Współczesne kierunki i ideologie pedagogiczne.
Współczesna pedagogika kształtowała się na przełomie XIX i XX wieku. Na jej rozwój wpłynęły przemiany gospodarcze i związane z nimi przemiany społeczne i kulturowe, takie jak ukształtowanie się wielkokapitalistycznej gospodarki w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, rozwój psychologii zapoczątkowany głównie przez Freuda, czyli odkrycie podświadomych mechanizmów sterujących zachowaniem człowieka, a kształtujących się we wczesnym dzieciństwie, oraz rozwój właściwie wszystkich innych dziedzin nauki.
Nowa rzeczywistość wymagała odmiennego podejścia i przystosowania jednostek, rygoryzm i formalizm ówczesnych szkół pedagogicznych ujawnił swoje niewątpliwe braki, zaczęto postulować liberalizm, indywidualizm, prawo każdego człowieka do sukcesu, a dziecko zaczęto traktować osobowo.
Na gruncie XX-wiecznej myśli pedagogicznej wyróżnić można następujące prądy: ( podział według - L. Chmaja )
pedagogika naturalistyczno - liberalna
pedagogika kultury
pedagogika socjologiczna
pedagogika religijna
pedagogika materializmu historycznego
pedagogika materializmu historycznego
Pedagogika naturalistyczno – liberalna.(zwana też pajdocentryczną)
Głównym przedstawicielem tego kierunku jest Herbert Spencer, a za prekursora uważa się J. Rousseua. Wyrosła na gruncie biologizmu i psychologizmu, utylitaryzmu i funkcjonalizmu. Jej celem jest więc takie ukształtowanie dziecka, aby było jak najlepiej przystosowane do warunków środowiska, silne i zaradne. Wychowanek jest tu traktowany podmiotowo. W nurcie tym powstało wiele szkół eksperymentalnych zakładanych w Niemczech, Francji i Anglii (szkoła aktywna (Adolf Ferriere), szkoła twórcza (Henryk Rowid), szkoła życia (Owide Decroly), szkoła produktywna (Paul Oestreich i Georg S. Kawerau), szkoła pracy produktywnej (Paweł Błoński) i szkoła swobodnej pracy duchowej, ukierunkowana na rozwijanie osobowości ucznia (Hugo Gaudig), gdzie duży nacisk kładziono na aktywność dziecka, rozwój poprzez ruch, działanie i sztukę.
Pedagogika kultury.
Nazywana także pedagogiką ludzkiej duchowości( od nazwy niemieckiej), lub pedagogiką osobowości. Powstała inspirowana filozofią Hegla, w opozycji do nurtów naturalistycznych, starając się rzecz wychowania ująć bardziej holistycznie, uwzględniając zarówno biologiczny jak i społeczny i duchowy wymiar człowieczeństwa. Pedagogika kultury swoje zadanie widzi w badaniu wpływu kultury na kształtowanie się człowieka i odwrotnie - wpływu człowieka na kulturę. Postuluje warstwowe kształcenie, od biologicznych podstaw zaczynając - stan anomii, do samowystarczalności moralnej – stanu autonomii.
Tak jak i omówiona poniżej pedagogika socjologiczna podkreśla dominujący wpływ środowiska na kształtowanie charakteru człowieka, minimalizując wpływ czynników dziedzicznych.
Pedagogika socjologiczna.
Twórca tego kierunku, Emil Durkheim, tak definiuje zadanie pedagogiki: „…….działaniem wywieranym przez pokolenie dorosłe na te, które nie są jeszcze do życia społecznego dojrzałe. Zadaniem jego jest rozbudzić i rozwinąć w dziecku pewną sumę stanów fizycznych, intelektualnych i moralnych, których wymaga od niego społeczeństwo jako całość i środowisko szczególne, do którego jest przede wszystkim przeznaczone”. Natomiast twórczyni badań różnych środowisk wychowawczych w Polsce, Helena Radlińska pisze: „Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku – biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem, czyli teorią i historią kultury dzięki własnemu punktowi widzenia”.
Dziedzina ta przyczyniła się znacznie do zbadania różnorakich środowisk wychowawczych i ich wpływu na kształtowanie jednostki.
Pedagogika religijna.
Powstała w Niemczech, jest kierunkiem podkreślającym znaczenie religii dla całościowego rozwoju człowieka. W węższym ujęciu jest to dyscyplina z pogranicza teologii i pedagogiki zajmująca się badaniem potencjału wychowawczego religii oraz teorią i praktyką jego wykorzystania w środowiskach wychowawczych. Pedagogika religijna posługuje się terminem duchowości, ale duchowość jest inaczej rozumiana niż np. w pedagogice kultury.Tam duch był związany z ludzkim umysłem i jego wytworami, zaś w pedagogice religijnej jest pojmowany jako coś, co przekracza istniejącą rzeczywistość i jest ponad nią, czyli duch jest ponad naturą. Jej rozwój był związany w pierwszym rzędzie z koniecznością analizy miejsca i znaczenia nauczania religii w szkołach oraz wkładu środowisk chrześcijańskich do kształcenia równoległego.
Nurt ten jest obecnie aktywny w środowiskach protestanckich, katolickich i anglikańskich, w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, USA, krajach skandynawskich, a także w Polsce; zyskuje również pierwszych przedstawicieli w kręgach prawosławnych, np. w Grecji.
V. Pedagogika humanistyczna.
Pedagogika humanistyczna została stworzona przez Carla Rogersa, amerykańskiego psychologa. Zakłada, że człowiek rozwija się samoistnie, jego naturalnym dążeniem jest dążenie do aktualizacji wrodzonego potencjału. Według Rogersa szkoła powinna zapewnić bezpieczeństwo, akceptację i poczucie przynależności, a wtedy dziecko będzie chciało się uczyć i poznawać świat. Rogers opracował również warunki terapeutycznego klimatu uczenia się, w którym podstawowymi pojęciami są : nagradzanie, akceptacja, zaufanie i empatia, nauczyciel i uczeń to partnerzy. Nauczyciel tworzy warunki dla nauczania, nie zmusza, nie nakazuje, powinien pozwolić swym wychowankom na dokonywanie samodzielnych wyborów, wzbudzając ich zainteresowanie światem, pomagając im w rozwinięciu pewności siebie, niezależności, odpowiedzialności. Zasadniczą rolą nauczyciela winno być wspieranie podopiecznych w nabywaniu kompetencji samodzielnego podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów poprzez edukację opartą na przekazywaniu informacji o intelektualnej i naukowej spuściźnie naszych przodków. Przekazując te informacje, pedagog musi osobiście wprowadzać w życie zawarte w tej spuściźnie rady, tak, by wzorujące się na nim dzieci potrafiły prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.
Pedagogika materializmu historycznego
Odrzucała idealistyczne pojmowanie człowieka. Starała się przystosować jednostkę do istniejącego porządku społecznego. Stała na stanowisku nauk Marksa i Engelsa, że człowiek jest istotą historyczną kształtującą się w toku swej działalności..
Marks i Engels jako prekursorzy tego nurtu podejmowali problem roli wychowania w życiu społecznym i rozwoju człowieka. Dokonali tego w oparciu o materializm dialektyczny. Wielkie znaczenie dla unaukowienia teorii pedagogicznej miało sformułowanie przez marksizm prawa o klasowym, historycznym charakterze wychowania. W związku z tym powstał program konkretnych żądań w dziedzinie oświaty ludowej: żądano wydania praw normujących pracę dzieci w fabrykach i zapewniających im przynajmniej wykształcenie początkowe.
Twórcy marksizmu uważali, że rozwój wielkiego przemysłu wysuwa konieczność przechodzenia od wychowania rodzinnego do społecznego. Przed wychowaniem w ustroju socjalistycznym Marks i Engels stawiali zadanie przygotowania wszechstronnie rozwiniętych członków nowego społeczeństwa. Wychowanie komunistyczne powinno kształtować moralne oblicze człowieka, obejmuje wychowanie umysłowe, moralne, fizyczne, estetyczne i kształcenie politechniczne. Wychowanie takie ma przebudować naturę człowieka, ukształtowaną przez ustrój kapitalistyczny jako istoty egoistycznej, wyzyskującej innych, leniwej.
Nurt ten cechował się praktycyzmem edukacyjnym (ludzie nadawali się tylko do jednej pracy), odrzuceniem tradycji i poderwaniem tożsamości narodowej.
Olga Wieczorkiewicz
Pedagogika z terapią pedagogiczną, rok I, gr. II