Robert Merton

Status społeczny – pozycja zajmowana w systemie społecznym przez określone jednostki.Rola – Odtworzenie w zachowaniach oczekiwań przypisanych danej pozycji.Zestaw ról – z jednym statusem społecznym wiąże się nie jedna rola, lecz połączony jest cały zbiór zależności w rolach. Podstawowym źródłem zakłóceń w zestawie ról jest sytuacja strukturalna, w której partnerzy ról jednostki zajmującej określony status, są odmiennie ulokowani w strukturze społecznej. (np. członkowie rady szkolnej należą do innych warstw społecznych niż nauczyciele, więc ich oczekiwania będą inne)Zestaw statusów – ze zbiorem ról połączony jest zestaw rozmaitych statusów (zależności w rolach). Zestaw Statusów, związany jest z sekwencją statusów o której możemy mówić gdy statusy następują po sobie z systematyczną czasową ciągłością.6 mechanizmów społecznych służących uzgadnianiu ról w zestawach ról – 1# Zróżnicowanie zaangażowania w rolę wśród osób objętych zestawem ról – Różny jest stopień nasilenia oczekiwań związanych z rolą u ludzi objętych danym zestawem ról. Układ zależności w rolach może mieć dla jednych nikłe znaczenie, dla innych znaczenie zasadnicze2# Zróżnicowanie władzy osób objętych zestawem ról – Partnerzy zestawu ról nie posiadają zwykle takiej samej władzy kształtowania zachowań ludzi zajmujących określone statusy społeczne. Jednostki podane sprzecznym oczekiwaniom ze strony partnerów ich zestawu ról, mogą powołać spośród siebie koalicje władzy, umożliwiające działanie wg własnej woli3# Ochrona zachowań związanych z rolą przed obserwowalnością ze strony partnerów zestawu ról – Jednostka nie pozostaje w ciągłej interakcji ze wszystkim osobami objętymi zestawem ról. Zjawisko to jest nieodzowne do prawidłowego funkcjonowania zestawu ról (Wykłady nauczyciela akademickiego są zarezerwowane jedynie dla samego nauczyciela i jego studentów, a nie dla reszty nauczycieli, którzy mogliby narzucać wykładowcy to o czym powinien ze studentami rozmawiać)4# Zapewnienie obserwowalności konfliktu żądań stawianych ludziom zajmującym dany status społeczny – Dopóki partnerzy zestawu ról pozostają nieświadomi tego, że ich żądania wobec ludzi zajmujących dany status społeczny są nie do pogodzenia, każdy z nich może obstawać przy swoim. Mamy wtedy do czynienia ze wzorem „wielu przeciw jednemu”. Rozwiązanie zauważonych sprzeczności należy do partnerów zestawu ról, a nie do jednostki zajmującej dany status.5# Społeczne poparcie ze strony ludzi zajmujących podobne statusy i mających podobne trudności w obliczu niespójnego wewnętrznie zestawu ról – jednostka zajmująca dany status społeczny nie jest zazwyczaj osamotniona w swej niedoli, nawet jeśli się za taką uważa. Nazwa „status społeczny” świadczy o tym, że istnieją jednostki w bardziej lub mniej podobnej sytuacji. Konflikty oczekiwań odnośnie do roli mają charakter systematyczny.6# Ograniczenie zestawu ról. Rozpad układu zależności w rolach – Niezgodne żądania stawiane jednostkom zajmującym określony status społeczny przez partnerów ich zestawu ról, są oczywiście przypadkiem krańcowym. Pewne zależności zostają zerwane, podczas gdy w pozostałych nadal istnieje zgodność oczekiwań odnośnie roli. W takim (rzadkim) wypadku możliwe jest dalsze funkcjonowanie jednostki w zestawie ról.

Andrzej Flis

Działanie jednostki – Dążenie do wytworzenia stanu rzeczy redukującego potrzebę (niezaspokojona potrzeba, to impuls do działania).Wartość autoteliczna – To stan rzeczy, który redukuje określoną potrzebę, czyli stanowi cel działaniaWartość instrumentalna – Każdy obiekt – materialny, bądź idealny, który może być użyty do wytworzenia stanu rzeczy redukującego dana potrzebę (do realizacji wartości autotelicznej)Cel grupy – (wartość autoteliczna grupy), to stan rzeczy, który redukuje określone potrzeby jednostek. Indywiduum nie jest w stanie utworzyć samodzielnie celu grupy.Wzory kulturowe – wystandaryzowana wiedza członków grupy, dotycząca sposobu realizacji wartości autotelicznej. Określają 1# Zespół wartości instrumentalnych wobec wartości autotelicznej2# typy działań niezbędnych dla realizacji celu grupy 3# zespół cech, które musi posiadać członek grupy, realizując cel grupy 4#zespół cech, które musi posiadać jednostka...

Obowiązek – Jest normą społeczną wzmocnioną różnymi sankcjami, nakładaną na członka grupy, za posiadane przez niego cechy.Funkcja Jednostki – Całokształt obowiązków jednostki w grupie. Wyznacza pozycję i status.Pozycja społeczna – położenie (miejsce) jednostki w obrębie systemu podrzędności, nadrzędności i współzależności, występującego w danej grupie. Określa więc rolę społeczną.Status społeczny – Całokształt praw członka grupy, przysługujących mu ze względu na pełnioną funkcję.Prawo – Normatywnie usankcjonowana możliwość podejmowania pewnego typu zadańSystem wartości – Cel grupy i zespół wartości instrumentalnych System normatywny – Elementarne składniki, to normy społeczne i sankcjeWzory kulturowe – Obiegowa i standardowa wiedza członków grupy dotycząca sposobu realizacji celuNormy społeczne – (rozumiane jako wzory zachowania) Można podzielić na trzy typy: prawa, powinności, obowiązki1# Prawa – Wyznaczają dopuszczalny repertuar zachowań jednostki z związku z realizowaniem przez nią pewnej funkcji w grupie2# Powinności – to normy społeczne wzmacniane sankcjami prestiżowymi3# Obowiązki – normy społeczne, które mają oparcie zarówno w sankcjach prestiżowych, jak i statusowych. Mówią o tym jak powinna zachowywać się jednostka, aby jej działania przyczyniały się do realizacji celu grupySankcja – Reakcja innych członków grupy na zachowanie jednostki, podlegająca regulacji normatywnej. Zachowanie jednostek zgodnie z nakazami odnoszących się do nich norm wywołują reakcje pozytywne (sankcje pozytywne) ze strony innych członków grupy, natomiast zachowania niezgodne z normami – reakcje negatywne (sankcje negatywne). Sankcje społeczne można podzielić na cztery zasadnicze typy.Struktura społeczna – Zespół istniejących w obrębie grupy pozycji i odpowiadających im statusów. Można ją rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:1# jako zbiór pozycji (aspekt funkcjonalny) – Chodzi o rodzaje i typy istniejących w grupie pozycji społecznych2# jako zbiór statusów społecznych (aspekt hierarchiczny) – Chodzi o liczbę pozycji społecznych w obrębie różnych typów lub też o ich wzajemne proporcjeGrupa społeczna – Zbiór jednostek posiadających wspólny cel, wspólne normy społeczne i wzory kulturowe, związanych ze sobą systemem normatywnie wyznaczonych wzajemnych zależności i znajdujących się w normatywnie określonych relacjach do zespołu wartości instrumentalnych.Organizacja grupy – struktura społeczna grupy i charakterystyczny dla niej system kultury.2 typy funkcji grup społecznych:1# funkcja grupy wobec szerszej całości społecznej (Całokształt obowiązków członków grupy wobec szerszej całości społecznej)2# funkcja grupy wobec swoich członków (Oczekiwany przez jednostki wkład grupy w realizację swoich potrzeb)2 wymiary grup1# funkcjonalny – jako element organizacji społecznej2# hierarchiczny – jako czynnik wyznaczający poziom dostępu jednostek do dóbr znajdujących się w dyspozycji grupyFunkcjonalność grupy – Jest zjawiskiem względnym, i stopniowalnym. Jedna grupa społeczna może być zarówno funkcjonalna, jak i dysfunkcjonalna w odniesieniu do czegoś. Normy społeczne, są:

1# wewnętrznie zróżnicowane2# odnoszą się do różnych typów zachowań

3 typy oczekiwań w obrębie roli społecznej:a) oczekiwania typu „musi”b) oczekiwania typu „winien”c) oczekiwania typu „może”

Levison

Rola społeczna – Jest aspektem fizjologii organizacji, gdyż obejmuje funkcję, adaptację i proces. Osoba „zajmuje” pozycję społeczną, podczas gdy rolę „pełni”. Obejmuje podstawy, wartości i zachowanie przypisane przez społeczeństwo jednostce i zbiorowościom posiadającym dany status (każde społeczeństwo posiada pewien szablon, wg którego kształtuje poglądy i działania wszystkich swych członków)Rola- 1# Może być definiowana jako strukturalnie przypisane nakazy (normy, oczekiwania, różnorodne tabu, zakresy odpowiedzialności itd.) 2# bywa określana jako „orientacja” lub „koncepcja” własnego miejsca zajmowanego w organizacji. 3# działanie indywidualnych członków. Rola odnosi się do sposobów działania danych osób (ze świadomymi interakcjami bądź bez nich)Organizacyjnie przypisane wymogi roli – Żądania roli są zewnętrznym aspektem osoby, której rola jest banalna – są one naciskami sytuacyjnymi, którym osoba ta podlega jako nosiciel danej pozycji społecznej.Mają one wielorakie źródła - #wynikają z oficjalnego statusu organizacji #z tradycji i ideologii (pośrednio i nie) #z poglądów na tę pozycję podzielonych przez jej nosicieli #przez osoby zajmujące inne pozycje, a aspirujące do osiągnięcia wyższej itd.Wewnętrzne komplikacje norm dopuszczają lub nawet wywołują poważne różnice w indywidualnym pełnieniu rolia) pojedynczy zestaw ról norm może być wewnętrznie sprzeczny (szpital psychiatryczny)b) dwuznaczność normWymogi roli – stopień ich zgodności i zakres możliwości indywidualnego wyboru – to jedne z najistotniejszych cech każdej organizacji.Pełnienie roli – Poza żądaniami i obowiązkami spoczywającymi na jednostce, musimy także wziąć pod uwagę techniki, środki i warunki pracy.Dylematy roli – Leżą zarówno w strukturze organizacji, jak i w jednostkowej osobowości.Osobowościowa definicja roli – W zetknięciu ze złożonym systemem wymagań, udogodnień i warunków pracy, indywidualny członek realizuje własne sposoby adaptacji. Termin ten oddaje adaptację jednostki wewnątrz organizacji. Może on oznaczać bierne przystosowanie, aktywną realizację bieżących wymogów ról, demonstrowany konformizm połączony z ukrytym „sabotażem”, próby konstruktywnej innowacji. Może ona w ten sposób różnicować stopnie zgodności z wymogami roli. Może ona sprzyjać utrzymaniu, lub zmianie struktury społecznej, a także zawierać wysoki lub niski poziom spontaniczności i osobistego zaangażowania ze strony jednostki.

Dwie płaszczyzny adaptacji: 1# na płaszczyźnie ideacyjnej, możemy mówić o koncepcji roli 2# na płaszczyźnie behawioralnej wzorem jest pełnienie roli.Koncepcja roli i pełnienie roli, są niezależnymi, chociaż powiązanymi zmiennymi1) Indywidualne (i modalne) koncepcje roli – Naturę koncepcji roli można wyjaśnić na podstawie jej relacji z ideologią.Na wyobrażenia jednostki o własnej roli zawodowej wpływają doświadczenia z dzieciństwa, jej układ wartości i inne cechy osobowości, wykształcenie formalne, doświadczenie praktyczne.2) Indywidualne (i modalne) pełnienie ról – Termin ten odnosi się do zewnętrznych, behawioralnych nastawień roli. Do mniej lub bardziej charakterystycznych sposobów, jakimi posługuje się jednostka zajmująca daną pozycję społeczną.# jednostkowa koncepcja roli zakłada, że między wymienionymi trzeba aspektami roli istnieje stosunek 1:1, albo przynajmniej wyższy stopień zgodności.# jednostkowe pojmowanie roli społecznej jest nierealistyczne i teoretycznie zawężone # w próbach scharakteryzowania wymogów ról dla danej pozycji, rola jest jednolita i logicznie spójna, mogą pojawić się sprzeczności pomiędzy normami oficjalnymi a normami nieoficjalnymi

# normy posiadające kwalifikację „powinnościową” uzasadniają sposoby postępowania. Inne zaś je potępiają.

Alfred Schutz

2 zadania nauki – 1# tworzenie teorii zgodnej z doświadczeniem 2# wyjaśnienie przynajmniej w ogólnym zarysie potocznych pojęć odnoszących się do natury.

Fakty - Nie ma „nagich faktów”. Wszystkie fakty są zawsze już faktami wyselekcjonowanymi przez aktywność naszego umysłu. Są więc zawsze zinterpretowanymi faktami albo ujmowanymi za pomocą sztucznej abstrakcji w oderwaniu od kontekstu, albo rozważanymi w im właściwym kontekście. W oby przypadkach mają one swój zewnętrzny i wewnętrzny horyzont interpretacyjny. W życiu codziennym ujmujemy tylko pewne aspekty świata rzeczywistości, które są dla nas ważne.Wiedza podręczna – Pełni rolę schematu odniesienia. Świat w którym żyjemy jest światem mniej lub bardziej określonych obiektów i posiada mniej lub bardziej określone cechy, obiektów pomiędzy którymi poruszamy się , które stawiają nam opór i na które możemy oddziaływać. Na każdym etapie naszego życia zasób ten ma różny stopień jasności.Cel najbliższy – określa elementy istotne dla siebie, które między wieloma innymi zawarte są w określonej sytuacji.System istotności – określa elementy mogące stanowić punkt wyjścia generalizującej typifikacji, oraz to, które z cech tych elementów zostaną wybrane jako typowe, a które jako jedyne i niepowtarzalne.Świat – Nasza wiedza o świecie, tak potoczna i intersubiektywna, jak i naukowa zawiera konstrukty, czyli zbiory abstrakcji, generalizacji, formalizacji, idealizacji specyficznych dla poszczególnych poziomów organizacji myślenia (mogą być potoczne i naukowe). Świat jest intersubiektywny, interpretowany przez innych (przez naszych przodków, przekazywanie z ust do ust)1) Przekładalność perspektyw - „ten sam” obiekt musi znaczyć co innego dla mnie i dla mego bliźniego. Dzieje się tak przez # odległość od przedmiotu, # odmienne cele i systemy istotności.Myślenie potoczne 1# Idealizacja wymienialności punktów widzenia – Kiedy „tu” bliźniego stanie się moim, to będę w takiej samej odległości od rzeczy i będę je wiedział tak samo i w moim zasięgu znajdą się te same rzeczy co w zasięgu jego.2# Idealizacja zgodności systemów istotności – Zakładamy, że nasz bliźni czyni tak samo jak my i interpretuje obiekty w ten sam sposób2) Społeczne źródła wiedzy – Niewielka część naszej wiedzy to nasze doświadczenia, większa jej część ma społeczne pochodzenie (została nam przekazana przez innych). Zostaliśmy nauczeni nie tylko jak definiować środowisko, lecz także jak tworzyć typowe konstrukty by były one zgodne z systemem istotności, akceptowanym przez anonimowy, zunifikowany punkt widzenia własnej grupy. Wiedzę przekazujemy sobie ustnie, przez język.3) Społeczna dystrybucja wiedzy – Wiedza jest w społeczeństwie rozdzielona. Moja wiedza jest tylko potencjalnie wiedzą mojego bliźniego, gdyż zasób rzeczywistej wiedzy podręcznej jest inny dla każdej jednostki i potoczne myślenie bierze ten fakt pod uwagę. Nie tylko wiedza ludzi jest różna, a także to, jak ludzie „znają” te same fakty.Motyw – Oznacza stan rzeczy, cel, który ma być osiągnięty przez podjęte działanie (morderca chciał pieniądze od ofiary) motyw w tym przykładzie oznaczyć możemy „motywem żeby”. Motywy te z punktu widzenia aktora odnoszą się do przyszłości, do jakiegoś celu. „Motyw ponieważ” odnosi się z kolei do przeszłości. Uzasadnia on działania aktora. Działanie → Projektowanie (wynikiem jest czyn) → Czyn (jest wynikiem działania)