„Szkoły i typologie konstytucyjne człowieka”
Konstytucja (biotyp) jest zespołem genetycznie zdeterminowanych właściwości psychicznych i fizycznych osobnika, modyfikowanych w trakcie rozwoju osobniczego przez czynniki środowiska zewnętrznego.
W IV w. p.n.e. pojawiła się pierwsza typologia Hipokratesa. Wyróżnił on dwa typy:
habitus phtisycus- typ suchotniczy, szczupła budowa ciała
habitus apoplecticus- typ apoplektyczny, budowa szeroka, masywna.
Typologia Hipokratesa została uzupełniona przez Galena. Na podstawie kryteriów
charakterologicznych wyróżnione zostały cztery typy temperamentów- humory:
choleryczny – (chole- żółć) – wybuchowy, łatwo traci panowanie nad sobą, reakcje niewspółmiernymi z bodźcami,
sangwiniczny – (sanguis-krew) – o usposobieniu pogodnym, uczuciowym, aktywnym i żywym w reakcjach,
flegmatyczny – (flegma-śluz) – o małej pobudliwości, zrównoważeniu, opanowaniu i wytrwałości w działaniu,
melancholiczny – (melas chole- czarna żółć, ciemna krew żylna) – cechuje się małą ruchliwością, apatią, przewlekłymi stanami przygnębienia.
Szkoła francuska
L. Rostan prowadził obserwacje cech ciała w ujęciu morfologiczno- klinicznym. Wyróżnił typ trawienny, oddechowy, mięśniowy i mózgowy, które w 1908 roku opisał C. Siguad. Wyszedł on z założenia, że przewaga określonych cech anatomicznych decyduje o typie budowy. Wyróżnione typy różnią się kształtem twarzy.
Typ trzewny (typus digestivus)- szeroka twarz, szczególnie w dolnej żuchwowej części; krótka, szeroka klatka piersiowa o rozwartym kącie podmostkowym (Charpy’ego),
Typ oddechowy (typus respiratorius)- wydłużona twarz z dobrze rozwiniętym odcinkiem związanym z drogami oddechowymi, długie: nos, szyja, kończyny, klatka piersiowa, ostry kąt podmostkowy,
Typ mięśniowy (typus muscularis)- prostokątna twarz, tułów proporcjonalny w stosunku do kończyn, dobrze rozwinięta klatka piersiowa w formie odwróconego trapezu, silnie rozwinięte mięśnie i owłosienie ciała,
Typ mózgowy (typus cerebralis)- silnie rozwinięta część mózgowa głowy, słabo rozwinięta część dolna głowy, smukła sylwetka, słabo umięśniona, długie kończyny, ostry kąt podmostkowy.
Powyższe typy występują w postaci czystej lub nieregularnej. Za harmonijne i piękne uważa się typy czyste, niezależnie od ich rodzaju. W ciągu życia występuje zmienność typów: u dzieci dominuje typ oddechowy, u młodzieży- typ mięśniowy, a u osób dorosłych- typ trawienny.
Szkoła włoska
Szkoła włoska została utworzona przez A. Giovanniego i opierała się na pomiarach antropometrycznych. Ustalił on idealne proporcje budowy ciała. Odchylenia od nich świadczą o typie zmierzającym w kierunku długościowym lub szerokościowym.
Wysokość ciała= rozpiętość ramion
Obwód klatki piersiowej= połowa wysokości ciała
Wysokość mostka= 1/5 obwodu klatki piersiowej
Wysokość brzucha= 2/3 obwodu klatki piersiowej
Szerokość miednicy= 4/5 wysokości brzucha
W 1909 roku poglądy Giovanniego uzupełnił A. Viola. Aby pełniej określić budowę ciała człowieka, wprowadził trójwymiarowe określenia niektórych części ciała. Scharakteryzował dwa typy:
mikrosplanchniczny- przewaga rozwoju kończyn nad tułowiem
megalosplanchniczy- przewaga rozwoju tułowia nad kończynami
A. Viola uznawał zależność między rozwojem masy ciała, a jego kształtem. Uważał, że im większa masa ciała tym mniejsze zróżnicowanie kształtów. Prawo antagonizmu rozwojowego Violi mówi o tym, że większy postęp w różnicowaniu cech morfologicznych związany jest ze zmniejszeniem masy ciała.
W 1922 roku N. Pende wyróżnił typy:
hyposteniczny
asteniczny
steniczny
hipersteniczny.
Szkoła niemiecka
Carl Gustav Carus w 1856 roku wyodrębnił typy:
mózgowy
atletyczny
trawienny
Kolejne typy budowy ciała scharakteryzował E. Kretschmer w 1921 roku w dziele „Koerperbau und Charakter”. Powiązał on ze sobą cechy morfologiczne, fizjologiczne i czynności nerwowe, prezentując następujące typy:
leptosomiczny (leptos- wąski, soma- ciało)- o smukłej budowie ciała, małej masie ciała, przewadze wymiarów długościowych nad szerokościowymi, długiej szyi, wąskiej twarzy, płaskiej klatce piersiowej i ostrym kacie podżebrowym,
atletyczny (athlon- walka)- o silnej budowie, silnym rozwoju kośćca i mięśni, szerokiej twarzy i szyi, silnie wysklepionej klatce piersiowej z kątem podżebrowym ok. 90°, o szerokich barkach, wąskiej miednicy, długich kończynach, szerokich dłoniach i stopach,
pykniczny (pyknos- gruby, gęsty)- o przewadze wymiarów poprzecznych nad długościowymi, przysadzistej budowie, o drobnym szkielecie i słabo rozwiniętych mięśniach, tendencji do odkładania się tkanki tłuszczowej, krótkiej szyi i szerokiej twarzy, dużej głowie, zaokrąglonych konturach ciała i kącie podżebrowym powyżej 90°.
Wskazywał także na związek zachodzący miedzy typem budowy ciała, a temperamentem i cechami psychiki. Jego zdaniem przedstawicieli:
typu atletycznego charakteryzuje większa skłonność do epilepsji,
pykników w wieku przedstarczym do depresji maniakalnej
typu leptosomatycznego cechuje tendencja do schizofrenii.
Typologia ta została wykorzystana do badań związków miedzy budową ciała, a predyspozycją wielu chorób. Wśród przedstawicieli:
typu atletycznego wykazano np. większa skłonność do zaburzeń naczyniowo- ruchowych w obrębie głowy(migrena) oraz do astmy,
Typowi pyknicznemu przypisuje się tendencje do chorób układu sercowo-naczyniowego, wczesnej miażdżycy naczyń, kamicy pęcherzyka żółciowego, przewlekłego gośćca, zapaleń trzustki i cukrzycy,
Wśród przedstawicieli typu leptosomicznego wykazano np.: większe powinowactwo do gruźlicy płuc, stanów zapalnych żołądka, niskiego ciśnienia tętniczego.
Klasyfikacja E. Kretschmera przyczyniła się do rozwoju antropologii stosowanej w wychowaniu fizycznym i sporcie.
Typologia amerykańska
Amerykański psycholog i psychiatra, W. H. Sheldon w 1940 roku stworzył typologię opartą na genetycznej determinacji stopnia tkanki tłuszczowej, mięśniowej i kostnej. Każdy osobnik oceniany jest w siedmiostopniowej skali, w stosunku do 3 komponentów:
endomorfii (przewaga układu trawiennego),
mezomorfii (przewaga układu kostnego i mięśniowego),
ektomorfii (przewaga układu nerwowego).
Stosunek tych trzech komponentów nazwany został somatotypem.
Skrajny endomorf cechuje się: okrągłą głową, dużym brzuchem, słabymi rękami, nogami, znacznymi wymiarami przednio- tylnymi, dużym otłuszczeniem bioder i pleców (odpowiada mu typ trawienny szkoły francuskiej).
Skrajny mezomorf cechuje się: silnym rozwojem kośćca, mięśni, masywną kwadratową głową, szerokimi plecami i klatka piersiową, muskularnymi nogami i rękami, dużym sercem, minimalnym otłuszczeniem, niewielkimi wymiarami przednio-tylnymi (odpowiada typowi atletycznemu).
Skrajny ektomorf posiada: długą pociągłą twarz, szczupłą,wysoką klatkę piersiową, wąski brzuch i serce, cienkie, długie nogi i ręce, słabo rozwinięte mięśnie i tkankę tłuszczową (podobny do typu mózgowego).
Somatotyp w ciągu rozwoju jest stały, jednak zmienia się wygląd zewnętrzny i rozmiary ciała. Można go przedstawić na somatogramie w kształcie trójkąta równoramiennego.
Typologia rosyjska i radziecka
W swojej typologii, I. Pawłow, przedstawił typy pod względem reaktywności układu nerwowego:
żywy- podobny do sangwinika
pobudliwy- zbliżony do choleryka
spokojny- zbliżony do flegmatyka
słaby- zbliżony do melancholika
W swojej typologii uwzględnił stosunek układów sygnalizacyjnych. Na pierwszy układ sygnalizacyjny składają się związki między bodźcami zewnętrznymi i wyobrażeniami zmysłowymi. Drugi układ sygnalizacyjny to procesy zachodzące w korze mózgowej, związane z myśleniem abstrakcyjnym i zdolnością posługiwania się mową.
Podział ze względu na wzajemny stosunek układów sygnalizujących:
artyści- ludzie o przewadze pierwszego układu sygnalizacyjnego, wykazują skłonność do histerii;
myśliciele- ludzie o przewadze drugiego układu sygnalizacyjnego;
typ pośredni- oba układy sygnalizacyjne mniej więcej w równowadze.
M. Czernorucki wyodrębnił na podstawie kryteriów morfofunkcjonalnych trzy typy:
normosteniczny– proporcjonalna budowa ciała, równomierne, uregulowane procesy życiowe, typ pośredni w stosunku do dwóch pozostałych;
asteniczny – przewaga wymiarów długościowych nad szerokościowymi, kończyny dolne dłuższe od tułowia wraz z głową, długa klatka piersiowa, ręce i stopy, słabe mięśnie, niskie ciśnienie krwi, słaba zdolność chłonna jelit, przyspieszona przemiana materii,
hipersteniczny – przewaga wymiarów szerokościowych nad podłużnymi, szeroka klatka piersiowa, grube kończyny, dłonie, stopy, brzuch, miednica pojemna, tendencja do podwyższonego ciśnienia, duże zdolności chłonne jelit, zwolniona przemiana materii.
Typologia polska
W 1954 roku Adam Wanke przedstawił swój system klasyfikacyjny. Metoda ta pozwala na określenia typologiczne poszczególnych osobników oraz na wyliczanie składów somatycznych całych populacji lub ich określonych części na podstawie wartości średnich arytmetycznych stosowanych wskaźników. Metoda ta cechuje się wyeliminowaniem subiektywizmu. Do oceny budowy ciała wykorzystuje się proporcje wyliczane na podstawie wymiarów kości. Wskaźnik Rohrera służy do oceny rozwoju tkanek miękkich. Wanke posłużył się wskaźnikami: barków, tułowia, miednicy, klatki piersiowej i Rohrera, aby wyróżnić cztery typy, których budowa przypomina litery: A, I, V, H.
I – mężczyźni: słaba budowa, długi tułów, wąskie barki, średnio szeroka miednica, klatka piersiowa płaska, mała masa w stosunku do wysokości ciała,
kobiety: smukła sylwetka, długi tułów, wąska miednica, głęboka klatka piersiowa.
A- mężczyźni: długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, duża masa w stosunku do wysokości ciała,
kobiety: długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica, głęboka klatka piersiowa, duża masa w stosunku do wysokości ciała.
V- mężczyźni: krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, duża masa ciała,
kobiety: krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, mała masa ciała.
H- mężczyźni: krótki tułów, szerokie barki i miednica, beczkowata klaka piersiowa, średnia masa ciała.
kobiety: krótki tułów, szerokie barki i miednica, głęboka klatka piersiowa, duża masa ciała.