Struktura społeczna wspólnot późnobrązowych i wczesnożelaznych.

Cechy zespołów grobowych na podstawie, których możemy określić strukturę społeczną wspólnot

Sposób, w jaki został pochowany zmarły - może być to poch ciałopalny/nieciałopalny, zmarły może być złożony bezpośrednio w ziemi albo w popielnicy np. przykrytej misą -głównie tyczy się to ukierunkowania głowy zmarłego w odpowiednim kierunku -jeśli chodzi o konstrukcję mogą to być zarówno groby płaskie jak i kurhany - miejsce złożenia darów grobowych np. naczynia przy nogach zmarłego -kolejną cechą jest usytuowanie grobu względem innych, czy znajduje się w centralnym miejscu czy na peryferiach -Jakość i ilość – na podstawie inwentarza grobowego

O pozycji społecznej świadczyć może ułożenie w określoną stronę głowy zmarłego. (Wg. Teresy Rysiewskiej duże znaczenie miało sposób ułożenia głowy względem stron świata.) Mogło to świadczyć o przynależności do danego rodu. Osobnicy płci męskiej z głową skierowaną np. w kierunku wschodnim pochodzili z jednej linii rodu natomiast ich żony niepowiązane z nimi (pochodzące z innego rodu) głowy miałyby mieć skierowane w stronę przeciwną.

- Pojęcie grupa społeczna – grupę społeczną tworzą dwie lub więcej jednostek, między którymi istnieją jakieś powiązania, relacje społeczne. - Podstawową grupą społeczną jest przede wszystkim rodzina. - Mówiąc o czasach okresu późnego brązu i wczesnego żelaza istniały modele rodziny monogamicznej i poligamicznej, z czego poligamia była bardzo charakterystyczna w tzw. rodzinach z warstw wyższych.

- Nie zawsze były to rodziny o charakterze patriarchalnym. Kobiety także odznaczały się wysoką pozycją społeczną. - Przykładem są bogate pochówki kobiet, np. w Grabowie, gdzie pochowano kobietę w centralnej części kurhanu lub złote ozdoby znalezione przy szkieletach kobiet w Wicinie, które nosiły, na co dzień. -Na cmentarzysku w Przeczycach również nie zaobserwowano większych różnic pomiędzy pochówkami kobiet i mężczyzn, wyjątkiem jest grób męski w podeszłym wieku, (którego można by uznać za patriarchę) z bogatym wyposażeniem.

Pozycja społeczna wśród dzieci

Nie wydzielano osobnych cmentarzysk dla dzieci. Dzieci, które należały do poszczególnych grup społecznych, chowane były według obowiązujących norm. - Pojawiają się znacznie częściej osobne groby dla dzieci, odchodząc od wspólnego grzebania z dorosłymi. O pozycji społecznej dziecka może świadczyć wyposażenie grobowe. - Przykładem jest cmentarzysko w Przeczycach gdzie odkryto ok. 25 tzw. grzechotek, które można interpretować też, jako instrument muzyczny wykorzystywany do rytuałów obrzędowych, z tego względu, że występuje też w pochówkach dorosłych.

Na stanowisku w Dankowie, w grobie nr 216 odkryto oprócz grzechotki oraz dwa gliniane kółeczka, które interpretowane są, jako pozostałość po wózku całkiem możliwe, że kultowym.

- W Kietrzu odkryto groby komorowe należące do osobników zarówno dorosłych jak i dzieci, które wyróżniały się spośród innych swoją formą. - Groby dzieci są przykładem na nadawaniu z góry roli społecznej. - Czyli takiemu dziecku określano przynależność do danej grupy społecznej zanim się urodziło. Można powiedzieć, że dziecko odziedzicza pozycję społeczną po swoich rodzicach. Inwentarz – XVIII i XIX.

Pozycja społeczna, struktury rodzin a groby zbiorowe

Dawniej sądzone, że groby zbiorowe należą głównie do członków rodziny. Stwierdzenie to jest nie do końca słuszne. - Groby zbiorowe mogły mieścić osobniki niekoniecznie powiązane ze sobą genetycznie. - Pochówki zbiorowe jednak dostarczają nam informacji o strukturze rodzin. Tabelka przedstawia sytuację na cmentarzysku w Starych Polaszkach. Jeśli interpretować te groby dosłanie to widać, że większość rodzin nie była wielodzietna.

Większe grupy społeczne

Charakteryzowała się grupą ludzi powiązanych ze sobą np. wspólnym wysiłkiem wznoszenia grodu. Grupy te zamieszkiwały wspólnie gród lub osadę otwartą oraz użytkowały wspólnie cmentarzysko, - są to tzw. związki rodów (inaczej mówiąc fratrii) albo związki plemion. Grupy społeczne przeważnie liczyły od kilkudziesięciu do kilkuset osób (wyjątkowych przypadkach do ponad tysiąca) - takiej grupie utrzymywano stałe kontakty, narzucano określone normy, wzory zachowań. Ludność grup społecznych łączyła więź rzeczywistego lub „mitycznego” pokrewieństwa, tworzono tzw. jednostki rodowe. Duża grupa społeczna mogła się dzielić na mniejsze podgrupy i osiedlać się również w koło grodu.

Zróżnicowanie społeczne

Proces zróżnicowania na terenach dzisiejszej Polski przyspieszały wpływy z płd. Zróżnicowanie to najbardziej widoczne jest w obrządku pogrzebowym ( w ilości wyposażenia, w formach grobów np. bogate kurhany w k. łużyckiej). Najokazalsze groby interpretuje się, jako pochówki przywódców rodów, plemion. Są to kurhany o konstrukcji kamiennej, gdzie w inwentarzu grobowym znaleźć można sporo ceramiki oraz przedmiotów brązowych i żelaznych:

IX – szpila poprzecznie żłobkowana, naczynia o ostrych załomach, X- fibula typu szpindlerfeldzkiego, noże ze sztabą do rękojeści, szpile z dużą tarczką spiralną, czerpaki, amfory XI – 1 –ozdobny talerz ze żłobkowanym brzegiem, kubki, dzbanki XII- spiralne naramienniki, naszyjniki kołnierzowate, rozmaite typy szpil

Przykład grobów łużyckich pól popielnicowych, z bogatym wyposażeniem w luksusowe naczynia metalowe, broń, drobne ozdoby złote. XVIII – naczynie beczułkowate z pokrywami, szpile o wazowatej główce XIX- 7,8 – paciorki ze szła, 1 – naczynie brązowe import, ryc 28- 1 - złoty pierścionek Groby te występowały głównie na terenach Wielkopolski i Śląska.

Przykład wyposażenia grobowego z cmentarzyska w Gorszewicach z przedmiotami luksusowymi pochodzenia italskiego i wschodnioalpejskiego ( wytwory bursztynowe i złote). Grupa Ludzi wyróżniająca się bogactwem.

- Kolejny przykład pochówków osobników o wyższej pozycji społecznej, tzw. uprzywilejowanych wojowników konnych. Z tabelki wynika, że w inwentarzach grobowych wojowników znajdowały się oprócz broni przedmioty luksusowe ( igielniki, przybory toaletowe, ozdoby bursztynowe i szklane). W tym przypadku miecze brązowe były oznaką prestiżu. W wyposażeniu znaleźć można również tarczę drewnianą, krytą skórą, wzmacnianą brązowymi guzami. ryc 189

Grupa zawodowych wytwórców

Metalurdzy mając dostęp do surowca oraz znając technikę wykonania uzyskiwali powszechny szacunek wśród ludności danej grupy, był to zawód prestiżowy. Tzw. producenci wytworów w wielu przypadkach chowani byli wraz ze swoimi narzędziami pracy tabl XL. Przykład inwentarza grobowego - kamienne formy odlewnicze.

Wytwórca mógł sprawować funkcję zarówno producenta i handlarza, przykład produktów transportowanych przez wytwórcę. Brązowa zapinka dwudzielna Ryc.186

Mapka - przedstawia obszary, na których znaleziono wytwory metalowe w V OEB (900 l. p.n.e. do 700 l. p.n.e)

Skarby również mogą świadczyć o pozycji społecznej, przykładem są skarb z Kuźnicy Skakawskiej koło Kalisza. Skarb zawierał naczynia brązowe, które były włożone do łużyckiego garnka glinianego.

Rozmieszczenie cmentarzysk na terenie południowej Polski.

Pochówki kapłanów, lekarzy oraz czarowników.

Kapłan zajmował stanowisko uprzywilejowane. W wyposażeniu osobnika, który pełnił taką funkcję kultową, czyli tzw. czarownika-kapłana, można znaleźć przeważnie figurki zoomorficzne i antropomorficzne, gliniane podstawki półksiężycowate XVIII: 6 inaczej zwane „wilkiem”, wózki obrzędowe, specjalne naczynia np. dwojaki, instrumenty muzyczne (w tym grzechotki, multanki ryc. 183).

Przykład grobu szamana ok. 60 lat, na cmentarzysku użytkowanym przez V okres epoki brązu i do początkowej fazy okresu halsztackiego Multanka wykonana została z 9 pustych rurek kościanych o różnych długościach w przedziale od ok. 3 -8 cm, tzw. fletnia pana Dwa kły dzika, które miały otworki, krążek wykonany z bydlęcej kości, przedmioty te znajdowały się przy prawym ramieniu zmarłego.

Na cmentarzysku w Przeczycach jeśli chodzi o zróżnicowanie społeczne to zauważono:

- tendencję stosowania w przypadku kobiet częściej ciałopalenia niż u mężczyzn. Świadczy to o odmiennym traktowaniu kobiet i mężczyzn oraz o wyższej niż kobiety pozycji społecznej wśród osobników męskich. - różnice pomiędzy pochówkami szkieletowymi a ciałopalnymi. Pochówki ciałopalne były bardziej ubogo wyposażane niż szkieletowe. Świadczyć to może o niższej pozycji społecznej. - groby męskie wyposażane były wyraźnie bardziej bogato niż groby kobiece czy dziecięce - przynależność do rodu dziedziczono w linii prostej po ojcu, świadczą o tym takie same pochówki dzieci jak mężczyzn, którzy powiązani byli ze sobą genetycznie. Patrylinearność -właściwymi członkami rodu rzeczyckiego byli mężczyźni. Najliczniej pochówki szkieletowe należały do mężczyzn. –inaczej traktowano zmarłych z innego rodu, w celu podkreślenia „obcości”