec znanymi sposobami i urządzeniami obiektywnie dostępnymi i normalnie stosowanymi

3. Zdarzenie musi pochodzić z zewnątrz.

Za działanie siły wyższej można uznać tylko wypadek odpowiadający wymienionym trzem kryteriom jednocześnie.

28.POJĘCIE SZKODY I SPOSOBY JEJ NAPRAWIENIA

Przez szkodę należy rozumieć uszczerbek w obecnym i przyszłym majątku, jakiego poszkodowany doznaje wbrew swojej woli. Szkodę stanowi, więc różnica między dwoma stanami majątkowymi- Tym po wyrządzeniu szkody i tym który by istniał gdyby szkody nie wyrządzono.

Szkoda majątkowa obejmuje dwa elementy

1. Strata (damnum emergens) czyli efektywny uszczerbek pomniejszający majątek poszkodowanego

2. Utracony zysk (lucrum cessans) czyli korzyści jakie poszkodowany by osiągnął gdyby nie wyrządzono mu szkody.

Wśród szkód majątkowych rozróżnia się:

1. szkody na mieniu- Szkody wyrządzone na majątku bez związku z osobą poszkodowanego (np. zniszczenie rzeczy)

2. Szkody o charakterze majątkowym które są następstwem uszkodzenia ciała Lub wywołania rozstroju zdrowia, a więc mają związek z osobą na przykład koszty leczenia.

Od naprawienia szkody należy odróżnić zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę które stanowi wyrównanie tzw szkody niemajątkowej.

Wysokość szkody może być zgodnie ustalona przez zainteresowanych lub sprecyzowana przez sąd w toku procesu.

Sprawą budzącą wątpliwość przy ustalaniu wysokości szkody jest sposób określenia wartości straconej rzeczy. Można tu bowiem uwzględnić wartość rynkową ale także szczególną i wreszcie emocjonalną. Kodeks cywilny nie zajmuje w tej sprawie jasnego stanowiska.

• odpowiedzialność za szkodę

Podstawą odpowiedzialności za szkodę może być umowa w której jedna ze stron przyjmuje na siebie obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej drugiej stronie przez określenie zdarzenia, taką umową jest umowa ubezpieczenia, np. typu casco. Najczęściej jednak podstawę odpowiedzialności za szkodę stanowi ustawa która łączy obowiązek naprawienia szkody z rozmaitymi zdarzeniami a przede wszystkim z czynami niedozwolonymi (odpowiedzialność deliktowa) i z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umów (odpowiedzialność kontraktowa)

Naprawienie szkody może nastąpić:

1. poprzez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (restytucja naturalna)

2. zapłatę odszkodowania (restytucja pieniężna)

Wybór jednego ze sposobów należy do osoby, która poniosła szkodę.

W sprawie wysokości odszkodowania kodeks cywilny przyjmuje generalną zasadę, że ma ona odpowiadać wysokości szkody. W niektórych przypadkach przepisy przewidują odstępstwo od tej zasady. Na przykład hotel odpowiada za szkody, jakich doznał gość korzystający z jego usług w skutek kradzieży uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy tylko do wysokości stukrotnej należności za zajmowany pokój za jedną dobę.

Odszkodowanie ulega zmniejszeniu w razie przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody.

W stosunkach pomiędzy osobami fizycznymi sąd może obniżysz odszkodowanie w stosunku do wysokości szkody ze względu na stan majątkowy poszkodowanego albo osoby odpowiedzialnej za szkodę jeżeli wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Naprawienie szkody majątkowej na osobie obejmuje wyrównanie wszelkich kosztów wynikłych z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia na przykład kosztów leczenie, utraconych zarobków kosztów opieki w domu a ponadto rentę związaną z utratą zdolności do pracy zarobkowej.

Odrębnym zagadnieniem jest odpowiedzialność za tzw szkodę niemajątkową którą przepisy kodeksu cywilnego nazywają pieniężnym zadośćuczynieniem za krzywdę. Celem zadośćuczynienia za krzywdę jest złagodzenie cierpień pokrzywdzonego przez stworzenie mu lepszej sytuacji życiowej. Wysokość przyznanej kwoty zależy od uznania sądu.

29.POWSTANIE ZOBOWIĄZAŃ Z UMÓW

Umowy stanowią najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków zobowiązaniowych

Umową nazywamy zgodne oświadczenie woli stron zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego.

Umowa jest czynnością prawną w której biorą udział dwie strony. Z każdej strony może występować więcej niż jedna osoba.

Do zawierania umów i ich treści odnosi się w prawie zobowiązaniowym zasada wolności umów. Głosi ona że w granicach wyznaczonych przepisami i zasadami współżycia społecznego strony dysponują swobodą i mogą swobodnie decydować czy w ogóle zawrzeć umowę, z kim ją zawrzeć i jaką treść jej nadać. Każdy system prawny przewiduje jednak pewne granice których w umowie nie można przekroczyć. Ograniczenia te powinny mieć uzasadnienie w interesie społecznym.

• rodzaje umów

Umowy zobowiązaniowe:

1. Umowa nazwana (contractus nominatus) to każda umowa uregulowana w kodeksie cywilnym- sprzedaż najem umowa o dzieło…

2. Umowa nienazwana (contractus innominatus)- występuje wtedy gdy treść umowy zawartej przez strony nie odpowiada żadnej z umów nazwanych ani nie zawiera elementów różnych umów nazwanych

3. Umowa mieszana dochodzi do skutku gdy strony tak ukształtują jej treść że składa się ona z elementów różnych umów nazwanych- np. umowa hotelowa

Umowy dzielą się też na:

1. jednostronnie obowiązujące- dla jednej strony wynikają z niej tylko prawa a dla drugiej tylko obowiązki- np. darowizna

2. Dwustronnie obowiązujące- rodzi dla każdej ze stron prawa i obowiązki- każda strona w zobowiązaniu wynikającym z umowy jest zarazem wierzycielem jak i dłużnikiem. Na przykład umowa wzajemna- każda ze stron zobowiązuje się do świadczenia które jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony.

Umowy dzielą się ponadto na:

1. odpłatne- Obie strony odnoszą korzyści i ponoszą ciężary (niekoniecznie w formie pieniężnej)

2. nieodpłatne- tylko jedna strona odnosi z umowy korzyść np. darowizna

Do tego umowy dzielą się na:

1. Konsensualne- Umowa dochodzi do skutku przez samo złożenie odpowiednich oświadczeń woli- większość umów

2. Realne- Wymagają do zawarcia złożenia przez strony oświadczeń woli oraz wydania rzeczy- występują rzadko.

   • umowa przedwstępna

Umowa przedwstępna stanowi wstęp do zawarcia w przyszłości właściwej umowy. Jest to umowa w której strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości umowy o oznaczonej treści.

Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia przyszłej umowy oraz oznaczać termin w którym ma być zawarta.

• dodatkowe zastrzeżenia umowne

Nazwę dodatkowych zastrzeżeń umownych noszą postanowienia zawarte w umowie mające na celu zabezpieczenie interesu wierzyciela i ułatwienie mu realizacji jego roszczeń. Zaliczamy do nich:

1. zadatek- Kwota pieniężna lub niekiedy inna rzecz jaką strona daje kontrahentowi przy zawarciu umowy. Zadatek stanowi całe odszkodowanie za niewykonanie umowy i strona nie może domagać się odszkodowania wyższego niezależnie od wielkości szkody. W razie wykonania umowy zadatek podlega zaliczeniu w poczet wynagrodzenia

2. Umowne prawo odstąpienia- zawarowane w umowie prawo jednej lub obu stron do odstąpienia od umowy w przyszłości. Polega ono na tym że strona uprawniona może w drodze jednostronnego oświadczenia skierowanego do partnera spowodować że umowa będzie traktowana jako niezawarta. Umowa musi oznaczać termin w ciągu którego można skorzystać z prawa odstąpienia.

3. Odstępne polega na tym że strona zastrzega sobie prawo do odstąpienia od umowy za zapłatą oznaczonej kwoty pieniężnej. Prawo to może być zastrzeżone na rzecz jednej lub obu stron

30.CZYNY NIEDOZWOLONE

Odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych to odpowiedzialność deliktowa. Odpowiedzialność deliktowa jest następstwem wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, zabronionym przez prawo. Charakteryzuje ją to że przed powstaniem szkody poszkodowanego nie łączył z osobą odpowiedzialną za szkodę żaden stosunek prawny bądź też stosunek taki wprawdzie istniał leczy szkoda nie pozostaje z nim w żadnym związku. Dopiero wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym powoduje powstanie między stronami stosunku zobowiązaniowego.

Podstawowym celem zobowiązań powstających na tle czynów niedozwolonych jest naprawianie szkody wyrządzonej poszkodowanemu. Poza tym zobowiązania z czynów niedozwolonych spełniają funkcję prewencyjną i wychowawczą.

31.ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WŁASNE CZYNY

Podstawową odmianą odpowiedzialności deliktowej jest odpowiedzialność za własne czyny- Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę jest zobowiązany do jej naprawienia.

Odpowiedzialność za własne czyny oparta jest na zasadzie winy. Obciąża więc osobę odpowiedzialną według przepisów za dany czyn tylko wówczas gdy szkoda została przez tę osobę spowodowana w sposób zawiniony.

Wina polega na wadliwym stosunku psychicznym osoby do podjętego przez nią działania. Sprawca nie powstrzymuje się od działania mimo iż wie lub powinien wiedzieć że z tego mogą wyniknąć szkodliwe skutki.

Wina występuje w postaci umyślnej lub nieumyślnej w formie niedbalstwa świadomego lub niedbalstwa nieświadomego.

Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym ich odpowiedzialność jest solidarna.

Mimo wyrządzenia szkody sprawca nie ponosi odpowiedzialności deliktowej gdy z uwagi na jego poczytalność lub okoliczności wyłączające bezprawność czynu nie można przypisać mu winy:

1. Wyłączona jest odpowiedzialność osób niepoczytalnych- niedorozwój umysłowy, zakłócenie funkcji psychicznych, w pewnych przypadkach kalectwo fizyczne

2. Nie ponosi odpowiedzialności osoba która dopuściła się czynu niedozwolonego działając w obronie koniecznej w stanie wyższej konieczności albo stosując dozwoloną przez prawo samopomoc.

Zgoda osoby pokrzywdzonej na wyrządzenie jej szkody nie wyłącza generalnie odpowiedzialności- nie wszystkimi dobrami człowiek może rozporządzać w sposób nieograniczony (np. życie). Jeśli jednak zgoda dotyczy dobra znajdującego się w pełnej dyspozycyjności poszkodowanego odpowiedzialność sprawcy jest wyłączona.

Ciężar udowodnienia okoliczności od których zależy odpowiedzialność spoczywa na osobie dochodzącej naprawienia szkody.

Tak jak za własne czyny odpowiadają osoby prawne za szkody wyrządzone działaniem swoich organów (? :-I )

32.ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CUDZE CZYNY

Odpowiedzialność za cudze czyny obejmuje zróżnicowane pod względem faktycznym i prawnym sytuacje a w szczególności

1. odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych- Dzieci które nie ukończyły 13 lat, dorośli znajdujący się w niedorozwoju psychicznym albo innych czynnikach wyłączających świadomość w chwili popełnienia czynu, ludzie cierpiący kalectwo fizyczne (np. ślepota) są nazywane przez kodeks cywilny niepoczytalnymi- traktowane są jako nie odpowiadające za wyrządzoną szkodę.

Odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych obciąża tych na których ciąży obowiązek sprawowania nad nimi nadzoru. Obowiązek ten może wynikać z ustawy, umowy. Ustawowy obowiązek obciąża rodziców lub kuratora czy opiekuna. Obowiązek umowny obciąża np. szkołę.

Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru opiera się na zasadzie domniemanej winy. Przepisy każą domniemywać, że wyrządzenie szkody jest następstwem zaniedbań w nadzorze. Osoba sprawująca nadzór chcąc uwolnić się od odpowiedzialności musi wykazać że nadzór wykonywała prawidłowo lub że szkoda powstałaby także przy staranny nadzorze.

1. osób którym powierzono dokonanie czynności- Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę której powierzono dokonanie czynności ponosi ten kto czynność powierzył. Chodzi tu o szkody wyrządzone osobom trzecim przy dokonywaniu zleconej czynności. Również ten rodzaj odpowiedzialności opiera się na zasadzie domniemanej winy.

Powierzający czynność może się uwolnić od odpowiedzialności jeśli wykaże że nie ponosi winy w wyborze albo że powierzył wykonanie czynności osobie przedsiębiorstwu lub zakładowi które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

Jeżeli bezpośredni sprawca szkody za którego zleceniodawca ponosi odpowiedzialność zawinił szkodę odpowiedzialność ciąży na obu tych osobach i jest solidarna.

1. odpowiedzialność za czyny podwładnych

Podwładnym jest osoba która prze wykonywaniu czynności na polecenie drugiej osoby i na jej racunek podlega kierownictwu tej osoby i jest obowiązana stosować się do jej wskazówek

Powierzający wykonanie czynności swemu podwładnemu odpowiada za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej przy wykonaniu czynności jeśli podwładny szkodę zawinił. Odpowiedzialność ta w odróżnieniu od innych oparta jest na zasadzie ryzyka a obok pracodawcy za szkodę odpowiada również podwładny na zasadzie winy.

33.ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA

Państwo odpowiada za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych ogólnie rzecz biorąc na takich samych zasadach jak inne podmioty prawa, a przede wszystkim osoby prawne, według reguł przewidzianych dla danego rodzaju odpowiedzialności. Przesłanką odpowiedzialności jest zazwyczaj wina funkcjonariusza chyba że przepisy przewidują w danym przypadku odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Jest to odpowiedzialność za własne czyny jeżeli funkcjonariusz jest organem państwa lub odpowiedzialność za cudze czyny zwłaszcza za czyny podwładnego gdy funkcjonariusz nie jest organem państwa

Funkcjonariuszami państwowymi, za których państwo ponosi odpowiedzialność są pracownicy organów władzy administracji a także osoby działające na zlecenie tych organów osoby powołane do pełnienia swych funkcji w drodze wyboru sędziowie prokuratorzy oraz żołnierze sił zbrojnych.

Skarb państwa odpowiada za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza w zasadzie tylko wtedy gdy powstała ona przy wykonywaniu czynności służbowych. Także samowola funkcjonariusza oraz popełnienie przez niego na służbie przestępstwa nie wykluczają odpowiedzialności Skarbu Państwa za wyrządzoną na tej drodze szkodę.

W dwóch przypadkach odpowiedzialność Skarbu Państwa odbiega istotnie od powszechnych reguł odpowiedzialności cywilnej:

1. z poważnym ograniczeniem odpowiedzialności mamy do czynienia gdy szkoda została wyrządzona wskutek wydania orzeczenia lub zarządzenia (np. wyrok sądu)

2. Z rozszerzeniem odpowiedzialności Skarbu Państwa w porównaniu z powszechnymi zasadami odpowiedzialności cywilnej mamy do czynienia w przypadku osób które w skutek działania funkcjonariusza państwowego doznały szkody na osobie w postaci uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia oraz osób które utraciły żywiciela

W szczególny sposób uregulowana jest odpowiedzialność państwa za niewinne skazanie oraz oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Państwo odpowiada w tych przypadkach za skutek to znaczy bez względu na to czy funkcjonariuszom państwowym można przypisać jakąś winę, jest to więc odpowiedzialność bardzo rygorystyczna.

34.ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW STOSUJĄCYCH SIŁY PRZYRODY

Przedsiębiorstwo lub zakład wprawiane w ruch za pomocą siły przyrody ponoszą odpowiedzialność za wszelką szkodę wyrządzoną osobom trzecim w związku z ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu.

Odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie ryzyka, jakie wiąże się zawsze z prowadzeniem tego rodzaju przedsiębiorstw. Ryzyko powinien ponosić właściciel przedsiębiorstwa który decyduje o jego uruchomieniu i który czerpie z niego korzyści.

Osoba poszkodowana ma prawo dochodzić naprawienia szkody bez względu na to czy można przedsiębiorstwu wykazać jakąkolwiek winę.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ponoszą tylko takie przedsiębiorstwa i zakłady w których stosowanie sił przyrody decyduje i ich funkcjonowaniu. Cały ruch przedsiębiorstwa musi być oparty na wymienionych źródłach energii (np. en jądrowa, wodna, paliwa płynne…)

Dla powstania odpowiedzialności nie jest jednak potrzebny związek przyczynowy między powstałą szkodą a użyciem sił przyrody, wystarczy taki związek między szkodą a ruchem przedsiębiorstwa jako całości, jego działalnością exploatacyjną, czynnościami pracowników.

Wobec tego że przedsiębiorstwo odpowiada na zasadzie ryzyka kwestia winy za powstałą szkodę nie odgrywa tu żadnej roli.

Przedsiębiorstwo poruszane siłami przyrody może się uwolnić od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej tylko przez wykazanie jednej z następujących okoliczności:

1. szkoda powstała na skutek działania siły wyższej

2. powstała z wyłącznej winy poszkodowanego

3. powstała z wyłącznej winy osoby za którą przedsiębiorstwo nie odpowiada.

Omówione zasady odpowiedzialności odnoszą się także do przedsiębiorstw produkujących środki wybuchowe lub posługujących się takimi środkami bez względu na to czy w swojej działalności wykorzystują siły przyrody.

Przepisy o odpowiedzialności na zasadzie ryzyka mają charakter bezwzględnie obowiązujący i dlatego ograniczenie lub wyłączenie tej odpowiedzialności w drodze umowy czy jednostronnego ogłoszenia jest nieważne.

35.ODPOWIEDZIALNOŚĆ POSIADACZY MECHANICZNYCH ŚRODKÓW KOMUNIKACJI

Posiadacze mechanicznych środków komunikacji takich jak samochody, motocykle motorówki itp. Odpowiadają na zasadzie ryzyka za wszelkie szkody wyrządzone wskutek ruchu ich pojazdów (nie dotyczy rowerów, pojazdów konnych…)

Ponoszą oni odpowiedzialność bez względu na winę a więc również wtedy gdy szkoda nie została zawiniona ani przez nich samych ani przez osoby którymi się posługiwali i za które odpowiadają zgodnie z przepisami prawa zobowiązaniowego (np. kierowców)

Nie ponoszą oni odpowiedzialności tylko wówczas gdy zdołają dowieść że szkoda powstała z przyczyn wymienionych już poprzednio do przedsiębiorstw stosujących siły przyrody.

Odpowiedzialność ponosi samoistny posiadacz pojazdu którym jest z reguły właściciel. Jeśli samochód lub inny pojazd zostanie przekazany w posiadanie zależne, np. wynajęty, odpowiedzialność przechodzi na posiadacza zależnego.

Posiadacz pojazdu który naprawił wyrządzoną szkodę ma roszczenie zwrotne wobec kierowcy na zasadzie winy. Kierowca odpowiada wobec niego tylko wówczas gdy szkoda powstała wskutek jego własnego zawinionego działania. Posiadacz pojazdu dochodzący zwrotu odszkodowania od kierowcy musi mu udowodnić winę, związek przyczynowy i szkodę zgodnie z zasadami odpowiedzialności deliktowej.

W wypadku zderzenie się mechanicznych środków komunikacji ich posiadacze odpowiadają wobec siebie również na zasadzie winy czyli ponoszą odpowiedzialność zawinienia. Ich odpowiedzialność wobec innych osób na przykład wobec przechodniów oparta na zasadzie ryzyka, jest solidarna.

Powyższe zasady mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Tylko ustawy więc mogą uchylać stosowanie przedstawionych reguł i odpowiedzialności.

36.ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY

Odpowiedzialność wspomnianą w tytule ponosi przede wszystkim wytwórca produktu. Jest to odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka. Przez produkt rozumie się rzecz ruchomą również wtedy gdy została ona połączona z inną rzeczą a także zwierzęta i energię elektryczną.

Tak jak producent odpowiada też wytwórca materiału surowca albo części składowej produktu a także ten kto produktu wprawdzie nie wytworzył ale umieściła nim swoją nazwę znak towarowy itp. Podając się w ten sposób za producenta. Wreszcie odpowiada w ten sam sposób importer produktu. Odpowiedzialność wymienionych osób jest solidarna.

Producent nie odpowiada za szkodę gdy nie wprowadził produktu do obrotu albo gdy wprowadzenie do obrotu nastąpiła poza zakresem jego działalności gospodarczej a także gdy niebezpieczne właściwości produktu ujawniły się dopiero po jego wprowadzeniu do obrotu oraz gdy zważywszy stan nauki i techniki nie można było przewidzieć tych właściwości. Normy te mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

37.INNE PRZYPADKI ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA CZYNY NIEDOZWOLONE

Odrębnie uregulowanymi przypadkami odpowiedzialności deliktowej są

1. odpowiedzialność za zwierzęta- ponosi ją ten kto zwierzę chowa albo się nim posługuje niezależnie od tego czy zwierzę znajdowało się pod jego nadzorem czy też zabłąkało się lub uciekło

Właściciel może uwolnić się od odpowiedzialności tylko przez wykazanie ze ani sam ani żadna osoba za którą odpowiada nie ponosi winy.

Za zwierzęta dzikie odpowiada państwo (odmienne przepisy)

1. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone wyrzuceniem rzeczy lub wylaniem płynu z pomieszczenia- odpowiada ten kto pomieszczenie zajmuje.

Zajmujący pomieszczenie może uwolnić się od odpowiedzialności tylko przez wykazanie że szkoda nastąpiła wskutek działania siły wyższej albo z wyłącznej winy osoby trzeciej

1. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli Lub oderwaniem się jej części- odpowiada samoistny posiadacz budowli, najczęściej właściciel

Uwolnienie się od odpowiedzialności jest możliwe po wykazaniu że budowla

Była należycie konserwowana i że nie była dotknięta wadą. Również ten rodzaj odpowiedzialności jest oparty na zasadzie ryzyka, podobnie jak punkt b

38.WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

• uwagi ogólne

Przez wykonanie zobowiązania należy rozumieć spełnienie świadczenia lub świadczeń, jakie na strony nakłada treść stosunku zobowiązaniowego.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią oraz w sposób odpowiadający celowi społeczno gospodarczemu, zasadom współżycia społecznego i ustalonym zwyczajom.

Decydujące znaczenie dla oceny czy dłużnik wykonał zobowiązanie we właściwy sposób ma treść zobowiązania zwłaszcza gdy wynikło ono z zawartej przez strony umowy.

Dłużnik powinien spełnić swoje świadczenie w całości. Jednakże wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego nawet jeśli cała wierzytelność jest już wymagalna chyba że przyjęcie takiego świadczenia naruszałoby jego uzasadniony interes.

Dłużnik w zasadzie nie ma obowiązku spełnić świadczenia osobiście może to zrobić za niego inna osoba. Obowiązek osobistego spełnienia świadczenia istnieje tylko wówczas gdy wynika to wyraźnie z umowy lub jednostronnej czynności prawnej albo z właściwości świadczenia

Wykonanie zobowiązania powoduje jego wygaśnięcie.

• miejsce i czas wykonania zobowiązania

O miejscu wykonania zobowiązania decyduje przede wszystkim umowa stron. Strony dysponują w tym zakresie pełną swobodą. Przeszkodę może tu stanowić jedynie natura świadczenia, jeśli daje się ono spełnić tylko w jakimś określonym miejscu.

W razie braku odpowiednich postanowień umownych o miejscu wykonania zobowiązania decyduje więc z kolei właściwość zobowiązania.

Jeśli wreszcie przy pomocy wymienionych wyżej kryteriów nie można ustalić miejsca wykonania zobowiązanie w grę wchodzi Generalna zasada która karze zobowiązanie wykonać w miejscu zamieszkania lub siedzibie dłużnika. Zasada ta jednak nie znajduje zastosowania przy zobowiązaniach pieniężnych- Wtedy dłużnik dostarcza kwotę wierzycielowi do mieszkania lub siedziby na swój koszt i ryzyko.

Termin wykonania zobowiązania jest zazwyczaj przez strony ustalony w umowie, może wynikać też z właściwości świadczenia. Dopiero z braku Tych kryteriów wchodzą w grę przepisy ustawy które nakazują dłużnikowi spełnić świadczenia niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela.

W wielu przypadkach termin świadczenia zależy od wypowiedzenia czyli jednostronnego oświadczenia woli jednej ze stron. Wypowiedzenie może wynikać z ustawy Lub umowy stron.

• wykonanie zobowiązań wzajemnych

Szczególnym rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne, takie w których strony zobowiązały się do świadczeń ekwiwalentnych, świadczeń mających dla nich wzajemnie równą wartość.

Świadczenia wynikające z umów wzajemnych powinny być spełnione jednocześnie przez obie strony. Obowiązek wcześniejszego świadczenia musi wynikać wyraźnie z umowy, ustawy lub wydanego w sprawie orzeczenia sądowego

Strona, która nie otrzymała świadczenia w terminie może wstrzymać się ze świadczeniem wzajemnym.

• Dowód wykonania zobowiązań

Dłużnik powinien wykazać, że świadczenie spełnił i że jest to właśnie to świadczenie, do którego był zobowiązany.

Przepisy nakładają na wierzyciela obowiązek wydania pokwitowania. Dłużnik, który spełnił świadczenie ma prawo żądać od wierzyciela pisemnego poświadczenia, że otrzymał należne świadczenie. Nie wystarczy samo potwierdzenie otrzymania na przykład określonej kwoty, lecz z pokwitowania musi wynikać, że dłużnik w ten sposób spełnić swój obowiązek z tytułu jakiegoś długu.

Jeżeli wierzyciel odmówi wydania pokwitowania dłużnik z wyjątkiem pewnych przypadków może się wstrzymać ze spełnianiem świadczenia i nie popada przez to w zwłokę. Służy mu zawsze prawo złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, co jest równoznaczne z wykonaniem jego obowiązku.

Niezależnie od pokwitowania dłużnik może żądać od wierzyciela zwrotu dokumentu stwierdzającego zobowiązanie.

39.SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ

Jeżeli dłużnik nie spełnia świadczeń, do których został zobowiązany w umowie wierzyciel może skierować sprawę do sądu i na drodze przymusu państwowego dochodzić swoich roszczeń

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wierzycielowi niewykonaniem bądź nienależytym wykonaniem umowy nazywamy odpowiedzialnością kontraktową.

Odpowiedzialność kontraktowa dłużnika nie ma charakteru bezwzględnego i nie w każdych warunkach występuje niewykonanie zobowiązania umownego może myć bowiem spowodowane przez okoliczności niezależne od dłużnika.

Dłużnik odpowiada za niewykonanie lun nienależyte wykonanie umowy jeśli zachodzą następujące przesłanki:

1. gdy wierzyciel poniósł szkodę w skutek niewykonania umowy. Przy obliczaniu szkody bierze się pod uwagę zarówno stratę jak i utracony przez wierzyciela zysk.

2. Pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy a poniesioną przez wierzyciela szkodą musi zachodzić związek przyczynowi.

3. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy musi być następstwem takich okoliczności za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Dłużnik odpowiada także za osoby którym powierzył wykonanie umowy lub którymi się posługuje oraz za przedstawiciela ustawowego.

Podstawą odpowiedzialności dłużnika może być wszelka wina zarówno rozmyślne działanie jak i niedbalstwo. Strony mogą w umowie zakres odpowiedzialności dłużnika rozszerzyć lub ograniczyć. Nie mogą jednak w umowie wyłączyć odpowiedzialności dłużnika za szkodę wyrządzoną rozmyślnie.

Ogólnie można powiedzieć że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności kontraktowej jeżeli przyczyną niewykonania umowy była siła wyższa lub przypadek. Przez przypadek rozumie się każde zdarzenie które uniemożliwiło wykonanie zobowiązania i za które dłużnik nie odpowiada.

• ciężar dowodu

Wierzyciel występujący z roszczeniem musi udowodnić istnienie szkody i jej wysokość oraz wykazać że szkoda pozostaje w związku przyczynowym z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy przez dłużnika.

Wierzyciel nie ma natomiast obowiązku ani potrzeby udowadniać winy dłużnika, kodeks cywilny ustanowił bowiem domniemanie że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego jest zawinione przez dłużnika.

Jeśli dłużnik chce zwolnić się od odpowiedzialności to powinien wykazać ze ani jemu ani też osobom którymi się posłużył nie można zarzucić winy.

• niemożliwość świadczenia

Przyczyną niewykonania przez dłużnika świadczeń ustalonych w umowie może być to, że świadczenia takie są niemożliwe do spełnienia. W niektórych przypadkach dłużnik, który nie może spełnić świadczenia ponosi odpowiedzialność za szkodę, jaką w skutek tego poniósł wierzyciel w innych zaś przypadkach odpowiedzialności takiej nie ponosi.

W razie trwałej i całkowitej niemożliwości świadczenia powstałej już po zawarciu umowy z przyczyn za które dłużnik nie odpowiada dłużnik nie ponosi wobec wierzyciela odpowiedzialności a zobowiązanie wygasa.

W zobowiązaniach wzajemnych dłużnik staje się wolny od obowiązku świadczenia jednakowoż traci równocześnie prawo do świadczenia wzajemnego, a jeśli już je otrzymał to powinien je zwrócić.

Niemożliwość przemijająca nie zwalnia dłużnika lecz tylko powoduje odroczenie świadczenia.

Dłużnik ponosi odpowiedzialność jeśli świadczenie stało się niemożliwe z przyczyn za które odpowiada.

Nie zwalnia dłużnika niemożliwość świadczenia rzeczy której w chwili zawarcia umowy jeszcze nie miał i która zamierzał kupić. Nie zwalnia go także niemożliwość świadczenia z powodu braku pieniędzy.

W razie zupełnej i trwalej niemożliwości świadczenia powstałej z przyczyn za które dłużnik odpowiada obowiązany jest on do wynagrodzenia pełnej szkody jaką wierzyciel z tego powodu ponosi a więc straty i utraconego zysku.

• zwłoka dłużnika

Dłużnik dopuszcza się zwłoki, jeżeli z własnej winy nie spełnia świadczenia w terminie umówionym lub oznaczonym w ustawie a w przypadku gdy termin nie jest oznaczony jeśli nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela.

Od zwłoki należy odróżnić opóźnienie, które polega na tym że dłużnik nie spełnia świadczenia we właściwym terminie z powodu okoliczności za które nie odpowiada a więc bez własnej winy.

Dłużnik odpowiada za wszelką szkodę jaką wyrządził wierzycielowi przez to że nie spełnił świadczenia w terminie z własnej winy a więc że popadł w zwłokę. Natomiast za następstwa opóźnienia dłużnik w zasadzie nie odpowiada. Zasada ta doznaje istotnej zmiany w odniesieniu do zobowiązań pieniężnych. Dłużnik odpowiada za niewykonanie w terminie zobowiązania pieniężnego niezależnie od przyczyny zarówno w przypadku zwłoki jak i niezawinionego opóźnienia Odpowiedzialność ta przybiera formę zapłaty odsetek ustalonych w umowie lub w ustawie.

W razie zwłoki dłużnika wierzycielowi przysługuje z reguły prawo odstąpienia od umowy.

40.ZGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ

• uwagi ogólne

Zobowiązanie przestaje istnieć a więc gaśnie gdy zostaje osiągnięty cel dla którego powstało. Celem tym jest zaspokojenie roszczeń wierzyciela.

Zobowiązania gasną także z innych przyczyn- świadczenie w miejsce wykonania, potrącenie, odnowienie, złożenie do depozytu bankowego, zwolnienie z długu i inne.

• świadczenie w miejsce wykonania

O świadczeniu w miejsce wykonania mówimy gdy dłużnik zaproponuje wierzycielowi spełnienie innego świadczenia w miejsce tego do którego był zobowiązany a wierzyciel wyrazi na to zgodę.

• potrącenie

Zachodzi wówczas gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami a jedna z nich zamiast spełniać swoje świadczenie odlicza je od świadczenia które jej się należy.

Istnieje potrącenie umowne, o którym decydują swobodnie strony oraz potrącenie ustawowe.

Do skuteczności potrącenia wymagane są następujące przesłanki

1. muszą istnieć dwie wzajemne wierzytelności

2. wierzytelności te muszą zachodzić między tymi samymi osobami

3. świadczenia do których strony są wzajemnie obowiązane muszę być tego samego rodzaju (pieniądze itp..)

4. obie wierzytelności musze być wymagalne i zaskarżalne

W niektórych przypadkach potrącenie jest niedopuszczalne np. nie można potrącić wierzytelności z należnej drugiej stronie renty alimentacyjnej

• odnowienie

Dłużnik w celu umorzenia zobowiązania zobowiązuje się za zgodą wierzyciela świadczyć cos innego niż był zobowiązany albo chociażby to samo, ale z innej podstawy prawnej.

Istota odnowienia polega na tym, że strony działając zgodnie postanawiają umorzyć dotychczasowe zobowiązanie i powołać w to miejsce nowe. Różni to odnowienie od świadczenia w miejsce wykonania, przy którym dłużnik spełnia inne świadczenie niż to, do którego został zobowiązany a wierzyciel uznaje je za wykonanie zobowiązania.

• złożenie do depozytu sądowego

Dłużnik może spowodować zgaśnięcie zobowiązania przez złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Jest to dopuszczalne, kiedy dłużnik z jakichś przyczyn nie może spełnić świadczenia do rąk wierzyciela.

Złożenie do depozytu następuje na podstawie orzeczenia sądu, który po zbadaniu okoliczności sprawy decyduje czy jest ono dopuszczalne.

Do depozytu przyjmowane są tylko pieniądze polskie i zagraniczne, dokumenty oraz kosztowności. Jeżeli przedmiot nie nadaje się do depozytu dłużnik może żądać wyznaczenia dozorcy lub zarządcy w celu zachowania przedmiotu świadczenia- złożenie na zachowanie. Złożenie na zachowanie ma ten sam skutek, co złożenie do depozytu.

Wierzyciel, który wykaże swe prawo do świadczenia może w każdej chwili podjąć depozyt.

• zwolnienie z długu

Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu a dłużnik zwolnienie to przyjmuje. Do zgaśnięcia zobowiązania nie wystarczy jednak samo oświadczenie wierzyciela o zrzeczeniu się świadczenia, konieczna jest również zgoda dłużnika, który na przykład z przyczyn ambicjonalnych może jej nie wyrazić.

• zmiana wierzyciela lub dłużnika

W prawie zobowiązaniowym zmiana wierzyciela może nastąpić w drodze przelewu wierzytelności (cesji) i w drodze wstąpienia osoby trzeciej w miejsce zaspokojonego wierzyciela.

Cesja jest umową na mocy, której dotychczasowy wierzyciel (cedent) przenosi swą wierzytelność na nowego wierzyciela (cesjonariusz) zazwyczaj załatwiają w ten sposób swoje rozliczenia. Zamiast efektywnego świadczenia cesjonariusz otrzymuje od cedenta jego roszczenie wobec dłużnika, które staje się teraz jego roszczeniem. Umowa taka nie wymaga zgody dłużnika.

Przejęcie długu jest umową na mocy, której dłużnik przejmuje istniejący dług i wstępuje w miejsce dawnego dłużnika. Umowa taka wymaga zgody obu stron i powinna być, pod rygorem nieważności, zawarta na piśmie.

5. PRAWO SPADKOWE

1. ISTOTA PRAWA SPADKOWEGO

PRAWO SPADKOWE

To zespół przepisów regulujących losy majątku pozostawionego przez zmarłą osobę fizyczną.

• Reguluje przejście tego majątku, a więc praw i obowiązków majątkowych zmarłego, na inne osoby fizyczne i prawne.

• Stanowi jeden z działów prawa cywilnego

• Jego podstawowe przepisy są zawarte w art. 922- 1087 kodeksu cywilnego.

Rola prawa spadkowego:

• Wiąże majątkowo członków rodziny i osoby bliskie

• Powoduje wzrost zamożności kolejnych pokoleń

• Stwarza majątkowe podstawy podejmowania działalności gospodarczej lub innej przez ludzi młodych, którzy odziedziczyli majątek

• Ma istotne znaczenie dla niektórych innych osób fizycznych i prawnych, w tym przede wszystkim dla wierzycieli zmarłego.

1. SPADEK

„Prawa i obowiązki majątkowe w zasadzie nie wygasają wskutek śmierci człowieka, do którego należały, lecz przechodzą na inne osoby”

SPADEK

Ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego o charakterze cywilnoprawnym w chwili jego śmierci.

• Majątkowe prawa i obowiązki wynikające z innych przepisów nie należą do spadku.

• Nie należą do spadku prawa i obowiązki osobiste, np. użytkowanie, prawa wynikające ze służebności osobistej, osobiste prawa autorskie, prawa i obowiązki alimentacyjne i in. Szczegółowe rozstrzygnięcia w tym zakresie wynikają z przepisów prawa cywilnego.

W SKŁAD SPADKU WCHODZĄ:

• Prawa majątkowe (np. własność rzeczy, wierzytelność, autorskie prawa majątkowe do utworu muzycznego)

• Obowiązki (np. dług z tytułu zaciągniętego kredytu) (podlegają dziedziczeniu na równi z prawami)

1. POJĘCIA PRAWA SPADKOWEGO

SPADKODAWCA

• Zmarły, którego śmierć zapoczątkowuje proces dziedziczenia.

• Tylko osoba fizyczna.

• Także człowiek, który został uznany za zmarłego orzeczeniem sądu.

SPADKOBIERCA

• Osoba, która dziedziczy lub mogłaby dziedziczyć po zmarłym.

• Może nią być zarówno osoba fizyczna jak i prawna.

• Przesłanki, które należy spełnić aby być spadkobiercą:

1. Osoba prawna musi istnieć, a osoba fizyczna musi żyć w chwili śmierci spadkodawcy.

• Wśród osób fizycznych spadkobiercą może być też dziecko już poczęte, ale jeszcze nie urodzone, jeżeli urodzi się żywe, a wśród osób prawnych nie istniejąca jeszcze fundacja, jeżeli zgodnie z przepisami ustawy o fundacjach zostanie utworzona po śmierci spadkodawcy, który w testamencie przeznaczył jej majątek.

1. Spadkobierca musi być godny dziedziczenia.

• Niegodny dziedziczenia jest np. ten, kto:

• umyślnie dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy

• umyślnie podrobił albo zniszczył testament

• groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia testamentu o określonej treści

• Niegodność dziedziczenia stwierdza sąd na żądanie osoby mającej w tym interes prawny.

• Spadkobierca przestaje być niegodnym, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.

1. Spadkobierca nie zrzekł się dziedziczenia.

DZIEDZICZENIE

Podstawowy mechanizm przenoszenia prawa własności majątku spadkowego (obok zapisu). W wyniku dziedziczenia spadkobierca z mocy prawa nabywa całość lub część spadku.

ZAPIS

• Zawarte w testamencie rozporządzenie spadkodawcy, zobowiązujące spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wskazanej w zapisie osoby. Np. wypłacenia pewnej kwoty, wydania księgozbioru, biżuterii itd.

• Zapis nie powoduje przejścia własności zapisanych rzeczy na zapisobiercę, a tylko daje mu roszczenie wobec spadkobiercy o ich wydanie.

• Między zapisobiercą a spadkobiercą powstaje stosunek wierzyciela i dłużnika, a więc stosunek zobowiązaniowy.

POLECENIE

Polega na tym, że spadkodawca w testamencie nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek pewnego działania, np. zobowiązuje go do zorganizowania pogrzebu, kremacji zwłok itp.

OTWARCIE SPADKU

Określenie oznaczające chwilę śmierci spadkodawcy. Z tą chwilą następują skutki dziedziczenia, bez względu na konieczną procedurę ustalania praw do spadku (skutki ex tunc).

1. DZIEDZICZENIE USTAWOWE

DZIEDZICZENIE USTAWOWE:

• Zachodzi gdy:

• Spadkodawca nie zostawi testamentu

• Gdy testament okazał się nieważny

• Gdy wszyscy powołani w testamencie spadkobiercy odrzucili spadek

• Gdy wszyscy spadkobiercy testamentowi zostali uznani za niegodnych

• Może zachodzić co do części spadku, np. gdy spadkodawca objął testamentem jedynie część swojego majątku.

• Reguły dziedziczenia ustawowego oparte są na zasadzie, że w braku wyraźnej woli zmarłego powinny po nim dziedziczyć osoby najbliższe, tzn. małżonek i krewni, zwłaszcza bliscy. Kolejność i zakres dziedziczenia osób z tego kręgu wyznacza ustawa.

• W pierwszym rzędzie dziedziczą po zmarłym jego dzieci i małżonek- w równych częściach.

• Do dziedziczenia powołane są zarówno dzieci urodzone w małżeństwie, jak i dzieci urodzone poza małżeństwem, jeżeli ich pochodzenie od spadkodawcy zostało prawnie ustalone (uznanie dziecka, sądowe ustalenie ojcostwa).

• Małżonek dziedziczy po zmarłym, z którym pozostawał w związku małżeńskim w chwili jego śmierci.

• Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

• Gdy w dziedziczeniu bierze udział czworo lub więcej dzieci spadkodawcy, ich części wskutek tego ulegają stosownemu zmniejszeniu,

• Jeżeli w chwili otwarcia spadku któreś z dzieci spadkodawcy nie żyje, jego część przypada jego dzieciom w równych częściach. To samo odnosi się do dalszych zstępnych.

• W braku małżonka cały spadek dziedziczą zstępni spadkodawcy.

• Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód z jego winy, a żądanie rozwodu okazało się uzasadnione. Orzeka o tym sąd w procesie wytoczonym przez któregokolwiek z pozostałych spadkobierców ustawowych.

• Jeżeli w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) żadne z jego dzieci ani ich dzieci i dalszych zstępnych nie żyje, po zmarłym z mocy ustawy dziedziczy jego małżonek, rodzice, rodzeństwo.

• W takim przypadku udział małżonka wynosi połowę spadku.

• Udział spadkowy każdego z rodziców dziedziczących w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy wynosi jedną czwartą część tego, co łącznie przypada rodzicom i rodzeństwu. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w równych częściach.

• Jeżeli jedno z rodziców nie żyje w chwili otwarcia spadku, jego udział przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.

• Gdy w dziedziczeniu obok małżonka biorą udział tylko rodzice, albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w równych częściach to, co przypada łącznie rodzicom i rodzeństwu.

• Udział brata lub siostry spadkodawcy, który nie żyje w chwili otwarcia spadku, przypada jego dzieciom i ewentualnie dalszym zstępnym.

• W razie braku dzieci i ich zstępnych, rodziców oraz rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, cały spadek dziedziczy małżonek. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa. Jeżeli w chwili otwarcia spadku nie żyje (nie może, albo nie chce dziedziczyć) żadna z wymienionych osób, spadek z mocy ustawy przypada Skarbowi Państwa.

• Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych na równi z dziećmi naturalnymi, i odwrotnie- oni dziedziczą po przysposobionym. Przysposobiony nie dziedziczy natomiast po swoich naturalnych rodzicach i oni nie dziedziczą po nim.

• Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami ustawowymi może żądać poza swoim udziałem spadkowym przedmiotów urządzenia domowego, z których poprzednio korzystał wspólnie ze spadkodawcą lub sam. Roszczenie to nie może być jednak skierowane przeciwko dzieciom spadkodawcy, które mieszkały z nim w chwili jego śmierci. Nie służy ono także małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

1. DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE

1. ISTOTA TESTAMENTU

TESTAMENT

Z prawnego punktu widzenia jest jednostronną czynnością prawną osoby fizycznej, zawierającą rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci (mortis causa).

TESTAMENT:

• Może być sporządzony tylko przez osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych.

• Może zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy. (Prawo spadkowe nie dopuszcza więc znanych niektórym ustawodawstwom tzw. testamentów wspólnych, zawierających rozporządzenia majątkowe kilku osób, w szczególności małżonków.)

• Może być w każdej chwili odwołany, zarówno w całości, jak i co do poszczególnych postanowień. Odwołanie testamentu może nastąpić zarówno przez jego zniszczenie lub pozbawienie cech, od których zależy jego ważność (np. wymazanie podpisu), jak i sporządzenie nowego.

• Nowy testament uchyla poprzedni w całości lub w części, zależnie od swojej treści. Jeżeli spadkodawca nie zaznaczył w nim, że odwołuje poprzedni, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie da się pogodzić z treścią nowego testamentu.

• Testament może być sporządzony tylko OSOBIŚCIE (nie można się posłużyć pomocnikiem).

• Testament jest nieważny w trzech przypadkach:

1. jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli,

2. gdy sporządzono go pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, nie sporządził by testamentu tej treści

3. jeżeli został sporządzony pod wpływem groźby

• Na wymienione przyczyny nieważności testamentu osoba mająca w tym interes prawny (np. odsunięty spadkobierca ustawowy) może się powoływać jedynie w ciągu 3 lat od dnia, w którym się o nim dowiedziała, w każdym razie nie dłużej niż 10 lat od otwarcia spadku.

• Wykładnia testamentu- kodeks cywilny nakazuje tak tłumaczyć testament, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a nie trzymać się jego literalnego brzmienia.

1. FORMA TESTAMENTU

W zależności od tego, czy testament jest sporządzony w normalnych, czy też nadzwyczajnych okolicznościach wyróżnia się:

1) TESTAMENTY ZWYKŁE

TESTAMENT HOLOGRAFICZNY (WŁASNORĘCZNY)

Sporządza spadkodawca spisując swoją ostatnią wolę pismem ręcznym oraz zaopatrując ją podpisem i datą.

• Wyłączone jest więc stosowanie wszelkiego rodzaju pisma mechanicznego.

• Brak daty nie pociąga za sobą nieważności dokumentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do treści testamentu, zdolności spadkodawcy do jego sporządzenia lub wzajemnego stosunku kilku testamentów.

• Może być przechowywany w dowolnym miejscu, powierzony zaprzyjaźnionej osobie, spadkobiercy, notariuszowi itd.

TESTAMENT NOTARIALNY

Powstaje w ten sposób, że spadkodawca ustnie oświadcza notariuszowi swoją ostatnią wolę, a ten nadaje jej formę aktu notarialnego.

TESTAMENT ALLOGRAFICZNY

Powstaje przez oświadczenie woli złożone przez spadkodawcę ustnie wójtowi lub innemu stale urzędującemu członkowi władz gminy w obecności dwóch świadków.

• Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty.

• Protokół podpisuje spadkodawca, osoba sporządzająca protokół oraz świadkowie.

• W opisany sposób nie może sporządzić testamentu osoba głucha lub niema.

2) TESTAMENTY SZCZEGÓLNE

• Mogą być sporządzone jedynie w sytuacjach określonych przez prawo spadkowe.

• Ich moc prawna jest ograniczona w czasie- tracą one moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego.

• Dziedziczenie na mocy testamentu szczególnego ma miejsce tylko wówczas, gdy spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

TESTAMENT USTNY

• Może być sporządzony w dwóch wypadkach:

• Jeżeli zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy

• Jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione (np. w razie umieszczenia spadkodawcy w izolowanym szpitalu dla zakaźnie chorych, gdy jego stan zdrowia uniemożliwia ręczne pisanie).

• Spadkodawca oświadcza wolę ustnie w jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, następnie treść ustnego testamentu zostaje spisana i podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków, albo przez trzech świadków.

• Treść ustnego testamentu, gdy nie stwierdzono jej na piśmie, może być w ciągu 6 miesięcy odtworzona przed sądem na podstawie zeznań świadków.

TESTAMENT SPORZĄDZONY PODCZAS PODRÓŻY NA POLSKIM STATKU MORSKIM LUB POWIETRZNYM

• Spadkodawca może sporządzić testament podczas podróży, ustnie oświadczając swoją ostatnią wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków.

• Zostaje ona spisana i odczytana, poczym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie i dowódca statku lub jego zastępca.

TESTAMENT WOJSKOWY

Może być sporządzony jedynie w czasie mobilizacji, wojny albo przebywania w niewoli, przez osoby określone w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej.

1. ZACHOWEK

• Instytucja prawa spadkowego, która w pewnym stopniu ogranicza swobodę spadkodawcy w rozporządzaniu majątkiem na wypadek śmierci.

• Służy przede wszystkim ochronie interesów członków rodziny spadkodawcy.

• Jego istotą jest przyznanie niektórym spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali powołani do dziedziczenia w testamencie, prawa żądania od spadkobiercy lub spadkobierców oznaczonego świadczenia.

• Prawo do zachowku przysługuje małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom spadkodawcy. Każda z wymienionych osób może żądać od spadkobiercy (spadkobierców) połowy wartości udziału spadkowego, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym.

• Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy, albo uprawniony o zachowku zstępny jest niepełnoletni- mogą żądać 2/3 udziału.

• Spadkobierca ustawowy może być pozbawiony prawa do zachowku, jeżeli zachowuje się nagannie. Może tego dokonać spadkodawca na drodze wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku. Wydziedziczenie może być dokonane tylko w testamencie, w którym spadkodawca powinien też podać przyczyny wydziedziczenia.

• Spadkodawca może wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku, jeżeli ta:

• Wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

• Dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci,

• Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

• Spadkodawca nie może wydziedziczyć spadkobiercy uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

1. NABYCIE SPADKU

Kodeks cywilny przyznaje spadkobiercy prawo decydowania, czy chce dziedziczyć spadek, do którego został powołany.

Spadkobierca może w tym zakresie podjąć jedną z następujących decyzji:

1. przejąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste)

2. przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza)

3. odrzucić spadek.

PROSTE PRZYJĘCIE SPADKU

• Powoduje przejście na spadkobiercę całego majątku spadkodawcy, a więc zarówno wszystkich jego praw majątkowych jak i obowiązków (przede wszystkim długów).

• Wiąże się to bezpośrednio z zakresem odpowiedzialności spadkobiercy, który w takim przypadku odpowiada za długi spadkodawcy bez ograniczeń, zarówno odziedziczonym jak i własnym majątkiem.

• Ponieważ długi spadkowe mogą przekraczać aktywa, oczywista jest konieczność podejmowania decyzji o przyjęciu spadku w sposób odpowiedzialny, po dokładnym zaznajomieniu się z sytuacją majątkową spadkodawcy i ze świadomością skutków danego oświadczenia.

PRZYJĘCIE SPADKU Z DOBRODZIEJSTWAMI INWENATRZA

• Spadkobierca również ponosi odpowiedzialność za odziedziczone długi, ale tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Ograniczenie to ulega zniesieniu w razie popełnienia przez niego nadużyć przy ustalaniu inwentarza.

ODRZUCENIE SPADKU

• Musi być stanowcze i bezwarunkowe.

• Nie można odrzucić spadku na korzyść innej osoby.

• Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wytwarza taką sytuację, jakby odrzucający spadek spadkobierca nie żył w chwili śmierci spadkodawcy. Między innymi może to spowodować powołanie do dziedziczenia jego spadkobierców.

  • Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Dla spadkobiercy ustawowego dniem tym jest zazwyczaj dzień śmierci spadkodawcy.

  • Jeżeli jednak nie było wiadomo, że spadkodawca sporządził testament, albo spadkobierca wiedział o istnieniu innych, bliższych spadkobierców, którzy wyłączają go od dziedziczenia, termin sześciomiesięczny może biec od innej, nieraz znacznie późniejszej daty, np. uzyskania wiadomości o odrzuceniu spadku przez inną osobę. Przy dziedziczeniu testamentowym wspomniany termin biegnie z reguły od dnia uzyskania wiadomości o istnieniu testamentu i jego treści.

  • Jeżeli spadkobierca w ciągu 6-miesięcznego okresu nie złoży oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, uważa się, że przyjął spadek wprost. Nie dotyczy to jednak osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc przede wszystkim dzieci, osób, co do których istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia, a także osób prawnych. W tych przypadkach brak oświadczenia jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

  • Prawnym świadectwem nabycia spadku przez spadkobiercę jest postanowienie sądu o nabyciu spadku, wydane po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania. W postanowieniu tym sąd ustala kto dziedziczy po spadkodawcy i w jakiej części.

  • Spadkobierca, który spadek przyjął, może zbyć go w całości lub w części innej osobie. Umowa taka wymaga formy aktu notarialnego. Nabywca wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spadkobiercy i odpowiada za długi spadkowe w tym samym zakresie co spadkobierca. Ich odpowiedzialność wobec wierzycieli jest solidarna.

  • Niedopuszczalne jest dysponowanie przyszłym spadkiem w czasie, gdy spadkodawca jeszcze żyje. Wyjątek: możliwość zawarcia umowy między spadkodawcą i spadkobiercą, w której spadkobierca zrzeka się dziedziczenia. Umowa taka wymaga formy aktu notarialnego. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych spadkobiercy, chyba, że strony w umowie postanowiły inaczej. Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez nową umowę między tymi samymi stronami, także zawartą w formie aktu notarialnego.