9. Czynniki wspólnotowe i międzyrządowe w systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej. (podsumowanie)

Na mocy traktatu z Maastricht (TRAKTAT O UE) powstała Unia Europejska oparta na trzech filarach, tworzonych przez: Wspólnoty Europejskie, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych.

Pierwszy filar składa się ze Wspólnoty Europejskiej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWS) oraz Euratomu i dotyczy dziedzin, w których państwa członkowskie realizują swoją suwerenność razem z instytucjami wspólnotowymi. Stosuje się w nim proces nazywany metodą wspólnotową, która polega na przestrzeganiu kolejnych etapów: Komisja Europejska proponuje, Rada i Parlament Europejski przyjmują, a Trybunał Sprawiedliwości kontroluje przestrzeganie prawa wspólnotowego.

Drugi filar wprowadził wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB) zgodnie z tytułem V Traktatu o Unii Europejskiej. Zastępuje to postanowienia zawarte w Jednolitym Akcie Europejskim i umożliwia państwom członkowskim podejmowanie wspólnych działań w zakresie polityki zagranicznej. W ramach tego filaru obowiązuje międzyrządowy proces decyzyjny, opierający się w dużej mierze na głosowaniu jednomyślnym. Rola Komisji i Parlamentu jest skromna, a Trybunał Sprawiedliwości nie jest kompetentny w tej dziedzinie.

Trzeci filar dotyczy współpracy w zakresie sądownictwa i spraw wewnętrznych zgodnie z postanowieniami tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej. Unia ma prowadzić spójne działania przekładające się na wysoki poziom bezpieczeństwa obywateli w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Proces decyzyjny jest również międzyrządowy¹.

System instytucji UE:

zgodnie z art. 13 ust 1 TUE instytucjami Unii są:

- Parlament Europejski

- Rada Europejska

- Rada (zwana dawniej Radą Ministrów)

- Komisja Europejska

- Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

- Europejski Bank Centralny

- Trybunał Obrachunkowy

art 13 ust 4 TUE jako organy pomocnicze definiuje:

jako organy pomocnicze Parlamentu, Rady UE i Komisji:

- Komitet Ekonomiczno-Społeczny

- Komitet Regionów

natomiast jako organ pomocniczy Rady i Komisji:

- Komitet Ekonomiczno-Finansowy

i jako organ pomocniczy Parlamentu Europejskiego:

- Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich

Zasady systemu instytucjonalnego UE:

1) zasada jednolitych ram instytucjonalnych

2) zasada równowagi instytucjonalnej (wzajemne respektowanie kompetencji przez instytucje UE, przyjęcie pełnej odpowiedzialności politycznej założonej przez Traktaty + powstrzymanie się od nadużywania władzy poprzez uzurpację kompetencji przysługujących innym instytucjom).

Założenie stojące za tym:

- Parlament reprezentuje interesy obywateli

- Rada interesy państw narodowych

- Komisja ogólny interes Unii

- Trybunał Sprawiedliwości reprezentuje interes wymiaru sprawiedliwości (co to w ogóle znaczy? jak może istnieć coś takiego jak interes wymiaru sprawiedliwości?)

- Trybunał Obrachunkowy szeroko rozumiany interes finansowy Unii

Założenie jest takie, że zasada równowagi instytucjonalnej zapewnia haromonię (czytaj: równowagę siły) między międzyrządowym i ponadnarodowym wymiarem integracji europejskiej

3) zasada autonomii instytucjonalnej - oznacza, że każda intytucja UE dysponuje autonomią niezbędną do wykonywania jej zadań, w tym przede wszystkim prawem do określania swojej wewnętrznej struktury i trybu pracy (regulaminów wewnętrznych)

4) zasada lojalnej współpracy międzyinstucjonalnej i z państwami członkowskimi: oznacza, że instytucje unijne mają obowiązek "lojalnie ze sobą współpracować", a w stosunku do państw członkowskich do ich obowiązków należą:

- respektowanie podstawowych interesów i struktur państw członkowskich

- wspieranie państw członkowskich przy wykonywaniu i stosowaniu prawa UE

- dostateczne informowanie państw członkowskich o planowanych działaniach i aktach prawnych

Traktat Lizboński – 1 XII 2009 – Traktat o funkcjonowaniu UE. Likwidacja struktury filarowej, przekształcił UE w jednolitą organizację międzynarodową.

Podstawa prawna UE to Traktat o UE (przepisy ustanawiające UE, katalog wartości, cele UE) i Traktat o funkcjonowaniu UE (postanowienia finansowe, polityki i działania wewnątrz UE, kwestia nakładania sankcji i restrykcji).

---

1. http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_maastricht_pl.htmv↩