Hormony (14 12)

Hormonsubstancja regulacyjna wytwarzana przez wyspecjalizowane narządy i komórki gruczołowe, wydzielana przez nie do krwi, płynu zewnątrzkomórkowego, chłonki i transportowana do komórek docelowych, które posiadają na swojej powierzchni, w cytoplazmie lub w jądrze swoiste receptory wiążące dany hormon. Hormony są chemicznymi przekaźnikami ustroju, a do ich zadań należy:

Gruczołami wydzielania wewnętrznego są:

Czynność wydzielniczą wykazuja ponadto:

Hormony ze względu na ich budowę chemiczną dzielimy na trzy główne grupy:

  1. hormony peptydowe i białkowe

    • ich synteza rozpoczyna się od transkrypcji genu zawartego w DNA komórkowym. Powstały mRNA koduje powstawanie w rybosomach siateczki śródplazmatycznej szorstkiej komórki substancji peptydowej lub białkowej stanowiącej następnie hormon. Cząsteczka jest przekazywana do aparatu Golgiego gdzie zachodzi jego ostateczna modyfikacja, stamtąd gotowe hormony wędrują do pęcherzyków komórki gdzie będą magazynowane do czasu pojawienia się sygnału indukującego ich uwolnienia poza komórkę.

  2. hormony steroidowe

    • wspólnym prekursorem wszystkich tych hormonów jest cholesterol, który zostaje w komórce syntetyzującej hormon przeniesiony do mitochondrium gdzie ulega przemianie do pregnenolonu. Związek ten podlega modyfikacjom prowadzonym przez siateczką śródplazmatyczną gładką, a efektem ich działania jest powstawanie różnych hormonów z tych samych prekursorów. Ważne jest iż hormony steroidowe nie gromadzą się w komórce, ale są z niej tworzone w miarę bieżących potrzeb organizmu.

  3. hormony pochodne aminokwasów głównie tyrozyny

    • w zależności od rodzaju hormonu są one wydzielane i magazynowane przez:

      • komórki chromochłonne rdzenia nadnerczyaminy katecholowe: adrenalina, noradrenalina i dopamina

      • komórki pęcherzykowate gruczoły tarczowegotyroksyna i trójjodotyronina

Hormony mogą wykazywać działanie:

Transport hormonów we krwi

Hormony są transportowane przez krew w stanie wolnym lub związane z białkami osocza, ważne jest ponadto, że biologiczne efekty są w stanie wywrzeć tylko hormony w stanie wolnym.

Mechanizmy działania hormonów na komórki docelowe

Błona komórkowa jest przepuszczalna dla cząsteczek lipidowych (hydrofobowych) a nieprzepuszczalna m.in. dla białek i peptydów (hydrofilnych). W związku z tym różne hormony zaliczane do dwóch w/w grup będą miały inaczej rozmieszczone swoiste receptory komórkowe, przez które będą wywoływały swoje działanie na komórki docelowe.

  1. hormony białkowe, polipeptydowe oraz pochodne tyrozyny (poza hormonami tarczycy) – nie są w stanie przenikać przez błonę komórkową, ich receptory znajdują się na powierzchni zewnętrznej tej błony. Receptor wiążący dany hormon będzie wywoływał kaskadę reakcji doprowadzających do określonyc zmian w obrębie komórki, wyróżniamy dwie grupy receptorów błonowych:

    • receptory związane z białkiem G – białka G są białkami trójdomenowymi, składają się z podjednostek α,β i γ związanych w spoczynku przez GDP. Aktywacja jakiej doznaje to białko po przyłączeniu swoistego hormonu do receptora powoduje zastąpienie GDP przez GTP i uwolnienie podjednostki α związanej tym substancją (de facto jest to kompleks podj. α – GTP). W tym miejscu działanie kompleksu α – GTP staje się dwukierunkowe zależne od rodzaju przyłączonej substancji:

      • dochodzi do aktywacji enzymu cyklazy adenylanowej, która prowadzi syntezę wtórnego przekaźnika komórkowego – cyklicznego-3’5’-adenozynomonofosforanu (cAMP)

      • aktywowana jest inna domena białkowa – fosfolipaza C, która hydrolizuje błonowy fofatydyloinozytolo-4,5-bisfosfoforan (PIP2), rozpad tego związku powoduje powstanie diacyloglicerolu (DAG) i inozytolotrisfosforanu (IP3) będących podobnie jak cAMP wtórnymi przekaźnikami komórkowymi.

Wydzielone w ten sposób wtórne przekaźniki: cAMP, IP3 oraz DAG uruchamiają kaskadę wewnątrzkomórkowych reakcji, które prowadzą do regulacji obecnych w komórce szlaków metabolicznych.

W ten sposób działają następujące receptory: TRH, GnRH, TSH, LH, FSH, HCG, ACTH, PTH, glukagonu

W ten sposób działają między innymi: receptory insuliny, EGF, insulinopodobnego czynnika wzrostu I i II (IGF-I, IGF-II), GH, PRL, niektóre cytokiny

  1. hormony steroidowe oraz hormony tarczycy – dzięki swojemu hydrofobowemu charakterowi są w stanie przejść przez błonę komórkową, ich swoiste receptory znajdują się wewnątrz komórki. Najczęściej są to receptory jądrowe, rzadziej cytosolowe

    • receptory jądrowe składają się z dwóch domen: jednej wiążącej DNA i drugiej wiążącej hormon. Domena pierwsza jest aktywna dopiero po przyłączeniu do domeny drugiej hormonu

    • receptory te wiążąc DNA pobudzają ekspresję ściśle określonych genów, które kodują określone białka powodujące daną odpowiedź metaboliczną komórki

    • efekt działania hormonu steroidowego nie ustaje natychmiast po odłączeniu go od swoistego dla niego receptora oraz nie pojawia się natychmiast po zadziałaniu hormonu na receptor. Zależy to od czasu półtrwania mRNA i białka będącego produktem genu pobudzanego przez hormon

Rytmy wydzielania hormonów

Większość hormonów nie jest wydzielana w sposób ciągły. Wiele z nich m.in. hormony podwzgórza, przysadki czy insulina wydzielane są pulsacyjnie – a więc co pewien czas, różny dla różnych hormonów następuje wzrost ich wydzielania. Wydzielanie hormonów jest cechą zależną od wieku, dotyczy to np. GH – hormonu wzrostu, lub hormonów wydzielanych przez gonady.

Wydzielanie wielu hormonów ma ponadto charakter okołodobowy, dobitnym przykładem tego typy rytmu wydzielania jest szyszynkowa melatonina, której wydzielanie jest hamowane pod wpływem światła.

Dłuższe rytmy wydzielania to tzw. rytmy infradobowe, których przykładem jest 28-dniowy cykl wydzielania hormonów płciowych kobiet.

Mechanizmy regulacji wydzielania hormonów

Regulacja wydzielania hormonów a także ich aktywności w komókach docelowych odbywa się na trzech drogach, z których pierwsza jest wysoce dominująca w organizmie ludzkim

  1. Regulacja przez sprzężenie zwrotne ujemne

Najczęściej jest ona omawiany na przykładzie podwzgórza, przysadki i gruczołu dokrewnego

  1. Regulacja przez sprzężenie zwrotne dodatnie

Wzrost wydzielania hormonu tropowego przysadki powoduje zwiększone wydzielanie hormonu przez gruczoł docelowy. Hormon ten zwiększa wydzielanie hormonu przysadkowego.

Przykładem sprzężenia zwrotnego dodatniego może być wydzielanie oksytocyny , której stężenie gwałtownie wzrasta w ostaniej fazie porodu w trakcie przesuwania się płodu w dół i poszerzania kanału rodnego. Zwiększone stężenie oksytocyny w tym okresie stymuluje przysadkę do uwalniania jej jeszcze większych ilości aby nasilić skurcze macicy.

  1. Regulacja przez przekształcanie hormonu nieaktywnego do formy aktywnej w komórkach

Mechanizm ten polega na tym, że w tkankach dochodzi do przekształcania nieaktywnej formy hormonu do jego postaci czynnej biologicznie, zdolnej do wywoływanie efektów w komórce docelowej. Przykładami tego sposobu regulacji mogą być:

Hormony trzustkowe

Trzustka jak wiadomo pełni funkcję zarówno wewnątrz- jak i zewnątrzwydzielnczą. W kontekście hormonów ważniejsza jest oczywiście jest funkcja wewnątrzwydzielnicza. Sprawują ją stanowiące do 2% masy trzustki wyspy Langerhansa znajdujące się w przewadze w ogonie i głowie trzustki. Wyspy te są utworzone przez cztery typy komórek wydzielających różne hormony:

  1. budowa

    • zbudowany z dwóch łańcuchów aminokwasowych:

-A (21 reszt aminokwasowych)

-B (30 reszt aminokwasowych)

  1. biosynteza

    • prekursorem insuliny jest preproinsulina, która po wycięciu jednej części sekwencji aminokwasów tworzy jednołańcuchową proinsulinę połączona z peptydem C (peptydem łączącym)

    • proinsulina w aparacie Golgiego ulega ponownemu skróceniu (o peptyd C) i związaniu mostkami disiarczkowymi tworząc dwułańcuchową aktywną metabolicznie insulinę

    • insulina jest następnie pakowana do pęcherzyków cytoplazmatycznych i przenoszona w okolice błony komórkowej

  2. regulacja wydzielania

    • najważniejszym czynnikiem kontrolującym wydzielanie insuliny jest stężenie glukozy we krwi

      • przenośnik glukozy przenosi ją do komórki β trzustki gdzie ulega ona cyklom przemian metabolicznych prowadzących do wzrostu stężenia ATP w komórkach

      • podwyższony poziom ATP w cytoplazmie zamyka ATP-zależna kanały potasowe i prowadzi do zmiany potencjału błonowego – dochodzi do depolaryzacji

      • depolaryzacja błony komórkowej otwiera bramkowane napięciem kanały Ca2+, które napływają do komórki

      • podwyższony poziom jonów Ca2+ umożliwia egzocytozę ziarnistości zawierających insulinę

    • podobny jak glukoza wpływ na wydzielanie insuliny posiadają: cholecystokinina, glukagon, GLP-1, acetylocholina, aminokwasy: arginina, leucyna

    • hamujący wpływ ma natomiast somatostatyna, oraz hipotermia, hipoksja, stres i wysiłek fizyczny

Wyżej omówione wydzielanie insuliny jest reakcją dwufazową:

  1. receptory insulinowe

Receptor insuliny ze względu na jej charakter białkowy znajduje się na powierzchni komórki, jednak w odróżnieniu do typowych receptrów błonowych insulina działa bez udziału wtórnego przekaźnika

  1. komórkowe efekty działania insuliny

    • przyłączona insulina zwiększa liczbę przenośników glukozy w błonach co pobudza jej transport do wnętrza komórek, niektóre komórki np.erytrocyty, komórki nerwowe mają system transportu glukozy niezależny od insuliny

    • najszybszą odpowiedzią, pojawiającą się już po kilku sekundach od związania insuliny z receptorem, jest wzrost transportu glukozy do komórek, po kilku minutach lub godzinach wzrasta aktywność enzymatyczna, natomiast efekty indukcji produkcji białek enzymatycznych pojawiają się nawet po kilku dniach

  1. Narządowe efekty działania insuliny

Wątroba

↓ glukoneogenezy

↓ glikogenolizy

↑ glikogenogenezy

Mięśnie

↑ transportu glukozy do miocytów

↑ glikogenogenezy

↑ wychwytu wolnych aminokwasów

↑ syntezy białek

↑ wychwytu jonów K+

Tkanka tłuszczowa

↑ transportu glukozy do adipocytów

↑ syntezy kwasów tłuszczowych

↑ syntezy glicerolo-3-fosforanu

↓ lipazy hormonowrażliwej

↑ lipazy lipoproteinowej

↑ wychwytu K+

Glukagon

  1. budowa i biosynteza

    • budowa polipeptydowa, zbudowany z jednego łańcucha o 29 aminokwasach

    • sekwencja aminokwasowa jednakowa u wszystkich ssaków

    • syntetyzowany w postaci prekursora - preglukagonu ulegającego odpowiednim obróbkom do czynnego glukagonu

    • należy, razem z adrenaliną i kortyzolem do grupy hormonów przeciwregulacyjnych działających antagonistycznie do insuliny

    • okres półtrwania 5-10 minut

  2. komórkowe efekty działania glukagonu

    • receptory glukagonu są typowymi receptorami błonowymi działającymi poprzez wtórny przekaźnik

    • podjednostka α-GTP białka G odłącza się od niego pod wpływem przyłączenia glukagonu i aktywuje enzym cyklazy adenylanowej

    • cyklaza adenylanowa przekształca cytosolowy ATP w 3’5’-AMP (cAMP)

    • cAMP aktywuje kinazę białkową A, która fosforyluje białka enzymatyczne, modyfikując ich aktywność katalityczną, może fosforyzować histony i białka rybosomowe, pobudzając procesy transkrypcji i translacji

  3. metaboliczne i narządowe efekty działania glukagonu (glukagon nie działa na mięśnie szkieletowe !)

↑ glukoneogenezy

↑ glikogenolizy

↑lipolizy (aktywacja lipazy hormonowrażliwej)

↑ ketogeneza

↓ syntezy białek

↓ lipogenezy

Serce

Układ pokarmowy

↑ wydzielanie żółci

↑ wydzielanie jelitowe

↓ motoryka żołądka

↓ wydzielanie żołądkowe

↓ wydzielanie trzustkowe

Inne:

↑ wydzielanie insuliny i somatostatyny

  1. regulacja wydzielania glukagonu

Somatostatyna

Polipeptyd trzustkowy (PP)

Tarczyca

Jest to gruczoł dokrewny położony z przodu i bocznie od krtani, dzieli się na dwa płaty połączone ze sobą cieśnią.

Podstawową jednostką budulcową tarczycy jest pęcherzyk , który składa się z błony podstawnej na której spoczywają komórki pęcherzykowe

  1. powstawanie hormonów tarczycy

    • komórki pęcherzykowe wydzielają do wnętrza koloidu tyreoglobulinę (TG) z zawartą w niej tyrozyną

    • następnie z krwi aktywnie wychwytywane są jodki (120 µg/dobę), odbywa się to dzięki symportowi sodowo-jodowemu, a inhibitorami tego procesu są: tioycyjanina i nadchloran

    • do koloidu wydzielany jest enzym tyreoperoksydaza

    • tyreoperoksydaza pozwala jodkom na przejście w jod atomowy co powoduje:

    • jodowanie tyrozyny zawartej w tyreoglobulinie tworząc MIT (monojodotyrozynę) oraz DIT (dijodotyrozynę)

    • kondensację jodowanych tyrozyn MIT + DIT = T3 oraz DIT + DIT= T4

    • w ten sposób jodowana tyreoglobulina zostaje zmagazynowana w postaci koloidu w świetle pęcherzyków tarczycy

      • pod wpływem tyreotropiny (TSH) komórki pęcherzykowe pobierają i rozkładają jodowaną tyreoglobulinę tworząc aktywne hormony wędrujące wraz z krwią do komórek docelowych

        • 90% hormonów uwalnianych stanowi T4, który jest właściwie prohormonem dla T3 (w tkankach obwodowych T4 ulega przekształceniu do T3

  1. transport T3 i T4 we krwi odbywa się poprzez:

    • TGPglobulinę wiążącą tyroksynę

    • TBPAprealbuminę wiążącą tyroksynę

    • TBAalbuminę wiążącą tyroksynę

    • niewielki procent przenoszony jest w postaci wolnej

    • w krążaniu znajduje się również odwrotna T3 (rT3), która jest nieaktywna biologicznie

  2. regulacja wydzielania hormonów tarczycy

    • TRH (tyreoliberyna) wydzielana jest przez podwzgórze w odpowiedzi na zimno, sen itd.

    • liberyna podwzgórzowa działa indukująco na przysadkę mózgową stymulując ją do wydzielania tyreotropiny (TSH)

    • TSH wywołuj opisany wyżej efekt, a uwolnione w ten sposób T3 i T4 działają hamująco zarówno na wydzielanie TRH w podwzgórzu jak i na TSH w przysadce

Działanie tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3)

Sumarycznie efekty działania T3 i T4 polegają na:

↑ glikogenolizy

↑ glukoneogenezy

↑ wchłaniania glukozy z przewodu pokarmowego

Hormony regulujące metabolizm wapnia

W organizmie znajduje się około 1100 g wapnia (25 moli) związanego głównie z tkanka kostną. Najważniejszą rolę w procesach metabolicznych odgrywa wapń zjonizowany w postaci dwuwartościowego kationu Ca2+.

Rola wapnia w organizmie:

Przeciętnie spożywamy około 1 gram wapnia w ciągu doby, z czego do krwi wchłania się około 50-60%.

Nadmiar wapnia w organizmie powoduje rozwój zespołu chorobowego jakim jest tężyczka, której objawy kliniczne to nadmierna pobudliwość nerwów i mimowolne skurcze mięśniowe.

Znaczny nadmiar wapnia w organizmie prowadzi do śpiączki hiperkalcemicznej.

Metabolizm wpnia jest ściśle regulowany przez trzy hormony:

Parathormon (PTH)

Jest to 84-aminokwasowy hormon polipeptydowy wydzielany przez przytarczyce leżące na tylnej powierzchni gruczołu tarczowego. Jest gromadzony w pęcherzykach komórek przytarczyc, skąd uwalniany jest w odpowiedzi na spadek stężenia Ca2+ w osoczu

Mechanizm oddziaływania PTH na komórki

Podobnie jak inne peptydowe hormony PTH posiada swój swoisty receptor w błonie komórkowej komórek docelowych.

Efekty wywoływane działaniem PTH

Kalcytonina

Jest to 32-aminokwasowy hormon peptydowy regulujący stężenie wapnia w organizmie, tworzony przez komórki parafolikularne (komórki C) tarczyc. Hormon ten jest odpowiedzialny za obniżanie po posiłkowego poziomu Ca2+.

Efekty działania:

Witamina D3 (cholekalcyferol)

Hormony kory nadnerczy

Nadnercza są to parzyste gruczoły leżące na górnych biegunach nerek, na przekroju wyróżniamy w nich dwie odmienne części wydzielające zupełnie różne hormony:

Hormony kory nadnerczy zaliczamy do grupy hormonów steroidowych, których wspólnym prekursorem jest cholesterol.

Histologicznie w korze nadnerczy wyróżniamy trzy warstwy, z których każda wydziela inny hormon, idąc od zewnątrz są to:

Kontrolę hormonalną nad wydzielaniem wszystkich hormonów warstwy korowe nadnerczy sprawuje przysadkowy hormon adrenokortykotropowy (ACTH) powstający pod wpływem kortykoliberyny (CRH) wydzielanej przed podwzgórze w wyniku strachu, stresu oraz w czasie cyklu sen/czuwanie.

Aldosteron

Jest to hormon składający się z 21 atomów węgla, we krwi transportowany najczęściej w stanie wolnym. W komórkach docelowych wiąże się z receptorem wewnątrzkomórkowym, który aktywowany poprzez połączenie z aldosteronem indukuje w jądrze komórki syntezę mRNA kodującego syntezę białek transportujących Na+, głównie kanałów Na+, K+ i ATP-azy.

Regulacja wydzielania aldosteronu

Kortyzol

Hormon składający się z 21 atomów węgla, zaliczany do grupy glikokortykosteroidów (glukokortykoidów), wydzielany przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy. Kortyzol transportowany jest we krwi przez swoiste białko transportujące – transkortynę (globulinę wiążącą steroidy).

Regulacja wydzielania

Dehydroepiandrosteron (DHEA) i androstendion

Podsumowanie

Hormony podwzgórza

Zaliczane jest do międzymózgowia, posiada dwa odrębne zespoły komórek:

  1. pole hipofizjotropowe (wyniosłość pośrodkowa) – utworzone przez jądra drobnokomórkowe wydzielające substancje pobudzające (liberyny) i hamujące (statyny) wydzielanie hormonów przedniego płata przysadki

    • liberyny:

      • Gonadoliberyna, działająca na uwalnianie FSH i LH

      • Kortykoliberyna, działająca na uwalnianie ACTH

      • Tyreoliberyna, działająca na uwalnianie TSH

      • Somatoliberyna, działająca na uwalnianie GH

    • statyny:

      • Somatostatyna, działająca na hamowanie uwalniania GH

      • Prolaktostatyna, działająca na hamowanie uwalniania PRL

  2. jądra wielkokomórkowe, czyli jądra nadwzrokowe i przykomorowe, które syntetyzują dwa hormony transportowane następnie przez aksony tyh neuronów do tylnego płata przysadki mózgowej gdzie są gromadzone.

Do neurohormonów podwzgórza zaliczamy:

Hormony przysadki mózgowej

Przysadka mózgowa leżyy w siodle tureckim kości klinowej, Ze względu na różne pochodzenie oraz odmienne struktury i funkcje wyróżniamy: przysadkę gruczołową i przysadkę nerwową.

  1. Przysadka gruczołowa, rozwijająca się z

    1. jej zasadnicze części to:

      • część dalsza (płat przedni)

      • część pośrednia

      • część guzowa

    2. Hormony płata przedniego przysadki gruczołowej


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Hormony (14 12)
MPLP 360;361 02.12.;14.12. 2012
14 12 08
14 12 2012
Finanse publiczne 14 12 13
14 12 2006
DERMATOLOGIA 14.12, dermatologia
Podstawy turystyki 14.12.2008, Turystyka I Rekrecja, podstawy turystyki
11. 14-12-2010 Kontury i kolory
14 2 12
14 12 86
14 12 2012r Stal wykład
14 12 2015 W 9 harmonogram konsult zima 2015 16 popraw
Wykład 11 [14.12.05], Biologia UWr, II rok, Zoologia Kręgowców
Hormony 10.12.2009
9 Uskoki (14 12 2010)
W9 14 12 121 rynek

więcej podobnych podstron