Wieś tradycyjna Struktura społeczna zamknięta Osoby znaczące sołtys, ksiądz, lekarz, nauczyciel Prestiżowe zawody rolnik, policjant, lekarz, nauczyciel, ksiądz Typowe rodziny Wielopokoleniowe, wielodzietne, patriarchalne Praca rodziców Rolnictwo Szkoła Jedna na kilka wsi Inne instytucje wychowawcze Kościół, straż pożarna, rodzina Zagrożenia dla dzieci Alkoholizm Patologie Czynniki sprzyjające rozwojowi Duża kontrola społeczna, tradycja, łono natury
Wieś podmiejska Struktura społeczna otwarta Osoby znaczące dzielnicowy, sołtys, ksiądz, rada stołecka Prestiżowe zawody lekarz, zawody wysokopłatne Typowe rodziny Dwu, trzy-pokoleniowe, 2,3 dzieci Praca rodziców Praca w mieście Szkoła Dojazd do szkoły w mieście Inne instytucje wychowawcze Przedszkole, świetlica, stowarzyszenia Zagrożenia dla dzieci Alkoholizm, narkotyki, wandalizm, bójki Czynniki sprzyjające rozwojowi Przyroda, spokój
Wieś popegeerowska Str. Społ. zamknięta Os. Znacz. sołtys, ksiądz, właściciel sklepu, ktoś z pracą Prestiż. Zaw. sklepikarz, radny gliny Typ.rodz. Wielodzietne PracaRodz Bezrobocie, prace sezonowe, grzyby jagody Szkoła Brak szkoły Inne instyt.wych. Świetlica socjoterapeutyczna ZagrożDlaDzieci Bezrobocie, patologie, bójki Czynn.sprzyjaj.rozw. brak
Miasteczko Str. Społ otwarta Os. Znacz burmistrz, starosta, proboszcz, komendant Prestiż. Zaw Lekarz, sędzia, radni, Typ.rodz Dwu, trzy-pokoleniowe, 2,3 lub więcej dzieci PracaRodz mieszane Szkoła Szkoła podstawowa, gimnazjum średnia, zajęcia pozalekcyjne sksy, kółka Inne instyt.wych. Kościół, świetlice, przedszkole, dom kultury, kino, biblioteka ZagrożDlaDzieci Alkoholizm, narkotyki, wandalizm, bójki, gwałty Czynn.sprzyjaj.rozw Kontrola społeczna (znajomi)
Średnie miasto Str. Społ otwarta Os. Znacz prezydent, radni Prestiż. Zaw Sędzia, adwokat, lekarz, prokurator, profesor Typ.rodz Dwupokoleniowe 2+2 PracaRodz mieszane Szkoła Duży wybór szkół każdego typu, bogate oferty zajęć pozalekcyjnych Inne instyt.wych Wszystko ZagrożDlaDzieci Samobójstwa, narkotyki, gwałty, sekty, subkultury Czynn.sprzyjaj.rozw Większe możliwości rozwoju
Duże miasto Str. Społ otwarta mieszana Os. Znacz prezydent , wpływowi ludzie Prestiż. Zaw Właściciele wielkich firm, biznesmeni (zysk) Typ.rodz Dwupokoleniowe 2+1, bezdzietne, single PracaRodz Mieszane, (mniejsze bezrobocie) Szkoła Bardzo duży wybór szkół i zajęć pozalekcyjnych Inne instyt.wych Więcej wszystkiego ZagrożDlaDzieci To samo ale na szersza skalę + anonimowość, rozwarstwienie, znieczulica Czynn.sprzyjaj.rozw Jeszcze większe możliwości rozwoju
Trzy grupy czynników środowiskowych:
1. Ze względu na stopień odległości środowiska od wychowanka wyróżniamy kręgi środowiskowe:
indywidualne ( tam gdzie dziecko się rodzi, wychowuje, oddziałuje najbardziej )
lokalne - miejscowe ( wieś – miejscowa struktura, duże miasto – osiedle dzielnica )
okoliczne ( okolica, warunki pozamiejscowe )
2. Ze względu na stopień świadomej organizacji czynników wychowawczych mówimy o:
środowisku biernym
środowisku czynnym
3. Ze względu na specyficzną charakterystykę pewnych warunków środowiskowych:
środowisko artystyczne, moralne, religijne itp.
Lucjan Kocik pisał: „Praca stanowiła formą i treść życia rodziny chłopskiej, a jej losy ściśle wiązały się z losami ziemi oraz istnieniem zagrody, stanowiły z nią organiczną, funkcjonalną i nierozdzielną całość.”1 Można na podstawie tego cytatu zauważyć nierozerwalność takich pojęć jak: praca, rodzina, wartości. Wynika to z faktu, że wieś tradycyjna łączyła w sobie wiejskość i rolniczość, które wzajemnie się uzupełniały i ubogacały. Mieszkaniec wsi był więc rolnikiem przepojonym charakterystyczną kulturą wiejską, które w połączeniu dawały jego rzeczywisty sposób życia.
W tym typie wsi bardzo ważnym elementem jest rodzina, którą za Janem Turowskim można nazwać >>tradycyjną rodziną chłopską<<. Wśród jej cech „zawierają się stwierdzenia o dość powszechnie występującym trójpokoleniowym charakterze rodziny, o niesamodzielności rodziny małej, kontrolowanej przez rodziny macierzyste (familie) i kręgi krewniaczo – sąsiedzkie, o wielorakich powiązaniach i zależnościach występujących między rodziną a społecznością lokalną.”2 Trzeba jednak podkreślić, że koniecznymi (chodź niewystarczającymi) warunkami egzystencji tradycyjnej rodziny chłopskiej jest współobecność rolniczości jak i wiejskości. Tak więc wskaźnikiem wsi tradycyjnej jest bez wątpienia przytoczony typ rodziny.
Ta autarkiczna wspólnota, w ramach której łączyły się zawód i kultura, jest już przeszłością. Z pewnością nie ma powrotu do takiej wsi, jednak jest ona podstawą do dalszych analiz. Trzeba również wspomnieć, że taka autonomiczna wieś była stosunkowo niezależna od makroskali, a współcześnie wpływu czynników zewnętrznych nie jesteśmy w stanie wyeliminować.