Środowisko wychowawcze to odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla jednostki mającej zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu. W jego skład wchodzą wszystkie osoby i grupy społeczne, z którymi dana jednostka może się stykać w okresie swego przygotowania, na co dozwala dana grupa. Każda z tych osób i grup jest składnikiem środowiska wychowawczego ze względu na swoje czynności, które w oczach danej grupy przedstawiają się jako użyteczne bezpośrednio lub pośrednio do wyrobienia kandydata na członka. Grupa domaga się, aby wszyscy na przyszłego członka działali w sposób mogący dać pożądane wyniki ze względu na przyszłą jego rolę oraz powstrzymywali się od czynów mogących wywrzeć na niego wpływ społecznie niepożądany.
Na środowisko wychowawcze składa się kilka układów:
1) wczesne środowisko wychowawcze tj. rodzina, otoczenie sąsiedzkie i grupy rówieśników,
2) instytucje wychowawcze, do których zalicza się nauczanie indywidualne, oraz nauczanie szkolne,
3) instytucje wychowania pośredniego – książki, filmy, prasa itp.,
4) inne wpływy działające na osobnika,
Rodzina jako jeden z trzech najpowszechniejszych składników wczesnego środowiska społecznego młodocianych jednostek ma duży wpływ na kształtowanie osobowości. Jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, gdzie istnieją silne uczucia i przywiązania emocjonalne między rodzicami i dziećmi. Rodzice naturalni są pierwszymi i głównymi wychowawcami dziecka

Człowiek żyje i działa w określonym środowisku. Elementami tego środowiska są rzeczy i ludzie pozostający w różnorodnych stosunkach. Każdy ma swoje miejsce w danym środowisku i także jego obecność nie pozostaje bez wpływu na związki zachodzące między innymi elementami. Od chwili urodzenia dziecko znajduje się pod wpływem różnorodnych oddziaływań świata zewnętrznego - jest istotą społeczną. Jego rozwój i kształtowanie osobowości odbywa się w warunkach obcowania z innymi ludźmi. Cały proces rozwoju osobowości jest bardzo indywidualny i niepowtarzalny. Środowisko, w jakim przebywa dziecko ma ogromne znaczenie dla jego psychiki. Dziecko jest pod wpływem, tak pozytywnych, jak i negatywnych oddziaływań, które są niestety nie uniknione. Część z nich jest niezamierzona, a inne są już ukierunkowane i systematyczne, a to je właśnie określa się mianem wychowania. Należy zauważyć, że na proces wychowania mają wpływ po prostu inni ludzie. Człowiek stworzony jest do tego, by żyć w grupie - nie jest samotnikiem, nie potrafi funkcjonować bez innych. Tak jak rozwój wymaga ustalonego ładu, tak jednostka może wzrastać tylko we wspólnocie.

Wyróżnił osiem faz w rozwoju człowieka. Pierwsze cztery fazy występują w okresie niemowlęctwa i dzieciństwa, piąta w okresie dojrzewania, a kolejne trzy w wieku dojrzałym i starości.

Pierwsza faza rozwojowa: ufność - nieufność. Najwcześniejsza ufność rodzi się już u niemowlęcia, w wyniku pierwszych doświadczeń i interakcji z najbliższymi osobami. Najważniejszą rolę w kształtowaniu ufności odgrywa matka. Jakość więzi, jaka rodzi się między nią i dzieckiem jest wyznacznikiem poziomu ufności, jaki dziecko osiągnie.

Druga faza rozwojowa: autonomia - wątpienie i wstyd. W tej fazie dziecko pod wpływem otoczenia i interakcji z nim uczy się swoich praw, obowiązków, przywilejów, staje przed tym, czego środowisko, w którym żyje, od niego wymaga. W tej fazie następuje widoczne zwiększenie aktywności jednostki, które z jednej strony implikuje doświadczenie własnej woli, walkę o autonomię i konieczność samokontroli. Z drugiej zaś jednostka jest na tyle uzależniona od otoczenia, że pojawia się konieczność zaakceptowania kontroli ze strony innych osób z otoczenia.

Trzecia faza rozwojowa: inicjatywa - poczucie winy. Dziecko wchodzi w kolejną fazę rozwoju psychospołecznego wraz z osiągnięciem odpowiedniego poziomu rozwoju fizycznego i psychicznego. Wówczas jest w stanie podejmować różnego typu inicjatywy, rozwijać swoje umiejętności i uczyć się odpowiedzialności. Optymalny poziom inicjatywy wyznacza satysfakcja z rywalizacji, wytrwałość i gorliwość w dążeniu do założonych celów, radość i poczucie spełnienia w momencie osiągnięcia celu. Osiągnięcie owego optymalnego poziomu inicjatywy stawia przed jednostką możliwość antycypacji ról społecznych i rywalizacji. Inicjatywa jednostki rodzi się w wyniku pojawiającego się poczucia winy i celu, zaś zachowania jednostki stają się celowe.

Czwarta faza rozwojowa: pracowitość - poczucie niższości. Kolejna faza w rozwoju psychospołecznym człowieka bywa również określana mianem fazy adekwatności lub industrialności. Jest to faza specyficzne z kilku powodów. Z pewnością jest określana, jako najbardziej znacząca pod względem społecznym, z tego względu, że w fazie tej jednostka staje się uczestnikiem życia społecznego i wykształca się u niej tożsamość społeczna. Jest to również bodaj najbardziej skomplikowana spośród wszystkich faz rozwojowych. Od pozostałych odróżnia ją to, że nie następuje w niej proste przejście od powstałej siły witalnej do nowego etapu opanowania siebie i otoczenia. W fazie tej dochodzi do kształcenia formalnego. Może zostać ono rozpoczęte z kilku względów. Po pierwsze jest to okres, kiedy dziecko osiąga apogeum pędu i impulsu do zdobywania i udoskonalania, aż do perfekcji, różnorodnych umiejętności. Dziecko wykonując swoją pracę z pilnością i uwagą odczuwa niepowtarzalną przyjemność. Po drugie dziecko jest na tym etapie gotowe do zdobywania wiedzy zgodnie z narzuconą mu instrukcją. Po trzecie jest to okres największej chłonności ludzkiego umysłu. Już nigdy więcej nie pojawi się u człowieka tak intensywny pęd ku wiedzy, tak dynamiczna gotowość do uczenia się i konstruktywnej działalności.

Piąta faza rozwojowa: tożsamość - kryzys tożsamości. Faza piąta przypada na okres dorastania fizycznego i psychicznego jednostki. Jest faza o tyle ważna, że zależy od prawidłowego rozwiązania konfliktów i kryzysów faz poprzednich oraz wpływa na kolejne fazy cyklu rozwoju psychospołecznego człowieka. Potrzeba tożsamości jest realizowana w oparciu o witalną siłę wierności. Siła ta stanowi jednocześnie źródło licznych prawdopodobnych zagrożeń dla prawidłowego przebiegu dalszego rozwoju. W życiu społecznym potrzeba tożsamości objawia się w ideologiach i etosach, których jednostki aktywnie poszukują w okresie dojrzewania.

Szósta faza rozwojowa: bliskość - izolacja. Faza szósta następuje wówczas, gdy młodzi ludzie posiadają w pełni wykształconą spójną tożsamość ego - co jest niewątpliwym sukcesem fazy poprzedniej. W fazie szóstej człowiek jest na tyle dojrzały, że wykazuje gotowość do intymnego połączenia swej tożsamości z innymi. Poszukuje bliskości i więzi z inną osobą, jest gotowy do tworzenia spójnego związku ze świadomością, że może on wymagać od niego zobowiązań, poświęceń i wyrzeczeń. Izolacja określana bywa również jako kryzys intymności. Siłą przeciwstawną intymności jest odepchnięcie i izolowanie. Może również pojawiać się izolacja tymczasowa.

Siódma faza rozwojowa: generatywność - stagnacja. W kolejnej fazie rozwojowej dochodzi do konfrontacji pomiędzy życiodajnością, określaną jako generatywność, twórczość lub produktywność a stagnacją, zastojem i impasem. Na życiodajną produktywność tej fazy składa się ogólna złożona zdolność do tworzenia: nowych istnień ludzkich, poprzez zdolność do prokreacji, produktów i wytworów w wyniku działalności fizycznej oraz pomysłów i idei, będących tworami ludzkiego umysłu. Generatywność tej fazy polega również na niesieniu pomocy młodemu pokoleniu. W związku z tym pojawia się kolejna nowa siła witalna. Stagnacja prowadzi do poczucia frustracji, która jednak na optymalnym poziomie jest pozytywnym, życiodajnym czynnikiem.

Ósma faza rozwojowa: integralność - rozpacz. Faza ósma jest fazą finalną dla całego złożonego procesu psychospołecznego rozwoju człowieka. W fazie tej jednostka jakby zbiera pokłosie wszystkich poprzednich faz, dokonuje pewnego bilansu dotychczasowego życia. Następuje tutaj najwyższa kumulacja wszystkich dotychczasowych witalnych sił rozwojowych. Napięcie pomiędzy integralnością a rozpaczą musi zostać pozytywnie rozstrzygnięte. W przeciwnym wypadku człowiek cofa się w swoim funkcjonowaniu do faz poprzednich.

Bibliografia:

1.Internet

2.Multimedialna Encyklopedia Powszechna edycja WIEM, 2005