ADAPTACJA: to trwałe zmiany przystosowawcze org. do środ. zewn. Zmiany A zależą od: od rodzaju wys.fiz intens. i czasu trwania wysiłku, stanu przygotowania czynności org.

ADAPTACJA NA ZIMNO.

Zwężenie naczyń krwionośnych skóry i zmniejsza się utrata ciepła przez skórę. Zwiększa się napięcie mięśni szkieletowych (termogeneza drżeniowa, w której wzrasta wytwarzanie ciepła, BMP o 5-6 x i termogeneza bezdrżeniowa- w wyniku obecności BTT- (wzrost hormonów ciepłotwórczych powodujących wzrost metabolizmu). Wzrasta tempo przemian metabolicznych. Zwiększa się aktywność układu współczulnego.

AKLIMACJA : jest wtedy gdy zmiana adaptacyjna rozwija się pod wpływem kontrolowanego czynnika środowiskowego, np. temp, otoczenia.

AKLIMATYZACJA: to reakcje adaptacyjne na naturalne czynniki środowiska, które przez dłuższy czas działają na człowieka. Człowiek ma duże możliwości rozpraszania ciepła (wydzielanie i parowanie potu) i dlatego ma większe możliwości adaptacji do wysokich, niż do niskich temperatur. Aklimatyzacji do gorąca: zmniejszeniem przepływu skórnego krwi, , zwiększeniem utraty ciepła przez parowanie potu a tym samym zmniejszeniem progu przy którym ta reakcja jest uruchamiana, zmiana składu potu (oszczędzany sód). Aklimatyzacja do zimna: Adaptacja hipertoniczna (najbardziej ekonomiczna) polega na zmniejszeniu wytwarzania ciepła i obniżeniu temp. wew. w reakcji na zimno (Lapończycy), adaptacja metaboliczna (najbardziej kosztowna) BTT u dorosłego człowieka, adaptacja izolacyjna – wzrost tkanki tłuszczowej + wzrost skurczu naczyń obwodowych (długodystansowi pływacy – zimna woda), miejscowa adaptacja – podwyższenie temp skóry + wzrost przepływu skórnego. Aklimatyzacja wysokościowa: nazywamy również czas niezbędny dla stopniowego dostosowania sie organizmu ludzkiego do rozrzedzonego powietrza na dużych wysokościach i co za tym idzie do zmniejszonej ilości tlenu w powietrzu. Aklimatyzacja do różnych stref czasowych: Ifaza-podst. reakcje adaptacyjne, trwa ok.. 24h (syndrom stresu). IIfaza- główna, trwa 5-7 dni (przestrojenie funkcji organizmu i jego ukł.) IIIfaza- 10-15 dni, zakończenie reakcji adaptac. (powrót do równowagi).

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA: to każda praca wykonana przez mm. szkieletowe charakteryzująca się ponad spoczynkowym wydatkiem energetycznym. Ma wpływ na potencjalne możliwości wysiłkowe. AF ma wpływ na metabolizm- to odpowiedni dopływ substancji i energii z zewn. w celu wyrównania ich zużycia w środowisku wewn. z odpowiednią szybkością procesów dla poszczególnych stężeń i ilości substancji. Wpływ regularnej AF na metabolizm: zredukuje zapotrzebowanie na insulinę i poprawa tolerancji glukozy, poprawia stężenie związków tłuszczowych, zmniejszenie zasobów tłuszczowych zgromadzonych w tk. tłuszczowej, regulacja metabolizmu spoczynkowego (po wysiłku). Tempo metabolizmu zależy od : rodzaju i intensywności wysiłku, czasu trwania wysiłku, dostępności substratów, sekrecji hormonów kontrolujących metabolizm. AF - związana jest z wydatkiem energetycznym >1000 kcal ^. tydz ^-1 (4200 KJ – tydz ^-1), wiąże się z 30% redukcją umieralności ogólnej.

ATP: zasoby ATP w org. wynoszą 24 mmol/kg/m. Podczas intensywnej pracy (sprint) mm zużywają ponad 14 mmol ATP, co starcza na 2 sek. wysiłku. W wysiłkach krótkotrwałych o MPO tempo utylizacji ATP kilkakrotnie przewyższa możliwości produkcji ATP w procesach tlenowych, reakcje beztlenowe są głównym mech. resyntezy ATP. Drogi pozyskiwania ATP:

1. Przeniesienie na ADP P z fosokreatyny przez enzym kinaza kreatynowa (daje największą siłę, przy wysiłkach intensywnych, krótkotrwałych do 10s.- ok. 53% energii)

2. Glikoliza beztlenowa glikogen (bez obecności tlenu- w czasie szybko narastającego wysiłku O₂ nie nadąża z zapotrzebowaniem) przekształcony do pirogronianu, produkcja mleczanu

3. Glikoliza tlenowa – Paliwo: glikogen lub glukoza (przekształcone w pirogronian); aminokwasy; WKT (beta-oksydacja) w obecności O₂ wchodzą w cykl Krebsa (mitochondia) zostaje uwolnione ATP oraz H2O + CO2

4. Miokinaza – regeneracja ATP z 2 cząsteczek ADP i AMP przy uzyciu enzymu miokinazy.

Źródła energii:

• Wysiłek do 60s – fosfokreatyna (pierwsze sek.) + glikoliza beztlenowa, ADP= ATP+2AMP (procesy beztlenowe), po 20 s niewielki % z glukozy

• Wysiłki 60s do 10-15 min – > 1 min. > procesów tlenowych – glikogen mięśniowy (ok. 90% energii) po 2-6 min wzrost procesów tlenowych – glikogen wątrobowy; wzrost stężenia glukozy we krwi; w wysiłkach max po 3-4 min obserwuje się max stężenie mleczanu (wysiłki max, nie dłużej niż 5-8 min, następnie następuje spadek mocy)

• Wysiłki 15-60 min glukoza jako źródło energii – procesy tlenowe (wysiłki długotrwałe o stałej intensywności), wzrost udziału WKT jako substratu (wysiłki długotrwale, o małej intensywności) wprost proporcjonalne do czasu trwania wf; procesy beztlenowe <10% energii

• Wysiłki >60 min – procesy tlenowe - WKT

BILANS ENERGETYCZNY : oznacza różnicę pomiędzy ilością energii uzyskiwanej przez organizm w postaci przyswajalnych składników energetycznych, a ilością energii wydatkowanej przez ustrój w określonym czasie. Energia metaboliczna + energia przyjmowana z pokarmu = bilans energetyczny. Energia metaboliczna + energia przyjmowana z pokarmem jest większa niż wydatek energii- bilans dodatni (zwiększenie masy ciała)natomiast kiedy energia metab. + e. przyjmowana z pokarmem jest mniejsza niż wydatek energii- bilans ujemny ( zmniejszenie masy ciała). Równowaga energetyczna: dobowa ilość energii przyjmowanej = dobowa ilość energii wydatkowanej. Różnice nie przekraczają 200 KJ/24h czyli 48 kcal. Określenie wydatku energetycznego dokonujemy za pomocą: metoda kalorymetrii bezpośredniej - określenie ilości wytworzonego ciepła przez badanego, spalanie węglowodanów, białek i tłuszczy. (kamery, kalorymetry), metoda kalorymetrii pośredniej: pomiar poboru tlen i wydatkowania (tlenowy równoważnik energetyczny 1 l O2 = ok. 5 kcal), w spoczynku zużywamy ok. 0,3 l tlenu/min, metoda podwójnie znakowanej wody. Dobowy wydatek energii składa się: z podstawowej przemiany materii (BMR), cieplnego wpływu posiłków, wydatku energ. związanego z AR człowieka. (1 kcal = 4,184 KJ), (1 KJ = 0,239 kcal), (1L 02 = 5,05 kcal), (1W = 6,12 kgm/min),(1W = 0,0014 kcal/min). Spoczynkowa przemiana materii (RMR): Pomiar wykonywany wczesnym rankiem, na czczo, przed rozpoczęciem jakiejkolwiek aktywności fizycznej (po min. 8h snu), bez wypicia herbaty, kawy, wypalenia papierosa przed co najmniej 12 godzin przed pomiarem (bez posiłku).

BILANS CIEPLNY: to równowaga między produkcją a wydalaniem ciepła z org. przez konwekcję, przewodzenie, promieniowanie i parowanie (patrz sposoby wymiany ciepła). W wysiłkach fizycznych 100% uwalnianej energii pochodzi z : energii mech. ATP (20-30%) i energii cieplnej (70-80%). Ilość wytworzonego ciepła w czasie wysiłku fizycznego wzrasta nawet 10-krotnie (albo i 20-krotnie), w stosunku do wartości początkowej. Może to spowodować przyrost temperatury wewnętrznej o 1⁰C na każde 5 – 7 min wysiłku.

BILANS WODNY: to, różnica między ilością wody przyjętej i wydalonej z organizmu w ciągu doby. Zapotrzebowanie na wodę zdrowego dorosłego człowieka wynosi ok. 0,04 kg/kg m.c, czyli ok. 4% m.c / 24 h. Gospodarka wodna org. jest zbilansowana. Objętość pobranej wody (2600ml)przez organizm jest równa objętości wody wydalanej przez organizm (2600ml). BW – woda przyjmowana jest głównie przez przewód pokarmowy i pochodzi też z procesów przemiany materii. Podczas utleniania pokarmów ( głownie tłuszczy) wytwarza się ok. 300ml wody metabolicznej. Wydalanie wody z rozpuszczonych w niej substancji zachodzi przez nerki, parowanie przez skórę i płuca. W ciągu doby organizm wydala z moczem 600–800ml substancji rozpuszczonych i osmotycznie czynnych, które może usunąć już w 500ml moczu. W ciągu nerki wydalają 1000- 1500ml płynów. Wielkość utraty drogą parowania uzależniona jest od powierzchni ciała, przemiany materii i wynosi od 500 do 1400 ml dziennie. Dla zachowania prawidłowego bilansu, człowiek powinien otrzymywać płyny w ilości wydalanej z moczem i uzupełnionej o straty zachodzące przez parowanie. Na regulację bilansu wodnego wpływają też: aldosteron, przedsionkowy peptyd natriuretyczny i prostaglandyny. Zawartość wody w organ. a wiek: Mężczyźni 60 %, Kobiety 54 %, noworodki 75 %. TBW- całkowita zawartość wody, ICF (płyn wew. komórkowy) stanowi ½ wody organizmu, 30-40% m.c. ECF (płyn zewn. komórkowy) osocze krwi, płyn tkankowy, chłonka. TCF (płyn trans komórkowy) płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn w komorach oka w jamach ciała, torebkach stawowych, soki trawienne przewodu pokarmowego (ślina, soki żołądkowe, trzustki, żółci i soki jelitowe. (woda wew.- 1/3 a woda zewn. - 2/3). BW- żeby zachować bilans wodny należy: /homeostaza/ zachować stałą objętość wody i zachować stałą zawartość elektrolitów. Ciężki wysiłek fizyczny powoduje wydatkowanie 1200 kcal – 80% energii (960 kcal): 1g glikogenu wiąże 2,7g wody. Podczas wysiłku wodę tracimy: 5% - pot, 60% - mocz, 5% - oddech.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA MASĘ CIAŁA U DZIECI: istnieje korelacja między AF dzieci a postawą rodziców

(aktywni rodzice wychowują aktywne dzieci),podobnie wygląda kwestia odżywiania się dziecka i jego rodziców, siedzący tryb życia zwłaszcza przed komputerem czy TV, zależy od tego czy dziecko uczestniczy w AR, czy szkoła posiada rozszerzony program WF. Ważnym czynnikiem jest również status społeczno- ekonomiczny.

DEFICYT TLENOWY: to różnica pomiędzy spodziewanym poborem O2 szacowanym na podst. równowagi funkcjonalnej „steady state”, a wielkością VO2max, w pierwszych min. wysiłku.

DŁUG TLENOWY: to nadwyżka w poborze O2 ponad wartość spoczynkową jaka jest po zakończeniu wysiłku. Wielkość długu tlenowego możemy określić po wysiłkach podprogowych i ponadprogowych.

HIPOTERMIA W ONTOGENEZIE: Osoby starsze maja gorszą zdolność utrzymywania temperatury wiąże się to ze spadkiem kontroli czynności układu krążenia (ukł. współczulny) a konkretnie czynnością naczyniowo-ruchową. Dzieci w związku z nierozwiniętymi mechanizmami termoregulacyjnymi (dojrzałość osiągają ok. wieku przedszkolnego, szkolnego) dzieci ochładzają się szybciej. Wzrost temp będący wynikiem pracy mięsni jest większy niż u dorosłych. Dostawa krwi do skóry gorsza, za to sprawniej działa mechanizm usuwania ciepła przez układ krążenia. W wieku niemowlęcym dobrze rozwinięty mechanizm termogenezy bezdrżeniowej.

HOMEOSTAZA:to regulowanie zachodzących przepływów substancji i energii w celu utrzymania w środ. wew. stałych warunków dla b.wielu zmiennych. Podst. mech. regulacji jest ujemne sprzężenie zwrotne. Odchylenie każdego z parametrów H. od stanu równowagi jest wykrywane a inform. o tym odchyleniu wyzwala reakcję skierowaną przeciwnie co wyrównuje te odchylenie. Zachowanie homeostazy polega na utrzymaniu:/izowolemii- stała ilość wody/, /izojonii- stała zawartość jonów (jakość i ilość)/,/izotonii- stałe ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych/, /izohydrii- stała zawartość jonów H ,protonów,kw.,zasad w organizmie/,/izotermii- stałą temperaturę wew. ciała/.

HIPOKSJA WYSOKOŚCIOWA (pobyt w górach): hipoksja to obniżenie ciśnienia pO₂ w komórkach ( w ukł. oddechowym, pęcherzykach płucnych, w komórkach, w krwi tętniczej, kapilarnej i w pow. atmosf). Ze wzrostem wysokości wzniesienia nad poziom morza obniża się ciśń powietrza a w nim ciśc p O2. Choroba wysokościowa spowodowana brakiem adaptacji na dużych wysokościach. Występuje u:powyżej 2500m – 25% osób, powyżej 4500m – 75% osób (zwykle trwa 1-3 dni). Objawy choroby wysokościowej: (powyżej 2500m po 6 godzinach) to bóle głowy, osłabienie, zawroty głowy, wzrost HR, nudności, brak łaknienia, bezsenność , najsilniejsze po 2-3 dniach,

ustępują po 4 – 5 dniach. Patologiczne skutki hipoksji: niedotlenienie śluzówki jelit powoduje zaburzenia wchłaniania węglowodanów i tłuszczy, spada masa ciała, organizm spala nadmiar tłuszczu ale wykorzystuje białka zawarte w mięśniach (spada apetyt, dochodzi do odwodnienia, głodu i hipotermii).Reakcje organizmu na hipoksję: doraźna: (ostre przystosowanie się organizmu do hipoksji wysokościowej), aklimatyzacja: (rozwija się stopniowo w miarę przebywania na dużych wysokościach), trwała adaptacja: (utrwalona genetycznie- występuje u zwierząt).Rodzaje hipoksji: anoksemiczna: (hipoksemiczna) zmniejszenie dyfuzji tlenu w płucach, anemiczna: powstaje w wyniku zmniejszenia pojemności tkankowej krwi. Trening w warunkach hipoksji: ogranicza się do treningu w warunkach umiarkowanej hipoksji (1800-2500 m n.p.m.) ale w różnych konfiguracjach. LH / TL (live high / train low) mieszkaj wysoko/ trenuj nisko, LH / TH (live high / train high) mieszkaj wysoko/ trenuj wysoko, LH / TH / TL (mieszkaj wysoko I mieszkaj trening wysoko I nisko), ALT / YO YO (mieszkaj wysoko i trenuj jeszcze wyżej), ALT YPYO(mieszkaj wysoko bardzo wysoko).

HIPOTERMIA- temperatura wew. ciała ulega zmniejszeniu znacznemu głównie w środowisku wodnym, tam gdzie produkcja ciepła w wyniku przemian metabolicznych nie wyrównuje ilości ciepła organizmu. Dochodzi do zaburzeń homeostazy termicznej. Przechłodzenie organizmu, temp. ciała spada poniżej min. normy fizjologicznej <35⁰C.

Stadia hipotermii:

• obniżenie się temp. wew do 35⁰C (towarzyszy temu silne drżenie mięśniowe).

• ponieważ nie może się to utrzymywać przez długi okres, temp. ciała znowu się obniża

• zmniejszenie percepcji ruchów, co wynika z obniżenia temp. mięśniowej

• przy obniżeniu temp. do 34-33⁰C pojawiają się zaburzenia świadomości, brak czucia i zaburzenia wzroku

• obniżenie temp. do 32 – 31⁰C powoduje całkowitą utratę świadomości

• obniżenie temp. do 31 – 30⁰C obniża się HR i ciśnienie tętnicze krwi

• obniżenie temp. do 30⁰C obserwuje się wolny rytm zatokowy a pobudliwość m. sercowego zwiększa się

• obniżenie temp. do 28 – 25⁰C migotanie komór, śmierć

Obrona organizmu: - zwężenie naczyń krwionośnych skóry i zmniejsza się utrata ciepła przez skórę - zwiększa się napięcie mięśni szkieletowych (termogeneza drżeniowa, bezdrżeniowa - wzrasta tempo przemian metabolicznych - zwiększa się aktywność układu współczulnego. Rozwój hipotermii powoduje: zaburzenia czynności ukł. nerwowego, zmniejszenie objętości (Q), zwiększenie obwodowego oporu naczyniowego, uszkodzenie watroby i nerek, zaburzenia gospod. wodno – elektrol., śmierć. Hipotermia plusy: początkowe zwiększenie tempa metabolizmu, lepsze wysycenie Hb z tlenu, przy dużym wychłodzeniu zmniejszenie tempa metabolizmu i przemiany materii. Hipotermia minusy: zaburzenie funkcji ukł. nerwowego, chwilowe osłabienie odporności immunologicznej, zagrożenie odmrożeń. Adaptacja do zimna: A.hipertoniczna (najbardziej ekonomiczna) spadek wytwarzania ciepła + spadek wew. temp (Laponczycy), A.metaboliczna (najbardziej kosztowna) BTT u dorosłego człowieka, A.Izolacyjna – wzrost tkanki tłuszczowej + wzrost skurczu naczyń obwodowych (długodystansowi pływacy – zimna woda)

Miejscowa adaptacja – podwyższenie temp skóry + wzrost przepływu skórnego

HIPERTERMIA: /przegrzanie/ to nadmierny wzrost temp. wew. ciała następuje wówczas, gdy ilość ciepła zyskanego przez org. ze środowiska zewn. lub ilość ciepła wytwarzanego w ustroju w procesach metabolicznych przewyższa możliwości utraty tego ciepła. Rozwój hipotermii powoduje: bolesne skurcze mm, obrzmienie kk, zawroty głowy. Po przekroczeniu 38 ⁰C: osłabienia, omdlenie, bóle głowy, wymioty, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, utrata świadomości. Powyżej 42-43⁰C: denaturacja białek, śmierć. H- plusy: zwolnienie tempa funkcji życiowych i przemiany materii. H- minusy: gorsze wysycenie Hb z tlenu, zagrożenie udaru cieplnego, zaburzenia funkcji organizmu, śmierć. Reakcja obronna: wzrost temp. ciała powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i zwiększenie przepływu krwi, aktywacja gruczołów potowych, przyspieszenie pracy serca i pogłębienie oddechów. Aklimatyzacja (zmiana adaptacyjna rozwijająca się pod wpływem jednego czynnika):wzmożone wydzielanie potu, zmiana składu potu (obniżenie Na), spadek objętości osocza, spadek ilości potu kroplistego.

METABOLIZM: to odpowiedni dopływ substancji i energii z zewnątrz w celu wyrównania ich zużycia w środowisku wewnętrznym z odpowiednią szybkością procesów dla poszczególnych stężeń i ilości substancji. Wpływ regularnej AF na metabolizm: - poprawia stężenie związków tłuszczowych -zredukuje zapotrzebowanie na insulinę i poprawa tolerancji glukozy-zmniejszenie zasobów tłuszczowych zgromadzonych w tk. tłuszczowej i zmniejszenie wielkości adipocytów (komórka tłuszczowa, syntetyzująca i magazynująca tłuszcze proste (trójglicerydy)-regulacja metabolizmu spoczynkowego (po wysiłku). Tempo metabolizmu zależy od : rodzaju i intensywności wysiłku- czasu trwania wysiłku- dostępności substratów- sekrecja hormonów kontrolujących metabolizm. Wpływ na w/w czynniki ma wiek, płeć, AF, warunki klimatyczno-środowiskowe, poziom rozwoju biologicznego. Metabolizm wymaga:- odżywiania- oddychania(pobieranie O₂, wydalanie CO₂)- krążenia -wydalania.

MOC MAKSYMALNA (MPO): to maksym. wielkość mocy (W), osiągana przez daną gr. mm. w czasie próby wysiłkowej. Wpływ na MPO mają czynniki: energetyka mm, temperatura wew. mm, szybkość skracania mm. W czasie próby należy tak obciążyć mm, aby mogły skracać się z tzw; optymalną szybkością.

NADWAGA: Nadwagą określamy nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie w stosunku do beztłuszczowej masy ciała występujący w stopniu umiarkowanym. Aby określić czy mamy do czynienia z nadwagą czy otyłością, należy wykonać odpowiednie pomiary, z których najczęściej wykorzystywanym jest BMI ( nadwaga to 25-30).

NIEDOTLENIENIE: Odpowiedz organizmu na niedotlenienie:

• natychmiastowa: wentylacja płuc ↑(VE)

• natychmiastowa: częstość skurczów serca ↑(HR)

• po kilku godzinach: wzrost stężenie erytropoetyny ↑(EPO)

• po kilku dniach: wzrost liczby erytrocytów ↑(RBC)

• po tygodniu: wzrost stężenia hemoglobiny ↑(HB)

• po kilku tygodniach: wzrost sieci naczyń włosowatych w mm. ↑

- liczby mitochondriów ↑ - aktywność enzymów oksydacyjnych ↑

Obrona przed niedotlenieniem „A”: chemoreceptory tętnicze (ukł. oddechowy: ↑ VE, wzrost pracy mm oddechowych, w. gradientu pęcherzykowo-tętniczego, w. wydalania CO₂, w. zużycia O₂ w miarę wzrostu pracy mięśniowej, w. współczynnika oddechowego). (Układ krwionośny, serce: przyspieszenie pracy mm i częstość skurczów, wzrost pojemności minutowej serca, rozszerzenie naczyń krwionośnych).

Obrona typu „B”: Adrenalina i noradrenalina( ↑HR, arytmia, zwiększenie przepływu krwi przez mózg, mm. i serce a zmniejszenie przez inne narządy, odmrożenie, wzrost przemiany materii i kosztów energetycznych. Erytropoetyna: wzrost liczby erytrocytów, ↑ poj. tlenowej krwi , ↑ lepkości krwi, zwiększenie oporu przepływu krwi.

OBCIĄŻENIA BEZWZGLĘDNE: (ilość kg, ilość przebiegniętych km, ilość powtórzeń). Ilość energii wydatkowanej przez organizm w jednostce czasu (moc).

OBCIĄŻENIA WZGLĘDNE: procentowe (%) w stosunku do VO₂max maksymalnych możliwości badanego. Proporcje między zapotrzebowaniem na tlen podczas wykonywania pracy a pułapem tlenowym (VO₂max).

OTYŁOŚĆ : otyłość to stan spowodowana zakłóceniem bilansu energetycznego, w wyniku czego występuje nadmiar tk. tłuszczowej. Za otyłość możemy uznać dziecko, które ma 20% nadwagi. BMI- 19-25 norma a 30 otyłość. Otyłość może powstać w wyniki: nadmiernego spożywania pokarmu (więcej spożywamy niż wydalamy i zaburzenia proporcji składników), zmniejszenia dobowego wydatku energetycznego wynikającego z ograniczenia AF, zaburzeń przemiany materii. U dzieci występuje w wyniku: przekarmienia węglowodanami (prostymi- słodycze), złymi nawykami żywieniowymi i stylem życia, czynnikami psychospołecznymi (jak się zdenerwuje to je). Modele eksperymentalne otyłości: wywołana czynnikami dietetycznymi, genetycznymi i uszkodzeniem struktury ośrodkowego ukł. nerwowego. Ryzyko otyłości występuje w okresie 1 r.ż i okresie pokwitania. Powikłania: przeciążenie ukł. ruchu, koślawość kolan, skrzywienie kręgosłupa, zmiany zwyrodnieniowe, zaburzenia miesiączkowania, z. psychologiczno-społeczne (brak akceptacji siebie i ze strony otoczenia). Wzrost ryzyka: wczesnej miażdżycy, chorób ukł. sercowo-naczyniowego, nadciśnienie, cukrzyca typu 2. Zaburzenia regulacji przemiany materii: zmiany metaboliczne- zwiększenie syntezy tłuszczów w tk. tłuszczowej i wątrobie oraz zahamowanie termogenezy (wytwarzanie ciepła). Spowodowane jest to- nadczynnością lub niedoczyn. gruczołów wydzielania wew., dysfunkcją ośrodkowych mech. kontroli metabolizmu, zmianami reaktywności tk. na działanie czynników regulacyjnych procesów metabol. w nich zachodzących. Profilaktyka polega na: karmieniu piersią do 6 miesiąca życia, AF, edukacja, kontrola wskaźnika BMI u dzieci w rodzinach z ryzykiem otyłości, niedopuszczenie do dodatniego bilansu energetycznego. Leptyna – to hormon otyłości , wydzielany głównie przez komórki tłuszczowe (adipocyty). Typy otyłości: brzuszna, biodrowa, ogólna (u dzieci).

OKREŚLENIE INTENSYWNOŚCI WYSIŁKU ( w zależności od wieku, płci i możliwości wysiłkowych): Wysiłek fizyczny- jest to praca mm. szkieletowych wraz z całym zespołem towarzyszących jej czynnościowych zmian w organizmie. Brak AF wśród dzieci i młodzieży jest jednym z najbardziej niepokojących problemów społecznych XXI wieku. Hipokinezja- mała ilość ruchu. Cechy sprawności organizmu związane ze zdrowiem: komponenty morfologiczne, komponenty motoryczne, komponenty krążeniowo-oddechowe, komponenty metaboliczne. Ważna jest optymalizacja: czyli dobór obciążenia do możliwości wysiłkowych zawodnika. VO₂max zwiększa się wraz z wiekiem i : chłopcy do 18 – 20 r.ż / największy przyrost VO2max stwierdza się w okresie szczytu szybkości wzrastania wysokości ciała (SSW), po tym okresie pogłębia się różnica VO2max między chłopcami o różnym poziomie AR. Dziewczęta :do 15 – 16 r.ż / w okresie od 1,5 roku przed pierwszą miesiączką do pół roku po jej wystąpieniu, średnie wartości tego wskaźnika zmieniają się w niewielkim stopniu. Maksymalne pochłanianie tlenu u dziewcząt i kobiet jest mniejsze niż u chłopców i mężczyzn (w 14 r.ż ta różnica wynosi 20% a u kobiety dorosłej 30%). W wieku rozwojowym występuje wysoka korelacja między mocą aerobową a anaerobową. Wydolność anaerobowa dzieci jest wyraźnie mniejsza niż dorosłych. Maksymalna moc anaerobowa zwiększa się mniej więcej o (15 kg/m/s) u dzieci 5-letnich i do (16 kg/m/s)w wieku 16 lat. Jest to wielkość 2,5 raza większa niż maksymalna moc aerobowa w tym wieku.

PRÓG MLECZANOWY (LT): to taka intensywność wysiłku, po przekroczeniu, której stężenie mleczanu we krwi przekracza poziom spoczynkowy i systematycznie wzrasta. (4 mmol- OBLA).

PRÓG SKUTECZNOŚCI TRENINGOWEJ: dla intensywności wysiłków jest różny u różnych ludzi i zależy od ich wyjściowej wydolności Zaleca się: obciążenie wyjściowe na poziomie 30% VO2 jest to więc dolna granica obciążeń powodujących wzrost wydolności fizycznej –obciążenie na poziomie 60-80% VO2 max u ludzi o wysokiej wydolności (wyjściowe obciążenie jest w tej grupie na poziomie indywidualnego progu przemian anaerobowych AT).

PRÓG SKUTECZNOŚĆI TRENINGOWEJ: dla intensywności wysiłków jest różny u różnych ludzi i zależy od ich wyjściowej wydolności Zaleca się: -obciążenie wyjściowe na poziomie 30% VO2 jest to więc dolna granica obciążeń powodujących wzrost wydolności fizycznej –obciążenie na poziomie 60-80% VO2 max u ludzi o wysokiej wydolności (wyjściowe obciążenie jest w tej grupie na poziomie indywidualnego progu przemian anaerobowych AT )

PRÓG PRZEMIAN ANAEROBOWYCH (AT)- jest to próg przemian beztlenowych czyli obciążenie pracą przy którym procesy beztlenowe zaczynają być w przewadze nad procesami tlenowymi w pokrywaniu zapotrzebowania energetycznego, im jest wyższy tym większe możliwości do wykonywania wysiłków o charakterze wytrzymałościowym. Osiągnięcie tego progu, przejawia się szybszym wzrostem stężenie kwasu mlekowego w mięśniach później we krwi. Metoda inwazyjna: monitorowanie wzrostu kw.mlekowego we krwi w czasie wysiłku co 1 min. pobieramy krew i sprawdzamy ile ma kw.mlekowego. Jeżeli ma powyżej 4 minimoli- proces beztlenowy. Metoda nieinwazyjna : analiza gazów wydechowych. W spoczynku 0,4 litra 0₂ / min. Wraz z poborem większej ilości O₂ wyrzucamy więcej CO₂ w pewnym momencie więcej wydychamy CO₂ niż pobieramy 0₂.

PODSTAWOWA PRZEMIANA MATERII (BMR): to tempo metabolizmu w org. człow. pozostającego w spoczynku fizycznym i psychice. w warunkach komfortu cieplnego, po 8 godz. snu, 12h po posiłku.

STAN STABILIZACJI FUNKCJONALNEJ- „steady state“ jest to stan charakteryzujący się stałym poborem i zużyciem tlenu na poziomie zapotrzebowania na tlen.  To równowaga między zapotrzebowaniem a zużyciem tlenu, między biochemicznymi procesami rozpadu z jednej strony i syntezy z drugiej, wreszcie między produkcją CO2 a jego wydalaniem. Równowaga funkcjonalna jest to przystosowanie się ustroju do wysiłku fizycznego. Zobacz deficyt i dług tlenowy.

SERCE SPORTOWCA: wzrost objętości i masy mięśniowej (wzrost grubości – przyrost koncentryczny) (powiększanie się jam serca – przerost ekscentryczny) Zmiany przejawiają się poprawą funkcji rozkurczowej (wzrost napełniania = wzrost objętości wyrzutowej serca) W średnim i starszym wieku brak zmian pod wpływem treningu. <HR w spoczynku, <BP, < tonus mm, >SV.

SUPERKOMPENSACJA: polega na tym, że podczas treningu doprowadzamy do wyczerpania zasobów energetycznych. Org. chcąc wyrównać i przywrócić równowagę dobudowuje zapasy z nadwyżką podczas wypoczynku, co umożliwia odbycie następnego treningu na trochę wyższym poziomie. Wielokrotne powtarzanie cyklu: praca- zmęczenie- wypoczynek –kompensacja -superkompensacja prowadzi do większej wydolności org.

SET POINT: jest to pkt. nastawczy ukł. termoregt. ustalony przez termoreceptory podwzgórzana 37⁰C. Dzięki temu org. może kontrolować i regulować temp. ustroju.

SPOCZYNKOWY WYDATEK ENERGET: to wydatek energii niezbędny do podtrzyma. podst. proc. życiowych. Składowe: praca osmotyczna, obrót metaboliczny skł. komórek, zamiana energii chemicznej w energ. bioelektryczna.

SPOSOBY WYMIANY CIEPŁA:

Przewodzenie – Zależy od różnicy temp. pomiędzy powierzchniami pozostającymi w bezpośrednim kontakcie. Wielkość przewodzenia zależy od różnicy temperatur obu ciał oraz od współczynnika przewodzenia. Człowiek traci najwięcej ciepła w wyniku przewodzenia w środowisku wodnym, bo woda ma 25 razy większy współczynnik przewodzenia niż powietrze.

Konwekcja – czyli przenoszenie ciepła na skutek ruchu cieczy lub gazów ze środowiska cieplejszego do środowiska zimniejszego. W wyniku konwekcji człowiek traci najwięcej ciepła podczas silnego wiatru tam gdzie jest klimatyzacja, wentylacja. W wyniku przewodzenia i konwekcji w warunkach spoczynkowych organizm traci ok. 10% ciepła.

Promieniowanie - polega na jego usuwaniu poprzez przekazywanie tego ciepła na inne powierzchnie przy braku bezpośredniego kontaktu fizycznego możemy pobierać ciepło lub oddawać. W warunkach spoczynkowych w wyniki promieniowania wydalane jest ok. 67% ciepła

Parowanie potu – główna rola w eliminacji ciepła. Jeśli temperatura otoczenia przekracza 36ºC, ale przy założeniu małej wilgotności, bo najwięcej (cale ciepło) ciepła tracimy w wyniku parowania. Przy dużej wilgotności powietrza mechanizm ten nie W warunkach spoczynkowych w wyniku parowania tracimy ok. 23% ciepła.

TERMOREGULACJA: dostosowanie ilości ciepła wytwarzanego w organizmie i ciepła wymiennego między organizmem a otoczeniem do potrzeb bilansu cieplnego zapewniający utrzymanie homeostazy cieplnej w zmiennych warunkach środowiska. Elementy termoregulacji: Termoreceptory (umieszczone głównie na skórze, górne drogi oddechowe, niektóre odcinki przewodu pokarmowego oraz mm) i Termodetektory (zlokalizowane w mózgowiu, przednia cz. podwzgórza oraz w rdzeniu kręgowym), drogi nerwowe aferentne (które przewodzą impulsy z obwodu do ośrodków – włókna dośrodkowe), ośrodki termoregulacji, drogi nerwowe eferentne (z ośrodków na obwód – odśrodkowe), efektory. Ośrodek termoregulacji znajduje się w podwzgórzu. Jest dwuczęściowy i zbiera wszystkie informacje z TR, TD. o temp. w wew. ciała. powodując albo produkcję, albo eliminację ciepła. W przedniej cz. podwzgórza znajduje się ośr. regulacji fizycznej (eliminacja ciepła)- pobudzenie tego ośr. powoduje: rozszerzenie n. krwionośnych skóry i wzrost przepływu skórnego, przyspieszenie pracy serca i pogłębienie oddechu co powoduje większy przepływ krwi i więcej ciepła jest odprowadzane, pobudzenie gruczołów potowych i większe wydzielanie potu, pobudzenie ośr. hamującego drżenie mm. W tylnej cz. podwóz. ośr. regulacji chemicznej (zachowania ciepła) pobudzenie tego ośr. powoduje zwężenie n. krwionośnych i zmniejszenie utraty ciepła przez skórę, zwiększa się termogeneza drżeniowa i bezdrż. , wzrasta tempo przemiany metabolicznej, zwiększa się aktywność ukł. współczulnego. Obie cz. ośr. termoreg. są ze sobą połączone. Zachowanie homeostazy polega na: Człowiek jest organizmem stałocieplnym, temp.wew.ok.37^OC, u dzieci 36,5-37,5⁰C. Rytm dobowy: Temperatura najniższa (4⁰⁰), a najwyższa (18⁰⁰). U kobiet temp jest zależna od fazy cyklu menstruacyjnego. Granica fizjolog. 24,0 – 45,6^OC. Granica tolerancji 38,5⁰C. Śmierć 27⁰C lub 42⁰C. W czasie wysiłku fizycznego 40 - 41^OC.

Hipertermia – temperatura większa niż 38^OC. Hipotermia - temperatura niższa niż 35^OC / oziębienie/.

Czynniki zaburzające termoregulację: czynniki zewnętrzne(temp. otoczenia, wilgotność, szybkość wiatru, zły ubiór, rodzaj wysiłku fiz. Czynniki funkcjonalne (obniżona wyd.fiz, brak aklimatyzacji cieplnej, udar cieplny w przeszłości, wiek.

TEST WINGATE- jego celem jest ocena adaptacji do wysiłków w zakresie energetycznym

beztlenowym (źródła energii: ATP, fosfokreatyna, glikoliza). Test trwa 30 sekund, a zadaniem badanego jest w przeciągu tego czasu pedałować na cykloergometrze z jak największą częstością - przy indywidualnie dobranym obciążeniu, zależnym od masy ciała (75 g/kg mc). Test ten daje możliwość oceny parametrów statycznych - zależnych od masy mięśniowej (parametry mocy) oraz parametrów dynamicznych (czas uzyskania i utrzymania mocy) - zależnych od właściwości mięśni i ich adaptacji do tego typu wysiłków. Przed testem - w spoczynku i po teście pobierana jest próbka krwi do oznaczenia stężenia mleczanu.

Sposoby pomiaru:

TEST PWC170 polega na wykonaniu dwóch, standardowych wysiłków na cykloergometrze. Obliczana jest wartość obciążenia (mocy) podczas wysiłku przy częstości skurczów serca na poziomie 170 sk/min (wartość wskaźnika PWC170). Zasada pomiaru opiera się na liniowej zależności między HR osiąganym w czasie równowagi czynnościowej a wielkością obciążenia wysiłkowego. Wartość wskaźnika PWC170 jest istotnie skorelowana z wartością maksymalnego poboru tlenu (VO2 max), podstawowego wskaźnika wydolności tlenowej.

TEST ASTRANDA (Nomogram): został opracowany na podst. danych, metodą korelacji HR (osiągniętych przy różnych obciążeniach) z wartościami VO2max. Umożliwia wyznaczenie VO2max na podstawie HR osiąganej w czasie równowagi czynnościowej podczas wysiłków na cykloergometrze lub step testu. (cykloergometr- obciążenie musi być tak dobrane oby HR wynosiło 120-170 sk/min, czas trwania 5-7 min do osiągnięcia stabilizacji HR, step test- wys. stopnia M-40cm a K 33cm, częstotliwość wchodzenia to 22,5/min).

TEST- OZNACZANIE PROGU MLECZANOWEGO. Jest to wskaźnik oceny poziomu wytrzymałości. Wskaźnik ten określa wielkość obciążenia wysiłkowego, przy którym podczas wysiłku o wzrastającym obciążeniu, stężenie mleczanu we krwi wzrasta do 4 mmol/L. Jest to zależność między stężeniem LA we krwi a obciążeniem wysiłkowym. Próg LA u wytrenowanych osób wynosi 50-60% VO2max co odpowiada obciążeniu przy którym wzrastają procesy beztlenowe. Obciążenia zbliżone do progu LA uważa się jako optymalne obciążenia treningowe.

TEST- BEZPOŚREDNI POMIAR VO2max: polega na zmierzeniu ilości tlenu pobieranego przez org. podczas wysiłku o obciążeniu maksymalnym. Dowodem na osiągnięcie obciążenia maksymalnego jest stabilizacja pobierania tlenu, mimo zwiększania obciążenia wysiłkowego.

TRENING INTERWAŁOWY: to metoda przerywana. Praca dzielona jest na określone odcinki (czas), a przerwy wypoczynkowe są skrócone, co powoduje wykorzystywanie każdej następnej pracy na niepełnym wypoczynku. W TI ściśle programowane są: czas trwania wysiłku, intensywność treningu, ilość powtórzeń, odcinków pracy, czas trwania przerw między wysiłkami. TI dzielimy na: Interwał krótki (intensywny): czas wysiłku jest krótszy niż wypoczynek i interwał długi (ekstensywny):czas wysiłku jest dłuższy niż wypoczynku. TI powoduje: oszczędzanie węglowodanów, spada poziom adrenaliny (HR), trening o dużej intensywności daje większy wzrost pułapu tlenowego. (MIT- tr.o umiark. intens. VO2max 60-70%, obciążenia submaks.), (HIT- tr. o wysok. intens. 80-90% VO2max, obciąż. submaks.), (HIIT- tr. interwałowy o wysok. intens. 90-100% VO2max, obciąż. submaks. i maksym.), (SIT- sprinterski tr. interw. 130% VO2max, obciąż. supramaks.).

TRENING FIZYCZNY: to proces polegający na powtarzaniu wysiłku fizycznego o określonej intensywności i czasie trwania, prowadzący do zmian adaptacyjnych w organizmie wpływających na zwiększenie zdolności do wykonywania wysiłków fizycznych. Istotą treningu jest powtarzanie wysiłków fizycznych prowadzące do zmian adaptacyjnych, ultrastrukturalnych, morfologicznych, biochemicznych i czynnościowych organizmu.

TEMPERATURA PODCZAS WYS.FIZ: Wzrost wytworzonego ciepła => wzrost procesów metabolicznych, szybsze dostarczanie substratów do mięśni (ok.80% wytwarzanej energii stanowi ciepło). Wzrost temp. mięśni po ok. 3-4 min po rozpoczęciu (ok. 37-38⁰C ). Następuje przeniesienie ciepła z mięśni do krwi (na całe ciało). Przy wysiłku długotrwałym po 30-40 min stabilizacja temp. i utrzymywanie do końca wysiłku.

WSPÓŁCZYNNIK ODDECHOWY (R) (iloraz oddechowy): to stosunek ilości wydalanego (VCO2), do poboru tlenu (V02).

Wielkość współczynnika R mierzona jest w przedziale od 0,71 do 1,00. Kiedy jest bliskie 0,71 to wykorzystujemy więcej % tłuszczy a kiedy osiąga wartości bliskie 1,00 to wykorzystujemy więcej węglowodanów. Na podstawie wielkości R ustalić możemy równoważnik energetyczny 1 L O2 (ilość energii uwalnianej z 1LO2). Wielkość tego równoważnika mieści się między 19,5-21,12KJ na litr zużytego tlenu (np.: wartość R to 1,00 wynosi 21,12KJ (5 kcal).

WAZOPRESYNA a termoregulacja: to hormon, wydzielany przez tylną cz. przysadki mózgowej, pod wpływem wzrostu os molarności osocza i spadku krwi krążącej. Powoduje wzrost reabsorpcji wody w kanalikach dalszych, działa jako czynnik kurczący n. krwionośne. Jest hormonem antydiuretycznym.

„WSZYSTKO ALBO NIC” to zasada mówiąca o przekazywaniu impulsów z jednej komórki nerwowej na drugą. Oznacza, to, że komórka zawsze reaguje na bodziec w taki sam sposób, bez znaczenia czy jest to bodziec progowy czy nadprogowy. Przewodzenie impulsów ma charakter chemiczny i odbywa się w synapsach. Fazy to: szybka faza depolaryzacji, nadstrzał, szybka faza repolaryzacji.

WYDOLNOŚĆ FIZYCZNA: to potencjalne możliwości do wykonywania intensywnej i długotrwałej pracy przy niewielkich zmianach zmęczeniowych i szybkim efektywnym wypoczynku. Na poziom wydolności fizycznej ma wpływ: energetyka wysiłków (tlenowe i beztl. procesy metaboliczne), cechy budowy morfologicznej, termoregulacja, koordynacja nerwowo-mięśniowa. Miarą wydolności jest czas kontynuowania określonego wysiłku fizycznego – czyli wytrzymałości . Wskaźniki wydolności fizycznej jest VO2max (pułap tlenowy) który pozwala na przewidywanie reakcji organizmu na obciążenia wysiłkowe w szerokim ich zakresie. WF zależy od 1) Potencjału energ. aerobowego (wentylacja płuc, poj. 02 krwi, Q, dyfuzji O2 w tk.), 2) Potencjału energ. anaerobowego (poj.buforowej krwi, poziomu glikogenu w mm, aktywności enzymów oddechowych).

WYSIŁEK FIZYCZNY: jest to praca mm. szkieletowych wraz z całym zespołem towarzyszących jej czynnościowych zmian w organizmie. Charakterystyka procesów zachodzących w pracujących mięśniach i w innych narządach w czasie wysiłku zależy od: -rodzaju skurczów mięśni,-wielkości grup mięśniowych zaangażowanych, w wysiłku, -czasu trwania wysiłku -intensywności pracy.

submaksymalne – poniżej pułapu tlenowego VO₂max /mała intensywność/ maksymalne – równy pułapowi tlenowemu supramaksymalne – powyżej pułapu tlenowego W zależności od czasu wykonywania pracy wysiłki można podzielić na: wysiłki krótkotrwałe (trwające nie dłużej niż kilkanaście minut np. wysiłki krótkotrwałe o mocy maksymalnej sztangiści, sprinterzy), wysiłki o średniej długości (trwające od kilkunastu minut do-30-60. minut), wysiłki długotrwale (wykonywane dłużej niż 30-60 minut np. wysiłki długotrwałe o dużej lub umiarkowanej intensywności- maratończycy).

W wysiłkach krótkotrwałych o mocy maksymalnej (MPO) dominuje:

• energetyka beztlenowa (a wraz z wydłużeniem czasu pracy spada MPO a narasta energetyka tlenowa) [najlepszym wskaźnikiem wydolności jest MPO]

W wysiłkach o średniej długości :

• energetyka beztlenowa zamieniana jest na e. tlenową [niezbędny jest pomiar LT, MPO i VO2_max ]

W wysiłkach długotrwałych o dużej lub umiarkowanej intensywności dominuje:

• energetyka tlenowa [ najlepszym wskaźnikiem jest wskaźnik LT i VO2_max]

WYSIŁEK SUBMAKSYMALNY (powodują): obniża VO2max, mniejsza zawartość kw. mlekowego, wzrost (SV), mniejsze zużycie glikogenu, AVD – większy wychwyt tlenu z krwi.

WYSIŁEK MAKSYMALNY :wyższy VO2max, większa zawartość kw. mlekowego, wzrost Q i SV, AVD jest większe.

WYSIŁEK DŁUGOTRWAŁY SUBMAKS. (powyżej 30min.): deficyt tlenowy i dług tlenowy jest mniejszy, ukł. termoregulacji mniej sprawny.

WYSIŁEK KRÓTKOTRWAŁY (supramaks.): mniejsza produkcja kw. mlekowego (wł. FT), mniejsza aktywność enzymu w mm. (fosfofruktokinazy) , szybsze zaopatrzenie mm w tlen.

WYSIŁKI STATYCZNE: Intensywność tych wysiłków w kryterium obciążeń bezwzględnych można mierzyć wartością siły niezbędnej do pokonania oporu zewnętrznego (np. wielkość utrzymanego ciężaru). Ocena obciążeń w kryterium względnym należy określić wielkość siły zaangażowanej przy pokonywaniu oporu wewnętrznego w procesach sily uzyskiwanej podczas maksymalnego skurczu dowolnego MVC określonej grupy mięśni. Wysiłki statyczne wymagające użycia siły : do 15% MVC – to wysiłki lekkie 15-30% MVC – wysiłki średnio ciężkie 30-50% - wysiłki ciężkie powyżej 50% MVC – wysiłki bardzo ciężkie

WYSIŁKI PODPROGOWE: to te, których intens. nie przekracza progu mleczanowego(LT). Zaliczane do grupy wysiłków lekkich, stosowanych w treningu wytrzymałościowym sportowców.

WYSIŁKI PONADPROGOWE: to te, w których intens. przekracza próg mleczanowy.

W wyniku tego rośnie znaczenie glikogenu jako substratu w resyntezie ATP.

VO2max: max. pobór tlenu, zwany „pułapem tlenowym” to największa ilość O2 jaką zużywa org. w czasie 1min. Czynniki warunkujące VO2max to: czynniki związane z ukł. oddechowym ( VE, stosunek wentylacji pęcherzykowej do perfuzji), z ukł. krążenia (Q, HR, SV,stężenie HB we krwi), czynniki związane z przepływem mm (przepływ krwi przez mm, gęstość kapilar w mm, dyfuzja O2 do mitochondriów), cz. związane z metabolizmem mm (gęstość mitochondriów w mm, masa mm i typ wł.) Wielkości to: LO2/min, mlO2/min lub (ml∙ kg^-1∙ min^-1). Pomiary VO2max:

met. bezpośredniego pomiaru to: test Astranda, test PWC. Pułap tlenowy wzrasta w okresie dojrzewania (wzrost wielkości płuc i czynności ukł. oddechow, rozwojem ukł. krążenia, wzrostem masy mm,

ZJAWISKO ORTOSTATYCZNE: krew równocześnie rozprowadzana jest w zależności od jego położenia. Gwałtowny skok częstotliwości serca, obniża ciśń. tętnicze.

ZMĘCZENIE: jest to stan organizmu rozwijający się w czasie wykonywania pracy fiz. lub umysłowej, charakteryzujący się zmniejszeniem zdolności do pracy, nasilenie się odczucia ciężkości pracy i osłabieniem motywacji do wys. fiz. Stan ten trwa przez pewien czas po zakończeniu pracy. Przyczyny zmęczenia to : niedobory tlenu, przewaga pracy beztlenowej; - stany zakwaszenia komórek mięśniowych ; - skrajne wyczerpanie substratów energet..

ZMIANY ORG W PROCESIE STARZENIA SIĘ: ↓ sprawności adaptacyjnej org, ↓SV, zmniejszenie tolerancji wysiłkowej, z. tolerancji niskiej i wys. temp, z. masy tk .mięśniowej w stosunku do m.c, z. objętości wody wew.komórkowej, redukcja wł.mm (FT), z. ilości Potasu a zwiększenie ilości chloru i sodu w mm. ↓HRmax,

RYTMY DOBOWE: egzogenne- czynniki środowiska otaczającego, są to czynniki otaczającego świata oddziałujące na organizm dziecka ciągłymi bodźcami burząc jego równowagę fizjologiczną (homeostazę), zmuszając do przystosowania się do warunków zewnętrznych i modyfikując jego rozwój. Endogenne: czynniki wrodzone ( genetyczne, pragenetyczne, niegenetyczne)

CECHY SPRAWNOŚCI ORGANIZMU (związane ze zdrowiem): komponenty morfologiczne, komponenty motoryczne, komponenty krążeniowo- oddechowe, komponenty metaboliczne

KENYA: - położenie Keni, żyją i ternują wysoko 100m- 2300m.n.p.m - naturalny rozwój wraz z wiekiem, mają dużo wiekszy Vo2max - rozwiniety metabolizm, bardziej ekonomicznie wykorzystują wysiłek fiz., dłuższe nogi - mniejszy pobór tlenu - wiekszy procent włókien ST - dieta ( naturalna – 76% węglowodany)