ĆWICZENIA 2
2 ujęcia wychowania:
- szersze – kształtowanie osobowości człowieka pod względem wszystkich jej cech (zarówno nauczanie, jak i wychowanie)
- węższe – kształtowanie charakteru jednostki
Podział definicji wychowania wg Kunowskiego:
- prakseologiczne – oddziaływanie wychowawcy na wychowanka („urabianie”)
- ewolucyjne – proces samorzutnego rozwoju wychowanka, samowychowanie
- adaptacyjne – przystosowanie wychowanka do życia w społeczeństwie, środowisku
- sytuacyjne – związane z uwarunkowaniami środowiskowymi
Wychowanie bezpośrednie i pośrednie
Wychowanie bezpośrednie | Wychowanie pośrednie |
---|---|
Inaczej dyrektywne | In. niedyrektywne |
Wywodzi się z socjologizmu | Wywodzi się z naturalizmu |
Interwencja w rozwój przez wywieranie wpływu na wychowanka | Wspomaganie w rozwoju wychowanka, zachęcanie do samorozwoju, stwarzanie do niego warunków |
Uwydatnia oddziaływania zewnętrzne | Uwydatnia oddziaływania wewnętrzne |
Zaprojektowane z góry | Nie da się do końca zaplanować |
Wychowanek konsumentem usług edukacyjno-wychowawczych | Wychowanek podmiotem wychowania |
Odpowiedzialność po stronie wychowawcy | Odpowiedzialność także po stronie wychowanka |
Wady: ogranicza aktywność wychowanka, istnieje groźba manipulacji nim | Wady: zagrożenie zbyt dużą wolnością, samowolą w wyborze własnej drogi |
W praktyce wychowanie zwykle łączy te dwa rodzaje; na przewagę jednego z nich duży wpływ ma wiek wychowanka, cele wychowawcze, charakter grupy (np. przedszkole i wychowanie pośrednie?!).
Definicja wychowania wg Guryckiej:
Wychowanie – dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddanego.
Socjalizacja – oddziaływanie mające ma celu przystosowanie człowieka do życia w społeczeństwie, kształtowanie osobowości społecznej.
- pierwotna – jednostka staje się członkiem społeczeństwa od wczesnego dzieciństwa
- wtórna – kontynuacja pierwotnej, przez całe życie
Inkulturacja – wrastanie człowieka w kulturę, przejmowanie dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń.
Wychowanie Socjalizacja, Inkulturacja
- intencjonalne, zaplanowane - samorzutne, bezdecyzyjne
- może występować z przerwami lub - ustawiczne – przez całe życie
okazjonalnie
Kultura – materialne i niematerialne dziedzictwo wypracowane przez pokolenia i przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Opieka – zaspokajanie podstawowych, pilnych potrzeb człowieka.
Wartości leżące u podstaw opieki | Wartości u podstaw wychowania |
---|---|
- wynikają z biopsychicznej natury człowieka | - mają rodowód społeczno-kulturowy |
- zawierają się w realnej osobie i egzystencji podopiecznego | - zawierają się w postulowanym modelu wychowanka |
- mają charakter pierwotny i fundamentalny (zachowanie życia, zdrowia, rozwój możliwości itd.) | - są wtórne i relatywne |
- mają wszelkie cechy konieczności i niezbywalności życiowej, dzięki czemu stają się najważniejszymi wartościami moralnymi | - mieszczą się w sferze postulowanych i pożądanych stanów rzeczy, bez których realizacji człowiek może „jakoś” żyć |
- mają charakter trwały, ponadczasowy, nie ulegają ideologiom, warunkom społ.-polit. | - są zmienne i przemijające, kształtuje je ideologia, warunki społ.-polit. |
- są przede wszystkim przedmiotami potrzeb, składnikami posiadania, „żeby mieć” | - są przede wszystkim składnikami bytu osobowego, „żeby być” |
Cechy wychowania:
- złożoność – zależność od czynników zewnętrznych i wewnętrznych, proces adaptacji (asymilacja + akomodacja)
- intencjonalność – świadomość i wszechobecność celów
- interakcyjność – wzajemne oddziaływanie wychowanka i wychowawcy, a także różnych sytuacji
- długotrwałość – trwa przez całe życie, jest ciągłe i systematyczne
- relatywność – trudno przewidzieć jego skutki, na każdego działa inaczej (różne środowisko rówieśnicze i lokalne, środki masowego przekazu, sytuacja gospodarcza i społeczno-polityczna kraju)
Koncepcje pedagogiczne
Janusz Korczak
- konieczność przestrzegania niezbywalnych praw dziecka – do szacunku, bycia tego, kim jest, radosnego dzieciństwa, współdecydowania o swoim losie, niepowodzeń, łez, posiadania rzeczy i tajemnic
- troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży – samorząd zakładowy/szkolny
- sąd koleżeński: 5 wychowanków (zespół sędziowski) i wychowawca (sekretarz), rozpatruje sprawy na podstawie kodeksu Korczaka
- rada samorządowa: 10 wychowanków i wychowawca, organ wykonawczy, tworzenie „komisji problemowych” (sprawdzania czystości, podręczników, zeszytów), raz w tygodniu
- sejm dziecięcy – 20 posłów, ustawodawczy, zatwierdzanie lub uchylanie decyzji rady, uchwały w sprawie świąt i wydarzeń, wydalanie z zakładu i przyjmowanie do niego, raz w roku
- plebiscyt życzliwości i niechęci – wzajemne ocenianie się i ocenianie wychowawców (+, -, 0), raz w roku, na tej podstawie przywileje i ograniczenia
- redagowanie gazetek szkolnych
- zawieranie „zakładów” – umowy zawierane z samym sobą w obecności wychowawcy
- pełnienie dyżurów
- lista podziękowań i przeproszeń
- nagradzanie pocztówkami pamiątkowymi
- „szafa znalezionych rzeczy”
- skrzynka do listów od dzieci do wychowawców
Aleksander Kamiński
- wykorzystanie doświadczeń z harcerstwa w szkole
- wzorowy nauczyciel: siła oddziaływania, pogoda ducha, zaufanie, dawanie przykładu
4 sposoby organizowania lekcji:
- zabawy dydaktyczne – urozmaicanie lekcji, także z inicjatywy uczniów, w odpowiednich momentach i z umiarem, zgodne z zainteresowaniami uczniów
- zajęcia w grupach – praca w stałych zespołach, zadania organizacyjne (dyżury), dydaktyczne (praca na lekcjach, wzajemna kontrola), wychowawcze (higiena, porządek, pomoc)
- lista umiejętności – zdobywanie sprawności szkolnych i amatorskich po przejściu próby
- atmosfera wychowawcza – rodzinne stosunki, dopuszczalny ruch i gwar na lekcji
- samorządność i samorząd
- dzielność najwyższą wartością moralną, warunkującą inne, ważne też optymizm i perfekcjonizm
Celestyn Freinet
- przeciwstawienie tradycyjnym metodom metod naturalnych (freinetowskich), mających na celu zdobywanie doświadczenia po omacku, w sposób całkowicie naturalny
- swobodna ekspresja – wyrażanie siebie, uczuć i myśli na różne sposoby
- idea samorządności – układanie i ocenianie tygodniowych planów pracy, zespołowa ocena zachowania i czystości, zebrania ogólne
- wyposażenie klas szkolnych w bogaty repertuar pomocy naukowych i urządzeń technicznych
- drukarnia szkolna – uczniowie układają, powielają teksty, które zastępują podręczniki
- uwolnienie uczniów od napięć i lęków
- opracowywanie swobodnych tekstów na dowolne tematy związane z ich życiem
- gazetki szkolne obiegowe i ścienne
- korespondecja międzyszkolna – gazetki, listy, teksty, nagrania
- książka życia klasy i ucznia
Aleksander S. Neill
- dziecko jest z natury dobre i ma wszelkie dane, by być szczęśliwe
- wysoki zakres swobody w wychowaniu rozwija samodzielność, odpowiedzialność, zaufanie
- granice swobody wyznaczają ochrona interesów innych osób, plan dnia
- kara naturalna jako element samoregulacji
- mała liczebność klas (3-4 osoby)
- szeroki zakres swobód, dobrowolność bycia na zajęciach
- samorząd – zebrania co tydzień i specjalne, podejmowanie decyzji co do życia szkoły, uchwalanie przepisów, rozwiązywanie sporów
- okazywanie szczególnej pomocy dzieciom trudnym, nieszczęśliwym – opieka i miłość
- brak presji fizycznej czy moralnej
- rozwój emocjonalny równie ważny co intelektualny
- stwarzanie warunków do nieskrępowanego rozwoju
Ks. Jan Bosko
- system prewencyjny (zapobiegawczy)
- cel – wielostronny rozwój młodzieży jako uczciwych obywateli i dobrych chrześcijan
- miłość, rozum i religia – 3 filary
- miłość naczelną zasadą – głęboka przyjaźń z wychowankami, zaufanie, szczerość, pomoc, akceptacja, wpajanie wartości
- obecność opiekuńcza – okazywanie uczniom usłużności podobnej do przyjaciela, ojca
- kary w sytuacjach wyjątkowych, przy poszanowaniu godności ucznia
- rozum – racjonalne uzasadnienie nakazów i poleceń, regulaminu
- dokładne informowanie wychowanków o tym, jak powinno się postępować
- odejście od rozwoju tylko intelektualnego, ważne kontakty z ludźmi
- religia warunkiem skutecznego wychowania – ofiarna uczynność z własnej woli, bojaźń Boża
Wasyl Suchomliński
- kontakty z przyrodą – źródło aktywności psychicznej i rozwoju myślenia
„wyprawy do źródeł żywej myśli i słowa” – organizowane 2 razy w tygodniu spotkania z przyrodą: uczniowie klas początkowych; las, łąka, staw; od wiosny do jesieni; czasem na długo przed świtem; połączone z zabawami i opowiadaniami o przyrodzie
- obserwacja przyrody => zadawanie pytań i szukanie na nie odpowiedzi
- budzenie człowieczeństwa u dzieci i młodzieży – uczciwości, życzliwości, współczucia, niesienia pomocy, pracy i poświęcenia dla innych
- najwyższą miarą skuteczności wychowania jest dobroć, na którą składają się ww. cechy
- dobroć ma być bezinteresowna i wynikać z własnego wyboru
- dobroć kształtują: serdeczna atmosfera, pozytywne przeżycia, pogadanki o normach moralnych dla młodzieży („abecadło kultury moralnej”), postawa nauczyciela
ĆWICZENIA 3
Teoria wychowania – nazwa jednej z podstawowych dyscyplin pedagogicznych (obok pedagogiki ogólnej, dydaktyki, pedagogiki porównawczej, społecznej, specjalnej, historii wychowania).
Nazwa – pojawiła się w okresie powojennym, wcześniej zakresem zainteresowań teorii wychowania zajmowały się pedagogika ogólna, normatywna, praktyczna, opisowa.
Na Zachodzie (USA, Europa Zach.) rzadko mówi się o takiej dyscyplinie, zalicza się jej problematykę do pedagogiki i nazywa ją „podstawami wychowania”.
Przedmiot teorii wychowania: wychowanie w jego wąskim rozumieniu (kształtowanie osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację możliwości), czyli rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny.
3 zadania teorii wychowania:
- formułowanie celów wychowania i wartości z nimi związanych
- projektowanie działalności wychowawczej
- czynnikami warunkującymi powodzenie działalności wychowawczej
Teoria wychowania w stanie tworzenia:
- wiele jej osiągnięć dotąd budzi duże wątpliwości (np. niedomagania badań naukowych, uproszczone rozumienie wychowania, niedocenianie socjalizacji i inkulturacji)
- ciąży na niej charakter nadmiernie normatywno-filozoficzny (redukuje jej rolę do funkcji ideologicznej) lub empiryczno-indukcyjny (podejście scjentystyczne – metodologia badań ważniejsza od przedmiotu badań)
Teoria wychowania:
- powinna być odideologizowana – wolność od ideologii narzucanych przez partie, instytucje, itp.
- powołuje się na wartości uniwersalne i ponadczasowe
- powinna być otwarta na różne poglądy o człowieku i wychowaniu – widzieć ich wady, ale i zalety
- wystrzeganie się jednostronnego uprawiania teorii wychowania
3 sposoby uprawiania teorii wychowania:
- refleksja poszukująca nad wychowaniem – powoływanie się na dorobek innych dyscyplin, korzystanie z literatury obcojęzycznej
Nie może się jednak obyć bez praktyki, bo ma ułatwiać rozwiązywanie konkretnych problemów.
- przeprowadzanie badań empirycznych (ilościowych i jakościowych) – badania weryfikacyjne (zależności między czynnikami oddziaływań a ich następstwami), diagnostyczne (opis), obserwacja, eksperyment pedagogiczny, techniki socjometryczne, wypracowania, ankiety, wywiady, skale ocen i testy, analiza dokumentów i indywidualnych przypadków
- sięganie do własnych doświadczeń pedagogicznych – najważniejsze koncepcje wyrosły na gruncie praktyki
Z jakich nauk czerpie?
- psychologia rozwojowa
- psychologia wychowawcza
- psychologia społeczna
- psychologia osobowości
- socjologia wychowania
- antropologia filozoficzna
- aksjologia
- etiologiao tym mówić, bo to nie jest normalne, a przynajmniej jak powiedziałam o tym przyjaciółce, to nie zrozumiała.
Dlaczego jest nauką?
- przedmiot
- metody
- cel
- terminologia
ĆWICZENIA 4
Wartość – brak jednoznacznej definicji. Definicje różnią się w zależności od dyscypliny naukowej:
- filozofia – wszystko, co godne (warte), by o to zabiegać
- psychologia – zainteresowanie, jakim obdarza się jakiś przedmiot, lub szacunek, jakim obdarza się osobę
- socjologia – coś materialnego lub niematerialnego, co jest pozytywnie lub negatywnie oceniane przez jednostkę/grupę
- ekonomia – konkretny zysk w wyniku wymiany danej rzeczy
- teoria wychowania – to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest ze wszech miar godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich
2 wymiary istnienia wartości wg Schelera:
- pozytywne – to, co nam się podoba
- negatywne – to, co nam się nie podoba lub nie budzi zainteresowania.
Są one względem siebie w opozycji, np. piękno i brzydota, dobro i zło.
3 drogi postrzegania wartości:
- charakter obiektywny (teoria obiektywistyczna) – są to właściwości przedmiotów istniejące niezależnie od tego, jak ludzie je oceniają
- charakter subiektywny (teoria subiektywistyczna) – nie ma wartości samych w sobie, istnieją one jako rezultat oceny człowieka
- charakter obiektywno-subiektywny (relacjonizm) – wartość ma w sobie coś istniejącego niezależnie od osoby oceniającej i coś od niej zależnego
Klasyfikacja wartości wg Sprangera:
- teoretyczne – np. wiedza
- ekonomiczne – np. pieniądze
- estetyczno-artystyczne – np. piękno
- społeczne – np. altruizm
- polityczne – np. władza
- religijne – np. wiara w Boga
Klasyfikacja wartości wg Homplewicza (zorientowana religijnie):
- Wartość Nadrzędna – Bóg
- transcendentne – np. czynienie dobra i unikanie zła, idea dziecięctwa Bożego
- naturalne (oparte na humanizmie) – np. szacunek, godność, tolerancja
Łobocki: „Wychowanie, w którym nie wprowadza się dzieci i młodzieży w świat wartości, jest z reguły wychowaniem połowicznym i mało skutecznym, a nierzadko bezmyślnym i społecznie szkodliwym”.
Świat wartości dzisiaj – zagrożenia:
- relatywizm moralny
- zatarcie granicy pomiędzy sacrum a profanum
- sekularyzacja (zeświecczenie)
- brak/mało uniwersalnych autorytetów
- wielokulturowość – nauka tolerancji, poszanowanie dla innych, ale też zatracanie kultur regionalnych, homogenizacja kultur
Wartości uniwersalne:
- altruizm – troska o czyjeś dobro wyrażająca się w pomocy lub wspieraniu go w sposób świadomy, bezinteresowny lub dobrowolny
- wolność – trzeba odróżniać wolność „od” (od kontroli z zewnątrz, ale i samokontroli) i „do” (pełna odpowiedzialność za swoje postępowanie i kierowanie nim zgodnie z poczuciem powinności moralnej)
- tolerancja – przyznanie komuś prawa do własnych poglądów, postępowania i stylu życia odmiennego od naszego, wierzeń, światopoglądu (nie oznacza jednak akceptacji zła)
- odpowiedzialność za swoje czyny
- sprawiedliwość – przestrzeganie prawa i gotowość oddawania każdemu tego, co mu się należy; może być wymienna („każdemu to samo”) lub rozdzielcza („każdemu według jego zasług”)
ĆWICZENIA 5
Ideał wychowania – postulowany kształt dojrzałej osobowości; zbiór cech pożądanych przez szersze lub węższe społeczeństwo, które osoba wychowująca chce ukształtować w wychowanku pod wpływem swoich oddziaływań wychowawczych.
Ujęcie deterministyczne:
- ma określoną strukturę – jej elementami są cele wychowania
- konkretny ideał wychowania
- 4 etapy przybliżania się do ideału:
1) redukcja ideału do celów nadrzędnych (wartości uniwersalnych)
2) wybór strategii kierunkowej (kształtowanie postaw) lub instrumentalnej (rozwój zdolności i dyspozycji osobowości)
3) redukcja ideału do celów etapowych (dopasowanych do wieku)
4) redukcja ideału do celów operacyjnych (realizowanych na konkretnych zajęciach)
Ujęcie indeterministyczne:
- brak konkretnego ideału wychowania
- mogą być tylko zarysowane cele nadrzędne
- zwracanie uwagę na indywidualne predyspozycje wychowanka – cele dopasowane do nich
- brak przyjętego z zewnątrz modelu dojrzałej osobowości
2 metody badania ideału:
- aspekt merytoryczny (treściowy) – analizuje treść konkretnych ideałów; odwołuje się do aksjologii wychowania (wartości)
- aspekt formalny – analizuje ideał i jego strukturę; odwołuje się do teleologii wychowania (cele)
Ideał wychowania zmienia się wraz z przemianiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi – wpływa na niego ideologia.
Kulturowy wzór osobowości – wyobrażenie ludzi o tym, jak powinien zachowywać się dany człowiek w określonych sytuacjach społecznych, czy pełniący określone funkcje i role społeczne. Jest bardziej obiektywny niż ideał wychowania.
Cele wychowania – stan postulowany do osiągnięcia w wyniku wychowania.
2 grupy zabiegów koncepcyjnych:
- formułowanie celów ostatecznych, celów etapowych, urabianie rzeczywistości do tych celów (wychowanie urabiające)
- określanie celów rozwojowych – zmieniających się w zależności od sytuacji, zindywidualizowanych i plastycznych, brak urabiania.
W praktyce wychowanie przebiega pomiędzy tymi skrajnościami.
Źródła celów wychowania:
- filozofia
- religia
- ideologia
- natura
- wartości
- wartości uniwersalne (dobro, piękno, prawda)
- dokumenty międzynarodowe uznawane przez wiele krajów (np. Deklaracja Praw Człowieka, Karta Praw Rodziny)
Podział celów ze względu na formułowanie:
- kreatywne (wywołać, ukształtować – np. zainteresowanie, przekonanie)
- optymalizujące (zwiększyć, wzmóc, poszerzyć – wzmocnić postawy pozytywne, np. wrażliwość, zaangażowanie)
- minimalizujące (osłabić, ograniczyć – osłabić postawy negatywne, np. agresję, nadmierną wrażliwość)
- korekcyjne (zmienić, przekształcić – np. postawę, przekonania)
Podział celów na formalne i nieformalne:
- formalne – zwerbalizowane, na gruncie wychowania instytucjonalnego (np. szkoła)
- nieformalne – niezwerbalizowane, w naturalnym środowisku wychowawczym (np. rodzina)
Kontrowersje wokół celów wychowania:
- niedokładność – bliskość znaczeniowa wartości, norm i celów wychowania, niedosyt w ich jednoznacznym określeniu. Łączą je ścisłe powiązania z wartościowaniem i oceną ludzkich zachowań, a dzieli kontekst (wartości – ocena, normy – pewna powinność, cele – spodziewane efekty wychowania).
- ogólność – ogólnikowość, mała precyzyjność w formułowaniu, np. „wszechstronny rozwój”, „człowiek dojrzały”. Pozwala to na dowolność interpretacji w zależności od światopoglądu, cele są wieloznaczne. Bardziej przydatne są cele dotyczące konkretnych cech osobowości, ale i one mogą budzić wątpliwości.
- wielość – zbyt duża ilość celów. Niekorzyści: trudno wyodrębnić cele najważniejsze i drugorzędne, wychowanie ukierunkowane na wszystkie cele w równym stopniu, wychowanie wydaje się być zestawem zamkniętym, wychowanie o charakterze interwencyjnym.
- niedocenianie celów – głównie w wychowaniu niedyrektywnym (np. antypedagogice) minimalizuje się cele lub próbuje rezygnować z celów formalnych. Przynajmniej niektóre wartości uniwersalne powinny jednak być uwzględniane zawsze.
Cele wychowania w ujęciu Brezinki – 4 aspekty:
- rozwojowy – wspomaganie w rozwoju fizycznym i psychicznym, głównie ochrona przez złymi wpływami z zewnątrz i troska o naturalny (zgodny z predyspozycjami) przebieg rozwoju
- społeczny – naśladowanie wzorów postępowania wychowawców, związek emocjonalny z nimi, przyswajanie ich systemu wartości i norm
- kulturowy – umożliwianie przyswajania materialnego i duchowego dorobku ludzkości, ciekawość i zainteresowanie kulturą
- religijny – wprowadzanie w życie wartościowe, człowiek wymaga wsparcia ze strony religii
ĆWICZENIA 6
Metody wychowania – systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do osiągnięcia celów, jakie stawia sobie wychowawca.
Nie mają one charakteru uniwersalnego, ale wzajemnie się uzupełniają i dopełniają.
I. Metody oddziaływań indywidualnych
Metoda modelowania (przykładu) – nieświadome odwzorowywanie zaobserwowanych zachowań, nabywanie nowych zachowań lub modyfikowanie zachowań już dawniej ujawnianych.
Efekty modelowania dzielą się na:
- uogólnione – zachowanie obserwatora różni się od zachowania modela, jest jego symbolicznym odpowiednikiem mieszczącym się w tej samej kategorii zachowań
- bezpośrednie – zachowanie obserwatora jest bardzo podobne do zachowania modela.
Istotne w wychowaniu są efekty uogólnione – np. dziecko widzi mamę dzielącą się czekoladą i uczy się dzielenia słodyczami, ale też życzliwości, przyjaźni, itp.
Potrzebna jest logika następstw w zachowaniu modela – w miarę konsekwentne przejawianie zachowań altruistycznych.
Modelowaniu podlegają głównie prospołeczne zachowania rodziców i nauczycieli.
Dzieci, które często doznają różnych świadczeń od innych ludzi, generalizują je i później same chętniej pomagają innym. Dzieci różnią się jednak stopniem generalizacji.
Czynniki ułatwiające modelowanie:
- wiek –dzieci młodsze bardziej podatne, ale nie potrafią jeszcze generalizować
- chłopcy chętniej upodabniają się do zachowań męskich, dziewczynki kobiecych
- kilka modeli zachowujących się w podobny sposób
- wysoki stopień postrzegania kompetencji, prestiżu modela
- szeroki zakres władzy modela, oparcie w nim
- podobieństwo modela do obserwatora
- entuzjazm modela dla swoich zachowań altruistycznych.
Metoda wpływa na rozwijanie zachowań społecznie i moralnie pożądanych, jest bezpośrednia i naturalna. Nie wywołuje buntu dziecka.
Metoda zadaniowa – powierzanie dzieciom i młodzieży konkretnych zadań (głównie prospołecznych), które prowadzą do rozwoju pożądanych postaw i zachowań.
Jest to metoda oddziaływania pośredniego.
Jedna z najbardziej skutecznych metod.
Powierzanie zadań w rodzinie:
- zadania na rzecz domu i rodziny – utrzymanie porządku i czystości, przygotowywanie posiłków, pranie, prasowanie, załatwianie spraw, opieka nad rodzeństwem
- szczególnie sprzyjające warunki – rodziny wielodzietne, wielopokoleniowe
- umożliwianie jedynakom podejmowania zadań – dom otwarty dla innych dzieci, odwiedzanie przez niego zaprzyjaźnionych rodzin
- dziecko powinno mieć obowiązki domowe, nie tylko szkolne.
Powierzanie zadań w szkole:
- pomoc koleżeńska w nauce – wpływa korzystnie dla uczniów wspomaganych i pomagających, także słabsi w nauce powinni pomagać innym. Np. swobodne dobieranie uczniów w pary do wspólnego odrabiania lekcji, pożyczanie przyborów, informowanie o lekcjach w czasie choroby.
- formy działalności samoobsługowej – np. dbanie o czystość w klasie
- zadania z okazji uroczystości i imprez.
Powierzanie zadań poza rodziną i szkołą:
- pomoc ludziom kalekim, chorym, samotnym starszym – np. robienie zakupów dla starszej osoby w sąsiedztwie, rozmowa z nią, czytanie jej, pomoc w domu.
Warunki skuteczności:
- pomoc z wyboru, świadomie, z zainteresowaniem
- znajomość celu działań
- zadania na miarę możliwości – proste => bardziej złożone
- różne usługi wobec różnych osób
- niewyręczanie z zadań na rzecz innych przez rodziców, nauczycieli
- zachęta od rodziców i nauczycieli
- poczucie zadowolenia z pomocy.
Metoda perswazyjna –uświadamianie dzieciom i młodzieży ich praw, różnych obowiązków i powinności wobec innych, siebie i społeczeństwa. Jest to słowne oddziaływanie na świadomość moralną i społeczną.
Motywuje do pożądanych zachowań, uświadamia moralny porządek świata, pomaga odnaleźć sens istnienia i własny system wartości, broni przed nerwicą egzystencjalną.
Mało skuteczna, jeśli nie stosuje się też metody zadaniowej i modelowania.
Perswazja w życiu rodzinnym:
- rozmowa, także zasłyszana rozmowa dorosłych i rozmowa niekierowana – samorzutna, szczera, w atmosferze zaufania i zrozumienia
- narada rodzinna – zasięganie rad u dorosłych przez dzieci i odwrotnie.
Perswazja w życiu szkolnym:
- rozmowa niekierowana na lekcjach (np. religia, historia, lekcja wychowawcza, polski) – swobodna i szczera wymiana poglądów
- dyskusja uczestnicząca – nauczyciel równoprawnym uczestnikiem
- zagajenie rozmowy – np. książka, fakty z życia, przemyślenia, postawiony problem, film, biografia wielkiej osoby, złota myśl
- goście specjalnie zaproszeni na lekcję
- skuteczność zależy od – zainteresowanie uczniów, szczerość, nieskrępowane myślenie, rzetelna informacja od nauczyciela, akceptacja ich odmiennych poglądów.
Metoda nagradzania – promowanie zachowań pożądanych za pomocą udzielania pochwał (ustne, pisemne, gesty) lub przyznawania nagród (materialne – np. zabawka, niematerialne – np. przywileje, dodatkowy czas z rodzicami). Funkcje: motywuje do takich zachowań i informuje o oczekiwaniach dorosłych.
Przydatna w przypadku dzieci młodszych i sprawiających trudności wychowawcze.
Skuteczność:
- najbardziej upragnione przez dzieci wzmocnienia
- nie wzmacniać niepożądanych zachowań
- nagradzać bezpośrednio po zachowaniu
- na początku wzmacniać zachowanie za każdym razem, gdy pojawia się częściej – w sposób przerywany, więcej pochwał niż nagród materialnych.
Wady:
- zbyt częste chwalenie i nagradzanie => postawa roszczeniowa
- nie nagradzać wybiórczo, np. pomijając dzieci i młodzież nieprzystosowane społecznie, ale sprawiedliwie
- trafnie dobierać rodzaj nagrody – wartościowa dla dziecka
- nie stosować zbyt systematycznie ani nadgorliwie
- wpływ widoczny nie od razu, często po jakimś czasie.
Metoda karania – oddziaływanie wychowawcze za pomocą świadomie stosowanych kar, wywierania przymusu w celu wywołania przykrych konsekwencji niepożądanych zachowań.
Jedna z najmniej skutecznych.
Rodzaje bodźców awersyjnych: upomnienie lub nagana, wykluczenie z zabawy, ograniczenie funkcji lub przywilejów, odebranie rzeczy, zakaz jakiejś atrakcji, czasowe odosobnienie, kary cielesne.
Wady:
- zwykle krótkotrwałe efekty – chwilowo tłumi złe zachowania, a gdy groźba kary znika – nawet zwiększa ich nasilenie (nieobecność nauczyciela => złe zachowanie)
- może mimowolnie wzmagać złe zachowania
- wyzwala skłonność do agresji, kłamstwa, uprzedzeń, lęku, frustracji, poczucia niższości
- karanie fizyczne – uwłacza godności, wzmaga agresywność, skłonność do krzywdzenia innych i rozwiązywania konfliktów za pomocą kar, uszkodzenia ciała, skłonności do bicia własnych dzieci
- kary niesprawiedliwe – wymierzone w stanie zdenerwowania, by pozbyć się gniewu
Zalety:
- karanie sprzyjające wygaszaniu – brak wzmocnień pozytywnych jako kara
- informuje o przykrych konsekwencjach złych zachowań
- kary naturalne (Rousseau) – wynikające z faktycznego porządku świata
Skuteczność:
- pozytywny stosunek karanego do karzącego
- akceptacja norm, za które jest się karanym
- pozytywny stosunek karzącego do karanego – nie karać w czasie gniewu, poprzedzone wyjaśnieniem, bezpośrednio po zachowaniu, możliwość rekompensaty
- dyskretne i przyjazne wymierzanie kary – nie w obecności innych, bezdusznie
- unkanie zbyt surowych czy łagodnych kar
II. Metody oddziaływań grupowych
Metoda organizowania działalności zespołowej – tworzenie kilkuosobowych zespołów w celu omówienia problemów lub wykonania konkretnych, użytecznych praktycznie zadań.
- tworzenie zespołów na zasadzie pełnej dobrowolności
- 4 sposoby tworzenia zespołów wg Kamińskiego: 1) nauczyciel zaleca utworzenie określonej liczby mniej więcej równych zespołów; 2) uczniowie wybierają grupowych i dołączają do nich; 3) nauczyciel wybiera grupowych, do których dołączają uczniowie; 4) całkowita swoboda uczniów
- dobrowolne dobieranie się w pary koleżeńskie => łączenie ich przez nauczyciela z inną parą
- zespoły zbliżone pod względem osiągnięć i dojrzałości szkolnej
- fazy tworzenia zespołów: 1) uwrażliwienie; 2) ustalenie składu zespołów; 3) wyłanianie grupowych; 4) aktywizacja
- od około 10 roku życia
- po 2-6 osób
- zespoły: stałe i doraźne (kończą się z wykonaniem zadania)
- niebezpieczeństwa: zbyt silna rywalizacja, powstawania paczek, zespoły elitarne i pospolite, mniejsze szanse dla mniej uzdolnionych
- łączenie działalności zespołowej ze zbiorową
- korzyści: atrakcyjność zajęć, dodaje odwagi, uczy współpracy, lepsze poznanie i rozumienie uczniów
Metoda organizowania działalności samorządnej – możliwość współudziału w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonaniu zadań zgodnych z decyzjami.
Samorząd powstaje z inicjatywy wychowanków.
Skuteczność:
- zadania związane z realnymi sytuacjami życiowymi, zainteresowaniami, potrzebami
- stopniowe zwiększanie współudziału wychowanków
- włączanie do działalności całej społeczności
- stałe usprawnianie, urozmaicanie działań przez nauczyciela
- odpowiedni klimat.
Np. spędzanie czasu wolnego (koła zainteresowań), samopomoc koleżeńska, współodpowiedzialność za ład i porządek, rozwiązywanie zatargów, spotkania z ciekawymi ludźmi, gazetki, dyskoteki, konkursy, działalność artystyczna.
Minusy:
- blaga społeczna – uczeń należy do zbyt wielu ogniw samorządu
- nadmiernie rozbudowany samorząd
- gorset wychowawczy – nadmierna ingerencja wychowawcy
- przywódcy samorządu => klika
- nadmiar aktywności i odpowiedzialności
- nadużywanie współzawodnictwa.
Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji
Pozytywnie wpływa na uczniów.
4 etapy:
1) współudział w planowaniu lekcji (gdy uczeń jest zainteresowany tematem i częściowo go zna)
2) współudział w przygotowaniu lekcji – 2-3 osobowe zespoły doraźne lub stałe przygotowujące po lekcji, praca indywidualna lub zbiorowa
3) współudział w prowadzeniu lekcji – uczeń w roli nauczyciela, lekcje mogą być częściowo lub całkowicie inspirowane przez nauczyciela
4) współdziałanie w ocenianiu jednej lub kilku lekcji.
Nauczyciel nie jest zwolniony od odpowiedzialności za przebieg i wyniki lekcji.
ĆWICZENIA 7
Techniki oddziaływań wychowawczych:
Wymiany opinii
- „burzy mózgów” – 3 etapy: sformułowanie problemu i określenie zasad, zgłaszanie po jednym pomyśle ustnie/pisemnie, po 2 dniach ocena pomysłów
- decyzji grupowej z inicjatywy nauczyciela/uczniów – ustalenie problemu, zgłaszanie propozycji, rozmowa i dyskusja, wspólna decyzja (głosowanie)
- sondażu opinii (tylko pozytywnych lub pozytywnych i negatywnych) nt. chętnego ucznia
- swobodnej ekspresji słownej – zachęta do swobodnej twórczości na jakiś temat (bez ocen, sankcji), przygotowanie ich poza szkołą, wybór tekstów, poprawianie, wykorzystanie
- kontaktów międzyludzkich – np. dobieranie się w pary, 1 osoba mówi 3 minuty, druga słucha, mówi, jak zrozumiała, do oporu, potem zamiana ról
Oparte na dramatyzacji
- socjodramatyczna – wspólne omawianie problemów klasy i spontaniczne przedtawienie ich w formie improwizowanej dramatyzacji, ustosunkowanie się
- zamiany ról – np. pokrzywdzony i dokuczający
- postępowania na odległość – pod nieobecność osoby odrzuconej, izolowanej
- gier dramatycznych – problemy o szerszym znaczeniu społeczno-kulturowym, mniejsza spontaniczność, dopuszczenie tekstów własnych lub cudzych
- dramy – improwizowana dramatyzacja sytuacji konfliktowych wymyślonych, zaczerpniętych z literatury – np. rzeźba (jedna osoba ustawia drugą, bezruch), płaszcz eksperta (kilkuosobowe grupy zawodowe), stop-klatka (zatrzymywanie w dramatycznym momencie)
Wzmacniania pozytywnego i negatywnego
Pozytywnego
- bezpośredniej gratyfikacji – wzmocnienie zaraz po zachowaniu, np. pochwała, uwaga, przywilej
- zawierania kontraktu
- sukcesywnej gratyfikacji – system żetonowy, odpowiednia ilość – nagroda
Negatywnego
- szybkiej interwencji – natychmiastowe reagowanie na złe zachowanie (ustalone reakcje)
- słownego upomnienia – dyskretne i serdeczne zwrócenie uwagi
- potrąconych punktów – przydzielenie pewnej ilości punktów i ustalenie zasad, potrącanie punktów, szybka kara za ich brak
- chwilowej izolacji – krótkotrwałe i zapowiedziane zawieszenie ucznia w zajęciach (dzieci przedszkolne, wczesnoszkolne)
Oddziaływań niewerbalnych
- swobodnej ekspresji plastycznej – stworzenie sytuacji problemowej lub tematu, swobodna twórczość, rozmowa nt. treści rysunku
- ignorowania zachowań niepożądanych (ale drobnych i szybko mijających, mało szkodliwych) – np. chwilowa dekoncentracja, zagadywanie, patrzenie przez okno, psoty, wybuch płaczu
Organizowania czasu wolnego
- rekreacji kulturalno-rozrywkowej – biernej (telewizja, radio, książka i prasa, wystawy, kino, teatr, muzeum) i czynnej (gry i zabawy, kolekcjonerstwo, konkursy, imprezy towarzyskie, obrzędowe i z okazji świąt narodowych)
- rekreacji twórczej – zajęcia plastyczne, techniczne i konstrukcyjne, umuzykalniające, fotograficzne i filmowe, improwizacje sceniczne, obserwowanie przyrody
- rekreacji fizycznej – wycieczki, rajdy, biwaki, kuligi, gry i zabawy, ćwiczenia ruchowe
- rekreacji przez działalność społeczną - pomoc w nauce, pomoc potrzebującym, opieka nad zwierzętami, obsługa sanitarna imprez i wycieczek
ĆWICZENIA 8
Skuteczność wychowania zależy od:
- sformułowania celów
- metod
- technik
- warunków psychospołecznych
Warunki psychospołeczne:
1) Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży – poszanowanie ich prawa do autonomii i niepowtarzalności.
Na czym jest oparte?:
- akceptacja (zaufaniu, poszanowaniu) – akceptacja tego, jaki jest wychowanek jako osoba (nie równa się akceptacji dla wszystkich jego zachowań)
- rozumienie empatyczne – próba wczucia się w wychowanka, widzenia świata zewnętrznego jego oczami
- autentyzm – bycie sobą, nie na pokaz, zerwanie z fasadowością, szczerość i otwartość, zgodność czynów ze słowami.
Personalistyczne traktowanie wychowanka (Scheler, Wojtyła, Tischner) – traktowanie go jako osobę mającą niezbywalne prawa, myślącą i wolną, ale też zdolną do miłości i odpowiedzialności. Jest przeciwstawione traktowaniu przedmiotowemu.
2) Demokratyczny styl wychowania – okazywanie życzliwości i rozumienia, serdeczne i przyjacielskie kontakty z uczniami, umożliwianie im podejmowania decyzji i własnej inicjatywy, nagradzanie przed karaniem, dyskusje na różne tematy, umiejętność przyznania się do błędów.
Konsekwencje:
- sympatia wobec nauczyciela, identyfikacja z nim
- poczucie odpowiedzialności
- wykonują zadania pod jego nieobecność
- kreatywność
- działanie we wspólnocie.
Pewien wyjątek: uczniowie poniżej 10-11 roku życia, sytuacje wychowawczo trudne.
Styl autokratyczny – odpowiedzialność za wszelkie zachowania wychowanków, nagrody i kary, nakazy i zakazy głównymi środkami, decyzje podejmuje nauczyciel.
Konsekwencje:
- niechętny stosunek do nauczyciela
- brak entuzjazmu
- agresywność, obojętność
- wysokie osiągnięcia szkolne
- niechętna współpraca.
Styl liberalny – szeroki zakres swobody, minimalny wpływ na wychowanków, bierność, nauczyciel zwolniony od odpowiedzialności, nie zachęca do właściwych zachowań ani nie ocenia ich.
Konsekwencje:
- chaotyczne zachowanie
- słabe więzi
- pod nieobecność nauczyciela ktoś przejmuje jego rolę
- rozdrażnienie, agresywność.
Styl wychowania zależy od sytuacji, wieku uczniów, osobowości nauczyciela – najczęściej są one łączone.
3. Praca nad sobą (samodoskonalenie) – praca nad swoim rozwojem, ale też sterowaniem myślami i uczuciami. Dotyczy zarówno wiedzy, jak przymiotów osobowych.
Po co? Praca z ludźmi => wypalenie zawodowe.
Niedosyt cech osobowości, pesymistyczne nastawienie, zaniżona samoocena, napięcia psychiczne i konflikty, chęć lepszego poznania siebie i uczniów, wyciszenia się.
Techniki:
- relaksacyjne – trening autogenny Schultza („Jestem zupełnie spokojny, prawa noga jest ciężka…”), trening relaksacji progresywnej Jacobsona (rozluźnianie mięśni, regulowanie napięcia)
- autosugestii – w formie afirmacji (pozytywne myśli), wizualizacji, aforyzmów
- medytacyjne.
4. Poznawanie dzieci i młodzieży – potrzebne są przy tym: problem badawczy, trafność, rzetelność.
Obserwacja – celowa, planowa, selektywna, dokładna, obiektywna.
- obserwacja dorywcza – doraźne obserwowanie interesujących zjawisk
- dzienniczki obserwacyjne – systematyczne opisywanie zachowań, zdarzeń związanych z niewłaściwym zachowaniem ucznia
- obserwacja kategoryzowana.
Badania ankietowe i wywiad.
Techniki socjometryczne – badają stosunki interpersonalne w grupie.
- technika w wersji klasycznej – zadawanie pytań, uczniowie wypisują imiona kolegów, tabela socjometryczna
- technika „Zgadnij, kto” – wypisywanie nazwisk do charakterystyk
- plebiscyt życzliwości i niechęci
- technika szeregowania rangowego – wymienianie w kolejności kolegów, przedmiotów.
Rozmowa!
5. Unowocześnienie kształcenia pedagogicznego.
- przekazywanie wiarygodnej wiedzy – sprawdzonej, popartej przykładami, wartościowej naukowo
- rozwijanie umiejętności psychopedagogicznych – podmiotowego traktowania, porozumiewania się, okazywania taktu pedagogicznego, posługiwania się technikami
- troska o postrzeganie wychowanka jako osoby
- wspomaganie w pracy nad sobą.