Jaskra ( glaukoma ) – to grupa chorób narządu wzroku charakteryzująca się uszkodzeniem siatkówkowych włókien nerwowych oraz tarczy nerwu wzrokowego spowodowanych najczęściej nadmiernym wzrostem ciśnienia śródgałkowego, oraz zaburzeniami związanymi z przepływem krwi wewnątrz naczyń krwionośnych w obrębie gałki ocznej dostarczających krew do nerwu wzrokowego. Konsekwencją tego jest jego obumieranie, co prowadzi do narastających ubytków w polu widzenia, a w końcu do nieodwracalnej ślepoty. Wczesne rozpoznanie i leczenie pozwala na kontrolowanie postępu choroby, a co za tym idzie zwiększenie szans chorego na zachowanie wzroku.
W zdrowym oku ( nie obciążonym jaskrą ) jego przednią i tylną komorę wypełnia produkowana przez ciało rzęskowe ciecz wodnista, która przedostaje się poprzez otwór źreniczny do komory przedniej, przez tzw. kąt przesączania, ( tkankę o chropowatej strukturze, znajdującą się pomiędzy rogówką a nasadą tęczówki ). Zaburzenie równowagi pomiędzy jej wytwarzaniem a odpływem prowadzi do wzrostu ciśnienia śródgałkowego. Prawidłowe ciśnienie śródgałkowe wacha się w granicach od 10 do 26 mm Hg ( wg różnych źródeł ) jednak dobowe wahnięcie nie powinno przekraczać 5 mm Hg.
Nerw wzrokowy odżywiany jest specjalną siecią naczyń krwionośnych, jeżeli są one zwężone na skutek zmian miażdżycowych w nich zachodzących to nie doprowadzają one wówczas odpowiedniej ilości krwi do tego nerwu prowadzi to do jego chronicznego niedokrwienia, a w konsekwencji do zaniku jego włókien co skutkuje nieodwracalną ślepotą. W tym przypadku brak podwyższonego ciśnienia śródgałkowego.
Jednym z powodów dla których jaskra zbiera tak ogromne żniwo jest fakt, że bardzo długo przebiega bezobjawowo lub skąpo objawowo, do najczęstszych objawów zaliczamy:
Ból gałki ocznej lub głowy
Zmianę ostrości widzenia
Pogorszenie pola widzenia
Objaw kół tęczowych wokół źródeł światła
Utratę widzenia w końcowym etapie choroby
Dlatego podczas kontrolnej wizyty okulistycznej powinien być wykonany pomiar ciśnienia śródgałkowego oraz badanie dna oka. Gdy wynik jednego z tych badań okaże się charakterystyczny dla jaskry pacjent powinien zostać skierowany na badania które potwierdzą lub wykluczą jej rozpoznanie. Do badań tych należą:
Badanie pola widzenia – np. komputerowy polomierz to bardzo czułe urządzenie diagnostyczne pozwalające na wykrycie nawet niewielkich ubytków w polu widzenia
Badanie łatwości odpływy cieczy wodnistej z gałki ocznej (tonografia)
Badanie kąta przesączania, pozwalającego ocenić miejsce odpływu cieczy wodnistej (gonioskopia) – pozwala na określenie typu jaskry z jakim mamy do czynienia, co pozwala na dobór odpowiedniego leczenia
Badanie dna oka ze szczególnym uwzględnieniem wyglądu tarczy nerwu wzrokowego
Wykonanie tzw. dziennej krzywej ciśnienia wewnątrzgałkowego (tonometria)– mierzymy ciśnienie śródgałkowe pacjenta co 3 godziny od 6:00 do 21:00
Do czynników ryzyka wystąpienia jaskry zaliczamy : wiek powyżej 35 roku życia (prawdopodobieństwo zachorowania rośnie wraz z wiekiem ),dziedziczność ( jeśli w rodzinie wystąpiła jaskra pacjent powinien badać się pod jej kontem przynajmniej raz na rok ), zbyt intensywnie leczone nadciśnienie krwi, niskie ciśnienie krwi, cukrzyca, objawy niskoskurczowe ( zimne ręce i stopy ), częste bóle głowy ( migreny ), długotrwały stres, wcześniejsze uszkodzenia i zabiegi chirurgiczne na oku, chroniczne stosowanie sterydów, zaburzenia gospodarki tłuszczowej oraz krótkowzroczność powyżej -4,00.
Ocenia się , że na świecie choruje na jaskrę ok. 700 milionów osób. W Polsce jest ok. 200 tyś . chorych a kolejne 600 tyś. znajduje się w grupie ryzyka. Od przyczyny powodującej wzrost ciśnienia śródgałkowego, a także od dynamiki powstania tego zaburzenia i związanego z tym odmiennego obrazu choroby, wszystkie rodzaje jaskry dzielimy na dwie główne grupy : jaskrę pierwotną i jaskrę wtórną. Ta pierwsza grupa dzieli się na :
Jaskrę prostą z otwartym katem przesączania – spowodowana jest upośledzeniem odpływu cieczy wodnistej z oka przy zachowanym otwartym koncie przesączania. Ciśnienie śródoczne nie jest wysokie , a jego okresowe zwyżki, są zazwyczaj niezauważalne – nie powodują dolegliwości a z zewnątrz oko wygląda prawidłowo. Choroba z biegiem lat doprowadza do zaniku nerwu wzrokowego i całkowitego zaniku obwodowego i centralnego pola widzenia.
Jaskra zamykającego się konta przesączania – dotyczy oczu anatomicznie predysponowanych np. z nadwzrocznością, płytką komorą przednią, nieprawidłowościami ciała rzęskowego, czy w położeniu nasady tęczówki. W takich przypadkach może dochodzić do częściowego lub całkowitego zamknięcia kąta przesączania.
Gdy kąt przesączania zostanie zamknięty jaskra przyjmuje tzw. ostrą postać do jej objawów zaliczamy :
- silne bóle gałki ocznej promieniujące do czoła, skroni i szczęki górnej z nudnościami, wymiotami i podwyższoną temperaturą
- obrzęk nabłonka rogówki, który jest przyczyną widzenia tęczowych kół, łzawienia i światłowstrętu: ciśnienie może osiągać 60 do 100 mm Hg.
- na skutek niedokrwienia siatkówki obrzęku nabłonka rogówki następuje znaczne obniżenie ostrości wzroku, a niekiedy tylko zachowanie poczucia światła
- przekrwienie spojówki gałkowej, przymglenie rogówki oraz rozszerzenie źrenic
- dno oka jest niewidoczne z powodu nieprzezroczystości środków optycznych
- oko staje się twarde
Postępowanie lecznicze ma na celu odblokowanie kąta przesączania – najczęściej podaje się pacjentom pilokarpinę; Środek zwężający źrenice i obniżający ciśnienie wewnątrzgałkowe , gdy podawane leki nie pomagają opanować ostrego ataku jaskry pacjent powinien być odesłany do szpitala w celu dokonania operacji.
Objawy w jaskrze podostrej są trochę łagodniejsze a leczenie zachowawcze daje wyniki tylko we wczesnym stadium choroby. Podawanie pilokarpiny stanowi przygotowanie do operacji przeciwjaskrowej.
Jaskra przewlekła – to postać nieleczonej jaskry ostrej; ataki choroby powtarzają się lub ciśnienie śródoczne jest stale podwyższonego doprowadza do zaniku nerwu wzrokowego i nieodwracalnej utraty wzroku. Choroba rozwija się zwykle w obu oczach, choć nie równocześnie. Jest ona częstsza u kobiet i osób z nadwzrocznością.
Jaskra mieszana – to postać choroby w której występuje zarówno otwarty jak i zamknięty kąt przesączania
Jaskra wrodzona ( dziecięca) – ujawnia się tuż po urodzeniu lub w pierwszych latach życia. Jaskra wrodzona często dotyczy tylko jednego oka i jest spowodowana niedorozwojem kąta przesączania co utrudnia przepływ cieczy wodnistej. Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego powoduje obrzęk nabłonka rogówki a w konsekwencji do zaburzeń jej przezierności i powstania zmętnienia zwanego bielmem. Do objawów jaskry wrodzonej zaliczamy:
- powiększenie średnicy rogówki spowodowane rozciągnięciem ściany gałki ocznej pod wpływem wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego
- wole oko, czyli powiększenie objętości gałki ocznej
Jaskra wtórna – mówimy o niej wtedy gdy zamknięcie kąta lub zablokowanie źrenicy powstało wskutek przewlekłego schorzenia gałki ocznej, przewlekłych chorób układowych ze zmianami w naczyniach krwionośnych, urazu mechanicznego lub operacyjnego, zmieniającego stosunki anatomiczne w gałce ocznej. Wzrost ciśnienia może być spowodowane : wysiękiem zapalnym w przednim odcinku gałki ocznej w procesach chorobowych, takich jak guzy nowotworowe, wylewy krwi czy pęcznienie mętniejącej soczewki.
Leczenie jaskry jest trudnym problemem i jest dobierane indywidualnie do każdego pacjenta. Jego celem jest zapewnienie choremu optymalnej jakości życia ponieważ mamy do czynienia z chorobą nieuleczalną, można jedynie zatrzymać bądź opóźnić jej przebieg. Ważne jest jak najszybsze zdiagnozowanie pacjenta i ustalenie prawidłowego leczenia tak by nie doprowadzić do całkowitej utraty wzroku. Leczenie zwykle zaczyna się od beta- brokerów stosowanych miejscowo (Betoptic, Betaman), w razie braku skuteczności leków z tej grupy oraz w niektórych typach jaskry może być konieczne podanie inhibitorów anhydrazy węglowej (Trusopt) oraz leków wpływających na odpływ twardówkowo –naczyniowych ( Xalatan).Pacjent powinien przez cały czas pozostawać pod opieką specjalisty. Jeżeli podawanie leków miejscowo nie przynosi oczekiwanej normalizacji ciśnienia śródgałkowego należy rozważyć przeprowadzenie zabiegu operacyjnego. W grę wchodzi zarówno chirurgia tradycyjna jak i zabieg laserowy mające na celu ułatwienie odpływu cieczy wodnistej lub zmniejszenie jej wytwarzania.
Bibliografia:
Ulotki informacyjne dla chorych
Internet