18 STRUKTUR WYRAZOWYCH

Metoda ta polega na praktycznym poznaniu przez dzieci różnorodnych wyrazów uporządkowanych.
Celem metody jest usprawnienie analizy i syntezy wzrokowej.

Metoda 18 struktur wyrazowych przedstawia pracę korekcyjno-kompensacyjną stosowaną i sprawdzoną przez autorki w ciągu ostatnich siedmiu lat. Jest to metoda przeznaczona do jednoczesnego ćwiczenia czytania i pisania na tym samym materiale leksykalnym, w oparciu o uaktywnianie - w równej mierze - analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego. Doceniając rolę integracji funkcji percepcyjno-motorycznych starałyśmy się, aby kolejne ćwiczenia oddziaływały nie tylko na najbardziej zaburzone funkcje dziecka, ale również na pozostałe oraz aby uwzględniały ich sprawne współdziałanie. Metodę 18 struktur wyrazowych można więc stosować niezależnie od tego, które funkcje są najbardziej zaburzone. Ponieważ opisywana metoda ma doprowadzić do opanowania techniki czytania i podstaw pisania, ma ona głównie zastosowanie na etapie przechodzenia w pracy z dzieckiem do ćwiczeń na materiale literowym, po wstępnych ćwiczeniach słuchowo-wzrokowo-ruchowych, ale przed podjęciem prób eliminowania specyficznych błędów dysortograficznych (takich jak: błędny zapis tzw. zmiękczeń, mylenie i-j, nieprawidłowa pisownia liter odpowiadających głoskom tracącym swą dźwięczność, błędne stosowanie u-ó, rz-ż, ch-h, itp.).

Z powodzeniem można ją stosować w pracy z dziećmi, gdy:

• znają one wszystkie litery lub większość z nich

• mylą niektóre litery np. graficznie podobne lub odpowiadające głoskom brzmieniowo podobnym

• w ogóle nie czytają i nie piszą

• czytają i piszą na niezadawalającym poziomie

• dysleksja współwystępuje z dysortografią i dysgrafią; - występuje sama dysleksja (lub z dysgrafią)

• występuje sama dysortografia (lub z dysgrafią)

W omawianej metodzie przestrzegane jest stopniowe i rozłożone w czasie poznawanie wyrazów o konkretnej, jednakowej na danym etapie pracy, budowie literowo-sylabowej. Poznawanie to oparte jest o bogaty i różnorodnie zaprezentowany materiał słowny.

Wykorzystywanych jest 18 różnych typów wyrazów, które różnią się między sobą budową tzn.:

• liczbą sylab

• kolejnością ich występowania

• stopniem złożoności sylab (liczbą liter w każdej sylabie oraz umiejscowieniem tych liter względem siebie

Metoda 18 struktur wyrazowych jest metodą sylabową, uwzględniającą taki podział wyrazów na sylaby, który akcentuje rozdzielanie spółgłosek sąsiadujących ze sobą u zbiegu sylab. Do zaznaczania poszczególnych elementów wyrazów stosowane są trzy kolory: zielonym - oznacza się sylaby, czarnym - spółgłoski, czerwonym - samogłoski. W ściśle ustalonej kolejności wprowadza się 18 typów wyrazów - od najłatwiejszych do najtrudniejszych.

Kontekst teoretyczny
metody 18 struktur wyrazowych

Opisana poniżej metoda służy do wykorzystania w pracy z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu.

Metoda ta polega na praktycznym poznawaniu przez dzieci z trudnościami w kształtowaniu się umiejętności czytania pisania różnorodnych wyrazów uporządkowanych w 18 zestawach ćwiczeń. Kolejność poznawania wyrazów podporządkowana została zasadzie stopniowania trudności, a więc przechodzenia od wyrazów najłatwiejszych do najtrudniejszych.
Każdy zestaw ćwiczeń zawiera wyrazy o określonej budowie oraz wyrazy wcześniej poznane.

Metoda pracy reedukacyjnej opiera się na analizie sylabowo - głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budowa literową. Nie uwzględnia struktury gramatycznej, słowotwórczej wyrazów. Wprowadza pewne uproszczenia, aby w ten sposób ułatwić i pomóc dziecku przezwyciężyć jego specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu.

Celem metody jest nauczyć automatycznego nazywania kształtów fonogramów (kombinacji liter) oraz rozwijać zdolność umieszczania ich w słowie w odpowiedniej kolejności. Dlatego też schemat graficzny, zgodny z zapisem ortograficznym, a nie dźwiękowy stanowi podstawę doboru wyrazów do ćwiczeń. Różnice między zapisem a wymową nie wpływają na porządek prezentowanego materiału słownego.
Przy jego doborze nie uwzględnia się wpływu miejsca i sąsiedztwa głosek na wymowę.
W ćwiczeniach znajdują się wyrazy, które uczą płynnego odczytywania układów znaków graficznych, jakimi są litery.

Elementem różnicującym wyrazy zamieszczone w ćwiczeniach poświęconych słowom o określonej strukturze są sylaby. W kolejnych etapach pracy zmienia się zarówno ich budowa, jak i liczby.
Wyróżnienie sylaby stanowi podstawę proponowanej metody, tak samo ważną przy czytaniu jak i przy pisaniu. Sylabizowanie bowiem przy czytaniu prowadzi do jego płynności, eliminuje głoskowanie, gwarantuje poprawne czytanie całościowe, wypowiadanie zaś sylab w czasie pisania zmniejsza prawdopodobieństwo popełniania błędów (w tym "gubienia" liter w wyrazach).
Skuteczność sylabizowania w odniesieniu do dzieci mających specyficzne trudności w nauce czytania i pisania potwierdza większość autorów zajmujących się tą problematyką np. prof. M.Bogdanowicz.

Opisywana metoda uczy dziecko wyłącznego posługiwania się sylabą jako cząstka słowa, które ma być przeczytane lub napisane.
Litera lub głoska są rozpatrywane tylko jako element pisanej bądź wypowiadanej sylaby.

Aby dziecko miało jasny obraz tego, jak zbudowane są konkretne wyrazy posługujemy się stosowanymi w reedukacji kolorami:

 kolor czerwony - odpowiada samogłoskom,

 kolor czarny - spółgłoskom,

 kolor zielony - sylabie.
Zaznaczanie zielonym kolorem co drugiej sylaby w wyrazie wielozgłoskowym oraz pierwszej lub drugiej w wyrazie dwuzgłoskowym powoduje, że obraz całego słowa i jego budowy staje się dla dziecka bardziej przejrzysty. Wprowadzenie koloru w celu wyodrębnienia kolejnych sylab w wyrazie ułatwia zarówno czytanie jak i pisanie. Kolor ogranicza pewną całość, która należy przeczytać, zapamiętać i napisać. W omawianej metodzie każdy wyraz traktowany jest jako pewien konkretny układ sylab (zaznaczanie kolorem odpowiednich zgłosek, bądź oddzielenie ich od siebie myślnikami np. kalafiory albo ka-la-fio-ry).

Wyodrębnienie sylab w wyrazach umożliwia zwrócenie specjalnej uwagi na specyficzny podział tych wyrazów na zgłoski, konsekwentnie przestrzegany we wszystkich częściach tej metody.

W kolejnych ćwiczeniach wprowadzamy i zapoznajemy dzieci z wyrazami o różnorodnej, stopniowo coraz trudniejsze, ale jednakowej na danym etapie strukturze sylabowej. Odzwierciedla to cały materiał słowny, podzielony na osiemnaście części, które ułożone w ustalonej kolejności odpowiadają poszczególnym strukturom.

Techniki pracy zostały tak dobrane, aby stwarzały możliwość operowania w różnorodny sposób wyrazami o jednakowej budowie. Zarówno kolejność wykonywania samych zadań, jak i układ wyrazów w poszczególnych ćwiczeniach podporządkowane zostały zasadzie stopniowania trudności.

W prezentowanej metodzie zawsze mówimy łącznie o czytaniu i pisaniu. Obydwie bowiem umiejętności są w niej ćwiczone jednocześnie, na tym samym materiale słownym. Dziecko musi w jednym ćwiczeniu dokładnie przeczytać i napisać te same wyrazy, a w czasie pisania głośno je wypowiedzieć.
Proces czytania włączony jest w proces pisania poprzez wzrokową kontrolę tekstu.

Kształcenie umiejętności czytania i pisania w proponowanych ćwiczeniach opiera się również na jednoczesnym uaktywnianiu analizatorów:

 wzrokowego,

 słuchowego,

 kinestetyczno-ruchowego.
Nie tylko działają one jednocześnie, ale i współdziałają ściśle współpracując zarówno podczas nadawania komunikatu (pisania), jak i jego percypowania (czytania). Istotne znaczenie ma więc koordynacja ich czynności w postaci integracji funkcji percepcyjno-metorycznych.
Dziecko wykonujące jedno z proponowanych ćwiczeń np. suwaki lub wprawki, jednocześnie widzi wzór wyrazu, pisze go i głośno wypowiada odtwarzaną w danym momencie sylabę. W tym czasie angażuje więc analizator wzrokowy, kinestetyczno-ruchowy i słuchowy. Bardzo ważne także jest uaktywnienie narządów mowy w procesie pisania, a to prowadzi do wyrobienia nawyku samokontroli.

Ucząc dziecko posługiwania się sylaba przy pisaniu - czytaniu, angażując jednocześnie trzy analizatory dążymy do wyrabiania coraz większej poprawności tych czynności.
Dzięki równoczesnemu wykorzystywaniu trzech analizatorów przy wykonywaniu proponowanych różnorodnych ćwiczeń dziecko uczy się samokontroli:

 wzrokowej,

 słuchowej,

 kinestetyczno-ruchowej.
Wszystkie te trzy elementy wydają się jednakowo ważne, niezależnie od tego, jakie funkcje percepcyjno-motoryczne są najbardziej zaburzone.

Metoda ta jest przeznaczona dla dzieci:

 które w ogóle nie czytają (ich czytanie to zniekształcone głoskowanie bez dokonywania syntezy i bez zrozumienia treści słowa),

 nie piszą - pisanie to bezsensowne "zlepki" literowe,

 które opanowały technikę czytania i pisania na niezadawalającym poziomie.
Do II grupy należą dzieci, które charakteryzuje:

 bardzo wolne głoskowanie, nie prowadzące do poprawnej syntezy,

 opuszczanie, powtarzanie, dodawanie lub zamienianie, przestawianie liter, sylab, a czasem całych wyrazów,

 zniekształcanie wyrazów wskutek popełniania innych błędów, które mogą występować zarówno w czytaniu jak i pisaniu.
W przypadku występowania u dzieci dyslekcji jako jedynego zaburzenia można stosować proponowane techniki jako służące wyłącznie do usprawniania czytania. Wtedy suwaki, wprawki, łańcuch sylabowo-wyrazowe, rozsypanki wyrazowo-zdaniowe należy wykorzystać do ćwiczeń z wyeliminowaniem pisania.
Z dzieckiem dysgraficznym powinny być akcentowane takie elementy:

 pisanie po śladzie ciągłym,

 słowa we wprawkach mogą być wykropkowane tzw. pisanie po śladzie przerywanym,

 pisanie według wzoru,

 słowa do przepisania w całości podane w wersji sylabowej.

TECHNIKI PRACY

Do konkretnych czynności mających na celu usprawnianie czytania i pisania przystępujemy po zapoznaniu dziecka z podstawowymi wiadomościami wstępnymi:

 różnicowanie pojęć:
- głoska a litera
- odróżnianie samogłosek i spółgłosek
- przypisanie koloru:
czerwonego-samogłoskom
czarnego-spółgłoskom
zielonego-sylabom.
Przy definiowaniu sylaby podkreślamy rolę samogłoski jako elementu tworzącego je.
Do stałego zestawu ćwiczeń powtarzających się w kolejnych 18 strukturach, stanowiących całość metody należą:

 graficzny schemat budowy wyrazów,

 suwaki,

 wprawki,

 łańcuch sylabowo-wyrazowe,

 słuchowe i wzrokowe różnicowanie słów dźwiękowo i graficznie podobnych,

 tworzenie nowych wyrazów o aktualnie omawianej strukturze z wybranych liter lub sylab wyrazów ilustrowanych na obrazkach,

 słuchowe i wzrokowe wersje ćwiczeń: "Co kryje się w tych wyrazach"?

 rozsypanki wyrazowo-zdaniowe,

 zagadki,

 czytanie zdań złożonych z wyrazów o znanej strukturze sylabowo-literowej na materiale drukowanym oraz pisanie ich z pamięci,

 pisanie zdań ze słuchu.