ORGANY KONTROLI PANSTWOWEJ I

OCHRONY PRAWA (Roz. IX)

Najwyzsza Izba Kontroli

_ Naczelny organ kontroli panstwowej, który podlega Sejmowi. Prezes Najwyzszej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgoda Senatu na 6 lat i moze byc ponownie powołany tylko raz.

_ NIK kontroluje działalnosc:

 Organów administracji rzadowej,

 Narodowego Banku Polskiego,

 Panstwowych osób prawnych i innych panstwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalnosci, gospodarnosci, celowosci i rzetelnosci.

_ NIK moze kontrolowac działalnosc:

 Organów samorzadu terytorialnego,

 Komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalnosci, gospodarnosci i rzetelnosci.

_ Moze równiez kontrolowac działalnosc innych jednostek w zakresie, w jakim wykorzystuja one majatek lub srodki państwowe lub komunalne oraz wywiazuja sie z zobowiazan finansowych na rzecz panstwa.

z punktu widzenia legalnosci i gospodarnosci.

_ Najwyzsza Izba Kontroli przedkłada Sejmowi:

 Analize wykonania budzetu panstwa i załozen polityki

pienieznej,

 Opinie w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,

 Informacje o wynikach kontroli,

 Sprawozdanie z działalnosci.

Rzecznik Praw Obywatelskich

_ Stoi na strazy wolnosci i praw człowieka i obywatela

okreslonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Jest powoływany przez Sejm za zgoda Senatu na 5 lat.

_ Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalnosci niezawisły, niezalezny od innych organów panstwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach okreslonych w ustawie.

_ Róznorodne formy działania:

 Samodzielnie bada sprawy,

 Wnioskowanie do TK o stwierdzenie zgodnosci prawa,

 Wystepowanie z wnioskami do róznych organów,

 Wnoszenie skarg kasacyjnych.

_ Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalnosci oraz o stanie przestrzegania wolnosci i praw człowieka i obywatela.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

_ Stoi na strazy wolnosci słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

_ Wydaje rozporzadzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały.

_ Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji sa powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej.

SADY I TRYBUNAŁY (Roz. VIII)

(władza sadownicza)

_ Sady i Trybunały sa władza odrebna i niezalezna od innych władz. Wyroki wydawane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, w postepowaniu co najmniej dwuinstancyjnym.

_ Wymiar sprawiedliwosci w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuja:

 Sad Najwyzszy,

 Sady powszechne (rejonowe, okregowe, apelacyjne)

 Sady administracyjne (Naczelny Sad Administracyjny,

wojewódzkie sady administracyjne) oraz

 Sady wojskowe (sady garnizonowe, sady okregowe).

Sedziowie

_ Sedziowie sa niezawisli i podlegaja tylko Konstytucji oraz ustawom. Sedzia nie moze nalezec do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzic działalnosci publicznej nie dajacej się pogodzic z zasadami niezaleznosci sadów i niezawisłości sedziów.

_ Powoływani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sadownictwa, na czas nieoznaczony. Sedziowie sa nieusuwalni.

_ Posiadaja immunitet sedziowski:

_ Sedzia nie moze byc, bez uprzedniej zgody sadu, pociagniety do odpowiedzialnosci karnej ani pozbawiony wolnosci. Zakaz zatrzymania lub aresztowania, z wyjatkiem ujecia na goracym uczynku przestepstwa, jezeli zatrzymanie jest niezbedne do zapewnienia prawidłowego toku postepowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia sie prezesa własciwego miejscowo sadu, który moze nakazac natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Krajowa Rada Sadownictwa

_ Stoi na strazy niezaleznosci sadów i niezawisłosci sedziów.

_ Moze wnioskowac do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodnosci z Konstytucja aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotycza one niezaleznosci sadów i niezawisłosci sedziów.

_ Uczestniczy w procedurze powoływania sedziów (opiniowanie kandydatów).

Sad Najwyzszy

_ Organ władzy sadowniczej powołany do:

 Sprawowania nadzoru nad działalnoscia sadów

powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.

 Podejmowania uchwał rozstrzygajacych zagadnienia prawne.

 Orzekania w sprawie waznosci wyborów i referendów

(szczebla ogólnokrajowego, w tym wyborów do PE).

 Opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych.

_ Pierwszego Prezesa Sadu Najwyzszego powołuje Prezydent

Rzeczypospolitej na 6-letnia kadencje.

_ Struktura:

 Pierwszy PSN + Kancelaria Pierwszego PSN

 Kolegium SN

 Izby: (1) cywilna, (2) karna, (3) pracy, ubezpieczen

społecznych i spraw publicznych, (4) wojskowa

 Biuro Studiów i Analiz.

Naczelny Sad Administracyjny i WSA

_ Naczelny Sad Administracyjny oraz wojewódzkie sady

administracyjne:

 Sprawuja kontrole działalnosci administracji publicznej.

 Rozstrzygaja spory kompetencyjne miedzy organami JST,

samorzadowymi kolegiami odwoławczymi i miedzy tymi

organami a organami administracji rzadowej.

 Orzekaja o zgodnosci z ustawami uchwał JST i aktów

normatywnych terenowych organów administracji rzadowej.

 NSA rozpatruje srodki odwoławcze od orzeczen WSA.

_ Prezesa Naczelnego Sadu Administracyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na 6-letnia kadencje.

_ Struktura:

 PNSA + Kancelaria

 Kolegium NSA

 Izby: (1) finansowa, (2) gospodarcza, (3) ogólnoadministracyjna.

Trybunał Konstytucyjny

_ TK tworzy 15 sedziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat sposród osób wyrózniajacych sie wiedza prawnicza. Ponowny wybór jest niedopuszczalny. Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent Rzeczypospolitej.

_ Zakres działania (orzeka w sprawach):

 Zgodnosci ustaw i umów miedzynarodowych z Konstytucja,

 Zgodnosci ustaw z ratyfikowanymi umowami

miedzynarodowymi na podstawie zgody wyrazonej w

ustawie,

 Zgodnosci przepisów prawa, wydawanych przez centralne

organy panstwowe, z Konstytucja, ratyfikowanymi umowami

miedzynarodowymi i ustawami,

 Zgodnosci z Konstytucja celów lub działalnosci partii

politycznych,

 Skargi konstytucyjnej,

 Rozstrzyga spory kompetencyjne pomiedzy centralnymi konstytucyjnymi organami panstwa,

 Udziela odpowiedzi na pytania prawne sadów.

_ Orzeczenia TK maja moc powszechnie obowiazujaca i sa

ostateczne. Orzeczenie wchodzi w zycie z dniem ogłoszenia. TK moze okreslic inny termin utraty mocy obowiazujacej aktu normatywnego. Termin nie moze przekroczyc 18 m-cy, gdy chodzi o ustawe i 12 m-cy gdy chodzi o inny akt normatywny

_ Z wnioskiem o stwierdzenie zgodnosci prawa do TK wystapic moga: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sadu Najwyzszego, Prezes Naczelnego Sadu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyzszej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sadownictwa, organy stanowiace jednostek samorządu terytorialnego, inne.

_ Z wnioskiem w sprawie stwierdzenia zgodnosci ustawy z Konstytucja do TK wystapic moze Prezydent (wyłacznie) w toku procedury legislacyjnej (przed podpisaniem ustawy) – kontrola wstepna.

Trybunał Stanu

_ Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w zwiazku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzedowania, odpowiedzialnosc konstytucyjna przed Trybunałem Stanu ponosza:

 Prezydent Rzeczypospolitej,

 Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

 Prezes Narodowego Banku Polskiego,

 Prezes Najwyzszej Izby Kontroli,

 Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

 Osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem,

 Dowódca Sił Zbrojnych.

 Posłowie i senatorowie w zakresie art. 107 K.

_ Skład: przewodniczacy (Pierwszy Prezes Sadu Najwyzszego), 2 zastepców i 16 członków, wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu.

_ Zastepcy przewodniczacego oraz co najmniej połowa członków powinni miec kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sedziego.

_ Kary z tytułu odpowiedzialnosci konstytucyjnej:

_ utrata czynnego i biernego prawa wyborczego na urzad Prezydenta, do Sejmu, do Senatu oraz do organów stanowiacych JST.

_ Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji zwiazanych ze szczególna odpowiedzialnoscia w organach panstwowych i w organizacjach społecznych.

_ Utrata wszystkich lub niektórych orderów, odznaczen i tytułów honorowych oraz utrate zdolnosci do ich uzyskania.

_ Pozbawienie mandatu poselskiego (Art. 107 K).

_ Kary dotyczace utraty praw i zakazów, o których wyzej, moga być orzekane na czas od 2 do 10 lat.

_ W razie uznania przez naruszenia konstytucji, ustawy lub popełnienia przestepstwa orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta – złożenie z urzedu, w odniesieniu do pozostałych osób (z wyłaczeniem posłów / senatorów) - utrate zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem zwiazana jest odpowiedzialnosc konstytucyjna.

_ W szczególnych przypadkach moze poprzestac na uznaniu winy oskarzonego.

PROKURATURA

_ Prokuratura strzeze praworzadnosci oraz czuwa nad sciganiem przestepstw. Zadania obejmuja:

_ prowadzenie lub nadzorowanie postepowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarzyciela publicznego; wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych;

_ podejmowanie srodków, zmierzajacych do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postepowaniach sadowych;

_ sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowien o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolnosci.

_ Prokurature stanowia:

_ Prokurator Generalny (naczelny organ prokuratury) i podlegli mu:

− prokuratorzy powszechnych jednostek prokuratury (prokuratur apelacyjnych, okregowych i rejonowych),

− prokuratorzy wojskowych jednostek prokuratury (Naczelnej Prokuratury Wojskowej, prokuratur okregowych i garnizonowych),

− prokuratorzy Instytutu Pamieci Narodowej.

_ Prokuratora Generalnego powołuje Prezydent sposród kandydatów zgłoszonych przez Krajowa Rade Sadownictwa i Krajowa Rade Prokuratury (kadencja 6-letnia, jednokrotna).

_ Prokurator Generalny przedstawia Prezesowi Rady Ministrów sprawozdanie z rocznej działalnosci prokuratury.

_ W przypadku odrzucenia sprawozdania, Prezes Rady Ministrów moze wystapic do Sejmu z wnioskiem o odwołanie Prokuratora Generalnego przed upływem kadencji. Sejm odwołuje Prokuratora Generalnego uchwała podjeta wiekszoscia dwóch trzecich głosów, w obecnosci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.