Wspólna organizacja rynku kwiaciarskiego w Unii Europejskiej
Sektor kwiaciarski powszechnie kojarzy się z produkcją kwiatów ciętych i doniczkowych. W rzeczywistości jednak obejmuje on szerszą grupę, a mianowicie produkcję szkółkarskiego materiału ozdobnego, bulw i cebul kwiatowych, nasion, sadzonek kwiatowych oraz kwiatów ciętych i zieleni ciętej na suche bukiety. Sektor ten w Unii Europejskiej, podobnie jak w Polsce, jest jednym z niewielu rynków wolnych, tzn. nie są na nim stosowane żadne środki interwencjonizmu wewnętrznego w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Dochody producentów nie są, poza ochroną przed nadmiernym importem, wspierane w Unii w jakiejkolwiek formie.
Brak wsparcia finansowego tego sektora może wydawać się dziwny dla naszych producentów, którzy wiedzą, że np. w Holandii ceny gazu używanego do ogrzewania szklarni są znacznie niższe aniżeli gazu używanego w gospodarstwach domowych. Te niższe stawki nie są jednak formą dotacji w ramach polityki Unii, lecz wynikiem negocjacji holenderskich związków producentów z firmami-dostawcami gazu, w których swój udział ma państwo. Należy przy tym podkreślić, że mimo tych preferencyjnych cen koszty zakupu energii cieplnej w relacji do cen kwiatów są w Holandii znacznie wyższe niż w Polsce. Producent holenderski, aby zapłacić za 1 GJ energii cieplnej, musi sprzedać około 20 róż lub 24 gerbery, podczas gdy polski odpowiednio tylko 5- 6 lub 8-9 sztuk.
Polscy producenci często sądzą również, że kraje unijne wspierały rozwój produkcji kwiaciarskiej, szczególnie tej pod osłonami, udzielając kredytów preferencyjnych na inwestycje z dopłatami z budżetu UE. Jednak ten instrument nie był i nie jest stosowany w Unii w stosunku do sektora kwiaciarskiego. Rozwojowi produkcji kwiaciarskiej sprzyjało przede wszystkim niskie oprocentowanie kredytów komercyjnych. Poszczególne państwa mogły jedynie wspierać inwestycje udzielając gwarancji kredytowych. Natomiast jeszcze raz należy podkreślić, że nie było i nie ma żadnego wsparcia finansowego dochodów producentów. Nie przewidują go zasady wspólnej organizacji tego rynku.
Wspólna organizacja rynku kwiaciarskiego została ustalona w Unii Europejskiej w 1968 roku, a jej główne zasady określa Rozporządzenie EWG nr 234/68. Pojęcie to jednak nie jest precyzyjne. Faktycznie jest to "wspólna organizacja rynku żywych roślin", obejmuje bowiem wszystkie produkty wyszczególnione w Rozdziale 06 Wspólnej Taryfy Celnej, czyli poza wymienionymi wyżej produktami kwiaciarskimi - również drzewa i krzewy owocowe, sadzonki warzyw i truskawek, grzybnie, suszone i impregnowane kwiaty, liście i trawy. Tak więc postanowienia bazowego Rozporządzenia 234/68 dotyczą wszystkich tych produktów. Operowanie pojęciem "rynek kwiaciarski" wynika z faktu, że wszystkie dotychczasowe regulacje szczegółowe odnoszą się tylko do rynku kwiatów ciętych i zieleni ciętej oraz cebul i bulw kwiatowych. Do całej grupy stosowana jest jedynie wspólna polityka w handlu z krajami trzecimi, a od kilku lat również wsparcie finansowe działań promocyjnych.
Zgodnie z postanowieniami rozporządzenia bazowego, wspólna organizacja rynku żywych roślin obejmowała w momencie jej określania następujące elementy:
wspólne standardy jakości,
kontrolę jakości,
zasady handlu z krajami trzecimi,
minimalne ceny eksportowe na cebule i bulwy kwiatowe,
możliwość podjęcia środków wspierających poprawę jakości,
stymulujących popyt,
wspierających organizację produkcji i marketingu oraz ułatwiających notowania cen rynkowych.
Obecnie zakres ten jest właściwie ograniczony do trzech pierwszych elementów. Z punktu widzenia formalno-prawnego w dalszym ciągu obowiązuje również system minimalnych cen w eksporcie cebul kwiatowych do krajów trzecich, wprowadzony w 1968 roku rozporządzeniem wykonawczym nr 1767/68. Jest to jed- nak rozporządzenie martwe, ponieważ nie funkcjonuje w praktyce i, jak wynika z przebiegu screeningu, nigdy nie funkcjonowało. Nie wiadomo, z jakich powodów nie zostało jednak anulowane do dnia dzisiejszego. Sytuacja jest odmienna jeśli chodzi o możliwość podjęcia środków wspierających poprawę jakości, stymulujących popyt, wspierających organizację produkcji i marketingu oraz ułatwiających notowania cen rynkowych. System ten funkcjonuje w praktyce od 1996 roku, ale obecnie zmieniła się jego podstawa prawna i został ograniczony zakres wsparcia . W związku z przechodzeniem UE w coraz szerszym zakresie na akty prawne horyzontalne, zrezygnowano z odmiennych, specyficznych środków wspierających konsumpcję wybranych produktów rolnych (np. owoców w twardych łupinach, jabłek, owoców cytrusowych, wołowiny i cielęciny czy mleka i produktów mlecznych) i ustanowionych odrębnymi rozporządzeniami. Określono natomiast jednolity system takiego wsparcia, ograniczając go jednocześnie do wsparcia działań informacyjnych i promocyjnych. Ten nowy system objął również rynek żywych roślin.
Zasady wspierania działań informacyjnych i promocyjnych dotyczących produktów rolnych na rynku wewnętrznym weszły w życie w roku 2001 na mocy Rozporządzenia Rady nr 2826/2000, które jednocześnie anulowało dotychczasowe akty prawne lub tylko niektóre zapisy dotyczące wspierania działań pobudzających popyt. Zgodnie z postanowieniami tego rozporządzenia, w przypadku rynku żywych roślin z budżetu UE mogą być finansowane programy obejmujące:
działania związane z kontaktami z mediami, promocją i reklamą,
przyciągające uwagę do istotnych cech i zalet produktów Wspólnotowych,
podkreślające zwłaszcza ich jakość i bezpieczeństwo, specyfikę metod produkcji,
poszanowanie środowiska oraz etykietowanie,
uczestnictwo w pokazach, targach oraz wystawach krajowych i międzynarodowych,
badania mające na celu dokonanie oceny rezultatów akcji informacyjnej i promocyjnej.
Celem powyższych działań ma być wzmocnienie wizerunku produktu unijnego w oczach konsumenta, a w konsekwencji zwiększenie popytu. Należy jednak pamiętać, że programy nie mogą być ukierunkowane na konkretną markę ani nie mogą zachęcać do konsumpcji produktu ze względu na jego określone pochodzenie.
Co dwa lata Komisja UE wyznacza listę zadań oraz sektorów i produktów, które mogą zostać objęte programami. Dla każdego z nich określa strategię z podaniem wytycznych, z którymi muszą być zgodne propozycje programów informacyjnych i promocyjnych. Te wytyczne powinny zawierać ogólne dane, odnoszące się w szczególności do zadań i ukierunkowania programów oraz rodzaju działań, jakie mają być podjęte, czasu trwania programu, a także orientacyjnego rozdziału środków finansowych w rozbiciu na rynki i rodzaj środków działania wraz z sumą dostępną jako wkład Wspólnoty w program.
Programy informacyjne i promocyjne opracowują organizacje zawodowe i międzybranżowe reprezentujące dany sektor, w tym wypadku sektor kwiaciarski, przy współpracy wybranego przez siebie organu wykonawczego. Programy mogą trwać maksymalnie 36 miesięcy i mogą pochodzić z organizacji szczebla ogólnoeuropejskiego lub organizacji obejmującej jedno lub więcej państw członkowskich, przy czym te drugie mają pierwszeństwo. Programy zgłaszane są do właściwej instytucji kraju członkowskiego, gdzie podlegają weryfikacji. Następnie państwo członkowskie sporządza listę warunkową programów wybranych w ramach limitu dostępnych środków i wysyła ją do Komisji do zatwierdzenia. Środki na realizację programów pochodzą z trzech źródeł. Wspólnota finansuje maksymalnie do 50% ich faktycznego kosztu, 20% kosztów pokrywają państwa członkowskie, a resztę organizacje, które zaproponowały i realizują działania promocyjne. Tak więc, jak już zaznaczono na początku, w ramach wspólnej organizacji rynku żywych roślin pozostały dziś jedynie wspólne standardy jakości i system ich kontroli oraz wspólne zasady handlu z krajami trzecimi.
Wspólne standardy jakości
Postanowienia bazowego Rozporządzenia nr 234/96 wprowadzają możliwość ustalenia wspólnych standardów jakości na wszystkie produkty objęte wspólną organizacją rynku żywych roślin, czyli wyszczególnione w Rozdziale 06 Taryfy Celnej. Standardy te mają dotyczyć głównie jakości i rozmiarów, opakowania, prezentacji i oznakowania. Wprowadzenie wymagań jakościowych na dany produkt jest jednoznaczne z obligatoryjnością przestrzegania ich w całym obrocie, czyli na rynku wewnętrznym, w eksporcie i imporcie. Ponadto wszystkie oferty publiczne podające cenę muszą wtedy zawierać informację o rodzaju produktu i klasie jakości.
Wymagania dotyczące jakości handlowej zostały, jak dotąd, ustalone jedynie dla kwiatów ciętych i zieleni ciętej oraz cebul i bulw kwiatowych. Wprowadzono je już w 1968 roku dwoma rozporządzeniami wykonawczymi, które obowiązują do dnia dzisiejszego. Oczywiście do tych wymagań wprowadzano w ciągu ponad 30 lat szereg mniej lub bardziej istotnych poprawek, dostosowując je do zmian zachodzących w produkcji i obrocie tymi produktami będącymi efektem postępu biologicznego, technologicznego i technicznego oraz rosnącej globalizacji rynku.
Poza standardami dla wyżej wymienionych produktów kwiaciarskich nie obowiązują w Unii standardy jakości handlowej dla żadnego innego produktu objętego Rozdziałem 06 Taryfy Celnej. Nie oznacza to jednak, że wobec tych innych produktów nie stawia się żadnych wymagań. Przykładem jest tu roślinny materiał wyjściowy, w tym owocowy i ozdobny materiał szkółkarski, który podlega przepisom fitosanitarnym.
Stopień dostosowania prawodawstwa polskiego z unijnym w zakresie rynku żywych roślin. Jak do tej pory zasady wspólnej organizacji rynku kwiaciarskiego zostały wdrożone do polskiego ustawodawstwa tylko częściowo. Właściwie jedynym wdrożonym ele- mentem jest system rejestracji cen róż i goździków, objęty powstałym w Polsce Systemem Informacji Rolniczej, który jednak nie funkcjonuje jeszcze w praktyce. Nie zostały natomiast wprowadzone żadne wymagania jakościowe, choć jest już do tego podstawa prawna, a mianowicie ustawa o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Ustawa ta daje ministrowi rolnictwa uprawnienia do określania w drodze rozporządzeń wymagań jakościowych dotyczących produktów rolnych. Niestety, jak do tej pory żadne takie wymagania, a więc i wymagania dotyczące produktów kwiaciarskich, nie zostały opracowane. Ze względu na konieczność zwiększenia konkurencyjności naszych produktów, szybkie wdrożenie normy unijnej na kwiaty cięte i zieleń ciętą, a także objęcie tych produktów kontrolą jakości staje się koniecznością. Jest to pilne tym bardziej, że nie ma krajowej normy na kwiaty cięte i zieleń ciętą, a Polska Norma na cebule i bulwy kwiatowe nie jest wprowadzona do obligatoryjnego stosowania.
Artykuł Dr hab. Lilianny Jabłońskiej, Biuletyn Informacyjny ARR, listopad 2002 r.