Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych
Metoda pracy reedukacyjnej opiera się na analizie sylabowo - głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budowa literową. Nie uwzględnia struktury gramatycznej, słowotwórczej wyrazów. Wprowadza pewne uproszczenia, aby w ten sposób ułatwić i pomóc dziecku przezwyciężyć jego specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu.
Celem metody jest nauczyć automatycznego nazywania kształtów fonogramów (kombinacji liter) oraz rozwijać zdolność umieszczania ich w słowie w odpowiedniej kolejności. Dlatego schemat graficzny, zgodny z zapisem ortograficznym, a nie dźwiękowy stanowi podstawę doboru wyrazów do ćwiczeń. Różnice między zapisem a wymową nie wpływają na porządek prezentowanego materiału słownego. Przy jego doborze nie uwzględnia się wpływu miejsca i sąsiedztwa głosek na wymowę. W ćwiczeniach znajdują się wyrazy, które uczą płynnego odczytywania układów znaków graficznych, jakimi są litery.
Aby dziecko miało jasny obraz tego, jak zbudowane są konkretne wyrazy posługujemy się stosowanymi w reedukacji kolorami:
kolor czerwony - odpowiada samogłoskom,
kolor czarny - spółgłoskom,
kolor zielony - sylabie.
Zaznaczanie zielonym kolorem co drugiej sylaby w wyrazie wielozgłoskowym oraz pierwszej lub drugiej w wyrazie dwuzgłoskowym powoduje, że obraz całego słowa i jego budowy staje się dla dziecka bardziej przejrzysty. Wprowadzenie koloru w celu wyodrębnienia kolejnych sylab w wyrazie ułatwia zarówno czytanie jak i pisanie. Kolor ogranicza pewną całość, która należy przeczytać, zapamiętać i napisać.
W omawianej metodzie każdy wyraz traktowany jest jako pewien konkretny układ sylab (zaznaczanie kolorem odpowiednich zgłosek, bądź oddzielenie ich od siebie myślnikami np. kalafiory albo ka-la-fio-ry). Wyodrębnienie sylab w wyrazach umożliwia zwrócenie specjalnej uwagi na specyficzny podział tych wyrazów na zgłoski, konsekwentnie przestrzegany we wszystkich częściach tej metody.
Elementem różnicującym wyrazy zamieszczone w ćwiczeniach poświęconych słowom o określonej strukturze są sylaby. W kolejnych etapach pracy zmienia się zarówno ich budowa, jak i liczby.
Wyróżnienie sylaby stanowi podstawę proponowanej metody, tak samo ważną przy czytaniu jak i przy pisaniu. Sylabizowanie bowiem przy czytaniu prowadzi do jego płynności, eliminuje głoskowanie, gwarantuje poprawne czytanie całościowe, wypowiadanie zaś sylab w czasie pisania zmniejsza prawdopodobieństwo popełniania błędów (w tym „gubienia” liter w wyrazach).
Opisywana metoda uczy dziecko wyłącznego posługiwania się sylabą jako cząstka słowa, które ma być przeczytane lub napisane. Litera lub głoska są rozpatrywane tylko jako element pisanej bądź wypowiadanej sylaby.
W kolejnych ćwiczeniach wprowadzamy i zapoznajemy dzieci z wyrazami o różnorodnej, stopniowo coraz trudniejsze, ale jednakowej na danym etapie strukturze sylabowej. Odzwierciedla to cały materiał słowny, podzielony na osiemnaście części, które ułożone w ustalonej kolejności odpowiadają poszczególnym strukturom.
Techniki pracy zostały tak dobrane, aby stwarzały możliwość operowania w różnorodny sposób wyrazami o jednakowej budowie. Zarówno kolejność wykonywania samych zadań, jak i układ wyrazów w poszczególnych ćwiczeniach podporządkowane zostały zasadzie stopniowania trudności.
W prezentowanej metodzie zawsze mówimy łącznie o czytaniu i pisaniu. Obydwie bowiem umiejętności są w niej ćwiczone jednocześnie, na tym samym materiale słownym. Dziecko musi w jednym ćwiczeniu dokładnie przeczytać i napisać te same wyrazy, a w czasie pisania głośno je wypowiedzieć.
Proces czytania włączony jest w proces pisania poprzez wzrokową kontrolę tekstu. Kształcenie umiejętności czytania i pisania w proponowanych ćwiczeniach opiera się na jednoczesnym uaktywnianiu analizatorów:
wzrokowego,
słuchowego,
kinestetyczno-ruchowego.
„Nie tylko działają one jednocześnie, ale i współdziałają ściśle współpracując zarówno podczas nadawania komunikatu (pisania), jak i jego percypowania (czytania). Istotne znaczenie ma więc koordynacja ich czynności w postaci integracji funkcji percepcyjno-metorycznych.”(M. Bogdanowicz) Ucząc dziecko posługiwania się sylaba przy pisaniu - czytaniu, angażując jednocześnie trzy analizatory dążymy do wyrabiania coraz większej poprawności tych czynności.
Metoda ta jest przydatna w pracy z dziećmi z dysleksją, dysortografią, a także w sprzężeniu z dysgrafią na dowolnym etapie zaawansowania dziecka w opanowaniu pisania i czytania i niezależnie od rodzaju zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych, leżących u ich podłoża.
TECHNIKI PRACY
Do konkretnych czynności mających na celu usprawnianie czytania i pisania przystępujemy po zapoznaniu dziecka z podstawowymi wiadomościami wstępnymi tzn. różnicowanie pojęć: głoska i litera, odróżnianie samogłosek i spółgłosek, przypisanie koloru: czerwonego-samogłoskom, czarnego-spółgłoskom, zielonego-sylabom. Przy definiowaniu sylaby podkreślamy rolę samogłoski jako elementu tworzącego ją.
Do stałego zestawu ćwiczeń powtarzających się w kolejnych 18 strukturach, stanowiących całość metody należą:
graficzny schemat budowy wyrazów,
Terapeuta rysuje dziecku w zeszycie koła, (lub samo dziecko: odrysowuje kółka, rysuje cyrklem, wydziera z papieru kolorowego) których liczba odpowiada liczbie liter w poznawanych wyrazach. Koła wypełnia dziecko kolorem czarnym (spółgłoski) i czerwonym (samogłoski). Następnie obejmuje koła odpowiadające poszczególnym sylabom zielonymi łukami. Oddziela je od siebie grubą zieloną kreską, a pod każdą sylabą wpisuje odpowiadającą jej cyfrę.
Pod takim schematem umieszczamy obrazek i podpisujemy go rozdzielając sylaby.
suwaki,
Terapeuta wpisuje suwaki do zeszytu dziecka. Dziecko najpierw czyta je głośno zachowując podział słów na sylaby, następnie zapisuje je obok oddzielając zgłoski myślnikami. Pisaniu towarzyszy jednoczesne, głośne dyktowanie sobie każdej sylaby.
wprawki,
Dziecko dokonuje analizy sylabowej. Czyta głośno wyrazy i zaznacza w nich zielonym kolorem sylaby: pierwszą lub drugą w wyrazach dwusylabowych oraz co drugą w wielosylabowych.
Dziecko pisze według wzoru, czyta głośno sylabami każdy wyraz i przepisuje go pod wzorem oddzielając sylaby myślnikami.
Wprawki usprawniają technikę czytania oraz koordynację wzrokowo-słuchowo-ruchową.
łańcuchy sylabowo-wyrazowe,
składają się z szeregu sylab oddzielonych od siebie myślnikami. Tworzą one wyrazy częściowo nakładające się na siebie. Ostatnia sylaba danego słowa jest pierwszą następnego. Odmianą ćwiczenia są łańcuchy literowe.
Pedagog dyktuje dziecku kolejne sylaby, które zapisuje ono ze słuchu oddzielając je od siebie myślnikami. W czasie pisania dziecko wypowiada kolejne sylaby. Wskazane przez terapeutę sylaby (litery) zaznacza kolorem. Następnie odczytuje sylabami powstały wyraz, zaznaczając je łukami u dołu zapisu. Jest to pierwsza próba pisania ze słuchu pojedynczych sylab.
słuchowe i wzrokowe różnicowanie wyrazów dźwiękowo i graficznie podobnych,
Ćwiczenie wykonywane jest w dwóch wersjach: słuchowej i wzrokowej, polega na uporządkowanym zestawieniu par wyrazów, które różnią się od siebie jednym elementem.
Rysujemy tabelę. W główce każdej rubryki piszemy litery, którymi podawane wyrazy będą się różniły. Zadaniem dziecka jest wpisanie każdego z podawanych wyrazów do odpowiedniej rubryki. Dziecko pisząc wyraz rozdziela sylaby. Na tym etapie dokonuje analizy słuchowej wyrazów ze względu na różnicujące je głoski. Dziecko zaznacza wybranymi kolorami litery różniące pary wyrazów - dokonuje analizy wzrokowej.
Celem tego zadania jest ćwiczenie poprawnej analizy słuchowej i wzrokowej bardzo podobnych do siebie wyrazów o określonej strukturze; wzrokowe i słuchowe różnicowanie znaków graficznych i dźwięków mowy.
W tym ćwiczeniu dziecko po raz pierwszy pisze ze słuchu całe słowa.
tworzenie nowych wyrazów o omawianej strukturze z wybranych liter lub sylab wyrazów, których znaczenie zilustrowano na obrazkach,
Na prostokątnych, długich kartonach naklejamy odpowiednie obrazki. Pod każdym z nich piszemy cyfrę oznaczającą literę lub sylabę, którą dziecko musi wybrać.
Głośne nazwanie przedmiotów
Wyodrębnienie - wymienienie i zapamiętanie litery lub sylaby wybranej z nazwy przedmiotu, a wskazanej przez zamieszczoną u dołu cyfrę.
Złożenie z wybranych elementów nowego wyrazu i zapisanie go w całości lub z podziałem na sylaby.
Cel: ćwiczenie pamięci słuchowej oraz syntezę i analizę głoskową wyrazów.
słuchowe i wzrokowe wyszukiwanie krótkich słów ukrytych w dłuższych wyrazach - „Co kryje się w tych wyrazach?”
Wyraźnie odczytujemy dziecku pojedyncze wyrazy, po przeanalizowaniu których powinno ono wyodrębnić ukryte słowo i wypowiedzieć je. Jest to etap słuchowy ćwiczenia. W kolejnym etapie terapeuta wpisuje dziecku do zeszytu te wyrazy. Dziecko samodzielnie je czyta i wyodrębnia ukryte słowo.
Grupa A zawiera słowa, w których wyróżnienie ukrytego wyrazu jest zgodne z podziałem na sylaby. Grupa B - ukryte słowa nie pokrywają się z podziałem na sylaby.
rozsypanki wyrazowo-zdaniowe,
Dyktujemy dziecku szereg wyrazów, które składają się na konkretne zdanie. Dziecko podczas pisania wypowiada sylaby, które zapisuje (oddziela je myślnikami). Po napisaniu zestawu wyrazów, każde słowo należy ująć w „okienko” , co ułatwia określenie liczby wyrazów z zdaniu. Dziecko odczytuje głośno wyrazy i układa je w zdanie, które zapisuje całymi wyrazami lub z podziałem na sylaby.
Po raz pierwszy dziecko pisze całe zdanie na podstawie wzoru. Cel: logiczne myślenie, poprawne posługiwanie się odpowiednimi formami gramatycznymi i stylistycznymi.
zagadki,
Zagadki pojawiają się w 8. części metody, na etapie zapoznawania się z wyrazami zawierającymi grupę spółgłoskową. Tekst zagadki ma być przygotowany na osobnej kartce, wszystkie wyrazy są podzielone na sylaby. Dziecko samodzielnie czyta tekst zagadki, pisze go sylabami z pamięci lub z słuchu, rozwiązuje zagadkę.
Cel: usprawnianie techniki czytania i pisania wyrazów występujących w zdaniach po raz pierwszy z wykorzystaniem materiału drukowanego.
czytanie zdań złożonych z wyrazów o znanej strukturze na materiale drukowanym oraz pisanie ich z pamięci,
W pełni samodzielne czytanie przez dziecko zdań podanych w wersji drukowanej oraz pisanie ich z pamięci. Dziecko czyta zdania sylabami, powtarza z pamięci i zapisuje z pamięci zachowując podział na sylaby.
pisanie ze słuchu zdań złożonych o znanej strukturze
Terapeuta czyta pojedyncze zdania, dziecko powtarza je, zapisuje w zeszycie dyktując sobie głośno sylabami każde słowo, odczytuje zapisane zdanie
Kolejne etapy opracowania :
Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu **** np. bu-ty. Wyeliminowanie głoskowania jest najważniejszym zadaniem, jakie stawiamy sobie przy czytaniu takiej sylaby. Sposób pierwszy - dz. tak długo przygląda się sylabie, aż będzie gotowe do głośnego wypowiedzenia jej w całości. Początkowo czas przyglądania jest dość długi, ale stopniowo skraca się, aż do momentu kiedy krótkie spojrzenia na takie dwie litery pozwoli czytać je razem, a więc jako całą sylabę. Sposób drugi - ćwiczymy dz. w bardzo szybkim mówieniu wybranej samogłoski po spółgłosce. Jest to możliwe tylko wtedy, kiedy dz. zna wszystkie litery.
Wyrazy wielosylabowe o schemacie zapisu każdej sylaby ** i zróżnicowanej ich liczbie np. lo-ko-mo-ty-wa . Głównym celem tych ćwiczeń jest osiągnięcie poprawnego podziału na sylaby wyrazów wielosylabowych. Należy te ćw. wykonywać na wyrazach dłuższych, ale dzielących się na sylaby w sposób prosty.
Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu *** np. kot. Głównym celem tego etapu jest nauczenie całościowego czytania sylaby zamkniętej przez przeciąganie ( wyśpiewywanie) przez dz. samogłoski tak długo, aż będzie ono gotowe dodać do przeczytanej, znanej już cząstki bardzo krótko wymawianą spółgłoskę w wygłosie.
Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ***** np. re-bus. Kładziemy nacisk na podział wyrazów na sylaby.
Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ***** np. buł-ka. Najważniejszym zadaniem reedukatora w tej części pracy jest akcentowanie przy podziale wyrazów na sylaby rozdzielania dwóch spółgłosek sąsiadujących ze sobą.
Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu *** * * np. Ber-lin.
Wyrazy wielosylabowe składające się z różnej liczby sylab o schemacie zapisu ** oraz * ** np. wyw-rot-ka. Celem tej części jest zdobycie przez dz. umiejętności prawidłowego podziału na sylaby wyrazów wielosylabowych o różnorodnym układzie sylab.
Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu **** np. jest. Te ćwiczenia rozpoczynają drugi etap nauki czytania i pisania. Obejmują one wyrazy zawierające sylaby, w których występują obok siebie 2, 3 litery odpowiadające spółgłoskom. Najważniejszym zadaniem reedukatora na tym etapie pracy jest nauczenie dz. prawidłowego czytania i pisania wyrazów, w których jedna sylaba zawiera grupę spółgłoskową.
Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu *** np. dwa.
Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ***-* * np. kra-ta. W tej części dąży się do tego, aby dz. sprawnie czytało, pisało i dzieliło na sylaby wyrazy dwusylabowe z grupą spółgłoskową w jednej sylabie.
Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu *** - *** np. mły-nek.
Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ** ** np. staw.
Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu *** *-** np. słom-ka.
Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu *** *-* ** np. kras-nal.
Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ** ** np. sklep.
Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ** *** np. kleks.
Wyrazy o zróżnicowanej strukturze literowej, zawierających spółgłoski miękkie.
Zestaw ćwiczeń czytania i pisania wyrazów składających się z różnej liczby sylab o zróżnicowanej strukturze.
opr. M.L na podst. „Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych”, E.Kujawa, M. Kurzyna
5