Ogólna charakterystyka smoka

Smok – fikcyjne stworzenie, najczęściej rodzaj olbrzymiego, latającego gada. Występuje w licznych mitach i legendach oraz w literaturze i filmach. Według wielu mitów smoki obdarzone były dużą inteligencją, potrafiły posługiwać się magią, znały ludzką mowę, a także ziały ogniem. Poza tym posiadały lub strzegły rozmaitych skarbów. Różne zwierzęta podobne do smoków występowały w mitologiach wielu kultur. Smoki są istotami reprezentującymi siły natury i cztery żywioły, zwłaszcza zaś ogień i powietrze.

Wiele jest definicji smoka, tak jak i wiele smoków było obecnych w mitologiach, legendach, baśniach ludowych, czy wreszcie literaturze i literaturze fantastycznej. Ciekawe i zarazem dość trafne wytłumaczenie proponuje argentyński pisarz Jorge Luis Borges: „Nie umiemy zdefiniować smoka, tak jak nie umiemy zdefiniować wszechświata, ale jest coś w wizerunku smoka, co odpowiada ludzkiej wyobraźni i tłumaczy pojawienie się smoka pod różnymi szerokościami geograficznymi i w rozmaitych epokach. Jest to, jeśli można tak powiedzieć, potwór konieczny”¹. Możemy zatem przyjąć, że smok jest tworem ludzkiej wyobraźni – w mitologiach, legendach, czy ludowych baśniach jego wygląd i natura zależą w dużej mierze od epoki i od kultury, w których został wyobrażony. Konwencje te kontynuuje literatura – a szczególnie literatura fantasy² – powielając, przerabiając, wreszcie wypracowując swój własny wzorzec motywu smoka.

Gdzie występuje motyw smoka

Obraz smoka występuje przede wszystkim w literaturze fantasy. Fantasy jest to gatunek literacki lub filmowy używający magicznych i innych nadprzyrodzonych form, motywów, jako pierwszorzędnego składnika fabuły, myśli przewodniej, czasu, miejsca akcji, postaci i okoliczności zdarzeń. Fantasy jest na ogół odróżniane od science fiction oraz od horroru, przy założeniu, że względnie nie wchodzi w tematykę naukową lub tematykę grozy. Jednak gatunki te w znacznym stopniu przenikają się. Wszystkie trzy mieszczą się w pojęciu fantastyki.

W szerszym znaczeniu, fantasy obejmuje prace wielu pisarzy, artystów, filmowców, muzyków, począwszy od starożytnych mitów i legend, aż po wiele ostatnich tytułów, znanych obecnie szerokiej publiczności.

Granica możliwości

Andrzej Sapkowski w opowiadaniu Granica Możliwości zawartym w zbiorze opowiadań pt. Miecz przeznaczenia opowiada historie Geralta z Rivii który w czasie wędrówki po świecie w celu wykonywania swojej pracy spotyka człowieka zwanego Borch Trzy Kawki który uchronił dobytek Geralta przed kradzieżą z pomocą swoich dwóch przyjaciółek których skrócona wersja imion brzmi Tea i Vea obie były zerikankami. Po dość krótkiej znajomości Geralt wraz z Borchem, Jaskrem i Yenefer która była kiedyś kochanką Geralta wyruszyli na wyprawę przeciwko smokowi który pojawił się nieopodal miasta zwanego Hołopolem, lecz Geralt zapewniał wszystkich że jego obecność spowodowana jest zwykłą ciekawością podążał głównie za nimi z powodu Yenefer do której cały czas miał słabość. Przeciwko smokowi wyruszył król który za jego zabicie miał poślubić królewnę a wraz z królem tak zwani zawodowcy w zabijaniu smoków, którzy liczyli na sowita zapłatę po jego zabiciu gdyż jak powszechnie wiadomo każdy smok musi posiadać swój skarb. Po odnalezieniu smoka okazało się że nie był on tym który spustoszył miasto gdyż tamten był koloru szarego to znaczy był to smok zielony a odnaleziony smok był złoty co było dla wszystkich zaskoczeniem ponieważ nawet Geralt który trudnił się prze ciesz zabijaniem potworów i znal ich całkiem sporo nigdy poza legendami nie słyszał o smoku o złotej barwie, jak mniemał musiał być on mutantem jedynym w swoim rodzaju tak jak wiedźmin i przypuszczał także że musi być on bezpłodny jak wszystkie mutanty. Po chwili okazało się że smok używa telepatii aby porozumieć się z tymi którzy przybyli go zgładzić. Po dosyć nieuczciwej walce smok ranił poważnie kilku smokobujców którzy odważyli się stanąć z nim do boju. W tym właśnie momencie Geralt główny bohater tego opowiadania musiał podjąć decyzję czy przekroczyć granicę i pomóc zabić smoka którego bard jaskier określił prostymi słowami „Geralt on jest ładny” i po tych słowach Geralt postanowił nie dopuścić do jego zabicia i staną po stronie złotego smoka. Po krótkiej choć nierównej walce gdy chłopstwa miało już zabić smoka pojawiły się Tea i Vea i pomogły się smoku uwolnić zaraz po tym smok znikną a w jego miejscu pojawił się Borch Trzy Kawki wyjaśnił on Geraldowi ze jest jedyny w swoim rodzaju a smok który napadł Hołopolem odleciał już dawno ale pozostawił mu zapłatę w postaci małego złotego smoczą tka dzięki temu legenda o złotym smoku stała się prawdziwa.

Geralt dowiedział się także że smoki od zawsze nienawidziły ludzi i nimi gardziły lecz Borch był inny jako złoty smok mógł przybrać dowolna postać a i tak zawsze wybierał człowieka gdyż jak stwierdził po prostu w przeciwieństwie do swoich braci on po prostu lubi ludzi.

Harry Potter i Cyara Ognia

Pani Rowling w czwartej już z kolei części opowiadań o chłopcu który przeżył umieściła aż cztery różne rodzaje smoków najwięcej zaś miejsca w swojej książce poświeciła odmianie zwanej Rogogon Węgierski z którym musiał zmierzyć się w turnieju trój magicznym główny bohater Harry Potter.

Ale wracajmy do smoka Rogogon węgierski jak sama nazwa wskazuje pochodził z Węgier przypominał on gigantyczną jaszczurką był on barwy czarnej i jak wskazują opisy był dużo większy od pozostałych trzech smoków i był także z nich najgroźniejszy nie dość że potrafił ziać ogniem na ogromną odległość to jeszcze miał długi ogon najeżony długimi połyskującymi jak mosiądz kolcami jego oczy miały źrenice pionowe jak u kota. W walce ze smokiem Harry miał ukraść jedno z jaj które ten smok wysiadywał lecz niebyło to jajo smocze lecz złote magiczne które zawierało wskazówkę do dalszej części turnieju. Walka Harrego ze smokiem była bardzo nierówna smok a raczej smoczyca jak prawdziwa matka zażarcie broniła swoich jeszcze nienarodzonych dzieci. Lecz pomysłowość głównego bohatera pokazała że wystarczy podpuścić smoka jak zwykłe zwierze aby zaczęło go gonić dzięki czemu Harry Potter zdobył złote jajo i przeszedł do dalszej części turnieju trój magicznego.

Inne smoki ukazane przez J.K Rowling to Walijski zielony smok pospolity, cały pokryty był błyszczącymi łuskami. Szwedzki krótkopyski był on szaro-niebieski miał długie ostro zakończone rogi. Chiński ogniomiot był smokiem koloru czerwonego miał pysk otoczony dziwaczną grzywą ze złotych kolców.

W książce Harry Potter i Czara ognia smoki zostały ukazane jako krwiożercze bestie które mimo swojej przewagi nad ludźmi są ich więźniami i służą im jako zwykła rozrywka w turniejach takich jaki został w poniższej książce opisany.

Hobbit czyli tam i z powrotem

Książka Tolkiena pt. Hobbit czyli tam i z powrotem opowiada historię wyprawy czarodzieja imieniem Gandalf i trzynastu krasnoludów których imienia brzmiały Dwalin, Balin, Kili, Fili, Dori, Nori, Ori, Oin, Gloin, Bifur, Bofur, Bombur oraz Thorin który był organizatorem i jednocześnie przywódcą wyprawy zorganizowanej aby odzyskać skarby zagarnięte wiele lat temu ojcu Thorina poprzez złego smoka imieniem Smaug. Do wyprawy przypadkiem jeszcze dołączył Bilbo Baginns który był Hobbitem a miał odegrać w niej niemałą rolę. Wszyscy oni po dość długiej podroży i wielu niebezpiecznych przeszkodach dotarli w końcu do podnóża Samotnej góry w której kiedyś znajdowała się wspaniała krasnolódzka twierdza a w której obecnie mieszkał straszliwi smok Smaug. Smok nie był widziany od dłuższego czasu przez mieszkańców miasta znajdującego się nieopodal przez co kompania nie wiedziała czego ma się spodziewać, przypadkiem udało im się odnaleźć ukryte magiczne drzwi a jeszcze większe szczęście pomogło im je otworzyć, wszyscy zgodnie wysłali hobbita do legowiska smoka aby sprawdził jak się sprawy mają gdy tam przybył okazało się że jest on pogrążony w głębokim śnie, Hobbit poczuł się tak pewnie że zapragną zabrać jeden z pucharów ze skarbu na którym smaczni spał smok. Gdy Hobbit powrócił do swoich towarzysz ze zdobycznym skarbem wszyscy byli zachwyceni lecz gdy tylko smok obudził się od razu dostrzegł że brakuje jednego z setek pucharów jakie miał w swoim skarbie, bowiem jak powszechnie wiadomo każdy szanujący się smok i oczywiście każdy który posiadał skarp dokładnie wiedział czego i ile posiada więc gdy tylko się obudził wściekł się strasznie mimo że smoki są mało inteligentne a posiadane skarby po prostu składują postanowił od razu poszukać winnego. Gdy po dłuższym czasie nie mógł go odnaleźć skierował swój gniew na miasto znajdujące się nieopodal którego mieszkańcy pomagali krasnoludom i Hobbitowi.

Mieszkańcy byli przygotowani na atak smoka lecz Smaug zniszczył załe misto i zbil wilu ludzi ponieważ żadna ze strzał nie mogła go dosięgnąć, lecz jednemu z mieszkańców imieniem Bard udało się trafić smoka w dziurę w jego łuskowym pancerzu smok zrobił jeszcze jeden przelot nad miastem i runą do jeziora mieszczącego się nieopodal i pozostał na jego dnie już na wieki tak zakończyła się historia Smauga z Samotnej góry. Po śmierci smoka znowu wybuchła walka o jego skarb pomiędzy ludźmi, krasnoludami i elfami.

Podobieństwa i różnice obrazu smoka

Smoki ukazana w zbiorze dwunastu opowiadań zawartych w Antologii Księdze smoków mają całkowicie odmienne obrazy, raz pokazane są prawdziwe smoki które żyją spokojnie w zgodzie i harmonii z ludźmi mówią i są towarzyskie a innym razem jest to po prostu metafora lub symbol szczęścia ludzi którym się powodzi.

Ukazane przeze mnie motywy smoka wzajemnie się przenikają bestie w każdej z książek mają zbliżony wygląd mówią, zioną ogniem, mają wspaniałe skarby a przede wszystkim powodują kłótnie międzyludzkie gdziekolwiek się tylko niepojawią.

Popularność motywu smoka we współczesnej literaturze świadczy o tęsknocie za tajemniczością, irracjonalnością.

Motyw smoka często wykorzystywany jest najczęściej w najnowszej literaturze fantasy przeznaczonej głównie dla młodzieży. Popularność tego motywu uświadamia nem że ludzie cały czas podświadomie tęsknią za tym co tak naprawdę jest tylko starą legendą przekazywana z pokolenia na pokolenie.

---

1. J. L. Borges: Zoologia fantastyczna. Warszawa 1983, s. 5.↩

2. Nie jest celem pracy rozwodzić się nad tym, czym jest literatura fantasy – jest to kwestia na tyle złożona i trudna do zdefiniowania, że zajęłaby tu zbyt wiele miejsca. Dość dokładnie opisuje ją T. Pindel: Zjawy, szaleństwo i śmierć. Fantastyka i realizm magiczny w literaturze hispanoamerykańskiej. Kraków 2004, s. 46-51.↩